Weta Fọtọ̀n-nukun-atọ̀n

Jehovah Dopagbe Alemọyi Jiawu de Tọn Na Daniẹli

1, 2. (a) Jẹhẹnu titengbe tẹwẹ wezun-họ̀ntọ de tindo nuhudo etọn nado sọgan tindo kọdetọn dagbe? (b) Nawẹ apọsteli Paulu yí gbẹzan nugbonọ-yinyin to sinsẹ̀nzọn Jehovah tọn mẹ jlẹdo alèwezun de go gbọn?

WEZUN-HỌNTỌ de yìnafọ hlan vivọnu wezun-hinhọ̀n etọn tọn. Onú ko ṣikọna ẹn pete, ṣigba na yanwle etọn tọn wutu, e yí hlọnhlọn etọn lẹpo zan nado jẹ hukan vude godo tọn enẹlẹ kọ̀n. To kanvinván po hlọnhlọn lẹpo po mẹ, e dasá hukan lọ to godo mẹ! Kọgbọ po awhàngbigba po sọawuhia to nukunmẹ etọn. Akọndidona kakajẹ opodo tindo alè.

² To vivọnu Daniẹli weta 12 tọn, mí mọ yẹwhegán yiwanna lọ to sisẹpọ vivọnu “alèwezun” etọn tọn—yèdọ gbẹzan sinsẹ̀nzọn etọn tọn hlan Jehovah. To todohukanji apajlẹ yisenọ to devizọnwatọ Jehovah tọn he tin jẹnukọnna ojlẹ Klistiani tọn lẹ bibasi pó godo, apọsteli Paulu wlan dọmọ: “Be enẹwutu sọle yè yí aslọ kunnude tọn susu lẹdo mí pé ga di ehe, mì gbọ mí ni dè onú pinpẹn lẹpo do apadopo, po ylando he ma sinyẹnawu nado tẹ́ do omẹ go po, bosọ gbọ mí ni nọ yí homẹfa do họ̀n alèwezun he yè ze do mí nukọn, bo nọ pọ́n hlan Jesu he yín dòdó po opodo yise mítọn tọn po, mẹhe na ayajẹ he yè zedonukọn etọn wutu e doakọnna [yatin, NW ] lọ, ma hò winyan lọ pọ́n, bosọ sinai to adusilọ ofìn Jiwheyẹwhe tọn ji.”—Heblu lẹ 12:1, 2.

 3. (a) Etẹwẹ whàn Daniẹli nado “yí homẹfa do họ̀n alèwezun” lọ? (b) Onú titengbe atọ̀n tẹlẹ wẹ angẹli Jehovah tọn dọna Daniẹli?

³ ‘To aslọ daho kunnudetọ’ enẹlẹ tọn mẹ wẹ Daniẹli tin te. Na nugbo tọn mẹde wẹ ewọ yin he dona “yí homẹfa do họ̀n alèwezun” lọ, podọ e yin whinwhàn nado wà mọ gbọn owanyi he siso na Jiwheyẹwhe dali. Jehovah ko do onú susu hia Daniẹli dogbọn sọgodo gandudu aihọn tọn lẹ dali, ṣigba todin, E yí tulinamẹ mẹdetiti tọn ehe hlan ẹn dọmọ: “Hiẹ to yìyì na dewe [kakajẹ opodo, NW ]: na hiẹ na gbọjẹ, bosọ ṣite to tẹnmimọ towe mẹ, to opodo azán lẹ lọ tọn.” (Daniẹli 12:13) Angẹli Jehovah tọn to onú titengbe atọ̀n dọna Daniẹli heyin: (1) dọ Daniẹli dona “to yìyì . . . kakajẹ opodo,” (2) dọ ewọ na “gbọjẹ,” podọ (3) dọ ewọ na “ṣite” whladopo dogọ to ojlẹ sọgodo tọn mẹ. Nawẹ hogbe ehelẹ sọgan na tuli Klistiani lẹ to egbehe nado doakọnna kakajẹ opodo to alèwezun ogbẹ̀ tọn lọ mẹ gbọn?

“TO YÌYÌ . . . KAKAJẸ OPODO”

 4. Etẹwẹ angẹli Jehovah tọn tindo to ayiha mẹ whenuena e dọmọ “to yìyì na dewe [kakajẹ opodo, NW ],” podọ naegbọn ehe sọgan ko ze avùnnukundiọsọmẹnu de donukọnna Daniẹli?

⁴ Etẹwẹ angẹli lọ tindo to ayiha mẹ whenuena e dọna Daniẹli dọmọ: “Hiẹ to yìyì na dewe [kakajẹ opodo, NW ]”? Opodo etẹ tọn? Eyọn, to whenuena e yindọ Daniẹli ko diblayin owhe 100 mẹvi, e họnwun dọ ehe yin alọdlẹndonu de hlan vivọnu gbẹzan edetiti tọn, he ko dibla sẹpọ.a Angẹli lọ to tudohomẹna Daniẹli nado doakọnna po nugbonọ-yinyin po kakajẹ okú. Ṣigba mọwiwà to ede mẹ ma na bọawu gba. Daniẹli ko nọgbẹ̀ nado mọ Babilọni yin hihòyi bọ pipòtọ Juvi he tin to kanlinmọgbenu lẹ tọn lẹkọyi Juda po Jelusalẹm po. Enẹ dona ko hẹn yẹwhegán yọnhonọ lọ tindo ayajẹ susu. Nalete, kandai depope matin dọ e kọnawudopọ to gbejizọnlin enẹ mẹ gba. E sọgan ko poyọnho gbau bo yin madogánnọ to ojlẹ enẹ mẹ. Kavi vlavo e sọgan yin ojlo Jehovah tọn wẹ dọ ni gbọṣi Babilọni. Depope he whẹho lọ sọgan yin, mẹde na jlo nado yọnẹn eyin ajlù whégbè tọn wlé Daniẹli dile omẹ otò etọn mẹ tọn lẹ yì Juda bo jo e do.

 5. Dohia tẹwẹ tin to finẹ dọ Daniẹli doakọnnanu kakajẹ opodo?

⁵ Matin ayihaawe Daniẹli mọ huhlọn susu yí sọn hogbe awuvẹmẹ tọn angẹli lọ tọn mẹ he dọmọ: “To yìyì . . . kakajẹ opodo.” Mí sọgan flin hogbe he Jesu Klisti yizan to owhe kanweko ṣidopo delẹ godo dọmọ: “Mẹhe doakọnna kakajẹ opodo, mẹdopolọ wẹ yè na whlẹn gán.” (Matiu 24:13) Matin ayihaawe enẹ wẹ nuhe Daniẹli wà. E doakọnna kakajẹ opodo, bo họ̀n alèwezun ogbẹ̀ tọn lọ po nugbonọ-yinyin po kakajẹ vivọnu etọn pete. Enẹ sọgan yin whẹwhinwhẹ́n dopo he tọn wutu e do yin alọdlẹndo to Ohó Jiwheyẹwhe tọn mẹ po nukun dagbe po. (Heblu lẹ 11:32, 33) Etẹwẹ gọalọna Daniẹli nado doakọnna jẹ opodo? Kandai gbẹzan etọn tọn gọalọna mí nado na gblọndo.

AKỌ́NDIDONA TAIDI OHÓ JIWHEYẸWHE TỌN PLỌNTỌ

 6. Nawẹ mí yọnẹn gbọn dọ Ohó Jiwheyẹwhe tọn plọntọ vẹkuvẹku de wẹ Daniẹli yin?

⁶ Na Daniẹli, akọ́ndidona jẹ opodo bẹ nukọnzinzindo nado plọnnu bo lẹnnupọn sisosiso do opagbe ojlofọndotenamẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ ji hẹn. Mí yọnẹn dọ nuplọntọ zohunhunnọ Ohó Jiwheyẹwhe tọn de wẹ Daniẹli yin. Eyin e ma yinmọ, nawẹ e na ko yọ́n opagbe Jehovah tọn hlan Jẹlemia dọ tedidi kanlinmọgbenu lọ tọn na yin owhe 70 gbọn? Daniẹli lọsu wlan dọmọ: “Yẹn . . . tunwun osọha owhe lẹ tọn gbọn owe lẹ lọ dali.” (Daniẹli 9:2; Jẹlemia 25:11, 12) Matin ayihaawe, Daniẹli gbadopọnna owe Ohó Jiwheyẹwhe tọn lẹ tọn bo tọ́nta pete to godo mẹ. Wekinkan Mose, Davidi, Sọlọmọni, Isaia, Jẹlemia, Ezekiẹli—depope he tin to yakẹ etọn—na jide tọn wleawu ojlẹ awuvivi wehihia tọn po ayihamẹlinlẹnpọn tọn lẹ po na Daniẹli.

 7. To whenuena mí yí ojlẹ mítọn jlẹdo azán Daniẹli tọn gbè go, dagbenu tẹlẹ wẹ mí tindo to Ohó Jiwheyẹwhe tọn pinplọn mẹ?

⁷ Ohó Jiwheyẹwhe tọn pinplọn, jijo mẹde do na ẹn, yin titengbe na mí nado sọgan wleawuna akọ́ndonanu to egbehe. (Lomunu lẹ 15:4-6; 1 Timoti 4:15) Podọ mí tindo Biblu blebu, ehe bẹ kandai lehe delẹ to dọdai Daniẹli tọn lẹ mẹ yin hinhẹndi to owhe kanweko lẹ godo do hẹn. Yinukọn dogọ, mí yin didona nado nọgbẹ̀ to “ojlẹ opodo lọ tọn,” heyin didọdai to Daniẹli 12:4 mẹ. To azán mí lọsu tọn gbè, mẹyiamisisadode lẹ ko yin didona po wuntuntun gbigbọmẹ tọn po, bo to sisẹ́ taidi alita-zògbẹ́n nugbo tọn to aihọn zinvlu gọ̀ngọ̀n tọn ehe mẹ. Taidi kọdetọn de, susu dọdai he siso he tin to owe Daniẹli tọn mẹ lẹ, he delẹ to yé mẹ dáblu do e, tindo zẹẹmẹ taun na mí to egbehe. Enẹwutu, mì gbọ mí ni zindonukọn nado to Ohó Jiwheyẹwhe tọn plọn egbesọegbesọ, bo ma yí nukunpẹvi do pọ́n onú helẹ gbede blo. Mọwiwà na gọalọna mí nado doakọnnanu.

DANIẸLI SINYẸNLIN TO ODẸ̀ MẸ

 8. Apajlẹ tẹwẹ Daniẹli zedai to whẹho dẹ̀hiho tọn mẹ?

⁸ Odẹ̀ sọ gọalọna Daniẹli nado doakọnna jẹ opodo ga. Egbesọegbesọ e nọ lẹhlan Jehovah Jiwheyẹwhe dè bo nọ hùnhomẹ do dọho sọn ahun he gọ́ na yise po tugbigbo po mẹ. E yọ́n Jehovah nado yin mẹhe “nọ sè odẹ̀.” (Psalm 65:2; yijlẹdo Heblu lẹ 11:6 go.) To whenuena ahun Daniẹli tọn yin agbàndona po awubla po do aliho atẹṣiṣi Islaeli tọn ji, e de numọtolanmẹ etọn lẹ jẹ gbangba hlan Jehovah. (Daniẹli 9:4-19) Yèdọ whenuena Daliusi tlẹ degbè dọ emi kẹdẹ si wẹ gbẹtọ lẹ dona biọ-nú sọn na azán 30, Daniẹli ma dike enẹ ni doalọtena ẹn nado hodẹ̀ hlan Jehovah Jiwheyẹwhe gba. (Daniẹli 6:10) Be e ma whàn mí nado yí nukun homẹ tọn do pọ́n dawe yọnhonọ nugbonọ enẹ to akọndona po adọgbigbo po to odò he gọna kinnikinni lẹ mẹ kakati nado jo lẹblanulọkẹyi họakuẹ dẹ̀hiho tọn do ya? Ayihaawe depope ma sọgan tin dọ Daniẹli wá vivọnu gbẹzan etọn tọn po nugbonọ-yinyin po, bo nọ to dẹ̀ho vivẹvivẹ hlan Jehovah egbesọegbesọ.

 9. Naegbọn mí ma dona yí nukunpẹvi do pọ́n lẹblanulọkẹyi dẹ̀hiho tọn gbede?

⁹ Nuyiwa he bọawu de wẹ dẹ̀hiho yin. Mí sọgan hodẹ̀ diblayin to whelẹponu, to fidepope, to ogbèyiaga kavi abọẹninọ mẹ. Nalete, mí ma dona yí nukunpẹvi do pọ́n lẹblanulọkẹyi họakuẹ ehe gbede. Biblu blá dẹ̀hiho, akọ́ndonanu, linsinsinyẹn, po nukleninọ to gbigbọmẹ po dopọ. (Luku 18:1; Lomunu lẹ 12:12; Efesunu lẹ 6:18; Kọlọsinu lẹ 4:2) Be e mayin nuhe jẹ na ayidego wẹ dọ mí tindo aliho hodọdopọ flala tọn mọnkọtọn he hùndonuvo whepoponu hẹ mẹhe yiaga hugan to wẹkẹ lọ mẹ ya? Podọ ewọ nọ dotoai! Flin whenuena Daniẹli hodẹ̀, bọ Jehovah na gblọndo gbọn angẹli de didohlan dali. Podọ angẹli lọ wá whenuena Daniẹli gbẹ́ pò to dẹ̀ho! (Daniẹli 9:20, 21) Ojlẹ mítọn sọgan nọ ma yin dlapọn bibasi angẹli lẹ tọn mọnkọtọn, ṣigba Jehovah ma ko diọ gba. (Malaki 3:6) Kẹdẹdile e sè odẹ̀ Daniẹli tọn do, e na dotoai hlan mítọn lọsu ga. Podọ dile mí to dẹ̀ho, mí na dọnsẹpọ Jehovah pẹkipẹki, bo na wleawuna haṣinṣan he na gọalọna mí nado doakọnna kakajẹ opodo, dile Daniẹli basi do.

AKỌ́NDIDONA TAIDI OHÓ JIWHEYẸWHE TỌN PLỌNMẸTỌ

10. Naegbọn nugbo Ohó Jiwheyẹwhe tọn pinplọnmẹ do yin onú titengbe na Daniẹli?

¹⁰ Daniẹli dona to “yìyì . . . kakajẹ opodo” to linlẹn devo mẹ. E dona doakọnna taidi mẹplọntọ nugbo lọ tọn. E ma wọnji gbede dọ emi yin dopo to mẹdide he go Owe-wiwe lẹ ko dọho gando dọmọ: “Mìwlẹ wẹ kunnudetọ ṣie, wẹ OKLUNỌ dọ, devi ṣie he yẹn ko dè.” (Isaia 43:10) Daniẹli wà nuhe go e pé lẹpo nado hẹn azọ́ndenamẹ enẹ di. Vlavo azọ́n etọn bẹ omẹ etọn he tin to kanlinmọgbenu to Babilọni lẹ pinplọn hẹn. Mí ma yọ́n onú susu sọmọ gando nuyiwa etọn lẹ hẹ Juvi hatọ etọn lẹ go gba adavo kanṣiṣa etọn hẹ omẹ atọ̀n heyin alọdlẹndo taidi “ogbẹ́ etọn lẹ”—yèdọ Hanania, Miṣaẹli, po Azalia po. (Daniẹli 1:7; 2:13, 17, 18) Matin ayihaawe họntọn alọmayiemẹ-yinyin yetọn yí onú susu wà nado gọalọna dopodopo yetọn nado doakọnnanu. (Howhinwhẹn lẹ 17:17) To yinyin didona po wuntuntun vonọtaun po gbọn Jehovah dali, Daniẹli tindo onú susu nado plọn họntọn etọn lẹ. (Daniẹli 1:17) Ṣigba e sọ tindo nuplọnmẹ devo lẹ nado basi ga.

11. (a) Etẹwẹ yin titengbe dogbọn azọ́n Daniẹli tọn dali? (b) Nawẹ Daniẹli tindo kọdetọn dagbe to azọ́ndenamẹ he mayin aṣa tọn etọn hinhẹndi mẹ gbọn?

¹¹ Hugan yẹwhegán devo depope, Daniẹli tindo azọ́n kunnudidena Kosi he tin to otẹn gigo tọn mẹ lẹ. Dile etlẹ yindọ e dona lá wẹndomẹ he ma diyin to whepoponu, e ma yinuwa hẹ aṣẹpatọ ehelẹ taidi dọ e gbẹwanna yé, kavi klo hugan yé to aliho depope mẹ gba. E dọho hẹ yé po sisi po gọna azọ́nyinyọnẹn. Delẹ to yé mẹ—taidi mẹhe yin awuwhàntọ lẹ, gbétahọlu séblatọ lẹ—jlo nado hù Daniẹli. Ṣogan, mẹhe tin to otẹn gigo tọn mẹ devo lẹ na ẹn sisi. Na Jehovah hẹn Daniẹli penugo nado basi zẹẹmẹ aṣli he dáblu do ahọlu lẹ po nuyọnẹntọ lẹ po wutu, yẹwhegán lọ duale yindidi daho tọn. (Daniẹli 2:47, 48; 5:29) Nugbo wẹ dọ, dile agbasa jẹ godo yì ji, e ma sọgan tindo zohunhun dile e tindo do to jọja whenu etọn ba. Ṣigba na jide tọn e gbẹ́ dotana gbẹzan etọn po nugbonọ-yinyin po bo to dindin aliho he mẹ e sọgan wà sinsẹ̀nzọn te taidi kunnudetọ na Jiwheyẹwhe yiwanna etọn.

12. (a) Nuwiwa mẹpinplọn tọn tẹlẹ mẹ wẹ míwlẹ taidi Klistiani lẹ nọ tindo mahẹ te to egbehe? (b) Nawẹ mí sọgan hodo ayinamẹ Paulu tọn nado “nọ zinzọnlin to nuyọnẹn mẹ hlan yé he tin to gbonu lẹ” gbọn?

¹² To agun Klistiani tọn mẹ to egbehe, mí sọgan mọ gbẹdohẹmẹtọ nugbonọ lẹ he sọgan gọalọna mí nado doakọnnanu, kẹdẹdile Daniẹli po gbẹdohẹmẹtọ atọ̀n etọn lẹ po gọalọna yedelẹ do. Mí sọ nọ plọn ode awetọ mítọn lẹ, bo nọ ‘miọnhomẹna ode awetọ mítọn.’ (Lomunu lẹ 1:11, 12) Taidi Daniẹli, mí tindo azọ́ndenamẹ de nado dekunnu na mayisenọ lẹ. (Matiu 24:14; 28:19, 20) Enẹwutu mí tindo nuhudo nado vọ́ azọ́nyinyọnẹn mítọn lẹ jlado na mí nido sọgan ‘penukundo ohó nugbo tọn lọ go ganji’ to hodidọ na gbẹtọ lẹ dogbọn Jehovah dali. (2 Timoti 2:15) Podọ e na gọalọ eyin mí setonuna ayinamẹ apọsteli Paulu tọn he dọmọ: “Mì nọ zinzọnlin to nuyọnẹn mẹ hlan yé he tin to gbonu lẹ.” (Kọlọsinu lẹ 4:5) Nuyọnẹn mọnkọtọn bẹ pọndohlan jlẹkaji tọn gando mẹhe ma tindo mahẹ po mí po to yise mítọn mẹ lẹ hẹn. Mí ma nọ yí nukunpẹvi do pọ́n omẹ mọnkọtọn lẹ, bo nọ pọ́n mídelẹ hlan taidi mẹhe yiaga gba. (1 Pita 3:15) Kakatimọ, mí nọ din nado dọ̀n yé hlan nugbo lọ kọ̀n, bo nọ yí Ohó Jiwheyẹwhe tọn zan po ayiha wintinwintin po gọna azọ́nyinyọnẹn nado sọgan jẹ ahun yetọn lẹ mẹ. Lehe e nọ na mí ayajẹ do sọ, eyin mí tindo kọdetọn dagbe to mẹde dè jijẹ mẹ! Ayajẹ mọnkọtọn na nugbo tọn nọ gọalọna mí nado doakọnna kakajẹ opodo, dile Daniẹli basi do.

“HIẸ NA GBỌJẸ”

13, 14. Naegbọn nukundido okú tọn do dobuna susu Babilọninu lẹ tọn, podọ nawẹ pọndohlan Daniẹli tọn gbọnvo gbọn?

¹³ Enẹgodo angẹli lọ na jide Daniẹli dọmọ: “Hiẹ na gbọjẹ.” (Daniẹli 12:13) Etẹwẹ hogbe enẹlẹ zẹẹmẹdo? Eyọn, Daniẹli yọnẹn dọ okú emitọn sẹpọ. Okú ko yin vivọnu he ma sọgan yin hinhọngán sọn e mẹ gbọn gbẹtọvi lẹpo dali, sọn azán Adam tọn gbè kakajẹ ojlẹ mítọn mẹ. Po gbesisọ po Biblu ylọ okú dọ “kẹntọ.” (1 Kọlintinu lẹ 15:26) Ṣigba, na Daniẹli, nukundido okú tọn zẹẹmẹdo nuhe gbọnvo pete sọn nuhe e zẹẹmẹdo na Babilọninu he lẹdo e lẹpo mẹ. Na yewlẹ, he ko ylọ́n yede do sinsẹ̀n-bibasi gigẹdẹ yẹwhe lalo tọn 4 000 delẹ tọn mẹ, okú bẹ wunmẹ budonamẹ tọn lẹpo hẹn. Yé yise dọ to okú godo, mẹhe ko nọgbẹ̀ to awubla mẹ kavi ko kú okú awufiẹsa tọn lẹ nọ lẹzun gbigbọ hlọnvitọ he nọ yànwẹ̀n mẹhe tin to ogbẹ̀ lẹ tọn. Babilọninu lẹ sọ yise to aihọn budonamẹ oṣiọ lẹ tọn mẹ, he yin gigọ́ po nudazi budonamẹ he tin to wunmẹ gbẹtọ po kanlin lẹ tọn po mẹ.

¹⁴ Na Daniẹli, okú ma zẹẹmẹdo depope to onú enẹlẹ mẹ gba. Owhe kanweko susu lẹ jẹnukọnna azán Daniẹli tọn, Ahọlu Sọlọmọni ko yin gbigbọdo sọn olọn mẹ wá nado dọmọ: “Oṣiọ lẹ ma yọ́n nude.” (Yẹwhehodọtọ 9:5) Podọ gando mẹhe kú go, psalmkantọ lọ ko jihàn dọmọ: “Gbọfufu etọn tọ́n yì, ewọ sọ gọ̀ do okọ́ etọn dè; to azán nẹ gbè gee linlẹn etọn lẹ sudo.” (Psalm 146:4) Enẹwutu Daniẹli yọnẹn dọ hogbe angẹli lọ tọn lẹ hlan emi na yin nugbo. Okú zẹẹmẹdo gbọjẹ. Linlẹn depope matin, awubla sinsinyẹn depope matin, yasanamẹ depope matin—podọ na jide tọn nudazi depope matin. Jesu Klisti basi zẹẹmẹ onú dopolọ tọn whenuena Lazalọsi kú. E dọmọ: “Họntọn mítọn Lazalọsi [yì gbọjẹ, NW ].”—Johanu 11:11.

15. Nawẹ okúzán sọgan yọ́n hugan gbeegbe yè ji omẹ gbọn?

¹⁵ Lẹnnupọndo whẹwhinwhẹ́n devo he wutu nukundido okú tọn ma do dobuna Daniẹli ji. Ohó Jiwheyẹwhe tọn dọmọ: “Oyín dagbe yọ́n hú nusisá he dewán akuẹgegenu tọn; okúzán hú gbeegbe yè ji omẹ.” (Yẹwhehodọtọ 7:1) Nawẹ okúzán, yèdọ ojlẹ awubla tọn, sọgan yọ́n hugan azán ayajẹ tọn heyin azán he gbè mẹde yin jiji te gbọn? Gblọndo lọ sinai do “oyín” lọ ji. “Nusisá he dewán” de sọgan vẹahi tlala. Malia nọviyọnnu Lazalọsi tọn to ojlẹ de mẹ sá nusisá owán gblingblinnọ de do afọ Jesu tọn he ahivivẹ etọn diblayi azọ́nkuẹ owhe dopo tọn! (Johanu 12:1-7) Nawẹ yinkọ de poun sọgan họakuẹ sọmọ gbọn? To Yẹwhehodọtọ 7:1 mẹ, Septante Glẹki tọn dọmọ, “oyín dagbe.” E ma yin yinkọ lọ poun wẹ gba, ṣigba nuhe e nọtena lọ wẹ họakuẹ tlala. To jiji etọn whenu, yinkọ dagbe depope matin, kandai azọ́n dagbe depope tọn matin, nuhọakuẹ depope matin he sọgan yin finflin gando jẹhẹnu po gbẹtọ-yinyin mẹhe tindo yinkọ lọ tọn lẹ po go gba. Ṣigba to vivọnu gbẹzan tọn, yinkọ lọ nọ nọtena onú ehe lẹpo. Podọ eyin yinkọ dagbe de wẹ e yin sọn pọndohlan Jiwheyẹwhe tọn mẹ, e họakuẹ tlala hugan lehe nutindo agbasa tọn depope sọgan yin do.

16. (a) Nawẹ Daniẹli tẹnpọn nado basi oyín dagbe de hẹ Jiwheyẹwhe gbọn? (b) Naegbọn Daniẹli nado gbọjẹ po jide gigọ́ po dọ, ewọ ko tindo kọdetọn dagbe to yinkọ dagbe de bibasi hẹ Jehovah mẹ?

¹⁶ Gbọn gblagbla gbẹzan etọn lẹpo mẹ, Daniẹli wà nuhe go huhlọn etọn pé lẹpo nado basi yinkọ dagbe de hẹ Jiwheyẹwhe, podọ Jehovah ma wọnji depope to ehe mẹ gba. E pọ́n Daniẹli bo keje ahun etọn mẹ pọ́n. Jiwheyẹwhe ko wà susu onú dopolọ tọn na Ahọlu Davidi, mẹhe jihàn dọmọ: “OKLUNỌ E, hiẹ ko dindona mi, bosọ yọ́n mi. Hiẹ yọ́n aisinsin ṣie po finfọnṣite ṣie po. Hiẹ tunwun lẹndai ṣie to olá boboe. (Psalm 139:1, 2) Nugbo wẹ dọ, Daniẹli mayin mẹpipe gba. Ovivi ylandonọ lọ Adam tọn wẹ ewọ yin podọ yin dopo to hagbẹ akọta ylandonọ de tọn mẹ. (Lomunu lẹ 3:23) Ṣigba Daniẹli lẹnvọjọ sọn ylandonọ-yinyin etọn mẹ bo zindonukọn to vivẹnudido mẹ nado zinzọnlin hẹ Jiwheyẹwhe etọn to aliho jijlọ mẹ. Enẹwutu yẹwhegán nugbonọ lọ sọgan deji dọ Jehovah na jona ylando etọn lẹ bo ma na hia yé dokọna ẹn gba. (Psalm 103:10-14; Isaia 1:18) Jehovah nọ jlo nado flin azọ́n dagbe devizọnwatọ nugbonọ etọn lẹ tọn. (Heblu lẹ 6:10) Gbọnmọ dali, angẹli Jehovah tọn ylọ Daniẹli whlaawe dọ “omẹ yiwanna tlala.” (Daniẹli 10:11, 19) Ehe zẹẹmẹdo dọ mẹyiwanna Jiwheyẹwhe tọn wẹ Daniẹli yin. Daniẹli sọgan yì gbọjẹ po pekọ po, to yinyọnẹn mẹ dọ emi ko basi yinkọ dagbe de hẹ Jehovah.

17. Naegbọn e do yin niyaniya to egbehe dọ mí ni basi oyín dagbe de hẹ Jehovah?

¹⁷ Po gbesisọ po dopodopo mítọn sọgan kanse dọmọ, ‘Be yẹn ko basi yinkọ dagbe de hẹ Jehovah ya?’ Mí to gbẹ̀nọ to ojlẹ tukla tọn lẹ mẹ. E mayin linlẹn he ma sọgbe gba ṣigba yin dehe sọgbe hẹ lẹnpọn dagbe nado yọnẹn dọ okú sọgan yí depope mítọn to ojlẹ depope mẹ. (Yẹwhehodọtọ 9:11) To whelọnu lo, onú titengbe wẹ e yin dọ dopodopo mítọn ni magbè nado basi yinkọ dagbe de hẹ Jiwheyẹwhe todin, matin gbàndindọn. Eyin mí wà mọ, mí ma dona dibuna okú gba. Gbọjẹ poun wẹ e yin—yèdọ taidi amlọn. Podọ taidi amlọn, finfọ́n wẹ nọ bọdego!

“HIẸ NA . . . ṢITE”

18, 19. (a) Etẹwẹ angẹli lọ tindo to ayiha mẹ whenuena e dọ dọdai dọ Daniẹli na “ṣite” to sọgodo? (b) Naegbọn Daniẹli nado ko jẹakọ hẹ todido fọnsọnku tọn?

¹⁸ Owe Daniẹli tọn wá tadona kọ̀n po dopo to opagbe yọnwhanpẹ hugan he nkọtọn Jiwheyẹwhe ma ko do na gbẹtọvi de pọ́n gbede po. Angẹli Jehovah tọn dọna Daniẹli dọmọ: “Hiẹ na . . . ṣite to tẹnmimọ towe mẹ, to opodo azán lẹ lọ tọn.” Etẹwẹ angẹli lọ tindo to ayiha mẹ? Eyọn, to whenuena e yindọ “gbọjẹ” he e ṣẹṣẹ dlẹnalọdo lọ yin okú, opagbe lọ dọ Daniẹli na “ṣite” to ojlẹ nukọnmẹ tọn de mẹ sọgan zẹẹmẹdo onú dopo poun—yèdọ fọnsọnku!b Na nugbo tọn, weyọnẹntọ delẹ ko sọalọakọ́n dọ Daniẹli weta 12 bẹ alọdlẹndonu titengbe tintan hlan fọnsọnku heyin mimọ to Owe-wiwe Heblu tọn lẹ mẹ hẹn. (Daniẹli 12:2) Nalete, linlẹn yetọn ma sọgbe, to ehe didọ mẹ gba. Daniẹli jẹakọ taun hẹ todido fọnsọnku tọn.

¹⁹ Di apajlẹ, matin ayihaawe Daniẹli yọ́n hogbe ehelẹ he Isaia ko kandai to owhe kanweko awe die jẹnukọn dọmọ: “Oṣiọ towe lẹ na nọ̀ ogbẹ̀, gọna oṣiọ ṣie lẹ yé na fọ́n. Mì fọ́n, na mì ni jihàn, mì mẹhe tin to kọ́gudu mẹ lẹ: na . . . aigba nasọ họ̀n oṣiọ lẹ jẹgbonu.” (Isaia 26:19) To ojlẹ dindẹn jẹnukọnna enẹ mẹ, Elija po Eliṣa po yin huhlọnna gbọn Jehovah dali nado wazọ́n fọnsọnku-jọ-fọnsọnku tọn lẹ. (1 Ahọlu lẹ 17:17-24; 2 Ahọlu lẹ 4:32-37) Yèdọ jẹnukọnna ẹn lọsu, Hanna, onọ̀ yẹwhegán Samuẹli tọn, yigbe dọ Jehovah penugo nado fọ́n gbẹtọ lẹ sọn Ṣeol, yèdọ yọdo mẹ. (1 Samuẹli 2:6) Jẹnukọnna enẹ lọsu ga, Job nugbonọ do yise etọn titi hia po hogbe ehelẹ po dọmọ: “Eyin mẹde kú, be ewọ nasọ nọgbẹ̀ ba? Azán sinsẹ̀n ṣie tọn lẹpo gbè wẹ yẹn nado nọtepọn, kaka diọdo ṣie nado wá. Hiẹ na ylọ yẹn nasọ siọ we: Hiẹ do ko tindo ojlo de hlan azọ́n alọ towe lẹ tọn.”—Job 14:14, 15.

20, 21. (a) Wunmẹ fọnsọnku tẹ tọn wẹ Daniẹli tindo jide nado yin apadewhe etọn? (b) Aliho tẹ mẹ wẹ fọnsọnku Paladisi mẹ tọn sọgan wá aimẹ te?

²⁰ Taidi Job, Daniẹli tindo whẹwhinwhẹ́n nado tindo jide dọ Jehovah na tindo ojlo sinsinyẹn na taun tọn nado hẹn emi gọwa ogbẹ̀ gbèdopo to sọgodo. Ṣogan, e na ko yin homẹmiọnnamẹnu taun nado sè nudida huhlọnnọ de do nugbo-yinyin todido enẹ tọn hia. Mọwẹ, Daniẹli na ṣite to “fọnsọnku nugbonọ lẹ tọn gbè,” he na jọ to Gandudu Owhe Fọtọ́n Klisti tọn whenu. (Luku 14:14) Etẹwẹ enẹ na zẹẹmẹdo na Daniẹli? Ohó Jiwheyẹwhe tọn dọ onú susu na mí dogbọn dali etọn.

²¹ “Jiwheyẹwhe [he] ma yin nudaitọ numanukannu tọn de . . . , adavo jijọho tọn” wẹ Jehovah yin. (1 Kọlintinu lẹ 14:33) Enẹwutu, kunnudenu dohia dọ fọnsọnku to Paladisi mẹ na wá aimẹ to aliho kannu-kannu tọn de mẹ. Vlavo ojlẹ delẹ na ko juwayi to Amagẹdọni godo. (Osọhia 16:14, 16) Ohia titonu hoho lọ tọn lẹpo na ko yin didesẹ, podọ matin ayihaawe, awuwle lẹ na ko yin bibasi nado do kuavọna oṣiọ lẹ. Podọ gando kannu-kannu he oṣiọ lẹ na yin hinhẹn gọwa do go, Biblu na mí nudọnamẹ jẹnukọn ehe dọmọ: “Omẹ dopodopo to kannu etọn titi mẹ.” (1 Kọlintinu lẹ 15:23) E taidi dọ to ‘fọnsọnku dodonọ lẹ po mawadodonọ lẹ tọn po’ mẹ, dodonọ lẹ whẹwhẹ wẹ na yin finfọnsọnku. (Owalọ lẹ 24:15) To aliho enẹ mẹ, sunnu nugbonọ hohowhenu tọn lẹ, taidi Daniẹli, na penugo nado gọalọ to tito anadenanu whẹho aigba ji tọn lẹ tọn mẹ, gọna nupinplọn liva susu “mawadodonọ” lẹ tọn he yin hinhẹn gọwa ogbẹ̀ lẹ.—Psalm 45:16.

22. Matin ayihaawe etẹwẹ yin delẹ to kanbiọ lọ lẹ mẹ he Daniẹli na tin to jejeji nado mọ gblọndo etọn?

²² Whẹpo Daniẹli nido wleawufo nado didá azọngban mọnkọtọn lẹ, e na tindo kanbiọ delẹ nado kanse dandan. To popolẹpo mẹ, gando delẹ to dọdai sisosiso heyin nina ẹn lẹ go, e dọmọ: “Yẹn sè, ṣigba yẹn ma tunwun gba.” (Daniẹli 12:8) Lehe e na yin ojlofọndotena nado mọnukunnujẹ aṣli wiwe sọn olọn mẹ wá ehelẹ mẹ to godo mẹ do sọ! Matin ayihaawe e na jlo nado sè dogbọn nuhe gando Mẹssia lọ go lẹpo. Po awuvivi po wẹ Daniẹli nado plọn dogbọn nukọnzinzindo huhlọn aihọn tọn lẹ tọn dali sọn azán etọn gbè kakajẹ azán mítọn gbè, dogbọn mẹyinyọnẹn nugbonọ “mẹwiwe Gigogán tọn lẹ” dali—mẹhe sinyẹnlin mahopọnna homẹkẹn to “ojlẹ opodo lọ tọn” whenu—podọ gando vasudo godo tọn heyin ahọluduta gbẹtọvi lẹ tọn gbọn Ahọluduta Mẹssia Jiwheyẹwhe tọn dali.—Daniẹli 2:44; 7:22; 12:4.

TẸNMIMỌ DANIẸLI TỌN TO PALADISI MẸ —PO HIẸ LỌSU TỌN PO!

23, 24. (a) Nawẹ aihọn he mẹ Daniẹli na mọ ede yin finfọnsọnku do na gbọnvona dehe e ko yọnẹn dai gbọn? (b) Be Daniẹli na tindo otẹn de to Paladisi mẹ ya, podọ nawẹ mí yọnẹn gbọn?

²³ Daniẹli na jlo nado yọnẹn dogbọn aihọn he mẹ e na mọ ede te to ojlẹ enẹ mẹ dali—aihọn de he ma taidi azán etọn gbè tọn. Ohia awhàn po kọgbidinamẹ tọn po he doapagona aihọn he ewọ yọnẹn lẹpo na busẹ. Awubla, awutu, po okú po ma na tin. (Isaia 25:8; 33:24) Ṣigba núdùdù susugege na tin, ohọ̀ he pemẹnu, po azọ́n kọdetọn dagbe tọn po na gbẹtọ lẹpo. (Psalm 72:16; Isaia 65:21, 22) Gbẹtọvi lẹ na yin kinkọndopọ, taidi whẹndo ayajẹnọ.

²⁴ Na jide tọn Daniẹli na tindo otẹn de to aihọn enẹ mẹ. Angẹli lọ dọna ẹn dọmọ: ‘Hiẹ na . . . ṣite to tẹnmimọ towe mẹ.’ Hogbe Heblu tọn lọ he yin lilẹdogbedevomẹ tofi nado yin “tẹnmimọ” yin onú dopolọ he nọ yin yiyizan to paa mẹ na mimá aigba tọn.c Daniẹli sọgan ko jẹakọ hẹ dọdai Ezekiẹli tọn gando aigba Islaeli tọn heyin gigọyí lọ mimá go. (Ezekiẹli 47:13–48:35) To hẹndi Paladisi etọn tọn mẹ, etẹwẹ dọdai Ezekiẹli tọn zẹẹmẹdo? Dọ omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹpo na tindo otẹn de to Paladisi mẹ, yèdọ aigba lọ lọsu na yin mimá to aliho kannu-kannu tọn po dodo tọn po mẹ. Nugbo wẹ dọ, tẹnmimọ Daniẹli tọn to Paladisi mẹ na bẹ nuhe hugan aigba poun hẹn. E na bẹ azọngban etọn to lẹndai Jiwheyẹwhe tọn mẹ to finẹ hẹn. Jide tin na opagbe alemọyi tọn heyin didona Daniẹli.

25. (a) Nukundido ogbẹ̀ to Paladisi mẹ tọn tẹlẹ wẹ dọn we dogo? (b) Naegbọn e do sọgan yin didọ dọ Paladisi wẹ fininọ gbẹtọvi lẹ tọn?

²⁵ Nalete, etẹwẹ dogbọn tẹnmimọ hiẹ lọsu tọn dali? Opagbe dopolọ sọgan gando gowe. Jehovah jlo dọ gbẹtọvi tonusetọ lẹ ni “ṣite” na tẹnmimọ yetọn, nado tindo otẹn de to Paladisi mẹ. Saa lẹnnupọndeji! Na jide tọn, e na yin ojlofọndotenamẹnu de nado mọ Daniẹli lọsu titi, gọna sunnu po yọnnu nugbonọ ojlẹ Biblu tọn devo lẹ po. To whenẹnu madosọha mẹdevo lẹ tọn na tin he na yin finfọnsọnku, he na tindo nuhudo anademẹ tọn nado sọgan yọ́n Jehovah Jiwheyẹwhe bo yiwanna ẹn. Yí nukun homẹ tọn do pọ́n dewe to nukunpipedo owhé aigba ji tọn mítọn go bo to alọgọ nado diọ ẹ zun paladisi he gọ́ na onú voovo tẹgbẹ̀ tọn po whanpẹ he ma nọ kupẹ́ tọn po. Lẹnnupọndo yinyin pinplọn gbọn Jehovah dali ji, pinplọn lehe yè sọgan nọgbẹ̀ to aliho he mẹ e jlo na gbẹtọvi lẹ ni nọgbẹ̀ te. (Isaia 11:9; Johanu 6:45) Mọwẹ, otẹn de tin na we to Paladisi mẹ. Dile etlẹ yindọ Paladisi sọgan taidi jonọbamẹnu de na mẹdelẹ to egbehe, flindọ Jehovah wleawu gbẹtọvi lẹ tọn to dowhenu nado nọ̀ ofi mọnkọtọn. (Gẹnẹsisi 2:7-9) To pọndohlan enẹ tọn mẹ, fininọ jọwamọ liva gbẹtọvi lẹ tọn wẹ Paladisi yin. Fininọ yetọn wẹ. Finẹ yìyì na taidi owhé yìyì nkọtọn.

26. Nawẹ Jehovah dohia dọ teninọ pọ́n vivọnu titonu ehe tọn ma bọawu na mí gbọn?

²⁶ Ahun mítọn lẹ nọ gọna pinpẹn-nutọn-yinyọnẹn to whenuena mí lẹnnupọn dogbọn ehe lẹpo dali, kavi yé ma nọ wà mọ ya? Be hiẹ lọsu ma tindo ojlo zogbe nado tin to finẹ ya? To whelọnu lo, abajọ bọ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ do to jejeji nado yọ́n whenuena titonu ehe na wá vivọnu! Teninọ ma bọawu gba. Jehovah lọsu yọnẹn, na e dotuhomẹna mí nado “nọtepọn” opodo lọ “yín e tlẹ dọngban.” Nuhe dọ e te wẹ yindọ e sọgan taidi nuhe dọngban to pọndohlan mítọn mẹ, na to wefọ dopolọ mẹ, mí yin jide na dọmọ: “e ma na gọ̀n gba.” (Habbakuk 2:3; yijlẹdo Howhinwhẹn lẹ 13:12 go.) Mọwẹ, opodo lọ na wá to ojlẹ dide lọ mẹ.

27. Etẹwẹ hiẹ dona wà nado sọgan ṣite to Jiwheyẹwhe nukọn kaka doidoi?

²⁷ Etẹwẹ hiẹ dona wà dile opodo lọ to sisẹpọ? Doakọnna po nugbonọ-yinyin po, taidi yẹwhegán yiwanna Jehovah tọn Daniẹli. Plọn Ohó Jiwheyẹwhe tọn vẹkuvẹku. Hodẹ̀ vivẹvivẹ. Gbọn owanyi dali do kọnawudopọ hẹ hatọ yisenọ lẹ. Yí zohunhun do plọn nugbo lọ mẹdevo lẹ. Po vivọnu titonu ehe tọn he to dindọ̀n sẹpọ egbesọegbesọ po, hẹn gbemima towe go nado yin devizọnwatọ nugbonọ Gigogán lọ tọn po whẹ̀yidọtọ masẹafọ Ohó etọn tọn po. To aliho lẹpo mẹ, payi dọdai Daniẹli tọn go! Podọ na Oklunọ Nupojipetọ Jehovah ni na we lẹblanulọkẹyi teninọ to nukọn etọn po ayajẹ po kaka doidoi tọn!

[Nudọnamẹ Odò Tọn]

ETẸ GO WẸ HIẸ DOAYI?

• Etẹwẹ gọalọna Daniẹli nado doakọnna kakajẹ opodo?

• Naegbọn nukundido okú tọn ma do dobuna Daniẹli?

• Nawẹ opagbe angẹli lọ tọn dọ Daniẹli ‘na ṣite na tẹnmimọ etọn’ na yin hinhẹndi gbọn?

• Nawẹ hiẹ lọsu titi ko mọaleyi gbọn pipayi dọdai Daniẹli tọn go dali gbọn?

[Yẹdide to weda blebu ji to weda 307]

[Yẹdide to weda 318]

Taidi Daniẹli, be hiẹ nọ payi ohó dọdai Jiwheyẹwhe tọn go ya?