Jajejapo porãiterei vaʼekue

‘Chemopirĩmba ha amombaʼeterei ajejapo porãiterei haguére.’ (SALMO 139:14.)

1. Mbaʼérepa heta tapicha heʼi umi mbaʼe ndaijojaháiva oĩva ko Yvy ape ári ojapohague Ñandejára?

KO YVÝPE oĩ hetaiterei mbaʼe ndaijojaháiva. Mbaʼéichapa oñepyrũrakaʼe umíva? Oĩ heʼíva natekotevẽiha peteĩ Apohare iñarandúva ojejapo hag̃ua umi mbaʼe. Oĩ katu heʼíva jaʼéramo ndaiporiha peteĩ Apohare hasyvetaha jaikuaa porã hag̃ua mbaʼéichapa oñepyrũrakaʼe opa mbaʼe oĩva ñande jerére. Heʼi hikuái umi mbaʼe oikovéva ha ndaijojaháiva oĩva ko Yvy ape ári ndaikatuiha oñepyrũ ijehegui reínte. Heta tapicha, umíva apytépe sientífiko, heʼi peteĩ iñarandu, ipoderóso ha ipyʼaporãva añoite ikatuha ojapo umi mbaʼe oĩva ko múndope.a

2. Mbaʼépa omomyivaʼekue Davídpe omombaʼeguasu hag̃ua Ñandejárape?

² Pe rréi David oĩvaʼekue Israélpe ohechakuaa ñamombaʼeguasuvaʼerãha ñande Apoharépe ojapohaguére hetaiterei mbaʼe porã. Haʼe oikórõ guare ndojekuaaivaʼekue hetaiterei mbaʼe. Upéicharõ jepe, ohechakuaa Ñandejára ojapohague opa mbaʼe oĩva ko Yvy ape ári. Ijehe voínte ohechakuaavaʼekue mbaʼeichaitépa Ñandejára ojapo porãiterei chupe. Upévare ohai: “Chemopirĩmba ha chembojurujái upe cherehe rejapóva. Upévare romombaʼeguasu. Ajépa tuichaite upe nerembiapokue” (Salmo 139:14).

3, 4. Mbaʼérepa tekotevẽ jajepyʼamongeta porã Jehová rembiapokuére?

³ David heʼivaʼekue upéicha ojepyʼamongeta porã rire. Koʼág̃a rupi, heta mbaʼe oñemboʼéva eskuélape, ojeʼéva rrádio térã télepe ombyai ñande jerovia, nomombeʼuporãigui mbaʼéichapa oñepyrũ ñande rekove. Upévare, jajerovia hag̃ua David ojeroviahaguéicha, ñande avei jajepyʼamongeta porã vaʼerã. Ndajahejaivaʼerã avavépe ojapo upéva ñanderehehápe, koʼýte jaikuaa porã hag̃ua oĩpa peteĩ Apohare ha mbaʼépa ojapóta.

⁴ Jajesarekóramo Jehová rembiapokuére jahayhuve ha ñamombaʼevéta chupe. Avei jajeroviavéta hese ojapopaitetaha umi mbaʼe heʼivaʼekue. Upéva ñanemomýita jaikuaa ha jaservi porãve hag̃ua chupe. Upévare, jahechami koʼág̃a mbaʼéichapa umi sientífiko ohechakuaa ‘jajejapo porãiterei hague’, David heʼihaguéicha.

Ñande rete ojejapo porãiterei vaʼekue

5, 6. a) Mbaʼéichapa oñepyrũvaʼekue ñande rekove? b) Mbaʼéichapa ombaʼapo ñane rriñón?

⁵ “[Che rriñón] ne rembiapokue, ha che sy ryepýpe cheapo ñepyrũ vaʼekue.” (Salmo 139:13.) Entéro jaikove ñepyrũ vaʼekue ñande sy ryepýpe. Upérõ ñande peteĩ sélulante, michĩvéva pe púnto oñemoĩvagui ko orasión rire. Ko mbaʼe michĩeterei ha ndaijojahái, ha ojogua peteĩ laboratorio de química michĩmívape. Upéicharamo jepe, pyaʼeterei okakuaa. Dos mése haguépe oĩmbáma heta mbaʼe ñande retepýpe. Umíva apytépe ñane rriñón, oĩmava omopotĩ hag̃uáicha ñande ruguy, ha oipeʼa pe y natekotevẽmoʼãiva ha oheja umi mbaʼe ñande rete oikotevẽva. Mokõive ñane rriñón ombaʼapo porãramo, omopotĩ pe y oĩva ñande ruguýpe (seis lítro rupi peteĩ okuaapámavape), káda cuarenta y cinco minúto!

⁶ Ñane rriñón ombaʼapo avei oiporu hag̃ua umi minerál oikotevẽva ñande ruguy, omoĩ porã hag̃ua ñane presión ha pe ácido oikotevẽva. Ojapo avei hikuái hetave mbaʼe. Umíva apytépe oiporu porãve pe vitamína D ñane kangue imbarete hag̃ua, ha ojapo avei pe eritropoyetina. Ko hormona rupive ojejapo ñane kanguépe umi glóbulos rojos. Ndareíri oñehenói ñane rriñónpe “los maestros químicos del cuerpo”.b

7, 8. a) Emombeʼumi mbaʼéichapa peteĩ mitã rekove oñepyrũ isy ryepýpe. b) Mbaʼérepa peteĩ mitã okakuaa isy ryepýpe oĩrõguáicha yvyguýpe?

⁷ ‘Noñeñomĩrivaʼekue ndehegui chekangue, ajejapórõ guare ñemihápe, añembojoapýrõ guare yvyguýpe.’ (Salmo 139:​15, Salmokuéra.) Pe sélula ypykue oñembojaʼo jey jey, ha sapyʼaitérõ g̃uarã umi ipyahúvagui oiko umi sélula ñane nervio, múskulo, ha ñande pire rehegua. Umi peteĩchaguáva oñembyaty oiko hag̃ua chuguikuéra tejidos ha upéi umi órganos. Upéva jahechakuaa tres semána haguépe, oñepyrũvo ojejapo ñane kangue. Siete semána haguépe, jarekópe 2,5 sentímetro añónte, umi 206 ñane kangue oĩmbaitéma, neʼirãramo jepe hatã jarekoháicha jakakuaapa rire.

⁸ Ko mbaʼe ijojahaʼỹva oñepyrũ ñande sy ryepýpe avave ohechaʼỹhápe, ñaimerõguáicha yvyguýpe. Añetehápe, heta mbaʼe oikóva pe mitã okakuaa aja isy ryepýpe ndojekuaái gueteri koʼág̃a peve. Umíva apytépe oĩ ko mbaʼe: mávapa heʼi umi genes-pe ombojaʼo hag̃ua umi sélula ha oñembyaty hag̃ua umi peteĩchaguáva? Ikatu peteĩ árape umi sientífiko oikuaa ko mbaʼe, péro David heʼihaguéicha, ñande Apohare Jehová oikuaáma ymaiterei guive.

9, 10. Mbaʼérepa ikatu jaʼe ‘oĩmbamaha Ñandejára kuatiápe’ mbaʼéichatapa peteĩ mitã oĩva isy ryepýpe?

⁹ “Aikove mboyve nde cherechamavaʼekue, ha nde kuatiápe oĩmbáma mbaʼéichatapa che rekove, peteĩ árante jepe aikove mboyve.” (Salmo 139:16.) Pe sélula ypykuépe oñemoĩmavaʼekue mbaʼéichatapa ñande rete. Upéva rupive ojekuaáma mbaʼéichapa jakakuaáta ñande sy ryepýpe umi nueve mése aja, ha avei umi veinte áño rupi jakakuaapa peve. Upe aja, ñande rete ohasa heta mbaʼére, péro osegi pe informasión oĩmavaʼekue pe sélula ypykuépe.

¹⁰ David ndoikuaaivaʼekue mbaʼeve umi sélula ha genes rehegua, ndorekóigui upérõ peteĩ microscopio. Péro okakuaávo ohechakuaa hete osegiha peteĩ informasión oĩmavaʼekue. Ikatu oikuaarakaʼe michĩmi jepe mbaʼéichapa peteĩ mitã okakuaa isy ryepýpe, ha upévare ohechakuaa opa mbaʼe ojejapoha hiʼárape ha peteĩ plánope oĩháicha. Ko mbaʼére imanduʼa heʼírõ guare: “Nde kuatiápe oĩmbáma mbaʼéichatapa che rekove”.

11. Mbaʼérepa jajogua umi ñande ypykuépe?

¹¹ Koʼág̃a rupi jaikuaa jajoguaha ñande ru, ñande sy térã ñande avuelokuérape umi genes rupive. Upévare jajogua chupekuéra ñande pukukuépe, ñande rovápe, ñane akãraguépe térã ñande resa kolórpe. Peteĩ sélulape oĩ hetaiterei genes, ha umi gen ojapo peteĩ kadéna de ADN (ácido desoxirribonucleico). Pe ADN ryepýpe ‘oĩmbáma’ mbaʼéichatapa ñande rete. Peteĩ sélula oñembojaʼo jave omoñepyrũ hag̃ua peteĩ ipyahúva térã omyengovia hag̃ua peteĩ omanómava, pe ADN ombohasa umi informasión oĩva ipype. Upévare, jasegi jaikove ha nañakambiaguasúi. Mbaʼeichaitépa iñarandu ha ikatupyry ñande Apohare yvagapegua!

Ñane apytuʼũ ndaijojahái

12. Mbaʼépepa tuicha ojoavy yvypóra mymbakuéragui?

¹² “Ore Jára, hypyʼũetépa umi mbaʼe ne akãme rerekóva! Hetaiterei oñemoĩmbáramo oñondive. Añemoĩtaramo aipapa, hetave yvykuʼi raʼỹigui.” (Salmo 139:​17, 18a.) Mymbakuérape avei ojejapo porãiterei, ha oĩ voi katu heta mbaʼe ikatupyryvehápe ñandehegui. Upéicharõ jepe, Ñandejára ojapo yvypórape iñaranduve hag̃ua oimeraẽ mymbágui. Peteĩ lívro oñeʼẽva siénsia rehe, heʼi: “Jajojoguáramo jepe heta mbaʼépe umi mymbakuéra ndive, ñande yvypóra añoite ikatu ñañeʼẽ ha ñapensa. Avei ñande añoite jaikuaase ñandejehegui voi: Mbaʼéichapa jajejapovaʼekue?”. Kóicha avei oñeporanduvaʼekue David.

13. a) Mbaʼéicha rupípa David ikatu vaʼekue ojepyʼamongeta Ñandejára heʼívare? b) Mbaʼéichapa ikatu jajapo David ojapohaguéicha?

¹³ Upéicharõ jepe, jajoavy tuichaiteve mymbakuéragui ikatu haguére jajepyʼamongeta Ñandejára heʼívare.c Ko mbaʼe ohechauka ñandéve Ñandejára ñandeapohague ‘ijoguaháramo’ (Génesis 1:27). David ojepyʼamongeta meme vaʼekue Ñandejára rembiapokuére ha pe omboʼévare chupe Jehovágui. Orekomavaʼekue avei umi lívro ohaivaʼekue Moisés, Ñandejára omombeʼuhápe ijehegui voi ha umi mbaʼe ojapovaʼekue. Koʼã mbaʼe oipytyvõ Davídpe ontende hag̃ua mbaʼeichaguápa Jehová, mbaʼépa oipota ha mbaʼépa ojapóta. Ojepyʼamongeta rupi Ñandejára Ñeʼẽre, hembiapokuére ha mbaʼéichapa oñangareko hese, David omombaʼeguasu Ijapoharépe.

Mbaʼépa heʼise jajerovia Ñandejárare?

14. Mbaʼérepa natekotevẽi jaikuaapaite Ñandejára ojapóva jajerovia hag̃ua hese?

¹⁴ Ohesaʼỹijovéramo jepe Ñandejára Ñeʼẽ ha hembiapokue, David ohechakuaa ndaikatumoʼãiha oikuaapa Ñandejára rape ha umi mbaʼe ikatúva ojapo (Salmo 139:6). Upéicha avei koʼág̃a: arakaʼeve ndajaikuaapamoʼãi umi mbaʼe Ñandejára ojapovaʼekue (Eclesiastés 3:11; 8:17). Upéicharõ jepe, Iñeʼẽ ha hembiapokue rupive Ñandejára ohechauka hetaiterei mbaʼe omombarete hag̃ua umi oikuaasevéva jerovia (Romanos 1:​19, 20; Hebreos 11:​1, 3).

15. Mbaʼérepa ñambojojakuaa tekotevẽha jajerovia Ñandejárare ñaime porã hag̃ua hendive?

¹⁵ Jajerovia ndeʼiséi jahechakuaanteha Ñandejára ojapohague opa mbaʼe oĩva. Heʼise uvei jajerovia añeteha Jehováre, haʼe oipotaha jaikuaa chupe ha ñañemoĩ porã hendive (Santiago 4:8). Upéva ikatu ñambojoja peteĩ taʼýrare ojeroviaitereíva itúvare. Ikatu peteĩ hapicha heʼi chupe itúva noipytyvõmoʼãiha chupe ojejopy vai jave. Ndogueroviáiramo jepe upe hapicha itúva ndahaʼeiha upeichagua, pe taʼýra oikuaa porã itúvape ha ojerovia ndohejareimoʼãiha chupe. Upéicha avei ñande jajerovia Jehováre ñahesaʼỹijo rupi Iñeʼẽ, jajepyʼamongetágui hembiapokuére ha jahechávo mbaʼéichapa ombohovái ñaneñemboʼe. Koʼã mbaʼe ñanemomýi jahayhu ha jaikuaaseve hag̃ua Ñandejárape, ha ñamombaʼeguasu hag̃ua chupe opa ára g̃uarã. Kóva hína pe mbaʼe iporãvéva ikatúva jajapo (Efesios 5:​1, 2).

Jajerure ñande Apoharépe tañanepytyvõ

16. Mbaʼépa ñanemboʼe jahechávo David oĩ porã hague Jehová ndive?

¹⁶ “[Ñandejára], eipyguara chepyʼapy, eikuaa mbaʼépa oĩ che apytuʼũnguápe, ehecha ahapaʼaína tape vai rehe, ha chemboguata uvei nde rape opaʼỹva rupi.” (Salmo 139:​23, 24.) David ohechakuaavaʼekue Jehová oikuaa porãha chupe: mbaʼépa opensa, heʼi térã ojapo, ha mbaʼevete nokañyiha Ijapoharégui (Salmo 139:​1-12; Hebreos 4:13). Ñandejára oikuaa porãgui chupe, David oñeñandu porãiterei vaʼekue. Upeichaite avei oñeñandu umi mitã itúva térã isy jyva ári. Davídpe g̃uarã tuichaiterei mbaʼe oñemoĩ porã Jehová ndive, ha upearã oñehaʼãmbaite ojepyʼamongeta Ñandejára rembiapokuére ha oñemboʼe chupe. Upéicha rupi, David ohaivaʼekue heta ñemboʼe ojepurahéi hag̃ua oĩva umi Sálmope. Umíva apytépe oĩ pe Salmo 139. Upéicha avei, jajepyʼamongeta ha ñañemboʼéramo ñanepytyvõta ñañemoag̃uive hag̃ua Jehováre.

17. a) Mbaʼérepa David oipota Jehová ohecha ipyʼapy? b) Mbaʼéichapa jaikóta jaiporavo porãramo?

¹⁷ Ñandejára ñandeapohaguére ijoguaháramo, ikatu jadesidi jajapo iporãva térã ivaíva. Upéva tuicha rresponsavilida ñandéve g̃uarã. David noĩseivaʼekue umi iñañáva apytépe (Salmo 139:​19-22). Haʼe ndojaposéi mbaʼeve ombyasýtava upe rire. Upévare, ojepyʼamongeta rire mbaʼeichaitépa Jehová oikuaa porã chupe, ojerure Ñandejárape ohecha hag̃ua ipyʼapy ha oipytyvõ chupe oguata hag̃ua hape potĩre. Umi mbaʼe Ñandejára ojeruréva oñemeʼẽ enterovépe g̃uarã, upévare jaiporavo porã vaʼerã. Jehová heʼi ñandéve ñaneñeʼẽrendu hag̃ua chupe. Jajapóramo upéicha, ñaime porãta hendive ha jahupytýta hetaiterei mbaʼe porã (Juan 12:50; 1 Timoteo 4:8). Koʼẽ koʼẽre jaguatáramo Jehová rapére ñanembopyʼaguapýta, jajejopy vai jave jepe (Filipenses 4:​6, 7).

Ñañemoĩ ñande Apohare Ijojahaʼỹva poguýpe

18. Mbaʼépa heʼi David omañávo Ñandejára rembiapokuére?

¹⁸ Imitãme, David heta oñangarekovaʼekue ovechakuérare umi ñúre. Okaru aja koʼã ovecha, haʼe omañávami yvágare. Pyharekue, ojepyʼamongetámi mbaʼeichaitépa tuicha pe yvága ha mbaʼépa omboʼe chupe. Haʼe heʼivaʼekue: ‘Umi yvága omombeʼu Ñandejára glória, ha yvága oñeʼẽ hembiapokue rehe. Peteĩ ára ombohasa ambue árape ñeʼẽngue, ha peteĩ pyhare omombeʼu ambue pyharépe arandu’ (Salmo 19:​1, 2, S). David ohechakuaa tekotevẽha oheka ha osegi umi mbaʼe porãite Apoharépe. Ñande jajapovaʼerã avei upéicha.

19. Mbaʼéichapa ñanepytyvõ ñanemitã térã ñandetujáramo jepe jaikuaa ‘jajejapo porãiterei hague’?

¹⁹ David ojapo itaʼýra Salomón heʼivaʼekue upe riréma mitãrusukuérape: ‘Nemanduʼáke Ñandejára nde apoharére, koʼág̃a ne mitãme. Ekyhyje Ñandejáragui ha ejapo heʼíva, upéva niko tembiaporã tuichave oguerekóva yvypóra’ (Eclesiastés 12:​1, 13). Imitãite guive David ohechakuaavaʼekue ‘ojejapo porãiterei hague’ chupe. Ha upéva oipytyvõ Davídpe oikove aja pukukue, ha upéicha ohupyty heta mbaʼe porã. Ñanemitã térã ñandetujáramo jepe, ñamombaʼeguasu ha jaservíramo ñande Apohare ijojahaʼỹvape jaikóta vyʼápe koʼág̃a ha tenonderãme avei. La Biblia heʼi umi oñemoag̃uíva Jehováre ha oguatáva hape potĩre, “ituja rire jepe hiʼáne ha akóinte imbarete ha hovyũ asýne” (Salmo 92:​15, 16; [92: 14, 15, NM]). Avei, ikatúta javyʼa opa ára g̃uarã ñande Apohare rembiapokue ijojahaʼỹva reheve.

[Nóta]

Ñanemanduʼápa koʼã mbaʼére?

• Mbaʼéichapa ojehecha peteĩ mitã okakuaávare isy ryepýpe ‘jajejapo porãiterei hague’?

• Mbaʼérepa jajepyʼamongetavaʼerã Jehová heʼívare?

• Mbaʼérepa tekotevẽ jajerovia ñaime porã hag̃ua Jehová ndive?

[Nóta oĩva taʼanga ndive páhina 13]

Peteĩ mitã okakuaa isy ryepýpe osegívo peteĩ informasión oĩmavaʼekue

ADN

[Roagradese]

Feto: Lennart Nilsson

[Nóta oĩva taʼanga ndive páhina 14]

Peteĩ mitã ojeroviaháicha itúvare, ñande avei jajerovia Jehováre

[Nóta oĩva taʼanga ndive páhina 15]

Ojepyʼamongeta rupi Jehová rembiapokuére David omombaʼeguasu Ñandejárape