شریعت مسیح
«شریعت مسیح در من است.»—۱قرنتیان ۹:۲۱.
۱، ۲. الف) بشر چگونه میتوانست جلوی بسیاری از اشتباهات خود را بگیرد؟ ب) جهان مسیحیت چه چیزی را نتوانست از تاریخ یهودیت بیاموزد؟
«مردم و دولتها هرگز از تاریخ چیزی نیاموختهاند، و یا بر طبق اصولی که از آن برداشت شده است، عمل ننمودهاند.» این گفتهٔ یک فیلسوف آلمانی در قرن نوزدهم بود. در حقیقت، روند تاریخ بشر به عنوان «تسلسل کارهای ابلهانه،» اشتباهات و بحرانهای بسیار وخیم وصف شده است، که چنانچه بشر فقط خواهان این بود که از خطاهای پیشین خود درس بگیرد، از وقوع خیلی از آنها ممانعت به عمل میآمد.
۲ امتناعی مشابه از یادگیری از اشتباهات پیشین، در این بحث و گفتگو دربارهٔ قانون الهی، نقش مهمی را ایفا میکند. یَهُوَه خدا حتی شریعت بهتری را جایگزین شریعت موسوی کرد—شریعت مسیح. با وجود این، رهبران جهان مسیحیت که ادعا میکنند این شریعت را آموزش داده و بر طبق آن زندگی میکنند، نتوانستند از کارهای ابلهانه و افراطی فریسیان درس بگیرند. بنابراین جهان مسیحیت، شریعت مسیح را تحریف و از آن سوء استفاده کرده است، یعنی همان کاری که یهودیت با شریعت موسوی کرد. چطور میتواند چنین باشد؟ ابتدا، بگذار دربارهٔ شریعت مسیح گفتگو کنیم—چه شریعتی است، بر چه کسانی حکمفرماست و چطور، و چه چیزی موجب تمایز آن از شریعت موسوی میشود. سپس به بررسی این موضوع که جهان مسیحیت چگونه از آن سوء استفاده کرده است، میپردازیم. به این امید که بدین ترتیب از تاریخ درس گرفته و از فواید آن بهرهمند شویم!
عهد جدید
۳. یَهُوَه در مورد عهدی جدید چه قولی داد؟
۳ چه کسی غیر از یَهُوَه خدا میتوانست شریعتی کامل را اصلاح نماید؟ عهد شریعت موسوی کامل بود. (مزمور ۱۹:۷) با وجود این، یَهُوَه قول داد: «اینک ایّامی میآید که با خاندان اسرائیل و خاندان یهودا عهد تازهٔ خواهم بست. نه مثل آن عهدیکه با پدران ایشان بستم.» ده فرمان—هستهٔ اصلی شریعت موسوی—بر لوحهای سنگی نوشته شد. اما یَهُوَه دربارهٔ عهد جدید گفت: «شریعت خود را در باطن ایشان خواهم نهاد و آنرا بر دل ایشان خواهم نوشت.»—ارمیا ۳۱:۳۱-۳۴.
۴. الف) عهد جدید، کدام اسرائیل را دربر میگیرد؟ ب) چه اشخاص دیگری بجز اسرائیلیان روحانی تحت شریعت مسیح قرار دارند؟
۴ این عهد با چه کسانی بسته میشد؟ به طور یقین نه با «خاندان [ذاتی] اسرائیل» که واسطهٔ این عهد را رد کرد. (عبرانیان ۹:۱۵، ا ش) خیر، این «اسرائیل» جدید، «اسرائیل خدا،» امتی از اسرائیلیان روحانی میبود. (غلاطیان ۶:۱۶؛ رومیان ۲:۲۸، ۲۹) سپس «گروهی عظیم» از همهٔ ملتها که آنها هم جویای پرستش یَهُوَه میبودند به این گروه کوچک مسیحیان که با روح مسح شدهاند، میپیوستند. (مکاشفه ۷:۹، ۱۰؛ زکریا ۸:۲۳) این گروه عظیم با اینکه در عهد جدید سهیم نبودند، اما شریعت، آنان را مقید میکرد. (با لاویان ۲۴:۲۲؛ اعداد ۱۵:۱۵ مقایسه شود.) همانطور که پولس رسول نوشت، همگی به عنوان «یک گله» زیر نظر «یک شبان،» ‹شریعت مسیح را در خود خواهند داشت.› (یوحنا ۱۰:۱۶؛ ۱قرنتیان ۹:۲۱) پولس این عهد جدید را «عهد نیکوتر» نامید، چرا؟ یک دلیل این است که به جای اینکه بر سایههایی از وقایع آینده بنا شده باشد، بر پایهٔ وعدههایی است که تحقق یافتهاند.—عبرانیان ۸:۶؛ ۹:۱۱-۱۴.
۵. مقصود از عهد جدید چیست، و چرا به موفقیت خواهد رسید؟
۵ مقصود از این عهد چیست؟ ایجاد امتی متشکل از پادشاهان و کاهنان تا بر همهٔ بشر برکت ارزانی کنند. (خروج ۱۹:۶؛ ۱پطرس ۲:۹؛ مکاشفه ۵:۱۰) عهد شریعت موسوی هرگز این امت را به مفهوم کامل به وجود نیاورد، زیرا کل اسرائیل سرکشی کرد و فرصت خود را از دست داد. (با رومیان ۱۱:۱۷-۲۱ مقایسه شود.) اما موفقیت عهد جدید حتمی است، زیرا به شریعتی بسیار متفاوت مربوط میشود. از چه جهاتی متفاوت؟
شریعتی که به آزادی تعلق دارد
۶، ۷. چگونه شریعت مسیح نسبت به شریعت موسوی آزادی بیشتری را ارائه میدهد؟
۶ شریعت مسیح به طور مکرر به آزادی ربط داده میشود. (یوحنا ۸:۳۱، ۳۲) به آن به عنوان «شریعت آزادی» و «شریعتِ کامل آزادی» اشاره میشود. (یعقوب ۱:۲۵؛ ۲:۱۲) البته، هرگونه آزادی در میان انسانها نسبی است. اما با این حال، این شریعت، آزادیی بسیار بیشتر از نمونهٔ پیشین خود یعنی، شریعت موسوی، ارائه میدهد. چگونه؟
۷ یک دلیل این است که هیچکس تحت شریعت مسیح به دنیا نمیآید. عواملی از قبیل نژاد و مکان هیچ ارتباطی با این امر ندارند. مسیحیان حقیقی، پذیرش یوغ اطاعت از این شریعت را آزادانه و از دل برمیگزینند. آنها با این کار درمییابند که این یوغ، یوغی ملایم و باری سبک است. (متی ۱۱:۲۸-۳۰) با اینهمه، شریعت موسوی همچنین تنظیم شده بود تا به انسان بیاموزد که گناهکار بوده و برای بازخرید شدن به قربانی فدیه نیاز مبرم دارد. (غلاطیان ۳:۱۹) شریعت مسیح آموزش میدهد که مسیح آمده است، فدیه را به وسیلهٔ زندگی خود پرداخته، و راه را برای ما گشوده است تا از ظلم و تعدی هولناک گناه و مرگ رهایی یابیم! (رومیان ۵:۲۰، ۲۱) برای فایده بردن از این قربانی، باید به آن ‹ایمان آوریم.›—یوحنا ۳:۱۶.
۸. شریعت مسیح شامل چه میشود، و اما چرا زندگی کردن بر طبق آن مستلزم حفظ کردن صدها قاعدهٔ شرعی نمیباشد؟
۸ ‹ایمان آوردن› مستلزم زندگی کردن بر طبق شریعت مسیح است، و شامل اطاعت از همهٔ دستورات مسیح میشود. آیا این به معنای به خاطر سپردن صدها قانون و مقررات میباشد؟ خیر. موسی، واسطهٔ عهد قدیم، شریعت موسوی را بصورت نوشته ثبت کرد، اما عیسی، واسطهٔ عهد جدید، حتی یک قانون را هم به تحریر درنیاورد. در عوض، او با شیوهٔ زندگی خود، این قانون را نمایان ساخت. او با طرز زندگی کامل خویش برای همگی ما الگویی قرار داد تا از آن پیروی نماییم. (۱پطرس ۲:۲۱) شاید به این علت است که به پرستش مسیحیان اولیه به عنوان «طریقت» اشاره شد. (اعمال ۹:۲؛ ۱۹:۹، ۲۳؛ ۲۲:۴؛ ۲۴:۲۲) شریعت مسیح برای آنان در زندگی مسیح نشان داده شد. تقلید از عیسی اطاعت از این شریعت بود. علاقهٔ شدید آنان به او به این معنا بود که این شریعت، همانطور که نبوت شده بود، در واقع بر دل آنان نوشته شد. (ارمیا ۳۱:۳۳؛ ۱پطرس ۴:۸) و کسی که به سبب محبت، مطیع است هرگز احساس نمیکند که به او ظلم و ستم میشود—این، دلیل دیگری است که چرا میتوان شریعت مسیح را «شریعت آزادی» خواند.
۹. جوهر و چکیدهٔ شریعت مسیح چیست، و این شریعت به چه نحوی شامل دستوری جدید میباشد؟
۹ اگر محبت در شریعت موسوی اهمیت داشت، در شریعت مسیحی جوهر و چکیدهٔ آن محسوب میشود. از اینرو شریعت مسیح دستور جدیدی را دربر دارد—مسیحیان باید نسبت به یکدیگر محبتی ایثارگرانه داشته باشند. باید همانند عیسی محبت ورزند؛ او مشتاقانه زندگی خود را به خاطر دوستانش فدا کرد. (یوحنا ۱۳:۳۴، ۳۵؛ ۱۵:۱۳) بنابراین میتوان گفت که شریعت مسیح در مقایسه با شریعت موسی حتی ابراز والاتری از تئوکراسی است. همانطور که این مجله قبلاً خاطرنشان کرده است: «تئوکراسی به معنای حکومت توسط خداست؛ خدا محبت است؛ بنابراین تئوکراسی به معنای حکومت توسط محبت است.»
عیسی و فریسیان
۱۰. تعلیم عیسی چه مغایرتی با تعلیم فریسیان داشت؟
۱۰ پس تعجبآور نیست که عیسی با رهبران دینی یهود همعصر خود درگیری پیدا کرد. «شریعتِ کامل آزادی» تا جایی که امکان داشت خارج از ذهن کاتبان و فریسیان بود. آنها سعی کردند تا مردم را از طریق قوانین و مقررات ساختهٔ دست بشر کنترل نمایند. آموزش آنان ظالمانه، حاکی از محکومیت، و منفی بود. آموزشی که عیسی داد، در مغایرتی شدید، سراسر سازنده و مفید بود! او واقعبین بود و به احتیاجات و نگرانیهای واقعی مردم توجه میکرد. او به طور ساده و با احساسی واقعی آموزش میداد و مسائل زندگی روزمره را در مَثَل به کار میبرد و از قدرت کلام خدا استفاده میکرد. به این دلیل «گروه از تعلیم او در حیرت افتادند.» (متی ۷:۲۸) بله، تعلیم عیسی در دل آنان مینشست!
۱۱. عیسی چگونه نشان داد که شریعت موسوی باید با معقولیت و رحمت به کار برده میشد؟
۱۱ عیسی به جای افزودن قوانین و مقررات بیشتر به شریعت موسوی، نشان داد که یهودیان چگونه باید شریعت را—با معقولیت و رحمت—در تمام اوقات به کار میبستند. برای مثال موقعی را به یاد بیاور که زنی که دچار خونریزی بود به او نزدیک شد. بر طبق شریعت موسوی، این زن هر کسی را که لمس میکرد نجس میشد، پس به طور حتم نباید داخل جمعیت میشد! (لاویان ۱۵:۲۵-۲۷) اما او چنان از شفا یافتن ناامید شده بود که از میان جمعیت رد شده و ردای عیسی را لمس نمود. خونریزی بلافاصله متوقف شد. آیا عیسی وی را به سبب نقض شریعت توبیخ کرد؟ نه؛ بلکه موقعیت حاد او را درک نمود و بزرگترین حکم شریعت—محبت—را نشان داد. او با قاطعیت به او گفت: «ایدختر ایمانت ترا شفا داده است. بسلامتی برو و از بلای خویش رستگار باش.»—مرقس ۵:۲۵-۳۴.
آیا شریعت مسیح هر کاری را مجاز میشمارد؟
۱۲. الف) چرا نباید فکر کنیم که مسیح هر کاری را مجاز میشمارد؟ ب) چه چیزی نشانگر این است که ایجاد قوانین بسیار منجر به ایجاد راههای بسیاری برای گریز میشود؟
۱۲ پس آیا باید اینطور نتیجهگیری کنیم که چون شریعت مسیح «شریعتِ . . . آزادی» است، هر کاری را مجاز میشمارد، حال آنکه فریسیان با همهٔ رسوم شفاهی خود، حداقل رفتار مردم را در قید و بندهای خشک حفظ میکردند؟ خیر. امروزه نظامهای حقوقی توضیح میدهند که اغلب هر چه بیشتر قانون وجود داشته باشد، مردم در آنها راه بیشتری برای گریز پیدا میکنند.a در روزگار عیسی تعدد مقرراتی که فریسیان وضع کرده بودند، موجب تشویق افراد به جستجوی راههای گریز، انجام ظاهری کارهای عاری از محبت، و پرورش ظاهری درستکار و زاهدنما برای پنهان کردن فساد درونی میشد.—متی ۲۳:۲۳، ۲۴.
۱۳. چرا شریعت مسیح از هر قانوننامهٔ نوشتهشدهٔ دیگری معیار اخلاقی والاتری را به بار میآورد؟
۱۳ برعکس، شریعت مسیح چنین نگرشهایی را نمیپروراند. در واقع، اطاعت از شریعتی که بر محبت یَهُوَه استوار است، و با تقلید از محبت ایثارگرانهٔ مسیح نسبت به دیگران، نشان داده میشود، در مقایسه با پیروی از مجموعهای از قوانین رسمی، به معیار اخلاقی بسیار والاتری منتج میگردد. محبت در جستجوی راهی برای گریز نیست؛ بلکه ما را از انجام کارهای زیانآوری که یک قانوننامه ممکن است با صراحت ممنوع نکند، باز میدارد. (متی ۵:۲۷، ۲۸ ملاحظه شود.) بنابراین، شریعت مسیح ما را برمیانگیزد تا کارهایی را برای دیگران انجام دهیم که هیچ قانون رسمیی نمیتواند ما را وادار به انجام آنها سازد—سخاوتمندی، مهماننوازی، و نشان دادن محبت.—اعمال ۲۰:۳۵؛ ۲قرنتیان ۹:۷؛ عبرانیان ۱۳:۱۶.
۱۴. زندگی کردن بر طبق شریعت مسیح چه تأثیری بر جماعت مسیحی قرن اول داشت؟
۱۴ جماعت اولیهٔ مسیحی تا جایی که اعضای آن بر طبق شریعت مسیح میزیستند، از جوی گرم و محبتآمیز، و آزادی نسبی از طرز فکر انعطافناپذیر، انتقادآمیز، و ریاکارانهای که در کنیسههای آن زمان بسیار متداول بود، برخوردار بودند. اعضای این جماعتهای نوپا واقعاً باید احساس کرده باشند که بر طبق «شریعتِ . . . آزادی» زندگی میکنند!
۱۵. برخی از نخستین تلاشهای شیطان برای فاسد کردن جماعت مسیحی چه بود؟
۱۵ اما شیطان بشدت علاقمند بود همانطور که قوم اسرائیل را فاسد کرده بود، جماعت مسیحی را از درون فاسد نماید. پولس رسول دربارهٔ افراد گرگصفتی که «سخنان کج خواهند گفت» و گلهٔ خدا را پریشان خواهند کرد، هشدار داد. (اعمال ۲۰:۲۹، ۳۰) او مجبور بود با مسیحیان یهودیگرا که در صدد بودند آزادی نسبی شریعت مسیح را به بردگی شریعت موسوی، که در مسیح تکمیل شده بود، تبدیل نمایند، دست و پنجه نرم کند. (متی ۵:۱۷؛ اعمال ۱۵:۱؛ رومیان ۱۰:۴) پس از فوت آخرین رسول، دیگر مانعی بر سر راه اینگونه ارتداد وجود نداشت. بنابراین فساد رواج یافت.—۲تسالونیکیان ۲:۶، ۷.
جهان مسیحیت شریعت مسیح را آلوده میسازد
۱۶، ۱۷. الف) فساد در جهان مسیحیت چه اَشکالی به خود گرفت؟ ب) قوانین کلیسای کاتولیک چگونه باعث دید منحرفی دربارهٔ مسائل جنسی شد؟
۱۶ فساد در جهان مسیحیت، همانند یهودیت بیش از یک شکل به خود گرفت. جهان مسیحیت نیز به دام تعالیم دروغین و اصول بیبند و بار اخلاقی گرفتار شد. و کوششهای آن به منظور حفاظت از گلهاش در مقابل نفوذ خارجی، اغلب به ضرر هر ذرهٔ باقیماندهای از پرستش پاک نمایان گشت. قوانین خشک و انعطافناپذیر که در ارتباط با نوشتههای مقدس نبودند، افزایش یافتند.
۱۷ کلیسای کاتولیک در ایجاد انبوهی از قوانین کلیسا پیشقدم بوده است. این قوانین بویژه در مورد مسائل مربوط به روابط جنسی به انحراف کشیده شدهاند. بر طبق کتاب تمایلات جنسی و آیین کاتولیک، کلیسا فلسفهٔ یونانی رواقیان را که به هر نوع لذت و خوشی ظنین بود، به خود جذب کرد. کلیسا شروع به این تعلیم نمود که همهٔ لذتهای جنسی، از جمله روابط عادی زناشویی، گناه محسوب میشوند. (مغایرت با امثال ۵:۱۸، ۱۹.) چنین ادعا شد که رابطهٔ جنسی فقط برای تولید مثل است و بس. به این دلیل قانون کلیسا هرگونه جلوگیری از حاملگی را به عنوان گناهی بسیار جدی محکوم کرد، و گاهی اوقات چندین سال مجازات را ملزم میساخت. علاوه بر این، ازدواج برای کشیشان ممنوع شد، حکمی که موجب افزایش بسیار روابط جنسی غیرقانونی، از جمله سوء استفاده از بچهها شده است.—۱تیموتاؤس ۴:۱-۳.
۱۸. افزایش قوانین کلیسا چه نتیجهای به بار آورد؟
۱۸ هنگامی که قوانین کلیسا افزایش یافتند، در کتابهایی تدوین شدند. این کتابها کتاب مقدس را مبهم جلوه داده و جانشین آن گشتند. (با متی ۱۵:۳، ۹ مقایسه شود.) آیین کاتولیک، همانند یهودیت، به نوشتههای دنیوی بدگمان بود و اکثر این نوشتهها را تهدیدی برای خود میدید. طولی نکشید که چنین نگرشی، از هشدار واضح کتاب مقدس دربارهٔ این موضوع پا فراتر گذاشت. (جامعه ۱۲:۱۲؛ کولسیان ۲:۸) جِروم، نویسندهٔ کلیسا در قرن چهارم د.م.، از هیجان بانگ برآورد: «ای خداوند، اگر بار دیگر کتابهای دنیوی در اختیار داشته باشم یا آنها را بخوانم، منکر تو شدهام.» سرانجام، کلیسا به سانسور کتابها—حتی آنهایی که به موضوعات دنیوی مربوط میشدند—پرداخت. از اینرو، ستارهشناس قرن هفدهم، گالیله، به سبب نوشتن این مطلب که زمین گرد خورشید میچرخد، مورد انتقاد قرار گرفت. پافشاری کلیسا مبنی بر اینکه در هر موردی صاحباختیار غایی باشد—حتی در مورد ستارهشناسی—در درازمدت ایمان به کتاب مقدس را سست میکرد.
۱۹. راهبها چگونه اقتدارگرایی خشک و انعطافناپذیر را به وجود آوردند؟
۱۹ وضع قانون از جانب کلیسا، در صومعهها که راهبها خود را در آنجا از دنیا جدا میساختند تا در خودانکاری زندگی کنند، رونق یافت. اکثر صومعههای کاتولیک پایبند «قانون سنت بِنِدیکتوس» شدند. راهب بزرگ (اصطلاحی که از واژهٔ «پدر» در زبان ارامی گرفته شده است) با قدرت و اختیار کامل حکمرانی میکرد. (با متی ۲۳:۹ مقایسه شود.) چنانچه راهبی هدیهای از جانب والدین خود دریافت میکرد، راهب بزرگ تصمیمگیری میکرد که هدیه به دست آن راهب برسد یا به دست راهبی دیگر. یکی از این قوانین، علاوه بر محکوم کردن رفتار مبتذل، هرگونه گفتگوی کماهمیت و جزئی و شوخی را محکوم و نهی کرده، میگفت: «هیچ شاگردی نباید چنین چیزهایی را بر زبان آورد.»
۲۰. چه چیز نشانگر آن است که آیین پروتستان نیز مهارت خود را در اقتدارگراییی که بر طبق نوشتههای مقدس نیست، ثابت کرد؟
۲۰ طولی نکشید، آیین پروتستان که درصدد اصلاح افراطکاریهای آیین کاتولیک که در رابطه با نوشتههای مقدس نبودند برآمد، در ساختن قوانین اقتدارطلبانه که هیچ پایه و اساسی در شریعت مسیح نداشتند، مهارتی مشابه از خود نشان داد. برای مثال، جان کالوین، اصلاحطلب پیشرو، به نام «قانونگذار کلیسای بازسازیشده» خوانده شد. او کلیسای ژنو را با قوانین بسیاری زیر نفوذ خود داشت، قوانین خشکی که از طرف «پیرانی» که «مقامشان» به گفتهٔ کالوین، «نظارت بر زندگی همه است» تحمیل شده بود. (مغایرت با ۲قرنتیان ۱:۲۴.) کلیسا کنترل مهمانخانهها را در دست داشت و تعیین میکرد که چه نوع موضوعاتی برای بحث و گفتگو مجاز هستند. خلافهایی از قبیل خواندن آوازهای سبک یا رقصیدن، مجازاتهای شدیدی به همراه داشت.b
یادگیری از اشتباهات جهان مسیحیت
۲۱. گرایش جهان مسیحیت به ‹تجاوز کردن از آنچه که مکتوب است،› چه اثرات کلیی داشته است؟
۲۱ آیا همهٔ این قوانین و مقررات، جهان مسیحیت را از فساد محافظت کردهاند؟ کاملاً برعکس! امروزه جهان مسیحیت به صدها شاخه تجزیه شده، که هم شامل متعصبان مذهبی میشود و هم بیبند و بارها. همهٔ آنها، به نحوی ‹از آنچه مکتوب است تجاوز کردهاند› و اجازه دادهاند که طرز فکر بشری بر گله حکمفرما باشد و در قانون الهی اختلال ایجاد کند.—۱قرنتیان ۴:۶.
۲۲. چرا ارتداد جهان مسیحیت به معنای پایان شریعت مسیح نبوده است؟
۲۲ اما تاریخ شریعت مسیح سرانجامی دردناک ندارد. یَهُوَه خدا هرگز اجازه نخواهد داد که بشر ناچیز، قانون الهی را نابود کند. قانون مسیحی، امروزه در میان مسیحیان حقیقی عامل بسیار مؤثری است، و این افراد از این امتیاز بزرگ برخوردارند که بر طبق آن زندگی کنند. اما پس از بررسی این موضوع که یهودیت و جهان مسیحیت با قانون الهی چه کردهاند، ممکن است بحق از خود بپرسیم، ‹در حالی که از دام آلوده کردن کلام خدا با استدلال و قوانین بشری که مفهوم واقعی قانون الهی را تضعیف میکند اجتناب میورزیم، ما چگونه میتوانیم بر طبق شریعت مسیح زندگی کنیم؟ شریعت مسیح امروزه باید چه دید متعادلی را در ما ایجاد کند؟› مقالهٔ بعدی به این پرسشها خواهد پرداخت.
[پاورقیها]
a فریسیان برای این نوع یهودیتی که امروزه وجود دارد بسیار مسئول بودند، بنابراین تعجبآور نیست که یهودیت هنوز در محدودیتهایی که به سَبت افزوده است، جویای راههایی برای گریز میباشد. برای مثال، شخصی که در سَبت برای بازدید به یک بیمارستان ارتدوکس یهودی برود، متوجه میشود که آسانسور به طور اتوماتیک در هر طبقه میایستد تا استفادهکنندگان از فشار دادن دگمهٔ آسانسور که «کار» گناهکارانهای محسوب میشود، دوری جویند. برخی از دکتران ارتدوکس نسخهها را با مرکبی مینویسند که اثر آن پس از چند روز ناپدید میشود. چرا؟ میشنا، نوشتن را «کار» تلقی مینماید، اما «نوشته» را به عنوان به جای گذاشتن نشانی دیرپای توصیف میکند.
b سِروِتوس که نظریههای کالوین را که مربوط به الهیات بود مورد سؤال قرار داد، به عنوان مرتد بر چوبهای به آتش کشیده شد.
چگونه پاسخ میدهی؟
◻ جوهر و چکیدهٔ شریعت مسیح چیست؟
◻ شیوهٔ آموزش عیسی چه تفاوتی با شیوهٔ آموزش فریسیان داشت؟
◻ شیطان چگونه برای فاسد کردن جهان مسیحیت، از روحیهای خشک و قانونگذار استفاده کرد؟
◻ برخی از اثرات مثبتی که زندگی کردن بر طبق شریعت مسیح به همراه دارد، کدامند؟
[تصویر در صفحهٔ ۲۵]
عیسی شریعت موسوی را با معقولیت و رحمت به کار برد