Jezu ɖɔ: “Togun ɖě na site dó ɖě jí; axɔ́suɖuto ɖě na site dó ɖě jí. Ayikúngban na dánwǔ ɖesu, bɔ adɔ kpodo jɛmɛji kpo na wá gbɔn fí tɛnmɛ tɛnmɛ lɛ.” (Luki 21:10, 11) Lee alɔxwixwí nɔ dó gesí mɛ ɖě tawun gbɔn é ɔ, mɔ̌ wɛ nǔ enɛ lɛ e na ɖò jijɛ wɛ ɖò hwe ɖokpo ɔ nu é na xlɛ́ ɖɔ “axɔ́suɖuɖu Mawu tɔn ko sɛya” gbɔn. Nǔ enɛ lɛ bǐ ka ko ɖò jijɛ wɛ ɖò hwe ɖokpo ɔ nu gbɔn gbɛ̀ ɔ bǐ mɛ à? Mǐ ni kpɔ́n kúnnuɖenú lɛ.

2. AYIKÚNGBAN DÁNWǓ

Britannica Academic ɖɔ ɖɔ xwewu xwewu ɔ, azɔn 100 mɔ̌ wɛ ayikúngban dánwǔ e syɛn sɔmɔ̌, bo sixu “hɛn nǔ gblé tawun” lɛ é nɔ tíìn. Dobanúnǔ Geological Survey Etats-Unis tɔn tɔn xlɛ́ ɖɔ “sɔgbe xá gbeɖiɖó hwenu línlín tɔn lɛ (sín 1900 mɔ̌) ɔ, mǐ nɔ ɖó nukún ɖɔ ayikúngban na dánwǔ syɛnsyɛn azɔn 16 ɖò xwè lɛ bǐ mɛ.” Mɛɖé lɛ lin ɖɔ ayikúngban kún sɔ́ nɔ dánwǔ sɔmɔ̌ ó; lé gbɛtɔ́ lɛ ɖó wlɛnwín e è na zán dó tuùn ɖɔ nǔ ja mɔ̌ nyí gbé é gegě hugǎn wutu. Nǔ ɔ wɛ nyí ɖɔ ayikúngban e nɔ dánwǔ syɛnsyɛn gbɔn gbɛ̀ ɔ mɛ lɛ é nɔ ɖó wuvɛ̌ gegě nú gbɛtɔ́ lɛ, bo nɔ lɛ́ hu mɛ gegě hú ɖ’ayǐ tɔn.

3. ADƆ

Adɔ tíìn gbɔn gbɛ̀ ɔ bǐ mɛ ɖó nǔ elɔ lɛ wu: ahwan, nǔɖuɖonǔmɛ, akwɛyózó, nukún ma kpé dó gle lɛ wu ganji, alǒ, tuto ma bló ɖ’ayǐ ganji nú hwenu e ninɔmɛ ayǐ mɛ tɔn na gblé é. Tutomɛ gbɛ̀ ɔ tɔn e nɔ kpé nukún dó nǔɖuɖu xó wu é sín gbeɖiɖó 2018 tɔn ɖɔ: “Gbɔn gbɛ̀ ɔ mɛ ɔ, gbɛtɔ́ livi 821 wɛ nǔɖuɖu nɔ hwedó bɔ mɛ livi 124 nɔ ɖ’emɛ bo nɔ ɖibla kú adɔ.” Nǔɖuɖu hunsin ɖagbe tɔn ma mɔ ɖu lɔ nɔ zɔ́n bɔ vǐ livi 3 jɛji nɔ kú xwewu xwewu. Enɛ wɛ tlɛ lɛ́ zɔ́n bɔ ɖò 2011 ɔ, vǐ kpɛví 45 ɖò kanweko jí kú gbɔn gbɛ̀ ɔ bǐ mɛ.

4. AZƆN LƐ KPO JƐMƐJI LƐ KPO

Tutomɛ gbɛ̀ ɔ tɔn e nɔ kpé nukún dó lanmɛ na nɔ ganji xó wu é ɖɔ: “Jɛmɛji syɛnsyɛn lɛ ko ɖò nǔ gbà wɛ tawun dìn ɖò xwè kanweko 21gɔ́ elɔ mɛ. Azɔn xóxó lɛ, ɖi slu kpo sla kpo, azɔn e è nɔ sɔ́ lɛ é kpo hwesivɔzɔn asú ɔ kpo lɛ́vɔ jɛ nǔ gbà jí; azɔn yɔyɔ̌ ɖevo lɛ jɛ kan vun jí, ɖi SRAS, pandémie de grippe, MERS, Ébola kpo Zika kpo.” Jɛmɛji Covid-19 wɛ nyí gudogudo tɔn ɔ. Nǔnywɛ xwitixwitizɔ́watɔ́ lɛ kpo dotóo lɛ kpo ko kplɔ́n nǔ gegě dó azɔn lɛ wu có, ye ko kpéwú bo mɔ nǔ e na gbɔ azɔn lɛ bǐ é ǎ.