فصل ۶
تفریحات و سرگرمیهایی سالم برگزینید
«همه را برای جلال خدا بکنید.»— ۱قُرِنتیان ۱۰:۳۱.
۱، ۲. هر یک از ما در خصوص انتخاب تفریحات با چه تصمیمی روبروست؟
فرض کنید میخواهید سیبی به دهان بگذارید که متوجه میشوید قسمتی از آن گندیده است. برخی شاید قسمت گندیده را نادیده بگیرند و کل سیب را بخورند. برخی نیز ممکن است کل آن را دور بیندازند. گروهی نیز قسمت گندیدهٔ سیب را میبُرند و از خوردن مابقی آن لذّت میبرند. شما چه میکنید؟
۲ انتخاب تفریح را نیز از جهاتی میتوان به خوردن این سیب تشبیه کرد. همهٔ ما گاه به تفریح و سرگرمی نیاز داریم. اما قطعاً متوجه شدهاید که امروزه بسیاری از سرگرمیها فاسد، ناسالم و مغایر با معیارهای اخلاقی است. برخی شاید هر تفریحی را که دنیا ارائه میدهد، چشمبسته بپذیرند. برخی نیز برای این که خود را در معرض خطر قرار ندهند، شاید کلاً از هر گونه تفریح و سرگرمی صرفنظر کنند. گروهی نیز از تفریحات ناسالم و فاسد دوری میکنند و تفریحاتی را که به نسبت مفید و نشاطآور است برمیگزینند. حال شما برای این که خود را در پناه محبت خدا نگاه دارید، در این مورد چه تصمیمی میگیرید؟
۳. در این فصل به بررسی چه موضوعی میپردازیم؟
۳ اغلبِ ما مانند گروه سوّم عمل میکنیم. طبعاً همهٔ ما گاه به تفریح و سرگرمی نیاز داریم؛ اما نمیخواهیم تفریحاتی برگزینیم که مغایر با معیارهای اخلاقی باشد. پس بسیار اهمیت دارد که به بررسی این موضوع بپردازیم که کدام تفریح سالم و مطابق معیارهای اخلاقی و کدام ناسالم و مضر است. اما ابتدا لازم است بدانیم که انتخاب ما در این خصوص چه تأثیری بر پرستش خدایمان یَهُوَه دارد.
«همه را برای جلال خدا بکنید»
۴. چگونه وقف ما به خدا در انتخاب تفریحات و سرگرمیهایمان تأثیر میگذارد؟
۴ چندی پیش برادر سالخوردهای که در سال ۱۹۴۶ تعمید گرفته است، چنین گفت: «من در مجمعها و کنگرهها سعی میکنم به دقت به سخنرانی تعمید گوش دهم و تصوّر میکنم که تعمید خودم است. به این ترتیب روزی که زندگیام را به یَهُوَه وقف کردم همواره مد نظر دارم. این کار کمک بزرگی بوده است که تا به امروز به او وفادار بمانم.» آیا به خاطر آوردن روزی که با یَهُوَه خدا عهد بستید که زندگیتان را وقف او کنید، شما را نیز بر آن نمیدارد به او وفادار مانید؟ (جامعه ۵:۴ خوانده شود.) در واقع، مد نظر داشتن وقفتان به خدا نه تنها بر نگرش شما به خدمت موعظه، بلکه بر دیدگاهتان نسبت به تمام امور زندگی، از جمله انتخاب تفریحات و سرگرمیها تأثیر میگذارد. پولُس رسول با تأکید بر این نکته به مسیحیان زمان خود چنین نوشت: «پس هرچه میکنید، خواه خوردن، خواه نوشیدن و خواه هر کار دیگر، همه را برای جلال خدا بکنید.»— ۱قُرِنتیان ۱۰:۳۱.
۵. با کمک لاویان ۲۲:۱۸-۲۰ هشداری را که در رومیان ۱۲:۱ نهفته است، توضیح دهید.
۵ هر تصمیمی که ما مسیحیان در زندگی میگیریم به نحوی بر پرستشمان تأثیر میگذارد. پولُس برای این که برادرانش در روم به مفهوم واقعی این حقیقت پی ببرند، از تشبیهی استفاده کرد که شنوندگانش به جدّیت آن واقف بودند. او آنان را چنین ترغیب کرد: «بدنهای خود را همچون قربانی زنده و مقدّس و پسندیدهٔ خدا، به او تقدیم کنید که عبادت معقول شما همین است.» (رومیان ۱۲:۱) «بدن» در اینجا ذهن، دل و قوای جسمانی را شامل میشود. در واقع شما در خدمتتان به یَهُوَه به همهٔ اینها نیاز دارید. (مَرقُس ۱۲:۳۰) پولُس این خدمت مسیحیان را به یک قربانی تشبیه کرد. او با استفاده از این تشبیه به طور غیر مستقیم هشداری نیز به برادرانش داد. تحت قانون شریعت، یَهُوَه قربانیهای ناقص و معیوب را مقبول نمیداشت. (لاویان ۲۲:۱۸-۲۰) امروزه نیز اگر خدمت فرد مسیحی به اصطلاح ناقص یا آلوده باشد، یَهُوَه آن را مقبول نمیدارد. آیا ممکن است خدمتی که ما به یَهُوَه میکنیم، آلوده باشد؟
۶، ۷. چگونه ممکن است یک مسیحی بدن خود را آلوده سازد، و تاوان آن چیست؟
۶ پولُس به مسیحیان روم چنین تذکر داد: «اعضای بدن خود را تسلیم گناه نکنید.» همچنین به آنان گفت: «اعمال گناهآلود بدن را بکُشید.» (رومیان ۶:۱۲-۱۴؛ ۸:۱۳) او پیش از آن در نامهاش نمونههایی از این گونه «اعمال» را ذکر کرده و در مورد گناهکاران گفته بود: «دهانشان پر از نفرین» و «پایشان به ریختن خون شتابان است.» همچنین «ترس خدا در چشمانشان نیست.» (رومیان ۳:۱۳-۱۸) مسیحیای که اعضای بدن خود را با چنین اعمال گناهکارانهای آلوده سازد، در واقع ذهن، دل و کلاً وجود خود را آلوده میکند. برای نمونه مسیحیای که عمداً به تماشای تصاویر مبتذل و زننده مثل هرزهنگاری یا فیلمهای پرخشونت و جنونآمیز بپردازد، در واقع چشمان «خود را تسلیم گناه» و در پی آن تمام بدن خود را آلوده میکند. پرستش و خدمت چنین شخصی، همچون قربانیای آلوده، نزد خدا ناپاک خواهد بود و خدا آن را مقبول نخواهد داشت. (تثنیه ۱۵:۲۱؛ ۱پِطرُس ۱:۱۴-۱۶؛ ۲پِطرُس ۳:۱۱) به راستی که انتخاب تفریحات ناسالم چه تاوان سنگینی دارد!
۷ از آنجایی که ما مسیحیان به نتایج اسفبار تفریحات ناسالم آگاهیم، میخواهیم تفریحاتی برگزینیم که خدمتمان را به خدا بهبود بخشد، نه این که آن را آلوده سازد. در ادامهٔ این فصل خواهیم دید که چگونه میتوانیم تفریحات سالم را از ناسالم تشخیص دهیم.
«از بدی بیزار باشید»
۸، ۹. الف) تفریحات به دو دسته تقسیم میشوند، آن دو دسته کدامند؟ ب) ما مسیحیان از چه تفریحات و سرگرمیهایی اجتناب میکنیم، و چرا؟
۸ کلاً تفریحات را میتوان به دو دسته تقسیم کرد. دستهٔ اوّل تفریحات و سرگرمیهایی است که مسیحیان باید جداً از آن پرهیز کنند. دیگری تفریحاتی است که هر مسیحی وظیفه دارد، شخصاً در مورد مناسب بودن آن تصمیم بگیرد. ابتدا به بررسی دستهٔ اوّل، یعنی تفریحاتی که مسیحیان باید از آن پرهیز کنند، میپردازیم.
۹ چنان که در فصل ۱ گفته شد، در برخی سرگرمیها اعمالی به تصویر کشیده میشود که به وضوح با معیارهای کتاب مقدّس مغایرت دارد. برای نمونه میتوان به سایتهای اینترنتی، فیلمها، برنامههای تلویزیونی و موسیقیای اشاره کرد که به ترویج خشونت و آزار، ارتباط با نیروهای مرموز، سحر و جادو، فحشا و اعمال قبیح و غیر اخلاقی میپردازند و حتی این گونه اعمال را کاملاً بیضرر و معمولی جلوه میدهند. اما از آنجایی که چنین اعمالی کاملاً با معیارهای کتاب مقدّس مغایرت دارد، مسیحیان حقیقی جداً از آنها اجتناب میکنند. (اعمال ۱۵:۲۸، ۲۹؛ ۱قُرِنتیان ۶:۹، ۱۰؛ مکاشفه ۲۱:۸) شما با اجتناب از این گونه تفریحات ناسالم به یَهُوَه ثابت میکنید که حقیقتاً ‹از بدی بیزارید› و همواره از آن اجتناب میکنید. همچنین نشان میدهید که ایمانتان به او بیریاست.— رومیان ۱۲:۹؛ مزمور ۳۴:۱۴؛ ۱تیموتائوس ۱:۵.
۱۰. چه استدلالی در خصوص تفریحات خطرناک است، و چرا؟
۱۰ برخی تصوّر میکنند که تماشای فیلمها یا تصاویر غیر اخلاقی بیضرر است. اینان شاید چنین استدلال کنند: ‹درست است که من چنین فیلمها یا برنامههای تلویزیونی را نگاه میکنم، اما خودم هرگز چنین کارهایی نمیکنم.› این طرز فکر خودفریبی و خطرناک است. (اِرْمیا ۱۷:۹ خوانده شود.) اگر سرگرمی ما تماشای اعمالی باشد که یَهُوَه خدا منع کرده است، آیا میتوانیم بگوییم که ‹از بدی بیزاریم›؟ اگر مرتباً خود را با آنچه در نظر یَهُوَه ناپسند است سرگرم کنیم، دیگر وجدانمان چنین اعمالی را زشت نمیشمارد. (۱تیموتائوس ۴:۱، ۲) این کار اغلب هم بر اعمال ما و هم بر دیدگاهمان نسبت به اعمال گناهآلود دیگران تأثیر میگذارد.
۱۱. در انتخاب تفریحات چگونه صحّت غَلاطیان ۶:۷ ثابت میشود؟
۱۱ متأسفانه مسیحیانی بودهاند که به دلیل مشغول کردن ذهن خود با تفریحات و سرگرمیهای مضر، دست به اعمال غیر اخلاقی زدند. در واقع آنان این درس مهم زندگی را آموختند که «انسان هر چه بکارد، همان را خواهد دروید؛» اما به قیمت تجربهای تلخ و پرداخت تاوانی سنگین. (غَلاطیان ۶:۷) آیا به راستی برای آموختن این درس باید چنین تاوان سنگینی پرداخت؟ اگر ما آنچه از لحاظ اخلاقی پاک و سالم است در ذهنمان بکاریم ثمرات خوب آن را نیز درو خواهیم کرد. به کادر تحت عنوان «چه تفریحاتی برگزینم؟» مراجعه کنید.
اصول کتاب مقدّس اساس تصمیمات ما
۱۲. اصل موجود در غَلاطیان ۶:۵ چه کمکی در انتخاب تفریحات به ما میکند، و برای تصمیمگیری در این خصوص چه راهنماییهایی در اختیار داریم؟
۱۲ اکنون میخواهیم به دستهٔ دوّم تفریحات بپردازیم؛ یعنی تفریحات و سرگرمیهایی که کتاب مقدّس نه آن را صریحاً منع و نه مشخصاً تأیید نموده است. در خصوص این گونه تفریحات فرد مسیحی باید خود تشخیص دهد که آیا تفریح مورد نظر برای او مناسب است یا خیر و شخصاً در مورد آن تصمیم بگیرد. (غَلاطیان ۶:۵ خوانده شود.) البته ما برای تصمیمگیری راهنماییهای مفیدی در دست داریم. کتاب مقدّس حاوی اصول، یعنی حقایقی پایهای است که نگرش یَهُوَه را برای ما آشکار میکند. با مد نظر قرار دادن این اصول میتوانیم «خواست خداوند» را در هر امری، از جمله در انتخاب تفریحات تشخیص دهیم.— اِفِسُسیان ۵:۱۷.
۱۳. چه امری ما را بر آن میدارد که از تفریحاتی که یَهُوَه را ناخشنود میسازد، اجتناب کنیم؟
۱۳ نمیتوان انتظار داشت که همهٔ مسیحیان در انتخاب تفریحات تصمیمی یکسان بگیرند. به این دلیل که میزان رشد مسیحیان در قوهٔ تشخیص یا «بصیرت» متفاوت است. (فیلیپیان ۱:۹) به علاوه علایق و سلیقهها نیز یکسان نیست. اما واضح است، هر چه بیشتر اصول الٰهی را راهنمای ذهن و دل خود سازیم، بیشتر نیز بر آن میشویم که از تفریحات ناسالمی که یَهُوَه را ناخشنود میسازد، اجتناب کنیم.— مزمور ۱۱۹:۱۱، ۱۲۹؛ ۱پِطرُس ۲:۱۶.
۱۴. الف) در انتخاب تفریحات چه نکتهای را باید مد نظر داشته باشیم؟ ب) چگونه میتوانیم در زندگی همواره به پرستش یَهُوَه اولویت دهیم؟
۱۴ نکتهٔ مهم دیگر، مدت زمانی است که صرف تفریح و سرگرمی میکنید. تفریحاتی که شما برمیگزینید، گویای این است که چه نوع تفریحاتی را سالم قلمداد میکنید و مدت زمانی که صرف آن میکنید، نشان میدهد که تا چه حد به آن اولویت میدهید. قطعاً آنچه بیش از هر چیز در زندگی یک مسیحی اهمیت دارد پرستش یَهُوَه است. (مَتّی ۶:۳۳ خوانده شود.) اما چگونه میتوانید اطمینان حاصل کنید که همواره به پرستش یَهُوَه اولویت میدهید؟ پولُس رسول میگوید: «بسیار مراقب باشید که چگونه رفتار میکنید، رفتاری نه چون نادانان بلکه چون دانایان. فرصتها را غنیمت شمارید، زیرا روزهای بدی است.» (اِفِسُسیان ۵:۱۵، ۱۶) آری، در نظر گرفتن زمانی مشخص و محدود برای تفریحات، وقت کافی به شما میدهد که به فعالیتهایی بهتر و پراهمیتتر بپردازید؛ یعنی فعالیتهایی که به سلامت روحانیتان کمک میکند.— فیلیپیان ۱:۱۰.
۱۵. چرا عاقلانه است که در انتخاب تفریحات جانب احتیاط را حفظ کنیم؟
۱۵ برای توضیح امر دیگری که در انتخاب تفریحات اهمیت دارد بار دیگر مثالی را در نظر گیرید که در ابتدای این فصل ذکر شد. قاعدتاً برای این که قسمت خراب سیبی را نخورید، نه فقط قسمت گندیده، بلکه دورادور آن را هم میبرید. مشابهاً، عاقلانه است که در انتخاب تفریحات نیز جانب احتیاط را رعایت کنید و نه تنها از تفریحاتی اجتناب کنید که صریحاً با اصول کتاب مقدّس مغایرت دارد، بلکه از تفریحاتی نیز بپرهیزید که ممکن است به شکلی به سلامت روحانیتان صدمه زند. (امثال ۴:۲۵-۲۷) به کار بستن دقیق راهنماییهای کلام خدا ما را در انتخاب تفریحات سالم یاری میکند.
خود را با امور «پاک» مشغول سازید
۱۶. الف) چه چیز نشان میدهد که طرز فکر ما همچون طرز فکر یَهُوَه است؟ ب) چگونه میتوانیم مطابق اصول کتاب مقدّس تصمیم بگیریم؟
۱۶ مسیحیان حقیقی در انتخاب تفریحات قبل از هر چیز دیدگاه یَهُوَه را مد نظر قرار میدهند. کتاب مقدّس ما را با احساسات و معیارهای یَهُوَه آشنا میکند. به عنوان نمونه، سلیمان به اعمالی اشاره کرده است که یَهُوَه از آنها نفرت دارد، از جمله «زبان دروغگو؛ و دستهایی که خون بیگناه را میریزد؛ دلی که تدابیر فاسد را اختراع میکند؛ پایهایی که در زیانکاری تیزرو میباشند.» (امثال ۶:۱۶-۱۹) دانستن این که یَهُوَه از این اعمال نفرت دارد، چه تأثیری بر طرز فکر شما میگذارد؟ مزمورنویس شما را چنین ترغیب میکند: ‹ای شما که یَهُوَه را دوست میدارید، از بدی نفرت کنید!› (مزمور ۹۷:۱۰) تفریحاتی که برمیگزینید، باید گویای این باشد که شما نیز حقیقتاً از آنچه یَهُوَه نفرت دارد، متنفرید. (غَلاطیان ۵:۱۹-۲۱) همچنین از یاد نبرید، آنچه در خلوت انجام میدهید، منعکسکنندهٔ شخصیت واقعی شماست، نه آنچه در جمع دیگران انجام میدهید. (مزمور ۱۱:۴؛ ۱۶:۸) اگر قلباً بخواهید که در تمام امور زندگی طرز فکر یَهُوَه را در خصوص معیارهای اخلاقی «منعکس» کنید، تصمیمات شما نیز همواره مطابق اصول کلام او خواهد بود. (۲قُرِنتیان ۳:۱۸، پاورقی) به این ترتیب در زندگی همواره مطابق خواست یَهُوَه رفتار خواهید کرد.
۱۷. پیش از انتخاب تفریحات تأمّل بر چه سؤالاتی ضروری است؟
۱۷ برای انتخاب تفریحات و سرگرمیهایی هماهنگ با طرز فکر یَهُوَه، تأمّل بر امر دیگری نیز ضروری است. بجاست از خود بپرسید: ‹چنین مشغولیاتی چه تأثیری بر من و رابطهام با یَهُوَه میگذارد؟› برای مثال، پیش از دیدن یک فیلم از خود بپرسید: «تماشای این فیلم بر وجدان من چه تأثیری خواهد داشت؟» در اینجا به اصولی در اینباره اشاره میکنیم.
۱۸، ۱۹. الف) بر طبق اصلی که در فیلیپیان ۴:۸ آمده است، چگونه میتوانیم تفریحات سالم را از ناسالم تشخیص دهیم؟ ب) چه اصول دیگری در انتخاب تفریحات به ما کمک میکند؟ (پاورقی ملاحظه شود.)
۱۸ به این اصل مهم در فیلیپیان ۴:۸ توجه کنید: «هر آنچه راست است، هر آنچه والا است، هر آنچه درست است، هر آنچه پاک است، هر آنچه دوستداشتنی و هر آنچه ستودنی است، بدان بیندیشید. اگر چیزی عالی است و شایان ستایش، در آن تأمّل کنید.» پولُس در واقع میگوید در مورد موضوعاتی تفکّر کنیم که مورد پسند خداست. (مزمور ۱۹:۱۴) البته، او در اینجا مستقیماً در مورد تفریحات و سرگرمیها صحبت نمیکند؛ اما از اصلی که در این سخنان آمده است، میتوانیم در مورد انتخاب تفریحات نیز استفاده کنیم. چگونه؟
۱۹ از خود بپرسید: ‹آیا در انتخاب فیلمها، بازیهای کامپیوتری، موسیقی و سرگرمیهای دیگر، مراقب هستم که ذهنم را با امور «پاک» مشغول کنم؟› برای مثال، فرض کنید برای سرگرمی، فیلمی تماشا میکنید. پس از آن چه تصاویری از آن فیلم در ذهنتان باقی میماند؟ اگر این تصاویر پاک و خوشایند باشد، سرگرمی سالم و مناسبی انتخاب کردهاید؛ اما اگر افکاری ناپاک به ذهنتان آید، مشخص است که سرگرمیای که انتخاب کردهاید ناسالم و حتی مضر بوده است. (مَتّی ۱۲:۳۳؛ مَرقُس ۷:۲۰-۲۳) اما چرا میگوییم چنین سرگرمیای مضر است؟ زیرا تفکّر در امور ناپاک و غیر اخلاقی آرامش خاطر شما را بر هم میزند و به وجدان مسیحی و رابطهتان با یَهُوَه شدیداً صدمه میزند. (اِفِسُسیان ۵:۵؛ ۱تیموتائوس ۱:۵، ۱۹) پس چقدر عاقلانه است که همواره عواقب تفریحات ناسالم را مد نظر داشته و مصمم باشید از آنها پرهیز کنید.a (رومیان ۱۲:۲) پس همچون مزمورنویس از یَهُوَه چنین بخواهید: «چشمانم را از دیدن بطالت برگردان.»— مزمور ۱۱۹:۳۷.
نفع دیگران را بجویید
۲۰، ۲۱. چگونه اوّل قُرِنتیان ۱۰:۲۳، ۲۴ ما را در انتخاب تفریحات و سرگرمیهایمان راهنمایی میکند؟
۲۰ پولُس به اصلی مهم اشاره میکند که در تمام تصمیمگیریهای شخصی باید به آن توجه کرد. او میگوید: ‹همه چیز جایز است اما همه چیز مفید نیست. همه چیز رواست اما همه چیز سازنده نیست. هیچکس در پی نفع خود نباشد، بلکه نفع دیگران را بجوید.› (۱قُرِنتیان ۱۰:۲۳، ۲۴) چگونه این اصل ما را در انتخاب تفریحات سالم راهنمایی میکند؟ بجاست از خود بپرسید: ‹آیا تفریح و سرگرمیای که برمیگزینم بر همایمانم تأثیری منفی میگذارد؟›
۲۱ شاید بعضی تفریحات بر طبق وجدان شما «روا» یا قابل قبول باشد، اما همان تفریح و سرگرمی برای وجدان همایمانتان قابل قبول نباشد. در این صورت شاید بهتر باشد که شما نیز از آن تفریح صرفنظر کنید؛ به این دلیل که مسلّماً نمیخواهید وفاداری را برای همایمانتان دشوارتر سازید و چنان که پولُس میگوید «به برادران خود» و یا حتی «به مسیح گناه» کنید. کلام خدا میگوید: «هیچ کس را آزردهخاطر مسازید.» مسیحی حقیقی باید همواره به این پند عمل کند. (۱قُرِنتیان ۸:۱۲؛ ۱۰:۳۲) در واقع پولُس در اوّل قُرِنتیان ۱۰:۲۳، ۲۴ مسیحیان را به ملاحظهٔ حال یکدیگر ترغیب میکند. امروزه مسیحیان حقیقی با به گوش گرفتن این پند پولُس از تفریحاتی که ‹رواست اما سازنده نیست› پرهیز میکنند.— رومیان ۱۴:۱؛ ۱۵:۱.
۲۲. چرا یک مسیحی نباید انتظار داشته باشد که در امور شخصی، دیگر مسیحیان مانند او عمل کنند؟
۲۲ یک مسیحی باید از جنبهٔ دیگری نیز ملاحظهٔ حال همایمانانش را بکند. اگر وجدان یک مسیحی در انتخاب تفریحات و سرگرمیها، بیش از دیگر اعضای جماعت او را محدود کند، نباید نگرش خود را به آنان تحمیل نماید. عمل وی مانند رانندهای در یک بزرگراه است که اصرار داشته باشد همهٔ رانندهها همسرعت او برانند. آیا چنین انتظاری معقول است؟ مسیحیان باید تفریحات خود را در چهارچوب اصول کتاب مقدّس انتخاب کنند. حال اگر وجدان یک مسیحی او را در این خصوص بیش از دیگران محدود میکند، محبت به همایمانانش او را بر آن میدارد که به نظر آنان احترام بگذارد. به این ترتیب بر همگان ثابت میشود که او شخصی است که به «اعتدال» رفتار میکند.— فیلیپیان ۴:۵، ترجمهٔ قدیم؛ جامعه ۷:۱۶.
۲۳. چگونه میتوانید در خصوص انتخاب تفریحات تصمیم درست بگیرید؟
۲۳ در انتها میخواهیم آنچه را که در خصوص انتخاب تفریحات سالم بررسی شد مختصراً مرور کنیم. در واقع در کلام خدا برخی اعمال، همچون زنا و ناپاکی صریحاً منع شده است. پس واضح است که باید از تفریحات و سرگرمیهایی که این گونه اعمال را به تصویر میکشد، پرهیز کنید. اما در خصوص تفریحاتی که صریحاً در کتاب مقدّس به آنها اشاره نشده است، لازم است، اصول کتاب مقدّس را راهنمای خود سازید. همچنین باید از تفریحاتی اجتناب کنید که به وجدان شما صدمه میرساند و یا ممکن است تأثیر منفی بر دیگران، به ویژه بر همایمانانتان بگذارد. امید است که همواره تصمیماتتان مایهٔ جلال خدا باشد تا خود و خانوادهتان در پناه محبت او بمانید.
a چند اصل دیگر برای انتخاب تفریحات سالم را میتوانید در امثال ۳:۳۱؛ ۱۳:۲۰؛ اِفِسُسیان ۵:۳، ۴ و کولُسیان ۳:۵، ۸، ۲۰ بیابید.