Lívro número 49 Efesios

Ohai: Pablo

Moõpa ojehai: Roma

Arakaʼépa ojehaipa: áño 60-61 rupi Jesús ou rire

EPENSAMÍNA reimeha kárselpe. Reime upépe repredika kyreʼỹ haguére opárupi. Koʼág̃a katu ndaikatuvéima reviaha térã reho remokyreʼỹ kongregasionkuérape. Mbaʼépa rejapóta? Ikatútapa rehai kárta umi kristiáno reipytyvõvaʼekuépe? Oiméne ojepyʼapy hikuái nderehe ha oikuaase mbaʼéichapa reime. Ha oikotevẽ avei remokyreʼỹ chupekuéra. Upeichaite ningo, ajépa? Upévare nde rehai chupekuéra peteĩ kárta. Péicha ojapovaʼekue apóstol Pablo oho ypýrõ guare préso Rómape (áño 59-61). Haʼe ningo ojerurevaʼekue mburuvicha César ohusga hag̃ua chupe, ha ohaʼarõ jahecha mbaʼépa odesidi. Upe aja oĩ préso, péro oĩ gueteri umi mbaʼe ikatúva ojapo. Pablo ohai ko kuatiañeʼẽ “umi oikóva táva Éfesope” oĩ aja Rómape, oiméne áño 60 térã 61-pe. Ojevale Tíquico rehe ogueraha hag̃ua ha hendive oho Onésimo (Efe. 6:21; Col. 4:​7-9).

² Ko kárta oñepyrũvo Pablo omombeʼúma haʼe ohaiha, ha 4 vése heʼi ‘oĩha préso Ñandejára rayhupápe’ (Efe. 1:1; 3:​1, 13; 4:​1, BNP; 6:20). Oĩramo heʼíva haʼe ndojapoihague ko kárta, heʼi reietéta. Pe papiro Chester Beatty núm. 2 (P⁴⁶) (áño 200 rupi guare), ningo oreko 86 páhina ha ipype jatopa Pablo kuatiañeʼẽnguéra. Koʼãva apytépe oĩ Efesios kuatiañeʼẽ, ha upéva ohechauka haʼeha Pablo rembiapokue.

³ Umi karai arandu yma guare ohaíva lívro heʼi avei Pablo ohaihague ko kuatiañeʼẽ “umi oikóva táva Éfesope” g̃uarã. Pór ehémplo Ireneo síglo 2-pegua oñeʼẽ Efesios 5:30 heʼívare. Haʼe heʼi: “Pablo marangatu heʼihaguéicha umi Efesoyguápe, ñande Cristo rete hína”. Clemente Alejandriaygua oikovaʼekue avei upérõ, oñeʼẽ Efesios 5:21 heʼívare: “Upévare avei Efesios kuatiañeʼẽme ojehai: Peñemoĩ ojopoguýpe Ñandejára rayhupápe”. Ha Orígenes (síglo 3-peguare) oñeʼẽ Efesios 1:4 heʼívare: “Pe apóstol ohaívo umi Efesoyguápe heʼi avei péicha: Haʼe ñandeporavovaʼekue opa mbaʼe ojapo mboyve”.a Peteĩ karai arandu hérava Eusebio (áño 260-342), oikuaa porãva kristianokuéra rembiasakue, heʼi Efesios haʼeha Ñandejára Ñeʼẽ. Ha heta karai ohaíva lívro yma guare heʼi avei Efesios ouha Ñandejáragui.b

⁴ Pe papiro Chester Beatty, ha umi manuscrito Vaticano núm. 1209 ha Sinaítico ndeʼíri kapítulo 1 versíkulo 1-pe ko kárta oñemondoha “Éfesope”. Noñemomaiteíri avei avave Efesoyguápe (jepe Pablo ombaʼapo 3 áño upépe); upévare oĩ heʼíva oñemondoha ambue hendápe, térã ojehaiha heta kongregasión Asia Menórpe g̃uarã, ijapytépe Éfeso. Upéicharõ jepe oĩ heta dokuménto yma guare heʼíva oñemondoha “Éfesope” ha jahechamahaguéicha, heta karai arandu ogueroviavaʼekue ojehaihague umi Efesoyguápe g̃uarã.

⁵ Ñantende hag̃ua maʼerãpa ojejapo ko kárta, jahechavaʼerã mbaʼépa oiko upérõ. Primer síglope táva Éfeso ojekuaa oĩhaguére upépe heta paje apoha, oiporúva máhia, astrolohía ha oadoráva Ártemispe (Artemisa). Kóva hína peteĩ taʼanga ojeʼéva oipytyvõha kuña imembyreta hag̃ua ha avei kóga okakuaa porã hag̃ua.c Ko taʼangápe g̃uarã ojejapovaʼekue peteĩ tupao iporãmbajepéva. Ojeʼe voi pe tupao oĩhague umi 7 mbaʼe iporãvéva apytépe, ojejapovaʼekue yma. Síglo 19-pe ojetopa pe tupao rendague. Ojeʼe oñemopuʼãhague peteĩ píso ári ipéva 73 métro ha ipukúva 127 métro. Pe tupao ipe 50 métro, ha ipuku 105 métro. Oreko 100 kolúmna ojejapóva mármolgui ha peteĩteĩ ijyvatéva 17 métro. Iterrásape oñemoĩ valdósa ojejapóva mármol morotĩgui. Ojeʼe ojeporuhague méskla rangue óro oñemboguapy hag̃ua pe mármol. Opa hendáguio ou hénte ohechaséva upe tupao, ha umi arete aja hetaitereivéntema ijatýva upe távape. Umi artesáno Efesoygua ojapo manduʼarã tupao raʼangaʼi plátagui ha ovende hetaiterei.

⁶ Ojapo aja pe segundo viáhe opredika hag̃ua Pablo opyta sapyʼami Éfesope, ha oheja Áquila ha Priscílape osegi hag̃ua opredika upépe (Hech. 18:​18-21). Pe tercer viáhepe Pablo oho jey upépe ha opyta tres áño opredika, ha omboʼe hetápe pe ‘Tape Pyahu’ (Hech. 19:​8-10; 20:31). Pablo heta ombaʼapo oĩ aja Éfesope. Karai A. E. Bailey ohai ilívro héravape Daily Life in Bible Times: “Pablo ningo ombaʼapóva jepi koʼẽ guive las 11 peve (Hech. 20:​34, 35). Upe órape peteĩ karai hérava Tirano oporomboʼepa, ha Pablo oiporu upe lugár opredika hag̃ua las 11 guive las 4 peve. Oñembyaty avei umi oipytyvõvandi chupe, ha ipahápe opredika ogaha rupi las 4 guive, pyharepyte peve (Hech. 20:​20, 21, 31). Jaikuaase voi ningo arakaʼépa okaru ha oke ko kuimbaʼe” (1943, páh. 308).

⁷ Pablo opredika kyhyjeʼỹre ha heʼi ivaiha ojeporu taʼanga ojeadora hag̃ua. Upéva ombopochy umi ojapo ha ovendévape taʼanga, umíva apytépe peteĩ karai hérava Demetrio. Tuicha guarara ojapo hikuái ha Pablo ohómante upe távagui (Hech. 19:23–20:1).

⁸ Oĩ aja préso Pablo ojepyʼamongeta umi provléma oĩvare kongregasión Efesoyguápe. Upe távape henyhẽ umi oadoráva taʼanga, ha oĩ voi upépe Ártemis tupao guasuete. Umi kristiáno ohótava yvágape oikotevẽ Pablo oñemoñeʼẽ chupekuéra. Haʼe heʼi haʼekuéra haʼeha ‘témplo marangatu’ oikohápe Jehová ijespíritu rupi (Efe. 2:21). Umi Efesoyguápe ojekuaauka Ñandejára ojapótava “avave oikuaaʼỹva”, upéva oguerúta pyʼaguapy ha jeiko porã Jesucristo rupive. Ko mbaʼe tuicha omokyreʼỹneraʼe chupekuéra (1:​9, 10). Pablo ohechauka Cristo rupi peteĩchanteha umi hudío ha tetã ambuegua. Omokyreʼỹ chupekuéra oĩ porã hag̃ua oñondive. Upéicha jahecha maʼerãpa ojehai ko lívro, mbaʼérepa iporãite ha añetehápe ouha Ñandejáragui.

MBAʼÉICHAPA ÑANEPYTYVÕ

¹⁶ Efesios kuatiañeʼẽ ohechauka porã mbaʼéichapa oikovaʼerã Jesús remimboʼekuéra. Ko múndope ningo hetaiterei provléma oĩ ha hetave ohóvo umi mbaʼe vai apoha. Upévare umi konsého Pablo omeʼẽvaʼekue ñanepytyvõta jaikoséramo Ñandejára oipotaháicha. Mbaʼéichapa taʼyrakuéra otratavaʼerã itúva ha isýpe, ha mbaʼéichapa tuvakuéra otratavaʼerã ifamíliape? Mbaʼéichapa ojotratavaʼerã ména ha tembireko? Mbaʼépa ojapovaʼerã káda ermáno kongregasiónpe oĩ hag̃ua joayhu ha teko potĩ jepe ñaime ko múndo añáme? Pablo omyesakãmbaite koʼã mbaʼe ha ohechauka avei mbaʼépa heʼise ñambopyahu ñande rekove. Jastudiávo Efesios kuatiañeʼẽ jahecháta mbaʼeichagua tapichápepa oguerohory Ñandejára, ha oipotaha ñande rekove ‘imarangatu ha ipotĩ porã’ (4:​24-32; 6:​1-4; 5:​3-5, 15-20, 22-33).

¹⁷ Ko kárta ohechauka avei maʼerãpa oñemoĩ ansiáno ha siérvo ministeriál kongregasiónpe. ‘Ojejapo oñembosakoʼívo umi Ñandejárare ojeroviávape ombaʼapo hag̃ua hapichakuéra rehehápe, omombarete hag̃ua Cristo rete’, ikatu hag̃uáicha oĩ hikuái hekopete. Ñaipytyvõramo chupekuéra kyreʼỹme ikatúta ‘jaiko mborayhúpe ha jakakuaapa hekopete Cristo ndive’ (4:​12, 15, BNP).

¹⁸ Efesios kuatiañeʼẽ tuicha oipytyvõ umi kristiáno ypykuépe omyesakãve rupi chupekuéra ‘umi Ñandejárante oikuaáva Cristo rehegua’. Ohechauka umi hudío ndive Ñandejára ohenoiha hénte ‘opa tetãygua’, ha Cristo marandu porã rupi haʼekuéra ohupytytaha avei ‘peteĩcha umi mbaʼe Ñandejára heʼivaʼekue omeʼẽtaha’. Umi ‘hudío léi’ haʼete vaʼekue peteĩ murálla oĩva hudiokuéra ha hudioʼỹva paʼũme. Péro koʼág̃a ojepeʼáma ha Cristo ruguy rupi ikatu imarangatu hikuái ha oiko chuguikuéra Ñandejára rogaygua. Haʼekuéra ndahaʼeiete Ártemis tupaóicha. Haʼekuéra omoirũ Jesucrístope ha oiko chuguikuéra ‘témplo marangatu oñemboykéva Jehovápe’ g̃uarã (3:​4, 6; 2:​15, 21).

¹⁹ Pablo omombeʼu avei ‘Ñandejára ojapótava ha avave oikuaaʼỹva’. Heʼi ‘Ñandejára ombyatyseha Cristo poguýpe opaite mbaʼe oĩva yvágape [umi ojeporavóva ogoverna hag̃ua Ñandejára rréinope] ha yvýpe [umi oikótava Yvy ape ári upe goviérno poguýpe]’. Péicha jahecha Ñandejára ogueruseha pyʼaguapy ha jeiko porã. Pablo ojerure Ñandejárape omyesakã hag̃ua umi Efesoyguápe “mbaʼeichaitépa tuicha pe mbaʼeta [...] Ñandejára omeʼẽva umi imbaʼévape”. Upéva oipytyvõneraʼe chupekuéra ojeroviave hag̃ua umi mbaʼe ohaʼarõvare. Ha pe kuatiañeʼẽ Pablo ohaivaʼekue umi Efesoyguápe tuicha ñanemokyreʼỹ avei koʼág̃a. Upéicha enterove ‘ñanerenyhẽta Ñandejára’ omeʼẽvagui (1:​9-11, 18, BNP; 3:19).

[Nóta]