فرار به سوی ایمنی قبل از ‹مصیبت عظیم›
«چون بینید که اورشلیم بلشکرها محاصره شده است . . . هر که در یهودیّه باشد بکوهستان فرار کند.»—لوقا ۲۱:۲۰، ۲۱.
۱. چرا فرار برای همهٔ افرادی که هنوز بخشی از دنیای شیطان هستند، ضروریست؟
فرار برای همهٔ افرادی که بخشی از دنیای شیطان هستند، امری ضروریست. چنانچه بنا باشد آنها هنگامی که این سیستم کنونی از روی زمین محو میشود آسیب نبینند، باید دلیل قانعکنندهای مبنی بر اینکه به طور قاطعانه طرف یَهُوَه موضع گرفتهاند و دیگر بخشی از دنیایی که شیطان بر آن حکمرانی میکند نیستند، ارائه دهند.—یعقوب ۴:۴؛ ۱یوحنا ۲:۱۷.
۲، ۳. در رابطه با سخنان عیسی که در متی ۲۴:۱۵-۲۲ به تحریر درآمده است، راجع به چه پرسشهایی گفتگو خواهیم کرد؟
۲ عیسی در نبوت بزرگ خود راجع به پایان سیستم چیزها، بر نیاز حیاتی چنین فراری تأکید کرد. ما به طور مکرر دربارهٔ آنچه که در متی ۲۴:۴-۱۴ به تحریر درآمده است، گفتگو میکنیم؛ لذا دنبالهٔ آنها نیز از اهمیت کمتری برخوردار نیست. تو را ترغیب میکنیم که کتاب مقدس خود را باز کرده و آیههای ۱۵ تا ۲۲ را بخوانی.
۳ مفهوم این نبوت چیست؟ «مکروهِ ویرانی» در قرن اول چه بود؟ قرار داشتن آن «در مقام مقدّس» بر چه چیزی دلالت میکرد؟ این رویداد چه اهمیتی برای ما دارد؟
«هر که خوانَد دریافت کند»
۴. الف) دانیال ۹:۲۷ دربارهٔ آنچه که به دنبال رد کردن مسیح توسط یهودیان رخ میداد، چه گفت؟ ب) چرا عیسی هنگام اشاره به این موضوع، آشکارا گفت، «هر که خوانَد دریافت کند»؟
۴ توجه کن که عیسی در متی ۲۴:۱۵ به آنچه که در کتاب دانیال نوشته شده است، اشاره نمود. در باب ۹ آن کتاب، نبوتی وجود دارد که آمدن مسیح و داوریی را که در مورد قوم یهود، به سبب انکار وی به اجرا در میآمد، پیشگویی کرد. قسمت دوم آیهٔ ۲۷ چنین میگوید: «بر کنگرهٔ رجاسات خرابکنندهٔ خواهد آمد.» بنا به رسم کهن یهودی، این بخش از نبوت دانیال به بیحرمتی کردن به معبد یَهُوَه در اورشلیم که توسط آنتیوخوس چهارم در قرن دوم ق.د.م. انجام گرفت، مربوط میشود. اما عیسی گوشزد کرد: «هر که خوانَد دریافت کند.» هر چند هتک حرمت معبد توسط آنتیوخوس چهارم به طور حتم رجاست یا پلیدی بود، اما به ویرانی—اورشلیم، معبد، یا قوم یهود—منجر نشد. بنابراین بدیهی است که عیسی به شنوندگان خود گوشزد میکرد که تحقق این امر به گذشته تعلق ندارد بلکه به آینده مربوط میشود.
۵. الف) مقایسهای با روایات انجیل چگونه به ما کمک میکند تا «مکروهِ» قرن اول را تشخیص دهیم؟ ب) چرا سِستیوس گَلِس در سال ۶۶ د.م. سربازان رومی را بسرعت به اورشلیم فرستاد؟
۵ ‹رجاست› یا ‹مکروهی› که آنها باید گوش بزنگ آن میبودند، چه بود؟ جالب توجه است که روایت متی میگوید: «چون مکروهِ ویرانی را . . . در مقام مقدّس برپا شده بینید.» اما روایت مشابه در لوقا ۲۱:۲۰ میگوید: «چون بینید که اورشلیم بلشکرها محاصره شده است آنگاه بدانید که خرابئ آن رسیده است.» مسیحیانی که در اورشلیم میزیستند، چیزی را که عیسی پیشگویی کرده بود، در سال ۶۶ د.م. مشاهده کردند. یک سری وقایعی که شامل درگیری بین یهودیان و مأموران رومی میشد، منجر به این شدند که اورشلیم منشأ شورش بر ضد روم شود. در نتیجه، در سراسر یهودیه، سامره، جلیل، دیکاپولِس، و فینیقیه، در شمال تا سوریه، و در جنوب تا مصر خشونت درگرفت. سِستیوس گَلِس برای اینکه صلح را تا حدی به آن قسمت از امپراتوری روم بازگرداند، نیروهای نظامی را بسرعت از سوریه به اورشلیم که یهودیان از آن به عنوان ‹شهر مقدس› خود سخن میگفتند، فرستاد.—نحمیا ۱۱:۱؛ اشعیا ۵۲:۱.
۶. این امر که ‹مکروهی› که موجب ویرانی شد، ‹در مقام مقدّس برپا گردید› چگونه به واقعیت پیوست؟
۶ در بین لژیونهای رومی رسم بر این بود که درفشها، یا پرچمهایی را که مقدس میشمردند، ولی یهودیان با نظر بتپرستی به آنها مینگریستند، با خود حمل کنند. جالب توجه است که واژهٔ عبری که در کتاب دانیال «رجاسات» ترجمه شده است، در اصل در مورد بتها و بتپرستی به کار میرود.a (تثنیه ۲۹:۱۷) نیروهای رومی با وجود مخالفت یهودیان، در حالی که پرچمهای بتپرستانهٔ خود را حمل میکردند، در نوامبر سال ۶۶ د.م. به داخل اورشلیم رخنه کرده و سپس شروع به نقب زدن دیوار شمالی معبد کردند. شکی در این باره وجود نداشت—‹مکروهی› که توانست موجب ویرانی کامل اورشلیم شود «در مقام مقدّس برپا شده» بود! اما چگونه امکان فرار برای کسی وجود داشت؟
فرار ضروری بود!
۷. ارتش روم چه کار غیرمنتظرهای را انجام داد؟
۷ هنگامی که به نظر میرسید اورشلیم میتواند به آسانی فتح شود، ناگهان و بدون هیچ دلیل موجهی از دیدگاه بشری، ارتش روم عقبنشینی کرد. شورشیان یهودی، سربازان رومی را که عقبنشینی کرده بودند تعقیب نمودند، اما فقط تا انتیپاتریس، حدود ۵۰ کیلومتری اورشلیم. سپس برگشتند. آنها با ورود به اورشلیم، در معبد گرد آمدند تا برای جنگ تدابیر بیشتری را طرحریزی کنند. جوانان به منظور تقویت سنگرها و خدمت در ارتش به عضویت گرفته میشدند. آیا مسیحیان، خود را درگیر این امر میکردند؟ حتی اگر از آن اجتناب میورزیدند، آیا هنگام بازگشت لشکرهای رومی هنوز در منطقهٔ خطرناک میبودند؟
۸. مسیحیان در اطاعت از سخنان نبوی عیسی چه اقدام فوریی به عمل آوردند؟
۸ طولی نکشید که مسیحیان اورشلیم و یهودیه در مطابقت با هشدار نبویی که عیسی مسیح داده بود، عمل کرده و از منطقهٔ خطرناک فرار کردند. فرار، ضروری بود! آنها به موقع راهی نواحی کوهستانی شدند، برخی احتمالاً در پِلّا، در استان پِرِآ سکونت گزیدند. کسانی که هشدار عیسی را به گوش گرفتند، جاهلانه تلاش نکردند که برای نجات داراییهای مادی خود بازگردند. (با لوقا ۱۴:۳۳ مقایسه شود.) به طور یقین سفر با پای پیاده برای زنان باردار و مادران شیردهای که تحت آن اوضاع و احوال اورشلیم را ترک میکردند، مشکل بود. قید و بندهای روز سَبت، و نزدیکی زمستان که هنوز در راه بود، مانع فرار آنان نشد. طولی نکشید اشخاصی که به این هشدار عیسی که سریعاً فرار کنند توجه کرده بودند، در بیرون اورشلیم و یهودیه در امنیت قرار داشتند. زندگی آنان به این کار بستگی داشت.—با یعقوب ۳:۱۷ مقایسه شود.
۹. نیروهای رومی پس از چه مدت بازگشتند، و با چه نتیجهای؟
۹ در سال بعد، یعنی سال ۶۷ د.م.، رومیان مجدداً عملیات جنگی خود را بر ضد یهودیان از سر گرفتند. ابتدا جلیل به تسخیر درآمد. سال بعد، یهودیه از هم پاشیده شد. در سال ۷۰ د.م.، نیروهای رومی، خود اورشلیم را محاصره کردند. (لوقا ۱۹:۴۳) قحطی به طور توانفرسایی شدت یافت. کسانی که در شهر به دام افتادند به یکدیگر حمله کردند. هر کسی که برای فرار تلاش میکرد، به قتل میرسید. رویدادی که برای آنان رخ داد، همانطور که عیسی گفته بود، «مصیبت عظیمی» بود.—متی ۲۴:۲۱.
۱۰. چنانچه با بصیرت بخوانیم، به چه چیزهای دیگری توجه خواهیم نمود؟
۱۰ آیا این واقعه پیشگویی عیسی را به طور کامل برآورده کرد؟ خیر، قرار بود وقایع بیشتری روی دهد. چنانچه بر طبق نصیحت عیسی نوشتههای مقدس را با بصیرت بخوانیم، در توجه به آنچه که هنوز در پیش رو قرار دارد کوتاهی نخواهیم کرد. همچنین به طور جدی دربارهٔ مفاهیم ضمنی آن در زندگی شخصی خود فکر خواهیم کرد.
‹مکروه› یا ‹رجاست› امروزی
۱۱. دانیال در کدام دو عبارت دیگر به «رجاسات» اشاره میکند، و در آنجا از چه زمانی صحبت میشود؟
۱۱ توجه کن که علاوه بر آنچه در دانیال ۹:۲۷ مشاهده کردیم، ارجاعهای بیشتری در دانیال ۱۱:۳۱ و ۱۲:۱۱ به «مکروهِ ویرانی» یا ‹رجاست خرابکننده› وجود دارد. در هیچیک از مثالهای اخیر از نابودی اورشلیم صحبتی به میان نیامده است. در حقیقت، آنچه که در دانیال ۱۲:۱۱ بیان میشود، درست دو آیه پس از ارجاع به «زمان آخر» نمایان میگردد. (دانیال ۱۲:۹) ما از سال ۱۹۱۴ به بعد در چنین زمانی زندگی کردهایم. بنابراین برای تشخیص ‹رجاست خرابکننده› لازم است که هوشیار باشیم و سپس اطمینان حاصل کنیم که از منطقهٔ خطرناک بیرون رفتهایم.
۱۲، ۱۳. چرا بجاست که جامعهٔ ملل را به عنوان ‹مکروه› یا ‹رجاست› امروزی توصیف کنیم؟
۱۲ ‹مکروه› یا ‹رجاست› امروزی چیست؟ شواهد به جامعهٔ ملل اشاره میکنند که در سال ۱۹۲۰، مدت کوتاهی پس از ورود دنیا به زمان آخرش، شروع به کار کرد. اما چگونه میتواند ‹رجاستی خرابکننده› باشد؟
۱۳ به خاطر بیاور که کاربرد واژهٔ عبری ‹رجاست› در کتاب مقدس در اصل به بتها و کارهای بتپرستانه ارجاع میشود. آیا این جامعه بصورت معبود درآمد؟ البته! روحانیون، آن را در ‹مقامی مقدس› قرار دادند، و پیروان آنان به ایثار پرشور و حرارت خود به آن مبادرت ورزیدند. شورای فدرال کلیساهای مسیح در آمریکا اظهار کرد که این جامعه «مظهر سیاسی ملکوت خدا بر روی زمین» خواهد بود. سیل نامهها از طرف گروههای مذهبی به سوی مجلس سنای ایالات متحده جاری شد که اصرار داشتند سنا پیمان جامعهٔ ملل را تصویب نماید. هیئت عمومی باپتیستها، استقلالیان، و پرسبیتریها در بریتانیا آن را به عنوان «تنها وسیلهٔ موجود برای دسترسی به [صلح بر روی زمین]» ستودند.—مکاشفه ۱۳:۱۴، ۱۵ ملاحظه شود.
۱۴، ۱۵. جامعهٔ ملل و سپس سازمان ملل متحد به چه طریق در «مقام مقدّس» قرار گرفتند؟
۱۴ ملکوت مسیحایی خدا در سال ۱۹۱۴ بنیاد نهاده شد، اما ملتها برای حاکمیت خود اقدام به مبارزه کردند. (مزمور ۲:۱-۶) هنگامی که جامعهٔ ملل مطرح شد، ملتهایی که تازه در جنگ جهانی اول پیکار کرده بودند، همچنین روحانیونی که برای سربازان آنان برکت طلبیده بودند، آشکارا قانون خدا را کنار گذاشته بودند. آنها به دید پادشاه به مسیح نمینگریستند. از اینرو نقش ملکوت خدا را به عهدهٔ سازمانی بشری گذاشتند؛ آنها جامعهٔ ملل را در «مقام مقدّس» قرار دادند، مقامی که به این جامعه تعلق نداشت.
۱۵ سازمان ملل متحد در ۲۴ اکتبر ۱۹۴۵ به عنوان جانشین آن جامعه هستی یافت. سپس، پاپهای روم، سازمان ملل متحد را به عنوان «امید غایی برای همآهنگی و صلح» و «دادگاه عالی صلح و عدالت» گرامی داشتند. بله، واقعاً که جامعهٔ ملل، به اتفاق جانشین خود، سازمان ملل متحد، در نظر خدا و قوم وی، بت یا ‹رجاست› شد.
گریز از چه؟
۱۶. امروزه عاشقان عدالت لازم است که از چه بگریزند؟
۱۶ شیفتگان عدالت با ‹دیدن› این امر، و با تشخیص اینکه این سازمان بینالمللی چیست و چگونه مانند بت پرستیده میشود، لازم است که به سوی ایمنی بگریزند. گریز از چه؟ گریز از نمونهٔ اصلی و امروزی اورشلیم بیوفا، یعنی جهان مسیحیت، و فرار از کل بابل عظیم، سیستم جهانی دین کاذب.—مکاشفه ۱۸:۴.
۱۷، ۱۸. ‹مکروه› یا ‹رجاست› امروزی باعث چه نابودیی خواهد شد؟
۱۷ همچنین به یاد بیاور که در قرن اول، دلیل اینکه ارتش روم همراه با درفشهای بتپرستانهٔ خود به سوی شهر مقدس یهودیان پیشروی کرد، این بود که برای اورشلیم و سیستم پرستش آن ویرانی به بار آورد. در روزگار ما، ویرانی فقط بر سر یک شهر نخواهد آمد، فقط بر سر جهان مسیحیت نیز نخواهد آمد، بلکه کل سیستم جهانی دین کاذب را دربر خواهد گرفت.—مکاشفه ۱۸:۵-۸.
۱۸ در مکاشفه ۱۷:۱۶ پیشگویی شده که یک وحش مجازی سرخفام، که ثابت شده است سازمان ملل متحد میباشد، با خشم روی خود را بر ضد بابل عظیم فاحشهمانند، برمیگرداند و وحشیانه او را نابود میسازد. این آیه با استفاده از بیانی توصیفی میگوید: «ده شاخ که دیدی و وحش اینها فاحشه را دشمن خواهند داشت و او را بینوا و عریان خواهند نمود و گوشتشرا خواهند خورد و او را بآتش خواهند سوزانید.» اندیشیدن به مفهوم این بیان هولناک است. این واقعه به پایان هر نوع دین کاذب در همهٔ قسمتهای زمین منتج خواهد شد. این امر در واقع نشان خواهد داد که مصیبت عظیم آغاز گشته است.
۱۹. چه عواملی از هنگام تشکیل سازمان ملل متحد، بخشی از آن بودهاند، و چرا این مطلب حائز اهمیت است؟
۱۹ قابل توجه است از هنگامی که سازمان ملل متحد در سال ۱۹۴۵ شروع به کار کرد، عوامل الحادی و ضد دین، اعضای سرشناس آن بودهاند. یک چنین عوامل تندرو، در زمانهای گوناگون و در سراسر دنیا، در این امر که کارهای مذهبی بشدت محدود شوند یا بکلی ممنوع گردند، مؤثر بودهاند. اما در چند سال اخیر، در بسیاری از جاها، در فشار دولت بر روی گروههای مذهبی، وقفهای وجود داشته است. شاید برای برخی از مردم به نظر میرسد که هرگونه خطری از دین رفع شده است.
۲۰. ادیان دنیا چه شهرتی برای خود به هم زدهاند؟
۲۰ اما ادیان بابل عظیم همواره نیرویی بسیار مخرب در دنیا هستند. اهم اخبار اغلب هویت جناحهای جنگجو و گروههای تروریستی را با ذکر نام دینی که آنها از آن پشتیبانی میکنند، مشخص میکند. پلیس ضد شورش و سربازان مجبور بودهاند به منظور متوقف کردن خشونت بین جناحهای مذهبی رقیب، به زور وارد عبادتگاهها شوند. هیئتهای مذهبی بودجهٔ انقلابهای سیاسی را تأمین کردهاند. تنفر مذهبی، تلاشهای سازمان ملل را برای حفظ روابط پایدار مابین گروههای قومی، با شکست مواجه کرده است. ارکان سازمان ملل متحد با دنبال کردن هدف صلح و امنیت مایلند مشاهده نمایند که هرگونه نفوذ مذهبی که راه آنان را مسدود میکند، رفع شود.
۲۱. الف) چه کسی تصمیم خواهد گرفت که زمان نابودی بابل عظیم چه وقت خواهد بود؟ ب) قبل از آن هنگام، انجام چه کاری فوریت دارد؟
۲۱ عامل مهم دیگری نیز برای بررسی وجود دارد. هرچند که برای نابود کردن بابل عظیم از شاخهای مجهز به نیروهای نظامی داخل سازمان ملل متحد استفاده خواهد شد، اما این نابودی در واقع اظهار داوری الهی خواهد بود. اجرای این داوری در موعد معین خدا فرا خواهد رسید. (مکاشفه ۱۷:۱۷) ما باید در این فاصله چه کاری انجام دهیم؟ کتاب مقدس پاسخ میدهد، «از میان او بیرون آئید»—از بابل عظیم بیرون آئید.—مکاشفه ۱۸:۴.
۲۲، ۲۳. چنین فراری شامل چه میشود؟
۲۲ این فرار به سوی ایمنی، یک نقل مکان جغرافیایی، مانند نقل مکانی که مسیحیان یهودی هنگام ترک اورشلیم انجام دادند نیست. این، فرار از مذاهب جهان مسیحیت است، بله، فرار از هر بخشی از بابل عظیم. به این معنی که خود را نه تنها از سازمانهای دروغین مذهبی، بلکه از رسوم آنها و روحیهای که به وجود میآورند، کاملاً جدا سازیم. این، فراری به مکان امن در سازمان تئوکراتیک یَهُوَه است.—افسسیان ۵:۷-۱۱.
۲۳ هنگامی که خادمان مسحشدهٔ یَهُوَه پس از جنگ جهانی اول برای اولین بار هویت رجاست یا مکروه امروزی را که جامعهٔ ملل باشد تشخیص دادند، واکنش شاهدان چه بود؟ آنها آن موقع نیز از عضویت در کلیساهای جهان مسیحیت دست کشیده بودند. اما بتدریج به این موضوع پی بردند که هنوز به برخی از رسوم و اعمال جهان مسیحیت، از قبیل استفاده از صلیب و برگزاری جشن کریسمس و اعیاد مرتدانهٔ دیگر پایبند هستند. هنگامی که آنان حقیقت را دربارهٔ این چیزها آموختند، اقدام فوری به عمل آوردند. آنها پندی را که در اشعیا ۵۲:۱۱ قید شده است به گوش گرفتند: «ای شما که ظروف خداوند را برمیدارید بیکسو شوید بیکسو شوید و از اینجا بیرون روید و چیز ناپاک را لمس منمائید و از میان آن بیرون رفته خویشتنرا طاهر سازید.»
۲۴. چه کسانی بویژه از سال ۱۹۳۵ به بعد در این فرار شرکت جستهاند؟
۲۴ بخصوص از سال ۱۹۳۵ به بعد، گروه عظیمی از دیگران، یعنی افرادی که مشتاقانه پذیرای چشمانداز زندگی ابدی بر بهشت روی زمین شدند، دست به اقدامی مشابه زدند. آنها نیز ‹مکروهِ ویرانی را در مقام مقدّس دیدهاند،› و مفهوم آن را تشخیص میدهند. نام آنان پس از تصمیمشان به فرار، از فهرست عضویت سازمانهایی که بخشی از بابل عظیم هستند، حذف شده است.—۲قرنتیان ۶:۱۴-۱۷.
۲۵. چه چیزهایی علاوه بر قطع هر رابطهای که شخص ممکن است با دین کاذب داشته باشد، لازم است؟
۲۵ اما فرار از بابل عظیم شامل مواردی بیش از ترک دین کاذب است. مستلزم چیزی بیش از حضور در چند جلسه در تالار ملکوت، و یا یک یا دو بار در ماه رفتن به موعظهٔ بشارت در خدمت است. یک شخص ممکن است که از لحاظ جسمانی خارج از بابل عظیم باشد، اما آیا واقعاً از آن دست کشیده است؟ آیا خود را از دنیایی که بابل عظیم بخش مهم و برجستهٔ آن را تشکیل میدهد جدا ساخته است؟ آیا هنوز پایبند چیزهایی است که انعکاسی از روحیهٔ دنیا هستند—روحیهای که معیارهای عادلانهٔ خدا را نقض میکند؟ آیا به اخلاق جنسی و وفاداری در زناشویی، با بیتوجهی برخورد میکند؟ آیا بر منافع شخصی و مادی، بیش از منافع روحانی تأکید میکند؟ او نباید به خود اجازه دهد که به قالب این سیستم چیزها درآید.—متی ۶:۲۴؛ ۱پطرس ۴:۳، ۴.
اجازه نده هیچ چیز مانع فرارت شود!
۲۶. چه چیزی به ما کمک میکند تا نه تنها دست به فرار بزنیم، بلکه آن را با موفقیت به انتها برسانیم؟
۲۶ در فرارمان به سوی ایمنی، ضروریست که افسوس آنچه را که پشت خود باقی گذاشتهایم، نخوریم. (لوقا ۹:۶۲) ما باید ذهن و قلب خود را با قاطعیت بر ملکوت خدا و عدالت او متمرکز کنیم. آیا مصمم هستیم که ایمان خود را بدین وسیله نشان دهیم که نخست اینها را بطلبیم و یقین داشته باشیم که یَهُوَه یک چنین رویهٔ وفادارانهای را برکت میدهد؟ (متی ۶:۳۱-۳۳) همچنانکه بیصبرانه در انتظار پدیدار گشتن رویدادهای مهمی بر صحنهٔ دنیا هستیم، اعتقاداتمان که بر اساس کتاب مقدس بنا شدهاند باید ما را به سوی هدف حرکت دهند.
۲۷. چرا مهم است که به طور جدی دربارهٔ پرسشهایی که در اینجا مطرح شدهاند بیندیشیم؟
۲۷ اجرای داوری الهی با نابودی بابل عظیم آغاز خواهد شد. امپراطوری فاحشهمانند دین کاذب برای همیشه از پهنهٔ هستی محو خواهد شد. آن زمان بسیار نزدیک است! هنگام فرارسیدن آن زمان مهم و حیاتی، موضع ما چه خواهد بود؟ و هنگام اوج مصیبت عظیم، موقعی که سیستم شریر شیطان نابود میشود، در کدام طرف خواهیم بود؟ چنانچه هماکنون اقدام لازمه را به عمل آوریم، ایمنی ما تضمین میشود. یَهُوَه به ما میگوید: «هر که مرا بشنود در امنیّت ساکن خواهد بود.» (امثال ۱:۳۳) در صورتی که صادقانه و با شادی به خدمت به یَهُوَه ادامه دهیم، شاید واجد شرایط شویم که تا ابد به یَهُوَه خدمت کنیم.
[پاورقی]
a کتاب بینش بر نوشتههای مقدس که توسط اتحادیهٔ انجمن کتاب مقدس و رسالهٔ برج دیدهبانی منتشر شده است، جلد ۱، صفحههای ۶۳۴-۶۳۵ (انگل.) ملاحظه شود.
آیا به یاد میآوری؟
◻ ‹مکروه› یا ‹رجاست› امروزی چیست؟
◻ ‹مکروه› از چه لحاظ «در مقام مقدّس» قرار دارد؟
◻ فرار به سوی ایمنی در زمان حاضر شامل چه میشود؟
◻ چرا چنین اقدامی ضروریست؟
[تصویر در صفحهٔ ۲۸]
پیروان عیسی برای زنده ماندن مجبور بودند که بدون معطلی فرار کنند