Lívro número 42 Lucas

Ohai: Lucas

Moõpa ojehai: Cesarea

Arakaʼépa ojehaipa: áño 56-58 rupi

Mbaʼe tiémporepa oñeʼẽ: áño 3 ñande ára mboyve guive-33 Jesús ou rire peve

LUCAS Marandu Porã ohai peteĩ kuimbaʼe iñakãporãva ha ipyʼaporãva. Ñandejára espíritu oipytyvõ chupe ha upéicha rupi osẽ peteĩ tembiapo iporãitereíva, opokóva ñane korasõre. Oñepyrũmívo haʼe heʼi: “Ahecha porãmbaite vaʼekue iñepyrũha guive, ha ajuhu porã ambohysýivo ndéve kuatiápe hekopete koʼã mbaʼe”. Umi mbaʼe ohaivaʼekue ningo oñemohenda porãiterei oikohagueichaite ha upéva ohechauka añeteha haʼe heʼíva (Luc. 1:3).

² Jepe ko kuatiañeʼẽme ndeʼíri Lucas ohaihague, umi karai arandu yma guare heʼi haʼe oskrivihague. Pe Fragmento Muratoriano (áño 170 Jesús ou rire) heʼi Lucas ohaihague, ha avei umi karai ohaíva lívro síglo 2-peguare, Ireneo ha Clemente Alejandriaygua oguerovia upéicha hague. La Biblia heʼíva ohechauka avei Lucas ohaihague ko lívro. Pór ehémplo Colosenses 4:​14-pe [BNP], Pablo heʼi hese: ‘Doktór Lucas ojehayhuetéva’. Hembiapóre ojehecha haʼehague peteĩ kuimbaʼe iñarandu ha ivaléva. Oiporavo porãiterei mbaʼépa heʼíta ha oiporu hetave ñeʼẽ Mateo, Marcos ha Juan oiporúvagui oñondivepa. Omyesakã porã umi mbaʼe guasuete omombeʼúva. Pór ehémplo Lucas omombeʼu peteĩ mitãrusu omombopa reíva ipláta rekovekue; ha oĩ heʼíva upéva haʼeha pe káso iporãvéva ojehaivaʼekue.

³ Lucas oiporu 300 ñeʼẽ rupi mbaʼasy ha pohãnguéra rehegua avave ótro ndoiporúiva Griégo Kuatiañeʼẽme.a Pór ehémplo oñeʼẽ jave umi lepróso rehe. Umi ótro peteĩchapánte oñeʼẽ léprare, péro Lucas heʼi oĩha heta lája upe mbaʼasy. Peteĩ jey omombeʼu oñembojahague Jesús rendápe peteĩ kuimbaʼe henyhẽva lépragui. Lázaro rehe heʼi ‘ijaipaha’, ha Lucas añoite omombeʼu Pedro suégra ‘tuicha iñakãnunduhague’ (5:12; 16:20; 4:38). Mateo, Marcos ha Juan omombeʼu Pedro oikytĩhague saserdóte guasu rembiguái nambi, péro Lucas añoite omombeʼu Jesús omongueraha chupe (22:51). Ojekuaa haʼe doktorha omombeʼúvo peteĩ ‘kuña hasyha ojapóma 18 áño. Peteĩ mbaʼepochy omokarapã chupe, ha ndaikatúi oñemboʼy porã’. Ha ‘doktór Lucas ojehayhuetéva’ añoite omombeʼu porãiterei mbaʼéichapa pe samaritáno ipyʼaporãva oipohãno peteĩ kuimbaʼépe. Heʼi ‘omoĩhague hese aséite ha víno ha ojokuapa porã chupe’ (13:11; 10:​34, BNP).

⁴ Arakaʼépa Lucas ohai koʼã Marandu Porã? Lucas ningo ohai avei Hechos, ha Hch kapítulo 1 versíkulo 1-pe heʼi oskrivimahague ‘kuatiañeʼẽ tenondegua’. Upéicharõ upéva mboyve ohaíma pe lívro hérava Lucas. Oiméne ojapopa Hechos áño 61 rupi oĩ aja Páblondi Rómape. Upérõ haʼekuéra ohaʼarõ mburuvicha guasu Romaygua odesidi mbaʼépa ojapóta Páblogui. Upéicharõ Lucas oiméne oskrivipa ikuatiañeʼẽ áño 56-58-pe táva Cesaréape, ou rire Páblondi táva Filíposgui, omohuʼãvo pe tercer viáhe Pablo ojapovaʼekue. Upérõ Páblope oñemoinge préso Cesaréape ha ohaʼarõ 2 áño ojeraha peve Rómape. Oĩ aja Palestínape oiméne Lucas oñepyrũraʼe oipyguara, ‘ohecha porãmbaite hag̃ua iñepyrũha guive’ Jesús rekovekue. Oiméne Lucas raẽ oskrivirakaʼe ikuatiañeʼẽ ha upéi ae Marcos.

⁵ Lucas ningo ndohechái umi mbaʼe omombeʼúva ilívrope. Haʼe noĩri umi 12 apóstol apytépe ha Jesús omano riréma oiko chugui disípulo. Péro omoirũ meme vaʼekue Páblope oviaha jave opredika hag̃ua (2 Tim. 4:11; File. 24). Upévare jahecha Pablo lája umi mbaʼe Lucas ohaivaʼekuére. Jahecha upéva ñambojojávo Jesucristo Séna Paha oñemombeʼuháicha Lucas 22:​19, 20 ha 1 Corintios 11:​23-25. Oiméne Lucas ohecha Mateo kuatiañeʼẽ oikuaave hag̃ua heta mbaʼe. Haʼéngo heʼi ‘ohecha porãmbaite hague’ umi mbaʼe oikovaʼekue. Upéicharõ oiméne oñemongetáraʼe heta tapichándi omoirũvaʼekue Jesucrístope ha ohechavaʼekue umi mbaʼe ojapóva. Ikatu voi oñeʼẽraʼe Jesús sy ndive. Jajeroviakuaa katuete oñehaʼãmbaitehague oikuaa porã upe oikóva oskrivi mboyve.

⁶ Ñahesaʼỹijo porãvo Mateo, Marcos, Lucas ha Juan ohaivaʼekue, jahecha haʼekuéra ndokopiaihague ojuehegui; térã ndahaʼéi ohaínteva oĩ hag̃ua heta omombeʼúva Jesús rekovekue. Lucas hína pe ideferentevéva umi ótrogui. La mita rasa haʼe omombeʼúva noĩri umi ótro kuatiañeʼẽme. Haʼe omombeʼu 6 milágro ha 12 ilustrasión rupi noĩriva Mateo, Marcos ha Juan kuatiañeʼẽme. Lucas kuatiañeʼẽ ipukuve umi ótrogui. Upéicharõ jepe mbykymínte omombeʼu Jesús ojapovaʼekue, ha hetave omombeʼu iñeʼẽngue. Mateo ohai ikuatiañeʼẽ umi hudíope g̃uarã, Marcos katu umi Romayguápe g̃uarã. Lucas ohai karai ‘Teófilo poravopyrépe’ g̃uarã, ha upe karai rupive enterovépe g̃uarã tahaʼe hudío térã ambue tetãygua (Lucas 1:​3, 4, JMP). Lucas oskrivi enterove oleese hag̃uáicha. Omombeʼúvo mbaʼe famíliaguipa ou Jesús omoĩ ‘Adán, Ñandejára raʼy’ peve, ndahaʼéi Abrahán pevénte omoĩháicha Mateo. Lucas omombeʼu Simeón heʼihague Jesús rehe, haʼetaha ‘pe mbaʼe rendy ohesapeʼátava opa tetãme’. Heʼi avei ‘opavave ohechataha Ñandejára ombouha jejopy vaígui oporopeʼavaʼerã’ (3:​38, BNP; 2:​29-32; 3:6).

⁷ Lucas ningo ivaleterei ohai hag̃ua umi mbaʼe oikóva, ha omohenda porãiterei upe omombeʼúva. Omoĩningo hekopete opaite mbaʼe ha upéva ohechauka ilívro añetehápe haʼeha Ñandejára Ñeʼẽ. Peteĩ jey peteĩ karai arandu heʼi: “Oñemombeʼu jave káso térã oikovaʼekue yma, ỹrõ peteĩ mbaʼe ndahaʼéiva añetegua, ojeʼe mombyry oikohague, ha ni mbaʼevéicharõ noñemombeʼúi arakaʼépa oiko. Ore avogadokuéra roikuaa tekotevẽha ojeʼe ‘moõ ha arakaʼépa’ oiko peteĩ mbaʼe ikatu hag̃uáicha jajerovia hese. La Bíbliape ningo oñemoĩmba arakaʼe ha moõpa oiko umi mbaʼe oñemombeʼúva”.b Ohechauka hag̃ua upéva omombeʼu Lucas 3:​1, 2, [BNP] heʼíva: ‘Quince áño Tiberio César oguapyhaguépe mburuvicha guasúramo, oĩ jave Poncio Pilato Judéape mburuvicháramo, ha Herodes Galiléape, ha iñermáno Felipe Iturea ha Traconítidepe, ha Lisanias Abilénepe, Anás ha Caifás oĩ jave paʼi ruvicháramo, Juan, Zacarías raʼýpe Ñandejára oñeʼẽ desiértope’. Koʼápe noñemokañýi mbaʼevete. Lucas omombeʼu siete mburuvicha réra ikatu hag̃uáicha jaikuaa arakaʼépa oñepyrũ opredika Juan ha Jesús.

⁸ Lucas ñanepytyvõ avei jaikuaa hag̃ua arakaʼépa onase Jesús. Lucas 2:​1, 2 heʼi: “Umíva umi árape, mburuvicha guasu Augusto heʼi oñemoĩ hag̃ua kuatiáre opavave réra. Ko mbaʼe kóva ojejapo Quirinio oisãmbyhýramo guare Siria”. Upérõ José ha María oho Belénpe oñeanota hag̃ua, ha Jesús onase oĩ aja hikuái upépe.c Peteĩ karai heʼi: “Jajerovia añeteha Lucas heʼíva jahechávo mbaʼéichapa hekopete omoĩ opa mbaʼe”.d Jahecha Lucas ndaijapuihague heʼívo: “Ahecha porãmbaite” opa mbaʼe.

⁹ Lucas ohechauka avei mbaʼéichapa oñekumplipa umi profesía oĩva Evréo Kuatiañeʼẽme oñeʼẽva Jesús rehe. Omombeʼu Jesús heʼivaʼekue ko mbaʼére (24:​27, 44). Ohai avei umi profesía Jesús heʼivaʼekue oikotaha. Koʼãva apytégui heta oñekumplipaitéma. Pór ehémplo, Jerusalén oñemongora yvyra akuápe, ojehapy ha oñehundi áño 70-pe, Jesús heʼihagueichaite (Luc.19:​43, 44; 21:​20-24; Mat. 24:2). Pe istoriadór hérava Flavio Josefo, oĩ aja ehérsito Romayguápe ohechapa upe oikóva. Haʼe heʼi 16 kilómetro ojeityhague yvyramáta ojejapo hag̃ua yvyra akua. Jerusalén murálla jeko orekóraʼe 7, 2 kilómetro. Upérõ omano ñembyahýigui heta kuña ha mitã, 1 millón rasa kuimbaʼe omano ha 97 mil hoʼa prisionéro. Koʼág̃a peve opyta peteĩ lugár hérava Arco de Tito oĩva Rómape orrepresentáva mbaʼéichapa umi Romaygua oguerahapa umi mbaʼe onohẽva Jerusalén témplogui.e Jajeroviakuaa umi ótra profesía Lucas ohaivaʼekue katuete oñekumplitaha avei.

MBAʼÉICHAPA ÑANEPYTYVÕ

³⁰ Lucas marandu porã ñanepytyvõ jajeroviave hag̃ua Ñandejára Ñeʼẽre, ha ñanemombarete jagueropuʼaka hag̃ua umi provléma oĩva ko múndo añáme. Lucas omombeʼu heta vése mbaʼéichapa oñekumpli Evréo Kuatiañeʼẽ heʼíva. Ohechauka Jesús okumplihague Isaías heʼivaʼekue hese. Heta vése omombeʼu upéva ilívrope (Luc. 4:​17-19; Isa. 61:​1, 2). Jesús heta vése oñeʼẽ umi proféta heʼivaʼekuére. Oñeʼẽ avei Moisés Léi rehe; pór ehémplo ombohováirõ guare Satanáspe. Ha umi ndochaʼéivape hese Jesús oporandu Sálmope heʼívare: “Mbaʼére piko ojeʼe pe Mesías David Ñemoñareha?”. Lucas heta vése omombeʼu Evréo Kuatiañeʼẽ heʼíva (Luc. 4:​4, 8, 12; 20:​41-44; Deu. 8:3; 6:​13, 16; Sal. 110:1).

³¹ Jesús oikérõ guare Jerusalénpe peteĩ vurroraʼy ári oñekumpli Zacarías 9:9 heʼíva. Ha umi hénte omombaʼe ha oguerohory chupe heʼiháicha Salmo 118:26 (Luc. 19:​35-38). Mokõi versíkulo Lucas ohaivaʼekue ohechauka 6 mbaʼe oĩva Evréo Kuatiañeʼẽme omombeʼúva mbaʼéichapa ojejukáta Jesúspe ha upéi katu oikove jeytaha (Luc. 18:​32, 33; Sal. 22:7; Isa. 50:6; 53:​5-7; Jon. 1:17). Oikove jey rire Jesús ohechauka hemimboʼekuérape mbaʼérepa iñimportánte Evréo Kuatiañeʼẽ. Haʼe heʼi: ‘Pe ojehuvaʼekue chéve niko pe haʼevaʼekue peẽme aimérõ gueteri penendive: oikovaʼerãha cherehe pe oĩva Moisés léipe, umi profetakuéra kuatiápe ha Salmokuérape’. Ha ‘oikuaauka chupekuéra Ñandejára Ñeʼẽ’ (Luc. 24:​44, 45). Umi kristiáno ypykuépe hesakãhaguéicha Ñandejára Ñeʼẽ, ñande avei ikatu ñamombarete ñande jerovia jahechávo mbaʼéichapa Evréo Kuatiañeʼẽ oñekumpli, omombeʼuháicha Lucas ha ambue kuimbaʼe ohaivaʼekue Griégo Kuatiañeʼẽ.

³² Lucas oñeʼẽ meme Ñandejára rréinore ilívrope. Oñepyrũvo omombeʼu pe ánhel heʼihague Maríape imemby ‘oisãmbyhytaha Jacob retãguápe opa árape g̃uarã’. Opakuévo katu omombeʼu Jesucristo ojapoha peteĩ kompromíso ijapostolkuérandi ogoverna hag̃ua hikuái. Péicha Lucas ohechauka iñimportanteha Ñandejára rréino (1:33; 22:​28, 29). Heʼi avei Jesús opredikaha Ñandejára rréinore, ha omondo ñepyrũrã 12 apóstol ojapo hag̃ua upéva, ha upéi katu umi 70 hemimboʼépe (4:43; 9:​1, 2; 10:​1, 8, 9). Ohechauka hag̃ua ñañemeʼẽmbaitevaʼerãha Ñandejára rréino rehehápe Jesús heʼi: “Eheja umi omanóvape toñotỹ omanóvape, nde katu tereho ha emoherakuã [Ñandejára] sãmbyhy”, ha “pe arádo omoĩva ipópe ha omaʼẽ hapykuévo, naiporãi [Ñandejára] sãmbyhýpe g̃uarã” (9:​60, 62).

³³ Lucas heʼi joʼa joʼa tekotevẽha ñañemboʼe. Pe lívro ohaíva omyesakã porã ko mbaʼe. Lucas omombeʼu Zacarías oĩrõ guare témplope, okápe umi hénte oñemboʼehague. Avei Juan Bautista onasehague itúva ha isy oñemboʼehaguére oreko hag̃ua mitã. Ha profetísa Ánare katu heʼi oñemboʼehague ára ha pyhare. Omombeʼu avei Jesús oñemboʼehague ojevautisárõ guare, oñemboʼehague peteĩ pyhare pukukue oiporavo mboyve umi 12 apóstol, ha hova ha hete omimbipárõ guare oñemboʼe avei. Jesús heʼi hemimboʼekuérape “tekotevẽha oñemboʼe tapia ha ani ipyʼamano”. Ohechauka hag̃ua mbaʼérepa iñimportánte upéva omombeʼu peteĩ káso. Heʼi oĩhague peteĩ viúda oho meméva peteĩ hués rendápe ojejapo peve chupe hustísia. Lucas añoite omombeʼu hemimboʼekuéra ojerurehague Jesúspe omboʼe hag̃ua chupekuéra mbaʼéichapa oñemboʼevaʼerã. Heʼi avei peteĩ ánhel omombaretehague Jesúspe oñemboʼe aja Olivoty sérrope. Ha Lucas añoite omombeʼu Jesús heʼíva oñemboʼérõ guare omano mboyvemi: “Che ru, nde pópe amoĩ che espíritu” (1:​10, 13; 2:37; 3:21; 6:12; 9:​28, 29; 18:​1-8; 11:1; 22:​39-46; 23:46). Upérõ guaréicha avei koʼág̃a iñimportánte pe ñemboʼe. Ñañemboʼevaʼerã ikatu hag̃uáicha ñanembarete jajapo hag̃ua Jehová rembipota.

³⁴ Lucas iñakãporã ha omombeʼukuaaiterei Jesús ojapovaʼekue. Omombeʼu mbaʼéichapa Jesús oporohayhu, ipyʼaporã, oporoporiahuvereko, ombyasy umi ikangývape, ojejopývape ha oikóva jaheipýramo. Jesús ndojoguái umi rrelihión omoakãvape, umi fariséo ha eskríva hovamokõi ha ipyʼahatãvape (4:18; 18:9). Jesús oipytyvõ ha omokyreʼỹvaʼekue umi imboriahúvape, ojejopýva, ohechaʼỹva ha oiko asývape. Péicha ohechauka porã mbaʼéichapa ‘jaikovaʼerã ipyporére’ (1 Ped. 2:21).

³⁵ Jesús ningo Ñandejára Raʼy, haʼe perfékto ha ojapo heta milágro. Avei ojepyʼapy hemimboʼekuérare, ha entéro tapicha ipyʼaporãvare. Ñande avei japredikavaʼerã mborayhúpe ‘Ñandejára poriahuvereko rupi’ (Luc. 1:78). Upearã Lucas marandu porã tuicha ñanepytyvõ. Javyʼavaʼerã Jehová ojevalehaguére Lucas rehe, ‘doktór ojehayhuetéva’, ohai hag̃ua ko lívro porãite, ñanemokyreʼỹva, ha ohechaukáva mbaʼéichapa Jehová ñandesalváta Jesucristo rupive. ‘Ñandejára ombou Jesúspe jejopy vaígui oporopeʼa hag̃ua’ (Col. 4:​4, BNP; Luc. 3:6).

[Nóta]