A ka Ðò Te Kpɔ́n “Toxo Ðaxó E Ðó Dodó Syɛnsyɛn” É À?

 1. Etɛ lɛ mɛ gegě ka sɔ́ dó savɔ̌? Etɛwu ye ka wà mɔ̌?

GBƐTƆ́ livi mɔ̌kpan ɖò togun Mawu tɔn mɛ égbé bo sɔ́ nǔɖe lɛ dó savɔ̌. Nɔví sunnu kpo nɔví nyɔnu kpo gegě wá gbeta ɔ kɔn bo ɖò tlɛnmɛ. Asú kpo asì kpo ɖé lɛ wá gbeta ɔ kɔn ɖɔ emi kún na jì vǐ tlolo ó. Xwédo ɖé lɛ nɔ zán gbɛ̀ e bɔkun é. Hwɛjijɔ taji ɖé lɛ wutu wɛ mɛ enɛ lɛ bǐ wá gbeta enɛ lɛ kɔn; é wɛ nyí ɖɔ ye jló na sɛn Jehovah mlɛ́mlɛ́ lee é nyɔ́ bló gbɔn é. Lee ye ɖè é nyɔ́ nú ye, bɔ ye ɖeji ɖɔ Jehovah na na nǔ e hudo ye nǔgbo nǔgbo lɛ é bǐ ye. É na wá vɛ́ nú ye wɛ à? Gbeɖé! Etɛwu mǐ ka ɖó ganjɛwu enɛ? Hwɛjijɔ ɖokpo wɛ nyí ɖɔ Jehovah dó nú Ablaxamu e ‘nyí tɔ́ nú mɛ e ɖi nǔ nú Mawu lɛ é bǐ’ é.—Hlɔ. 4:11.

 2. (a) Sɔgbe xá Eblée lɛ 11:8-10, 16 ɔ, etɛwu Ablaxamu ka sɔ́ jlǒ dó tɔ́n sín Wúu? (b) Etɛ lɛ jí mǐ ka na ɖɔ xó dó ɖò xóta elɔ mɛ?

² Ablaxamu sɔ́ jlǒ dó jó vivomɛninɔ gbɛ̀ e ɖò toxo Wúu tɔn mɛ é dó. Aniwu? Ðó é ɖò te kpɔ́n “toxo ɖaxó e ɖó dodó syɛnsyɛn” é. (Xà Eblée lɛ 11:8-10, 16.) Etɛ ka nyí “toxo ɖaxó” enɛ? Wuvɛ̌ tɛ lɛ Ablaxamu ka mɔ hwenu e é ɖò te kpɔ́n toxo enɛ sín gbigbá é? Nɛ̌ mǐ ka sixu wà nǔ Ablaxamu kpo mɛ e ko xwedó kpɔ́ndéwú tɔn égbé lɛ é kpo ɖɔhun gbɔn?

 3. Etɛ ka nyí “toxo ɖaxó” e Ablaxamu ɖò te kpɔ́n é?

³ Axɔ́suɖuto Mawu tɔn wɛ nyí toxo ɖaxó e nɔte kpɔ́n wɛ Ablaxamu ɖè é. Jezu Klisu kpo Klisanwun yí ami dó ɖè 144 000 lɛ kpo wɛ ɖò Axɔ́suɖuto enɛ nu. Pɔlu ylɔ́ Axɔ́suɖuto enɛ ɖɔ “Jeluzalɛmu [jixwé] tɔn, ee nyí toxo Mawu gbɛɖe ɔ tɔn é.” (Ebl. 12:22; Nǔɖe. 5:8-10; 14:1) Jezu kplɔ́n ahwanvu tɔn lɛ ɖɔ ye ni nɔ xoɖɛ bo byɔ ɖɔ Axɔ́suɖuto enɛ ni wá bonu jlǒ Mawu tɔn ni nyí wiwa ɖò ayikúngban jí jixwé ɖɔhun.—Mat. 6:10.

 4. Sɔgbe xá Bǐbɛ̌mɛ 17:1, 2, 6 ɔ, bǎ tɛ mɛ Ablaxamu ka tuùn nǔ dó toxo ɖaxó ɔ, alǒ Axɔ́suɖuto e sín akpá Mawu dó é wu yì ɖó?

⁴ Ablaxamu ka tuùn doyidoslɔ́ lee nǔ lɛ na yì gbɔn ɖò Axɔ́suɖuto Mawu tɔn mɛ é tɔn à? Eǒ. Nú xwè kanweko mɔ̌kpan ɔ, doyidoslɔ́ enɛ lɛ nyí “nǔbudo” ɖé. (Efɛ. 1:8-10; Kolo. 1:26, 27) Amɔ̌, Ablaxamu tuùn ɖɔ kúnkan emitɔn ɖé lɛ na wá nyí axɔ́su. Jehovah dó akpá enɛ tɔn n’i tlɔlɔ. (Xà Bǐbɛ̌mɛ 17:1, 2, 6.) Nǔɖiɖi e Ablaxamu ɖó nú akpá Mawu tɔn lɛ é syɛn sɔmɔ̌, bɔ é cí ɖɔ é mɔ Mɛ Yí Ami Dó Ðè alǒ Mɛsiya e na wá nyí Axɔ́su nú Axɔ́suɖuto Mawu tɔn é wɛ ɖɔhun. Hwɛjijɔ enɛ wu wɛ Jezu ɖɔ nú Jwifu hwetɔnnu tɔn lɛ ɖɔ: “Awǎjijɛ ɖaxó wɛ nyí nú tɔ́gbó mitɔn Ablaxamu, ɖó é ɖò nukún ɖó wiwá ce wɛ; é ka mɔ nǔgbo, bɔ xomɛ hun i.” (Jaan 8:56) É ɖò wɛn ɖɔ Ablaxamu tuùn ɖɔ kúnkan emitɔn lɛ na nɔ Axɔ́suɖuto e Jehovah na ɖó ayǐ é mɛ, bo sɔ́ jlǒ dó nɔte kpɔ́n akpá tɔn enɛ sín jijɛnu.

 5. Nɛ̌ mǐ ka wà gbɔn bo tuùn ɖɔ Ablaxamu nɔte kpɔ́n “toxo ɖaxó” e Mawu bló é?

⁵ Nɛ̌ Ablaxamu ka xlɛ́ ɖɔ emi ɖò te kpɔ́n “toxo ɖaxó” ɔ, alǒ Axɔ́suɖuto e Mawu sɔnǔ na é gbɔn? Nukɔntɔn, Ablaxamu xò kpóɖó nú Axɔ́suɖuto ayikúngban jí tɔn lɛ ɖě ǎ. É nɔ ɖò yiyi kpé wɛ, bo ba na jɛ agban ɖó fí ɖě lobo nɔ gudo nú axɔ́su hwenɛnu tɔn lɛ ɖě ǎ. Wegɔ́, Ablaxamu tɛ́n kpɔ́n bo ɖó axɔ́suɖuto éɖesunɔ tɔn ayǐ ǎ. É nyɔ́ wà ɔ, é kpò ɖò tónú sè nú Jehovah wɛ, bo nɔte kpɔ́n ɛ bonu é na ɖè akpá Tɔn. Mɔ̌ wiwa zɔ́n bɔ Ablaxamu ɖexlɛ́ ɖɔ emi ɖó nǔɖiɖi syɛnsyɛn ɖé nú Jehovah. Mǐ ni gbéjé wuvɛ̌ e é mɔ é ɖé lɛ kpɔ́n, bo kpɔ́n nǔ e kpɔ́ndéwú tɔn sixu kplɔ́n mǐ é.

 6. Toxo alɔkpa tɛ Wúu ka nyí?

⁶ Toxo e mɛ Ablaxamu tɔ́n sín é ɖò ayijayǐ mɛ tawun, nyí toxo hun nukún, bo lɛ́ ɖó vivo tawun. Dǒ ɖaxó ɖaxó lɛ wɛ è mɛ̀ lɛlɛ̌ dó, bo lɛ́ kun sindo e gɔ́ngɔ́n é ɖé lɛlɛ̌ dó ɖò akpá atɔn xwé. Alɔ sè kpɛ́n nú mɛ e ɖò Wúu lɛ é ɖò nǔwlanwlán kpo akɔ́nwunta blobló kpo mɛ. É lɛ́ cí ɖɔ toxo ɔ nyí azinkan ajɔ̌wiwa tɔn ɖé; è mɔ wema ajɔ̌wiwa tɔn gegě ɖò finɛ. Mɛɖesunɔ xwé lɛ ɔ, blǐki lɛ wɛ è sɔ́ dó mɛ̀ bo tlɛ́, lobo sá sɛn wewé dó. Xwé enɛ lɛ ɖé lɛ ɖó xɔnu 13 alǒ 14, bɔ è tɛ́ kpé nú kɔ́xo yetɔn lɛ ta.

 7. Etɛwu Ablaxamu ka ɖó na ɖeji ɖɔ Jehovah na cyɔn alɔ emi kpo xwédo emitɔn kpo jí?

⁷ Ablaxamu ɖó na ɖeji ɖɔ Jehovah na cyɔn alɔ emi kpo xwédo emitɔn kpo jí. Etɛwu? Flín ɖɔ Ablaxamu kpo Sala kpo jó xwé yetɔn e ɖò ayijayǐ mɛ, bɔ ye vo ɖ’emɛ é dó ɖò Wúu, bo wá ɖò goxɔ mɛ ɖò gleta ɖò Kanáa. Dǒ e tlí lɛ é kpo sindo e gɔ́ngɔ́n lɛ é kpo sɔ́ ɖò alɔ cyɔn é kpo xwédo tɔn kpo jí wɛ dìn ǎ. Nǔɖe sɔ́ ɖò alɔ cyɔn ye jí wɛ dìn ǎ, bɔ kɛntɔ́ yetɔn lɛ sixu yawǔ kpé ye wu.

 8. Etɛ Ablaxamu ka ɖí xwi xá ɖò hweɖenu? Etɛ tan enɛ ka kplɔ́n we?

⁸ Ablaxamu nɔ wà jlǒ Mawu tɔn, amɔ̌ é wá jɛ hweɖenu bɔ nǔɖuɖu mimɔ nú xwédo tɔn vɛwǔ. Adɔ syɛnsyɛn ɖé wá tɔ́n ɖò tò e mɛ Jehovah ɖɔ é ni yì é. Adɔ ɔ syɛn sɔmɔ̌ bɔ Ablaxamu wá gbeta ɔ kɔn bo na sɛ̀ tɛn nú xwédo tɔn yì Ejipu nú táan klewun ɖé. Amɔ̌, hwenu e é ɖò dɔ̌n é ɔ, Falawɔ́ɔn Ejipu xɔ́su ɔ kplá Sala, bo jló na sɔ́ ɛ dó ɖó asì. Dǒ nukún adohu adohu e jí Ablaxamu ɖó na ko ɖè kaka jɛ hwenu e Jehovah wá d’afɔ xó ɔ mɛ bɔ Ablaxamu wá yí asì tɔn é mɛ kpɔ́n.—Bǐb. 12:10-19.

 9. Ninɔmɛ vɛwǔ tɛ lɛ xwédo Ablaxamu tɔn ka ɖó na ɖí xwi xá?

⁹ Ablaxamu sín xwédo ɖò ninɔmɛ vɛwǔ ɖé mɛ. Asivɛ́ tɔn Sala sixu jì vǐ ǎ. Nú xwè mɔ̌kpan ɔ, ye ɖó na ɖí xwi xá ninɔmɛ enɛ e kú awakanmɛ nú ye é. Sala gbɔ bo wá sɔ́ mɛsɛntɔ́ tɔn Hagáa jó nú Ablaxamu, bonu é na jì vǐ nú ye. Amɔ̌, hwenu e Hagáa mɔ Isimayɛli sín xò é ɔ, é sɔ́ nɔ mɔ yɛ ɖě ɖò ta nú Sala ǎ. Ninɔmɛ ɔ wá syɛn kaka bɔ Sala gbɔ bo nya Hagáa sín xwégbe.—Bǐb. 16:1-6.

10. Etɛ lɛ ka jɛ dó Isimayɛli kpo Izaki kpo jí, bo tɛ́n jiɖe e Ablaxamu ɖó dó Jehovah wu é kpɔ́n?

¹⁰ Sala wá mɔ xò bo jì vǐ sunnu ɖokpo nú Ablaxamu, bo sun nyǐ i ɖɔ Izaki. Ablaxamu yí wǎn nú vǐ sunnu tɔn Isimayɛli kpo Izaki kpo bǐ. Ðó Isimayɛli nɔ wà nǔ agɔ xá Izaki wu ɔ, è hɛn Ablaxamu gannugánnú bɔ é nya Isimayɛli kpo Hagáa kpo. (Bǐb. 21:9-14) Nukɔnmɛ ɔ, Jehovah ɖɔ nú Ablaxamu ɖɔ é ni sɔ́ Izaki dó savɔ̌. (Bǐb. 22:1, 2; Ebl. 11:17-19) Ðò ninɔmɛ we enɛ lɛ mɛ ɔ, Ablaxamu ɖó na ɖeji ɖɔ Jehovah na bló bɔ nǔ lɛ na yì ganji nú vǐ emitɔn we lɛ.

11. Etɛwu Ablaxamu ka ɖó na nɔte kpɔ́n Jehovah kpo sɔxwixwe kpo?

¹¹ Ðò táan enɛ lɛ bǐ mɛ ɔ, Ablaxamu ɖó na kplɔ́n bo nɔte kpɔ́n Jehovah kpo sɔxwixwe kpo. Xwè 70 jɛji mɔ̌ wɛ é ɖó, hwenu e é kpo xwédo tɔn kpo tɔ́n sín Wúu é. (Bǐb. 11:31–12:4) Nú xwè kanweko mɔ̌ ɔ, é nɔ ɖò goxɔ lɛ mɛ, bo nɔ ɖò fí ɖé gosin jɛ fí ɖevo wɛ ɖò Kanáa tò ɔ mɛ. Ablaxamu kú hwenu e é ɖó xwè 175 é. (Bǐb. 25:7) Amɔ̌, é mɔ akpá e Jehovah dó ɖɔ Emi na na Kanáa tò ɔ kúnkan tɔn lɛ é sín jijɛnu ǎ. É ka lɛ́ nɔ gbɛ̀ bo mɔ toxo ɖaxó ɔ, enɛ wɛ nyí Axɔ́suɖuto Mawu tɔn e è ɖó ayǐ é ǎ. É ɖò mɔ̌ có, è ɖɔ dó Ablaxamu wu ɖɔ cobonu é na kú ɔ, é “nɔ kpikpoxɔmɛ ɖesu” bɔ “gbɛ̀ nyɔ́ n’i.” (Bǐb. 25:8) Ablaxamu ɖó na ɖí xwi xá wuvɛ̌ enɛ lɛ bǐ có, é ka kpò ɖò nǔɖiɖi e lidǒ é ɖó wɛ, bo lɛ́ sɔ́ jlǒ dó nɔte kpɔ́n Jehovah. Etɛwu é ka kpéwú bo dɛ? Ðó ɖò gbɛzán Ablaxamu tɔn bǐ mɛ ɔ, Jehovah cyɔn alɔ jǐ tɔn bo wà nǔ xá ɛ xɔ́ntɔn ɖɔhun.—Bǐb. 15:1; Eza. 41:8; Ja. 2:22, 23.

12. Etɛ nɔ te kpɔ́n wɛ mǐ ka ɖè? Etɛ mǐ ka na gbéjé kpɔ́n?

¹² Ablaxamu ɖɔhun ɔ, mǐ ɖò te kpɔ́n toxo ɖaxó e ɖó dodó syɛnsyɛn é. Amɔ̌, mǐdɛɛ lɛ ɖò te kpɔ́n toxo enɛ sín blobló ǎ. È ko ɖó axɔ́suɖuto Mawu tɔn ayǐ ɖò 1914, bɔ é ko ɖò acɛ kpa wɛ bǐ mlɛ́mlɛ́ ɖò jixwé. (Nǔɖe. 12:7-10) Amɔ̌, mǐ ɖò te kpɔ́n ɖɔ é ni wá kpa acɛ bǐ mlɛ́mlɛ́ ɖò ayikúngban jí. Ee mǐ ɖò te bɔ nǔ na nyí mɔ̌ é ɔ, ninɔmɛ ɖěɖee kpannukɔn Ablaxamu kpo Sala kpo é ɖɔhun gegě wɛ mǐ ɖó na ɖí xwi xá. Jehovah sɛntɔ́ lɛ ka nɔ kpéwú bo nɔ xwedó kpɔ́ndéwú Ablaxamu tɔn égbé à? Tan gbɛzán tɔn e nɔ tɔ́n ɖò Atɔxwɛ mɛ lɛ é xlɛ́ ɖɔ, Ablaxamu kpo Sala kpo ɖɔhun ɔ, mɛ gegě ɖó nǔɖiɖi bo nɔ lɛ́ ɖó suúlu égbé. Mi nú mǐ ni gbéjé ɖé lɛ ɖò tan enɛ lɛ mɛ kpɔ́n, bo kpɔ́n nǔ e ye sixu kplɔ́n mǐ é.

13. Etɛ tan Nɔví Walden tɔn ka kplɔ́n we?

¹³ Sɔ́ jlǒ dó sɔ́ nǔɖe lɛ dó savɔ̌. Enyi mǐ jló na sɔ́ toxo ɖaxó Mawu tɔn e nyí Axɔ́suɖuto ɔ é ɖó tɛn nukɔntɔn mɛ ɖò gbɛzán mǐtɔn mɛ ɔ, mǐ ɖó na wà nǔ Ablaxamu e sɔ́ jlǒ dó savɔ̌ bo na dó nyɔ́ Mawu nukúnmɛ é ɖɔhun. (Mat. 6:33; Mak. 10:28-30) Kpɔ́n kpɔ́ndéwú nɔví sunnu Bill Walden tɔn.b Ðò 1942 ɔ, táan kpɛɖé wɛ kpò bɔ Bill na yí kúnnuɖewema ɖò kplɔnyiji–alavɔ États-Unis tɔn ɖé, bo jɛ Biblu kplɔ́n xá Kúnnuɖetɔ́ Jehovah tɔn lɛ jí. Mɛ̌si Bill tɔn bló tuto bɔ Bill na jɛ azɔ̌ wà jí ɖò kúnnuɖewema ɔ yíyí gudo, amɔ̌, Bill gbɛ́. É tinmɛ ɖɔ emi wá gbeta ɔ kɔn bo gbɛ́ agbazazɔ́ e sín akpá è dó nú emi é, bo na dó sɛn Mawu bǐ mlɛ́mlɛ́. Enɛ gudo zaan ɔ, acɛkpikpa ɔ byɔ Bill ɖɔ é na wà ahwanzɔ́. É gbɛ́ kpo sísí kpo, bɔ wǎgbɔ tɔn ɔ, è ɖɔ n’i ɖɔ é na sú ɖɔ̌la Amɛlika tɔn 10 000, bo na lɛ́ bló xwè atɔ́ɔ́n ɖò ganmɛ. È ɖè è nyite ɖò xwè atɔn gudo. Nukɔnmɛ ɔ, è ylɔ́ ɛ nú wemaxɔmɛ Galadi tɔn bɔ é wá nyí mɛsɛ́dó ɖò Aflika. Enɛ gudo ɔ, Bill da Eva, bɔ ye wà sinsɛnzɔ́ ɖó kpɔ́ ɖò Aflika; enɛ byɔ vɔsisa tawun. Ðò xwè gegě gudo ɔ, ye lɛkɔ wá États-Unis bo na kpé nukún dó Bill sín nɔ wu. Bill sɛ̀ sin xwè nú tan gbɛzán tɔn tɔn bo ɖɔ: “Nú un flín wǔjɔmɛ jiwǔ e un ɖó bɔ Jehovah zán mì nú xwè 70 jɛji ɖò sinsɛnzɔ́ tɔn mɛ é ɔ, ɖasin nɔ wá yì dó mì. Un nɔ dókú n’i hwɛhwɛ ɖɔ é xlɛ́ ali mì bɔ un sɔ́ sinsɛnzɔ́ tɔn dó ɖó azɔ̌ ce na.” A ka na kpéwú bo na sɔ́ sinsɛnzɔ́ hwebǐnu tɔn ɔ dó ɖó azɔ̌ towe à?

14-15. Etɛ nǔ e jɛ dó Nɔví Apostolidis kpo asì tɔn kpo jí é ka kplɔ́n we?

¹⁴ Ma ɖó nukún ɖɔ tagba na hán ɖò gbɛzán towe mɛ ó. Kpɔ́ndéwú Ablaxamu tɔn kplɔ́n mǐ ɖɔ mɛ e na bo tlɛ sɔ́ gbɛzán tɔn bǐ dó ɖò Jehovah sɛn wɛ ɔ ɖó na ɖí xwi xá tagba lɛ. (Ja. 1:2; 1 Pi. 5:9) Tan Aristotelis Apostolidis tɔn xlɛ́ ɖɔ xó enɛ nyí nǔgbo.c É bló baptɛm ɖò 1946 ɖò Grèce, bɔ ɖò 1952 ɔ, é byɔ xɔ́ntɔn mɛ xá Eleni e ɖò nǔ ɖokpo ɔ gbé nya wɛ éɖɔhun é. Amɔ̌, Eleni wá jɛ azɔn bɔ è mɔ nǔtitɛ ɖé ɖò taglo tɔn mɛ. È ɖè nǔtitɛ ɔ síìn, amɔ̌, ye wlí alɔ b’ɛ na bló sun yɔywɛ ɖé gudo é ɔ, nǔtitɛ ɔ lɛ́ wá xwetɔ́n. Dotóo lɛ lɛ́ vɔ́ azɔ̌ wà n’i, amɔ̌ Eleni sín wǔjɔnú ɖé lɛ gbɛ́ azɔ̌, bɔ é sɔ́ nɔ ɖɔ xó ganji ǎ. É ɖò azɔn jɛ wɛ bɔ acɛkpikpa lɛ lɛ́ ɖò ya dó nú mɛ wɛ hwe ɔ nu có, é ka kpò ɖò wɛnjlatɔ́ kanɖodónǔwutɔ́ nyí wɛ.

¹⁵ Aristotelis kpé nukún dó asì tɔn wu nú xwè 30. Ðò táan enɛ lɛ mɛ ɔ, é nyí mɛxo agun tɔn, nɔ wěɖegbɛ́ kpléɖókpɔ́ ɖaxó tɔn lɛ mɛ, bo lɛ́ d’alɔ bɔ è gbá Kpléɖókpɔ́ Sín Xɔ ɖé. Enɛ gudo ɖò 1987 ɔ, Eleni ɖò Mawuxó ɖɔ wɛ, bɔ ganhɔn kpinkpɛn ɖé sú d’è b’ɛ gblewǔ vantankánnyá. É nɔ komáa mɛ nú xwè atɔn bo wá kú. Aristotelis sɛ̀ sin xwè nú nǔ e mɛ é gbɔn dín lɛ é gbɔn lě: “Ðò xwè lɛ vlamɛ ɔ, ninɔmɛ e tɛ́n mǐ kpɔ́n lɛ é, wuvɛ̌ syɛnsyɛn lɛ, kpo nǔmaɖónukún e jɛ dó mǐ jí lɛ é kpo byɔ didɛ kpodo linsyɛnsyɛn kpo ɖò mǐ sí tawun. Amɔ̌, Jehovah ka na hlɔnhlɔn e sín hudo mǐ ɖó bo na dɛ ɖò tagba enɛ lɛ nu é mǐ hwebǐnu.” (Ðɛh. 94:18, 19) Jehovah yí wǎn nú mɛ ɖěɖee ɖò mɛtɛnkpɔn lɛ ɖí xwi xá wɛ cobo ka ɖò nǔ e wu ye kpé lɛ é bǐ wà n’i wɛ lɛ é tawun.

16. Wě ɖagbe tɛ Nɔví Knorr ka ɖè xá asì tɔn?

¹⁶ Sɔ́ ayi ɖó sɔgudo jí. Ajɔ e Jehovah na na Ablaxamu ɖò sɔgudo lɛ é jí wɛ é sɔ́ ayi ɖó, bɔ enɛ d’alɔ ɛ b’ɛ ɖu ɖò wuvɛ̌ tɔn lɛ jí. Nɔví Nyɔnu Audrey Hyde sín asú nukɔntɔn Nathan H. Knorr kú ɖó kansɛ́ɛzɔn ɖé wu, bɔ asú tɔn wegɔ́ ɔ Glenn Hyde bɛ́ azɔn e nɔ nyí Alzheimer é có, nɔví nyɔnu ɔ ka tɛ́n kpɔ́n bo sɔ́ ayi ɖó nukúnɖiɖó tɔn sɔgudo tɔn ɔ jí.d É ɖɔ ɖɔ nǔ e Nɔví Knorr ɖɔ aklunɔzán gbla yɔywɛ ɖé jɛ nukɔn nú kú tɔn é wɛ d’alɔ emi. É ɖɔ: “Nathan flín mì ɖɔ, ‘Ðò kú gudo ɔ, nukúnɖiɖó mǐtɔn nɔ sɛ̀ dò ǎ, bɔ mǐ ka sɔ́ na lɛ́ sè wuvɛ̌ gbeɖé ǎ.’ Enɛ gudo ɔ, é dó wusyɛn lanmɛ nú mì ɖɔ, ‘Kpɔ́n nukɔn fí e ajɔ towe ɖè é sɛ́dó.’ . . . É ɖɔ gɔ́ na ɖɔ: ‘Hɛn alɔnu towe ján, enɛ wɛ nyí ɖɔ a ni tɛ́n kpɔ́n bo zán gbɛ̀ towe dó wà nǔɖe dó d’alɔ mɛ ɖevo lɛ. Enɛ na d’alɔ we bɔ a na mɔ awǎjijɛ.’” Wěɖexámɛ ɖagbe wɛ é nyí ɖɔ è ni hɛn alɔnu mɛtɔn ján bo wà nǔɖe dó d’alɔ mɛ ɖevo lɛ, lobonu ‘nǔ e ɖó nukún wɛ è ɖè ɔ, ni nɔ dó xomɛhunhun nú mɛ.’—Hlɔ. 12:12.

17. (a) Etɛwu mǐ ka ɖó hwɛjijɔ ɖagbe bo na sɔ́ ayi ɖó sɔgudo jí? (b) Nɛ̌ kpɔ́ndéwú e ɖò Micée 7:7 mɛ é xwixwedó ka na d’alɔ mǐ bɔ mǐ na ɖu vivǐ nyɔna e ja ɖò sɔgudo lɛ é tɔn gbɔn?

¹⁷ Égbé ɔ, mǐ ɖó hwɛjijɔ gegě hú ɖ’ayǐ tɔn tawun bo na dó sɔ́ ayi ɖó sɔgudo jí. Nǔ e ɖò jijɛ wɛ ɖò gbɛ̀ ɔ mɛ lɛ é xlɛ́ ɖɔ azǎn gudogudo tɔn gbɛ̀ elɔ tɔn lɛ mɛ wɛ mǐ ɖè. Zaanɖé dìn ɔ, é sɔ́ na byɔ ɖɔ mǐ ni nɔte kpɔ́n toxo ɖaxó e ɖó dodó syɛnsyɛn é ɖɔ é na wá kp’acɛ bǐ mlɛ́mlɛ́ gbɔn ayikúngban ɔ bǐ jí ǎ. Ðokpo ɖò nyɔna gegě e mǐ na mɔ lɛ é mɛ wɛ nyí ɖɔ mǐ na mɔ bɔ è na fɔ́n mɛvívɛ́ mǐtɔn lɛ sín kú. Hwenɛnu ɔ, Jehovah na d’ajɔ Ablaxamu ɖó nǔɖiɖi tɔn kpo suúluɖiɖó tɔn kpo wu, gbɔn é kpo xwédo tɔn kpo fínfɔ́n wá gbɛ̀ ɖò ayikúngban jí gblamɛ. A ka na ɖò finɛ bo na dó kúabɔ nú ye à? Ablaxamu ɖɔhun ɔ, enyi a nɔ sɔ́ jlǒ dó savɔ̌ ɖé lɛ dó Axɔ́suɖuto Mawu tɔn takúnmɛ, bonu wuvɛ̌ lɛ na bo ɖò finɛ ɔ, a nɔ kpò ɖò nǔɖiɖi ɖó wɛ, lobo lɛ́ kplɔ́n bo nɔ nɔte kpɔ́n Jehovah kpo sɔxwixwe kpo ɔ, a sixu ɖò finɛ bo na dó kúabɔ nú ye.—Xà Micée 7:7.