Lívro número 54 1 Timoteo

Ohai: Pablo

Moõpa ojehai: Macedonia

Arakaʼépa ojehaipa: áño 61-64 rupi Jesús ou rire

LUCAS omohuʼãvo Hechos kuatiañeʼẽ, heʼi Pablo ohaʼarõhahína Rómape mbaʼépa odesidíta hese mburuvicha César. Upérõ Pablo oiko peteĩ óga oalkilávape ha opredika opa ohóvape hendápe ‘kyhyjeʼỹre avave ojokoʼỹre chupe’ (Hechos 28:​30, 31). Péro ohaívo ikárta mokõiha Timotéope Pablo heʼi: “Aropuʼaka opa mbaʼe, kársel jepe, mbaʼe vai apoharéicha” ha heʼi avei omanombotamaha (2 Tim. 2:​9, BNP; 4:​6-8). Tuichaite piko okambia umi mbaʼe haʼe ohasáva! Ñepyrũrã oĩramo jepe préso oiko porã vaʼekue, koʼág̃a katu ojerereko chupe peteĩ vandídoramo. Mbaʼépa oiméne oikóraʼe Lucas omombeʼu guive Pablo ohasáva áño 61-pe, Pablo ohai peve Timotéope? Oiméne haʼe ohaíraʼe upe kárta omano mboyvemi.

² Umi karai ostudiáva la Bíbliare heʼi oiméne hague ojepoi Páblogui amo áño 61 rupi, oñeʼẽ rire mburuvicha César ndive. Haʼekuéra heʼi péicha ombojojávo ojuehe Hechos kuatiañeʼẽ ha umi kuatiañeʼẽ Pablo ohaivaʼekue Timoteo ha Títope. Pe lívro The New Westminster Dictionary of the Bible heʼi: “Umi versíkulo omohuʼãva Hechos ohechauka ko mbaʼe [ojepoihague Páblogui dos áño rire], oĩramo jepe heʼíva nosẽihague kárselgui ha ojejukahague chupe. Lucas heʼi avave ndojokoihague Pablo rembiapo, ha jahechakuaa orekoha gueteri heta hembiaporã”.a Upévare oiméne Pablo ohai 1 Timoteo ojepoi rire chugui ha oho jey mboyve kárselpe, áño 61-64-pe.

³ Ojepoi rire chugui, Pablo oñepyrũ jey oviaha mombyry opredika hag̃ua, ha Timoteo ha Tito omoirũ chupe. Oĩ heʼíva og̃uahẽhague Espáñape, péro ndajaikuaái upéichapa. Clemente Romaygua (áño 95 rupi) heʼi Pablo ohohague “kuarahyreike peve” ha ikatu og̃uahẽ España peve.b

⁴ Moõpa ohai Pablo ko kárta? Primera a Timoteo 1:3 heʼi Pablo ojerurehague Timotéope oñatende hag̃ua oikóvare Efesoygua kongregasiónpe, haʼe katu ohóta Macedóniape. Ha oiméne upe guive ohai Timotéope opytavaʼekue Éfesope.

⁵ Ymaite guive ojeʼe Pablo ohaihague koʼã mokõi kárta Timotéope ha haʼeha Ñandejára Ñeʼẽ. Pór ehémplo Policarpo, Ignacio ha Clemente Romaygua. Avei ko kuatiañeʼẽ oĩ umi dokuménto ymaguarépe oĩháme Pablo kuatiañeʼẽnguéra. Peteĩ karai arandu heʼi ko kuatiañeʼẽre: “Testaménto Pyahúpe saʼi umi lívro peichaite peve ohechaukáva máva rembiapokuépa [...] Koʼág̃ante oĩ umi heʼíva ndaupeichaiha, péro umi kristiáno ymaguare ndeʼíri upéva”.c

⁶ Pablo heʼi Timotéope mbaʼéichapa ojejapovaʼerã hendápe porã umi tembiapo kongregasionpegua. Avei oñemoñeʼẽ chupe ani hag̃ua ohendu umi ñeʼẽ rei ha omokyreʼỹ hag̃ua ermanokuérape oñemoĩ hag̃ua ‘umi ñeʼẽ añeteʼỹvare oñembohérava mbaʼekuaa’ (1 Tim. 6:​20, BNP). Éfeso ningo peteĩ táva guasu oĩháme heta mbaʼerepy ha “pláta rayhu”. Upévare Pablo heʼi Timotéope tekotevẽha oñemoñeʼẽ koʼã mbaʼére (6:​10, BNP). Timoteo ohasáma heta mbaʼe ha ikatupyry ojapo hag̃ua ko tembiapo. Itúva griégo ha isy peteĩ hudía ojeroviáva Ñandejárare. Ndojekuaái arakaʼetépa ou oikuaa kristianokuérape. Áño 49 opakuévo térã 50 oñepyrũnguévo, omohuʼãvo isegúndo viáhe opredika hag̃ua Pablo oho Lístrape. Umi ermáno ‘Listra ha Iconioygua oñeʼẽ porã’ Timotéore (kariaʼy orekóva upérõ 20 áño rupi). Upéi Pablo ogueraha hendive Timoteo ha Sílaspe (Hechos 16:​1-3). Pablo ohai 14 kárta ha 11-pe imanduʼa Timotéore ha Héchospe avei oñeñeʼẽ hese. Pablo ohayhu Timotéope itaʼýra teéicha ha heta vése ojerure chupe ovisita hag̃ua umi kongregasión. Koʼã mbaʼe ohechauka Timoteo ojapo porã hague hembiapo ha ikatuha oñatende porã kongregasionkuérare (1 Tim. 1:2; 5:23; 1 Tes. 3:2; Fili. 2:19).

MBAʼÉICHAPA ÑANEPYTYVÕ

¹⁵ Ko kuatiañeʼẽ ohechauka mbaʼépa ojehu umi oñeʼẽmba reívape ha ojodiskutíva výro reíre. Umi ‘oñoñeʼẽ apíva’ ningo oñembotuichase ha upéva naiporãi. Pablo heʼi noipytyvõiha ojekuaa hag̃ua Ñandejára rembipota “ojekuaáva jajeroviáramo hesémante” (6:​3-6; 1:4). Umi mbaʼe hekopeʼỹ jajaposéva ha koʼã ñeʼẽ rei ‘opuʼã pe mboʼepy iporãvare’ (1:​10, 11, BNP).

¹⁶ Éfeso haʼevaʼekue peteĩ táva ojeikohápe pláta rapykuéri, upévare umi kristiáno oikotevẽ oñemoñeʼẽva chupekuéra ani hag̃ua oiko upéicha. Ha Pablo ojapo upéva. Heta tapicha imanduʼa jepi haʼe heʼivaʼekuére: “Viru jahayhueterei ogueru heta mbaʼe vai”. Péro saʼieterei ningo umi iñeʼẽrendúva ko mbaʼépe. Kristiáno tee katu iñeʼẽrenduvaʼerã, péicharõmante oikovéta. Haʼekuéra ojehekyivaʼerã ko ñuhãgui. Ndojeroviaivaʼerã umi mbaʼetáre, upéva rangue ‘ojeroviavaʼerã Ñandejárare, omeʼẽva ñandéve heta mbaʼe iporãva’ (6:​6-12, 17-19).

¹⁷ Ko kárta ohechauka Timoteo omoĩha ehémplo neporãva kristianokuéra imitãvape g̃uarã. Imitãramo jepe, ijerovia mbaretéma vaʼekue. Oñehaʼã ombaʼapove kongregasiónpe ha ohupyty heta mbaʼe porã. Péro Timoteo akóinte ojepyʼamongetavaʼerã koʼã mbaʼére oñakãrapuʼã hag̃ua. Upéva tekotevẽ avei ojapo umi kristiáno imitãva oñehaʼãva oservive Jehovápe. Pablo heʼíva ñanepytyvõta jaservi porãsevéramo Jehovápe: ‘Eñangareko ndejehe voi, ha umi mbaʼe remboʼévare, ha ejepytaso mbarete opa mbaʼépe. Péicha rejapórõ, nde voi rejesalváta ha umi nerendúvape avei’ (4:​15, 16).

¹⁸ Ko kárta ñanepytyvõ ñamombaʼeve hag̃ua Ñandejára ojapóva kongregasiónpe. Ohechauka mbaʼépa ojapovaʼerã kuña ha kuimbaʼe ojeiko hag̃ua peteĩ ñeʼẽme kongregasiónpe (2:​8-15). Avei ohechauka mbaʼépa ojejerure umi ansiáno ha siérvo ministeriálgui. Upéicha Ñandejára espíritu ohechauka mávapa ikatu oñangareko kongregasiónre. Ko kárta omokyreʼỹ ermanokuérape ojapo hag̃ua ko mbaʼe: ‘Oimérõ oisãmbyhyséva kongregasión, mbaʼe porã oipota’ (3:​1-13). Ojeʼe avei mbaʼéichapa umi ansiáno otratavaʼerã hapichápe, tahaʼe kuña térã kuimbaʼe, imitãva térã itujáva, ha mbaʼéichapa ombohovakevaʼerã oĩ jave oporoakusáva. Pablo heʼi oñemombaʼe joʼa joʼa vaʼerãha umi ansiáno oikóvape oñemoñeʼẽ ha oporomboʼe. Upearã mokõi jey oiporu Evréo Kuatiañeʼẽ heʼíva: ‘Ñandejára Ñeʼẽ niko heʼi voi: “Ani remotĩnguaha pe guéi remombaʼapóva”. Ha avei: “Ombaʼapóvape oñemeʼẽvaʼerã imbaʼapo repykue”’ (1 Tim. 5:​1-3, 9, 10, 19-21, 17, 18; Deu. 25:4; Lev. 19:13).

¹⁹ Heʼipa rire koʼã mbaʼe, Pablo heʼi ojejapo hag̃ua hekopete iñeʼẽ ‘Jesucristo ou peve. Haʼe mburuvicha guasukuéra Ruvicha ha karaikuéra Jára’. Omohuʼãvo ko kuatiañeʼẽ Pablo heʼi kristianokuérape: “Tojapo iporãva, taimbaʼereta mbaʼe porãnguépe, ha toĩ tapia ombojaʼo hag̃uáicha oguerekóva hapichápe. Upéicharõ ombyatýta heta mbaʼe omopyenda mbaretétava chupekuéra pe koʼẽrõ g̃uarãme, ha ohupytýta hikuái jeikove añeteguáva” (1 Tim. 6:​14, 15, BNP, 6:18, 19). Hetaite mbaʼépe ñanepytyvõ 1 Timoteo!

[Nóta]