“Ni peteĩva pende apytégui nomanomoʼãi”

1, 2. ¿Mbaʼeichagua viáhepa ojapo vaʼerã Pablo, ha mbaʼépa oiméne oipyʼapy raʼe chupe?

“¿MBAʼÉPA oiméne oikóta hína chehegui koʼág̃a?”. Péicha heʼíne raʼe Pablo imanduʼávo pe governadór Félix heʼi hague chupe: “César ndehusgáta”. Ojapóma ningo 2 áño Pablo oĩ hague kárselpe peteĩ kotyʼípe ha ndaikatúi oho ohosehápe, péro koʼág̃a oviahávo Rómape ikatúta osẽ jey okápe, por lo ménos sapyʼami (Hech. 25:12). Péro imanduʼávo umi viáhe ojapóma vaʼekuére anteve, haʼe oikuaa ndohomoʼãiha oguapýnte pe várkope ha odisfruta pe paisáhegui oipeju aja chupe yvytu piroʼy. Hiʼarive koʼág̃a ohóta hína oñepresenta hag̃ua pe César renondépe. Katuete ningo koʼã mbaʼe omopensáne raʼe chupe.

² Pablo ningo heta vésema ‘ojapeliga márpe’ ha 3 vésema oñehundi pe várko oviaha haguépe hína. Peteĩ vuéltape, opyta vaʼekue voi peteĩ pyhare ha peteĩ día pukukue pe márpe (2 Cor. 11:25, 26). Ha upéva ári jey, haʼe ndoviahamoʼãi hína ojapo haguéicha ymave ovisitárõ guare umi kongregasión, pórke haʼe peteĩ prisionéro hína koʼág̃a. Pablo ningo oviaha vaʼerã kuri 3.000 kilómetrorupi Cesarea guive Roma peve. ¿Mbaʼépa oikóta hese tapére? ¿Ikatútapa og̃uahẽ porã? Ha og̃uahẽ porãramo jepe, ¿mbaʼépa oikóta chugui og̃uahẽ rire? ¿Ojejukátapa chupe? Ñanemanduʼa vaʼerã haʼe ohoha hína ohusga hag̃ua chupe César, pe kuimbaʼe orekovéva autorida upe tiémpope Satanás múndope.

 3. ¿Mbaʼépa Pablo ndohejamoʼãi kuri oiko, ha mbaʼépa jahecháta ko kapítulope?

³ Jalee rire heta mbaʼe Pablo heʼi ha ojapo vaʼekue, ¿ajépa jaikuaa porãvéma chupe koʼág̃a? Erekóvo enkuénta la reikuaáva chugui, ¿ndépa eréne haʼe ojedesesperataha ha operdetaha la esperánsa opensávo umi mbaʼe ohaʼarõvare chupe? Hasyeterei oiko hag̃ua upéva. Pablo oikuaa vaʼekue ijetuʼutaha hendive tapére, péro ndoikuaái vaʼekue mbaʼépa la oikopátava hína hese. ¿Maʼerã piko upéicharõ ojepyʼapy reíta umi mbaʼe ndaikatúivare ojoko? ¿Naiporãvemoʼãi piko opensánte umi mbaʼe ombovyʼa vaʼekuére chupe predikasiónpe? (Mat. 6:27, 34). Pablo oikuaa vaʼekue Jehová oipotaha haʼe oaprovechapaite entéro oportunida orekóva opredika hag̃ua, tahaʼe jepe raʼe umi governántepe (Hech. 9:15). Toiko la oikóva, Pablo ndohejamoʼãi kuri mbaʼevete ojoko chupe okumpli hag̃ua Jehová volunta. ¿Ajépa ñande ñapensa avei upéicha? Ñaanalisamína upéicharõ mbaʼe mbaʼépa Pablo ohasa raʼe ko viáhepe, jahecha hag̃ua mbaʼépa ikatu ñaaprende chugui.

 4. ¿Mbaʼeichagua várkopepa ojupi Pablo, ha mávapa oĩ hína raʼe hendive?

⁴ Pablo ha umi ótro prisionéro opyta koʼág̃a peteĩ ofisiál rrománo hérava Julio kárgope. Upérõ og̃uahẽ kuri Cesaréape peteĩ várko ogueraháva merkadería, ha Julio odesidi oviahataha hikuái pype. Ko várko ou hína kuri Asia Menórgui, ha osẽ pe puérto de Adramítiogui. Upe siuda opyta vaʼekue Mitilene rovái, pe Ísla de Lésbospe. Ko várko ohómi vaʼerã nórte gotyo ha upéi odesviaʼimi pe oéste gotyo, tapére katu opyta heta puértore omboguejy ha ohupi hag̃ua merkadería. Koʼãichagua várko ndojejapói vaʼekue umi persóna oviaha porã hag̃ua pype, menovéntema oraha hag̃ua prisionéro.a Péro haʼetépe Pablo ndoviahái kuri haʼeño, umi kriminál ohóva hendive apytépe oĩ avei kuri mokõi kristiáno: Aristarco ha Lucas. Ha Lucas voi la omombeʼúva koʼã mbaʼe oiko vaʼekue. Ndajaikuaái koʼã mokõi kristiánopa ojogua raʼe ipasaherã térãpa ojupi gratiete oĩ haguére upépe oipytyvõ hag̃ua Páblope (Hech. 27:1, 2).

 5. ¿Mbaʼépa Pablo ikatu raʼe ojapo Sidónpe, ha mbaʼépa ikatu ñaaprende upévagui?

⁵ Onavega rire hikuái un día pe nórte gotyo, amo 110 kilómetrorupi, og̃uahẽ hikuái Sidónpe, opytáva Síriape. Julio ndotratái vaʼekue Páblope otrataháicha umi ótro kriminálpe, posívlemente pórke Pablo haʼe vaʼekue rrománo ha neʼĩra ojehechauka haʼeha kulpávle (Hech. 22:27, 28; 26:31, 32). Julio oheja kuri Páblope oguejy pe várkogui ha oho pe kósta peve ohecha hag̃ua iñermanokuérape. ¡Mbaʼeichaitépa oiméne ovyʼa raʼe hikuái ikatu haguére okuida Páblore oĩ rire 2 áño préso! ¿Ikatúpa avei ñande jajapo péicha ñanembaʼeporã hag̃ua umi oikotevẽvandi? Katuete japytáta ñanekyreʼỹve upe rire (Hech. 27:3).

6-8. Osẽ rire Sidóngui, ¿moõ moõpa oho raʼe Pablo umíva, ha mbaʼe oportunida porãpa oñepresenta Páblope opredika hag̃ua?

⁶ Upéi pe várko osẽ jey pe puérto de Sidóngui ha oñepyrũ jeýma oviaha hikuái. Ohasa hikuái Cilíciarupi, namombyryiete Társogui, haʼéva Pablo válle. Lucas nomombeʼuvéima upéi opyta hague hikuái tapére, péro si omombeʼu ijetuʼu hague hendivekuéra pórke ‘umi yvytu oipeju ikontrapekuéra’ (Hech. 27:4, 5). Ipeligrósoramo jepe pe situasión ohasáva hína hikuái, ikatu ñaĩ segúro Pablo lomímonte oaprovecha hague opa oportunida orekóva opredika hag̃ua umi notísia porã. Katuete haʼe opredikáne raʼe umi ótro présope, umi pasahérope, umi ombaʼapóvape pe várkope, umi soldádope ha oimeraẽ persóna otopávape umi puérto og̃uahẽ haguépe hikuái. ¿Ñandépa jaaprovechapaite avei opa oportunida oñepresentáva ñandéve japredika hag̃ua?

⁷ Upéi la ivarkokuéra opyta Mírape, péva peteĩ puérto opytáva Asia Menórpe. Upépe Pablo umíva ojupi ótro várkope, upéva si omog̃uahẽtama kuri chupekuéra Rómape (Hech. 27:6). Upe tiémpope Roma ojoguámi vaʼerã trígo Egíptogui, ha hetánte voi ojogua vaʼekue hikuái. Umi várko oúva Egíptogui ha oguerúva trígo opytámi vaʼerã Mírape. Julio otopa peichagua várko ha omanda umi soldádo ha prisionérope ojupi hag̃ua pype. Pe várko ou haguépe hikuái oime vaʼerã michĩeteve raʼe ko várko ohóvagui Rómape. Ko várko ogueraha hína kuri trígo ha 276 persóna, umíva apytépe umi ombaʼapóva voi pype, umi soldádo, umi prisionéro ha hetave pasahéro. Ko várkope hetave persónama ojupi, ha katuete Pablo oaprovecháne raʼe opredika hag̃ua avei chupekuéra.

⁸ Upéi oho hikuái Cnídope, opytáva sur gotyo Asia Menórpe. Pe yvytu oipejúrire ifavorpekuéra, un díape ikatúma vaʼerã kuri og̃uahẽ hikuái upépe. Péro Lucas heʼi: “Heta día roviaha mbeguekatumi ha hasypeve rog̃uahẽ Cnídope” (Hech. 27:7a). Ojekuaa pe yvytu ndoipejuvéima hague ifavorpekuéra.b Upérõ guare pe várko apenaite oho, pórke pe yvytu oipeju ikóntrape ha umi oláda guasu guasu ojejapetepa hese. Eñeimahinamíntena mbaʼépa oiméne heʼipa raʼe umi hénte oñandúva hína koʼã mbaʼe pe viáhe aja.

9, 10. ¿Mbaʼérepa ipeligróso vaʼekue pe viáhe ojapóva Pablo umíva Creta kóstare?

⁹ Pe kapitán pe varkopegua ojeprepara hína kuri osẽ hag̃ua Cnídogui ha oho hag̃uáicha pe oéste gotyo. Péro Lucas, ohechávo mbaʼéichapa oipeju hína pe yvytu, heʼi: “Pe yvytu oipejúgui ore kóntrape ndaikatúi roho pyaʼe” (Hech. 27:7b). Pe várko mbeguekatúpe oñemomombyry ohóvo pe kóstagui, péro upéi derrepentete oipeju nórteguio peteĩ yvytu atã ogueraháva chupekuéra ótro ladoite, pe sur gotyo, ha posívlemente pyaʼeterei oraha chupekuéra. Upéva mboyve ningo haʼekuéra oñemoʼãma voi kuri pe yvytu atãgui ohasávo Chipre kóstarupi, ha koʼág̃a ojapo jey hikuái péicha ohasávo pe Ísla de Crétarupi. Ohasapa rire hikuái Salmone, opytáva éste gotyo Crétagui, omehoramiéma la situasión. ¿Mbaʼérepa? Pe Ísla de Salmone ningo ojokopa pe yvytu oipejúva nórteguio, upévare pe sur gotyo saʼivéma oñeñandu pe yvytu ha itrankilove. Eñeimahinamíntena mbaʼéichapa oiméne oñeñandu raʼe umi hénte oĩva pe várkope. ¡Hasypeve anga ikatúta oñetrankilisa hikuái! Péro osẽvo hikuái ko sónagui ha oĩvo pe mar mbytetépe, umi hénte oĩva pe várkope opilla inviérno potaitetamaha. Ha upéva oñepyrũma oipyʼapy enterovévape.

¹⁰ Lucas omombeʼu mbaʼéichapa oviaha hikuái Creta kóstare. Haʼe heʼi: “Ijetuʼúramo jepe, roviaha rohóvo pe ijypýrupi, rog̃uahẽ meve peteĩ lugár héravape Puérto Porã”. Pe ísla ojokopa léntoramo jepe pe yvytu, lomímonte ijetuʼu chupekuéra odirihi porã hag̃ua pe várko. Upéi og̃uahẽ hikuái peteĩ lugár ikatuhápe oity hiʼanklakuéra, upéva oñepensa oĩ hague uperupieténte. ¿Mboy tiémporepa opyta raʼe hikuái upe lugárpe? Lucas heʼi ‘heta tiémpo’ opyta hague hikuái upépe, hiʼarive haʼekuéra ndorekoguasúi kuri tiémpo ohaʼarõiterei hag̃ua, pórke éntre septiembre ha octubre ipeligrósoma ojeviaha hag̃ua (Hech. 27:8, 9).

11. ¿Mbaʼépa Pablo heʼi ojejapo hag̃ua, péro mbaʼépa oiko amo ipahápe?

¹¹ Umi oviaháva pe várkope oporandúne raʼe Páblope mbaʼépa okonvenive chupekuéra ojapo, pórke haʼe heta vésema oviaha vaʼekue pe Mar Mediterráneore. Pablo heʼi chupekuéra anivéntema hag̃ua okontinua la iviahekuéra, pórke osegíramo péicha hikuái “ojeapeligráta pe várko, pe kárga” ha haʼekuéra voi avei. Upéicharamo jepe, pe kapitán ha pe várko jára okontinuase la viáhe, posívlemente otopaségui peteĩ lugár menove ipeligrósova. Haʼekuéra okonvense avei Júliope, ha enterovéva heʼi iporãtaha osegínteramo pe kóstare og̃uahẽ meve pe puérto oĩvape Fenícepe. Haʼekuéra opensa upépe otopataha peteĩ puérto tuichavéva ha iporãvéva, ikatutahápe ohasa pe inviérno. Upéi oipeju vevyimívo viénto sur, haʼekuéra okontinua jey la iviahekuéra (Hech. 27:10-13).

12. ¿Mbaʼe mbaʼépa ohasa Pablo umíva osẽ rire Crétagui, ha mbaʼéichapa oñehaʼã hikuái pono ojehu mbaʼeve chupekuéra?

¹² Upéi oumi hiʼarikuéra peteĩ yvytu hatãitereíva norésteguio. Upéi og̃uahẽ hikuái ‘peteĩ islaʼi hérava Cauda’ ypýpe ha upéva omoʼã sapyʼami chupekuéra pe yvytúgui, pono oipeju hesekuéra direktoite. Upe ísla ningo opyta vaʼekue 65 kilómetrorupi Puérto Porãgui. Péro pe yvytu osegi ogueraha chupekuéra, upévare umi oĩva pe várkope okyhyjéma ohóramo g̃uarã pe sur gotyo ha ochoka peteĩ yvykuʼi noʼõre, opytáva África kóstare. Upéva oipyʼapyeterei kuri chupekuéra, upévare pyaʼe porã oho ohupi hikuái pe kanóa oĩ vaʼekue pe várko atukupépe. Ojeforsapaiténe raʼe hese hikuái, pórke pe kanoaʼi oime vaʼerã henyhẽtéma ýgui. Upéi ombohasa hikuái pe várko guýrupi unos kuánto kadéna térã pióla ha oñapytĩ ojuehe hikuái, péicha orreforsa pe várko. Avei omboguejy hikuái pe véla prinsipál oĩva pe várkope, ha posívlemente entéro mbaʼe oĩva heseve: umi kávo, rroldána ha umi tiránte. Ha upéi ombojere hikuái pe várko opyta hag̃uáicha defrentete oipejuha gotyo pe yvytu. ¿Mbaʼéichapa oiméne oñeñandu raʼe umi oĩva pe várkope? ¡Oime vaʼerã okyhyjeterei raʼe! Umi kuimbaʼe ojapopáramo jepe koʼã mbaʼe, Lucas lomímonte heʼi pe ‘yvytu atã ombokacha vaipa’ hague chupekuéra. Ohasa rire 3 día, opoipántema hikuái umi pióla ojokóva pe véla, posívlemente ombovevyive hag̃ua pe várko (Hech. 27:14-19).

13. ¿Mbaʼéichapa oiméne oñeñandu raʼe umi oĩ vaʼekue pe várkope pe torménta aja?

¹³ ¡Tesaparápe ojecha hikuái! Umi oĩva pe várkope oime vaʼerã tuichaiterei oñemondýi raʼe, péro Pablo umíva ndaupéichai kuri. ¿Mbaʼérepa? Jesús ningo heʼíma kuri Páblope haʼe og̃uahẽtaha Rómape ha opredikataha upépe, ha upéi peteĩ ánhel heʼi jey kuri avei chupe upéva oikotaha (Hech. 19:21; 23:11). Upéicharõ jepe, 2 semánare ára ha pyhare, pe yvytu atã osegi oipeju mbarete. Pe kapitán ndoikuaái moõpa oĩ hikuái ni moõ gotyopa oho vaʼerã, pórke ijaraipaite ha ndojekuaái pe kuarahy ni umi estrellakuéra, ha upéva ári jey manterei oky. Ndaikatúi ningo ni okaru hikuái. Eñeimahinamíntena: pe várkope roʼy, oky meme, hykuepa entéro mbaʼe, ha upéva ári jey okyhyje ha ipyʼajerepa hikuái. ¿Máva voi piko hoʼuséta mbaʼeve la péicha?

14, 15. a) ¿Mbaʼépa Pablo omomanduʼa raʼe umi oĩvape pe várkope, ha mbaʼérepa? b) ¿Mbaʼépa Pablo heʼive chupekuéra, ha mbaʼépa ñanemboʼe upéva Jehovágui?

¹⁴ Pablo oñemboʼy pe várkope ha omomanduʼa umi héntepe haʼe oavisáma hague chupekuéra mbaʼépa ikatu oiko okontinuáramo la viáhe. Haʼetévaicha Pablo heʼíva chupekuéra: “Pehechápa, haʼe voi kuri peẽme”. ¿Péro upévapa la ontendekase vaʼekue Pablo? Nahániri. Haʼe oipotánte kuri umi hénte opilla iporãtaha avei oñepenáramo la haʼe heʼívare ha umi hénte oiméne ohechakuaáma raʼe opena vaʼerãha kuri hese. Upéi Pablo heʼi: “Ajerure peẽme pendepyʼaguasu hag̃ua, pórke ni peteĩva pende apytégui nomanomoʼãi, ko várko añoiténte la oñehundítava” (Hech. 27:21, 22). ¡Mbaʼeichaitépa oiméne otrankilisa raʼe umi héntepe koʼã mbaʼe ohendúva! Ha Pablo voínte oiméne ovyʼaiterei raʼe ikatu haguére omombeʼu chupekuéra ko notísia porãite oúva Jehovágui. Iñimportánte siémpre ñanemanduʼa Jehová omombaʼetereiha káda persóna rekove, ni peteĩvape haʼe nomboykéi. Apóstol Pedro oskrivi vaʼekue voi Jehová ndoipotaiha “avave oñehundi, síno oipota enterove oñarrepenti” (2 Ped. 3:9). Upévare ñamombeʼu vaʼerã opárupi umi notísia porã, ikatu hag̃uáicha ñameʼẽ umi héntepe pe oportunida ojesalva hag̃ua. ¡Aníkena japerde tiémpo! Hetaiterei persóna oĩ ikatúva oñehundi ha Jehová ndoipotaieterei upéva oiko.

¹⁵ Oĩ aja pe várkope, katuete oiméne Pablo oñeʼẽ raʼe umi héntepe ‘pe promésa Ñandejára ojapo vaʼekuére’ (Hech. 26:6; Col. 1:5). Péro koʼág̃a pe várko oñehundiʼíntema kuri, upévare Pablo oñeʼẽ chupekuéra ótra promésare. Pablo heʼi: “Ange pyhare pe Dios che aservíva ha aadoráva ombou che rendápe peteĩ ánhel, ha heʼi chéve: ‘Ani rekyhyje Pablo, nde ningo reñemboʼy vaʼerã César renondépe, ha Ñandejára osalváta avei umi oviahávape nendive ko várkope’. Upévare, pendepyʼaguasúkena chamigokuéra, che ajerovia Ñandejára ojapotaha heʼi hagueichaite chéve. Upéicharamo jepe jaháta jachoka peteĩ íslare” (Hech. 27:23-26).

16, 17. a) ¿Mbaʼe oportunidápa oaprovecha Pablo oñemboʼe hag̃ua, ha mbaʼéichapa oñeñandu raʼe umi hénte upe rire? b) ¿Mbaʼéichapa oñekumpli raʼe umi mbaʼe Pablo heʼi vaʼekue?

¹⁶ Umi 2 semána ohasa vaʼekue kyhyjepópe oĩ hikuái. Pe yvytu oraha pe várkope ápe ha pépe, amo 870 kilómetrorupi voi. Péro upéi umi marinéro oñepyrũ ohendu algún ládope umi oláda ochokaha pe kóstare. Upémarõ opoi hikuái umi ánkla oĩva pe várko atukupépe, péicha ojapo hikuái omomaña hag̃ua pe várko pe kósta gotyo ha pono pe korrentáda oraha chupekuéra. Haʼekuéra ningo ohose omopaʼã pe várko pe kóstare, ikatu hag̃uáicha opyta upépe. Péro ojejapo aja koʼã mbaʼe, unos kuánto kuimbaʼe ojepoisemoʼã pe várkogui ohóntema hag̃ua hikuái, péro umi soldádo ojoko chupekuéra. Upépe Pablo heʼi pe ofisiálpe ha umi soldádope: “¡Cháke koʼã kuimbaʼe ndopytáiramo ko várkope, peẽ ndapejesalvamoʼãi avei!”. Ohechávo pe várko opytavemaha peteĩ hendápe, Pablo omokyreʼỹ umi héntepe toaprovecha upéva hoʼumi hag̃ua álgo ha heʼi jey avei chupekuéra nomanomoʼãiha hikuái. Upéi Pablo “oagradese Ñandejárape enterove renondépe” (Hech. 27:31, 35). Oñemboʼévo enterove renondépe, Pablo omoĩ ehémplo porã Lucas ha Aristárcope, ha amo ipahápe entéro kristiánope g̃uarã. Eñeporandumína: “¿Chépa amokyreʼỹ ha akonsola avei che rapichakuérape añemboʼe jave?”.

¹⁷ Pablo oñemboʼepa rire, “enterove ikyreʼỹ ha oñepyrũ avei hoʼu álgo” (Hech. 27:36). Upéi haʼekuéra ojagarra omombopaite pe márpe pe trígo oreko vaʼekue, pono ipohyieterei pe várko. Péicha ovevýi porãvéta, ndoikeguasumoʼãi pe ýpe ha ifasilvéta og̃uahẽ hag̃ua pe oríllape. Upéi upe koʼẽme, omondoho hikuái umi ánkla sã, ojora umi rrémo oñeñapytĩ vaʼekue pe várko fréntepe ha oipyso hikuái peteĩ véla michĩvéva pe várko atukupe gotyo. Haʼekuéra ojapo koʼã mbaʼe ikatu hag̃uáicha odirihi vai vai pe várko ha omog̃uahẽ pe oríllape. Og̃uahẽvo pe kóstape pe várko oja álgore ha opytaite, posívlemente oñetĩkutu peteĩ yvy noʼõre térã tujúre, péro pe oláda mbarete ojejapete pe várkore pe hapykuéguio ládo ha ombyaipaite upe párte. Unos kuánto soldádo ojukase kuri umi prisionérope pono okañymba hikuái, péro Julio ojoko chupekuéra. Upéi omanda enterovévape oyta hag̃ua pe orílla peve térã oñakarama álgo ovevýivare og̃uahẽ meve pe kóstape. ¡Oñekumpli la Pablo heʼi vaʼekue! Umi 276 persóna oĩ vaʼekue pe várkope ojesalvapaite ha “og̃uahẽ porã pe oríllape”. ¿Péro moõpa oĩ hikuái? (Hech. 27:44).

18-20. ¿Mbaʼéichapa umi hénte Maltagua ohechauka raʼe ‘imbaʼeporãitereiha’, ha mbaʼe milágropa oiko upe rire Jehová rupive?

¹⁸ Pablo umíva ohomi opyta pe Ísla de Máltape, oĩva sur gotyo Sicíliagui.c Umi hénte upepegua oñeʼẽramo jepe ótro idiómape, lomímonte “imbaʼeporãiterei” rasa hendivekuéra (Hech. 28:2). Haʼekuéra ohecha unos kuánto extráño ou hague pe orílla peve, ha opilla hesekuéra hykue tykyha ha oryryiha roʼýgui. Upémarõ ojatapy hikuái ikatu hag̃uáicha Pablo umíva oñemboja ha ojepeʼe. Upéi katu oikomi peteĩ milágro.

¹⁹ Pablo imbaʼerechakuaa rupi, oho omonoʼõ avei jepeʼa ha opoi pe tatápe. Péro ojapokuévo upéva, peteĩ mbói iponsóñava opo Páblore ha oisuʼu chupe ipópe, ha opyta osaingo voi hese. Ohechávo upe oikóva, umi Maltagua opensa kuri umi dios okastigaha Páblope.d

²⁰ Umi hénte Maltagua ohechávo oisuʼu hague Páblope pe mbói, opensa kuri ‘irurupataha’. Pe palávra griega Lucas oipuru vaʼekue koʼápe haʼe “peteĩ palávra oipurúva umi doktór”, según heʼi peteĩ lívrope. Upéva nañanesorprendéi vaʼerã pórke Lucas ningo doktór vaʼekue, ha upévare oikuaa vaʼekue koʼãichagua palávra (Hech. 28:6; Col. 4:14). Upéi Pablo oityvyro ipo, pe mbói opoi chugui ha haʼe oiko jey mbaʼeveʼỹrõguáicha.

21. a) ¿Mbaʼérepa jaʼekuaa Lucas omombeʼu porã hague ko rreláto jaleéva Héchospe? b) ¿Mbaʼe milágropa ojapo Pablo, ha mbaʼépa ojapo umi hénte Maltagua upe haguére?

²¹ Upe sónape, ag̃uiete pe Pablo umíva oĩ haguégui, oiko vaʼekue Publio. Haʼe ningo haʼe vaʼekue peteĩ karai ipláta hetáva ha orekóva heta yvy. Lucas heʼi hese haʼeha “pe governánte upe islapegua”, ha según la ojedeskuvri vaʼekue Máltape, ymave upéicha ojeʼe vaʼekue umichagua autoridápe upépe. Ko karai orresivi porãiterei vaʼekue Pablo umívape ha 3 díare oreko chupekuéra hógape. Péro upe tiémpope Publio túa hasyete vaʼekue. ¿Mbaʼépa ojehu chupe? Lucas omombeʼu porã mbaʼépa oreko vaʼekue ko karai. Haʼe heʼi Publio túa oĩ hague “tupápe hasyete, pórke iñakãnundu ha hyeruguy”. Ko kásope, Lucas oipuru jey umi palávra umi doktór oipuru meméva oñeʼẽ hag̃ua Publio túa mbaʼasýre. Upémarõ Pablo oñemboʼe, omoĩ ipo pe karai ári ha pe karai okueraite. Umi hénte oñesorprendepa oikuaávo ko milágro, upévare oraha hikuái umi hasýva Pablo rendápe omonguera hag̃ua chupekuéra. Avei orregala Pablo umívape umi mbaʼe oikotevẽva hikuái (Hech. 28:7-10).

22. a) ¿Mbaʼépa heʼi peteĩ expérto umi mbaʼe Lucas omombeʼu vaʼekuére? b) ¿Mbaʼépa jahecháta pe kapítulo oúvape?

²² Umi mbaʼe Pablo ohasa vaʼekue ko viáhepe oñemombeʼu porãiterei pe lívro de Héchospe. Peteĩ expérto heʼi vaʼekue voi: “Umi mbaʼe Lucas oskrivi vaʼekue ko rrelátope orresalta voi la Bíbliape, pórke oskrivipaite mbaʼépa la oikopáva ha mbaʼéichapa oiko koʼã mbaʼe, haʼe nomokañýi mbaʼevete. Lucas omombeʼu porã mbaʼéichapa oviaha várkope umi hénte ymave guare ha mbaʼéichapa vaʼekue la tiémpo pe Mar Mediterráneo sónape”, haʼete voi ningo Lucas okopiánte mbaʼéva peteĩ diáriogui la omombeʼúva lívro de Héchospe. Ikatu oime Lucas oanotapaite raʼe la oikóva oviaha aja Páblondi. Oimérõ haʼe ojepokuaa raʼe ojapo upéicha, hetáiti oskrivíta ko viáhe rire pórke heta mbaʼéiti oikóta. ¿Mbaʼe mbaʼéiko oiko raʼe Páblore og̃uahẽ rire Rómape? Upéva jahecháta pe ótro kapítulope.