Ko-Atọ́n-Nukun-Ẹnẹ
Yise Ahọlu de Tọn Yin Ahọsuna
1, 2. Nawẹ Hẹzekia sọawuhia nado yin ahọlu dagbe de hugan Ahazi gbọn?
HẸZEKIA yin owhe 25 mẹvi to whenuena e lẹzun ahọlu Juda tọn. Ahọlu nankọ wẹ e na yin? Be afọdòmẹ otọ́ etọn, Ahọlu Ahazi tọn wẹ e na hodo, bo na klọ mẹjidugando etọn lẹ nado hodo yẹwhe lalo tọn lẹ wẹ ya? Kavi be e na yin nukọntọ na gbẹtọ lẹ to sinsẹ̀n-bibasi Jehovah tọn mẹ, dile tọgbo etọn Ahọlu Davidi basi do wẹ ya?—2 Ahọlu lẹ 16:2.
2 To madẹnmẹ he Hẹzekia hẹ ofin lọ ji pó godo, e wá họnwun dọ e jlo nado “wà enẹ he yin jijlọ to nukun OKLUNỌ tọn lẹ mẹ.” (2 Ahọlu lẹ 18:2, 3) To owhe tintan etọn mẹ, e degbè dọ tẹmpli Jehovah tọn ni yin vivọjlado bọ sinsẹ̀nzọn tẹmpli mẹ tọn lẹ bẹjẹeji whladopo dogọ. (2 Otannugbo lẹ 29:3, 7, 11) Enẹgodo e basi tito na hùnwhẹ pligidi Juwayì tọn de bọ akọta lọ pete yin oylọ-basina—gọna whẹndo ao agewaji Islaeli tọn. Lehe enẹ yin agọ́ ayidonugo tọn do sọ! Depope ma ko tin taidi ehe sọn azán Ahọlu Sọlọmọni tọn lẹ gbè gba.—2 Otannugbo lẹ 30:1, 25, 26.
3. (a) Afọdide tẹwẹ yin zize gbọn tòmẹnu Islaeli po Juda tọn lẹ po he yì Juwayì he Hẹzekia basi tito etọn lọ dali? (b) Etẹwẹ Klistiani egbehe tọn lẹ plọn sọn afọdide nujikudo tọn he mẹhe yì Juwayì lọ tẹnmẹ lẹ ze mẹ?
3 To vivọnu hùnwhẹ Juwayì lọ tọn, mẹhe wá lẹ yin whinwhàn nado sán opò wiwe lẹ liai, gbà odòtin wiwe lẹ do flinflin, bo họ́ ofi yiaga lẹ po agbà yẹwhe lalo yetọn lẹ tọn po liai, podọ to enẹgodo yé lẹkọyi tòdaho yetọn lẹ mẹ, po gbemima lọ po nado sẹ̀n Jiwheyẹwhe nugbo lọ. (2 Otannugbo lẹ 31:1) Lehe enẹ gbọnvona walọyizan sinsẹ̀n tọn yetọn dai tọn lọ do sọ! To egbehe Klistiani nugbo lẹ sọgan plọnnu sọn ehe mẹ gando nujọnu-yinyin lọ go ‘ma nado nọ gbẹ́ opli yedelẹ tọn dai.’ Opli mọnkọtọn lẹ, vlavo to agun lẹdo lọ tọn mẹ kavi to adà he gblo lẹ mẹ to plidopọ lẹdo po agbegbe tọn lẹ po ji, nọ yí azọngban titengbe de basi to tuli mimọyi mẹ podọ nado yin whinwhàn gbọn mẹmẹsunnu-yinyin lọ dali podọ gbọn gbigbọ Jiwheyẹwhe tọn dali nado “nọ jlahomẹdona to owanyi po azọ́n dagbe lẹ po mẹ.”—Heblu lẹ 10:23-25.
Yise Yin Whiwhlepọn
4, 5. (a) Nawẹ Hẹzekia do mẹdekannujẹ etọn sọn Assilia si hia gbọn? (b) Afọdide awhànfunfun tọn tẹwẹ Sẹnnakelibi ko ze sọta Juda, podọ afọdide tẹlẹ wẹ Hẹzekia ze nado dapana awhàn-tintọ́n Jelusalẹm to afọdopolọji? (c) Nawẹ Hẹzekia wleawu nado yíavunlọ na Jelusalẹm sọta Assilianu lẹ gbọn?
4 Whlepọn sinsinyẹn lẹ tin to nukọnna Jelusalẹm. Hẹzekia ko gbà alẹnu gbekọndopọ tọn he otọ́ mayisenọ etọn, Ahazi, basi hẹ Assilianu lẹ. E ko tlẹ sọ gbawhàn Filistininu lẹ tọn, he tin to alẹnu mẹ hẹ Assilia. (2 Ahọlu lẹ 18:7, 8) Ehe ko gblehomẹna ahọlu Assilia tọn. Enẹwutu, mí hia dọmọ: “Enẹgodo to owhe wiẹnẹtọ ahọlu Hẹzekia tọn, Sẹnnakelibi ahọlu Assilia tọn hẹji wá bo dosla do dòkọ́ Juda tọn lẹ ji, bosọ bẹ yé.” (Isaia 36:1) Vlavo po todido lọ po nado basi hihọ́na Jelusalẹm sọn mẹgbeyinyan awhànpa huhlọnnọ Assilia tọn si, Hẹzekia yigbe nado sú talẹnti fataka tọn 300 po talẹnti sika tọn 30 po na Sẹnnakelibi taidi odèkuẹ de.a—2 Ahọlu lẹ 18:14.
5 To whenuena e yindọ sika po fataka po ma sù sọmọ to adọkun ahọlu lọ tọn mẹ nado sú odèkuẹ lọ, Hẹzekia bẹ nuhọakuẹ gànmú tọn he go e pé lẹpo sọn tẹmpli lọ mẹ. E sọ sán ohọ̀n tẹmpli lọ tọn lẹ, he ko yin aṣọ́dona po sika po, bo yí yé dohlan Sẹnnakelibi. Ehe hẹn pekọ wá na Assilianu lẹ, ṣigba na ojlẹ vude poun. (2 Ahọlu lẹ 18:15, 16) Kunnudenu dohia dọ, Hẹzekia yọnẹn dọ Assilianu lẹ ma na jo Jelusalẹm do jijọho mẹ na whenu dindẹn gba. Enẹwutu, yé dona wleawudai. Gbẹtọ lọ lẹ súali na asisa osin tọn he sọgan na osin mẹgbeyantọ Assilianu lẹ. Hẹzekia sọ hẹn figángán Jelusalẹm tọn lẹ lodo bo gbá agbànhọ awhànfunnu lẹ tọn de, gọna “adanwànu lẹ po awọ̀yinu lẹ po to ogege mẹ.”—2 Otannugbo lẹ 32:4, 5.
6. Mẹnu go wẹ Hẹzekia ze jide etọn do?
6 Etomọṣo, Hẹzekia ma ze jide etọn do kànbibi azọ́nyinyọnẹn awhànfunfun tọn kavi figángán lẹ mẹ gba, ṣigba do Jehovah awhànpa lẹ tọn mẹ. E dotuhomẹna awhàngán etọn lẹ dọmọ: “Mì ni yin huhlọnnọ, po tudido dagbe de tọn po, mì yin avosatọ kavi apọ̀nọ na ahọlu Assilia tọn blo, kavi podọ na mẹsusu he tin to e dè lẹpo: na kiklo hugan de tin to mí dè hú to yé dè. Awà agbasalan tọn de wẹ to ewọ dè; ṣigba to míwlẹ dè wẹ OKLUNỌ Jiwheyẹwhe mítọn te nado gọalọna mí, podọ nado fùnawhàn mítọn lẹ.” Taidi kọdetọn de, gbẹtọ lọ lẹ “hẹn yede gbọjẹ do ohó Hẹzekia ahọlu Juda tọn tọn lẹ ji.” (2 Otannugbo lẹ 32:7, 8) Yí nukun homẹ tọn do pọ́n nujijọ awuvivi tọn he bọdego lẹ dile dọdai Isaia weta 36 jẹ 39 tọn na yin dogbapọnna.
Labṣakẹ Ze Whẹho Etọn Donukọnnamẹ
7. Mẹnu wẹ Labṣakẹ yin, podọ naegbọn e do yin didohlan Jelusalẹm?
7 Sẹnnakelibi do Labṣakẹ (tẹnmẹ-yinkọ awhànfunfun tọn de, e mayin oyín etọn titi gba) po omẹ nukundeji awe devo lẹ po dohlan Jelusalẹm nado biọ to tòdaho lọ si nado jogbe. (2 Ahọlu lẹ 18:17) Nukunmọnu Hẹzekia tọn atọ̀n, yèdọ Eliakimi heyin nugopọntọ whédo Hẹzekia tọn, Ṣẹbna heyin wekantọ, po Joa visunnu Asafi tọn heyin kandai-hẹntọ po wẹ wá pé yé to adó tòdaho lọ tọn godo.—Isaia 36:2, 3.
8. Nawẹ Labṣakẹ tẹnpọn nado hẹn Jelusalẹm gbọjọ gbọn?
8 Lẹndai Labṣakẹ tọn bọawu—yèdọ nado diọ linlẹn na Jelusalẹm nado jogbe matin avùnhiho. To hodidọ do Heblugbè mẹ, e dawhá to bẹjẹeji dọmọ: “Etẹwẹ nudotudo e go he go hiẹ dotudo helẹ? . . . Mẹnu go wẹ hiẹ dotudo, bọ hiẹ do to atẹṣi hẹ mi?” (Isaia 36:4, 5) Enẹgodo Labṣakẹ vlẹ Ju he to budi lẹ kò, bo flinnu yé dọ asigbá-alọgbá pete wẹ yé tin te. Mẹnu dè wẹ yé sọgan lẹhlan na alọgọ? Be hlan “ogetin ofán gbigbà,” Egipti tọn nẹ dè wẹ ya? (Isaia 36:6) To ojlẹ ehe mẹ, Egipti tin taidi ogetin ofán gbigbà tọn de; na taun tọn, Etiopia ko gbawhàn ojlẹ gli tọn do huhlọn aihọn tọn dai tọn enẹ ji, bọ Ahọlu Tilhaka, heyin Falo Egipti tọn todin lọ, mayin Egiptinu de gba ṣigba Etiopianu de wẹ. Podọ Assilia na gbawhàn do e ji to madẹnmẹ. (2 Ahọlu lẹ 19:8, 9) To whenue Egipti ma sọgan whlẹn edetiti, e ma sọgan gọalọna Juda gba.
9. Etẹwẹ kunnudenu dohia dọ e hẹn Labṣakẹ nado wá tadona lọ kọ̀n dọ Jehovah na gbẹ́ omẹ Etọn lẹ dai, ṣigba etẹwẹ yin nugbo lọ lẹ?
9 Todin Labṣakẹ dọnnu dọ Jehovah ma na hoavùn na omẹ Etọn lẹ gba na E ko gblehomẹ do yé go wutu. Labṣakẹ dọmọ: “Eyin hiẹ dọna mi, dọmọ, Míwlẹ dotudo OKLUNỌ Jiwheyẹwhe mítọn go: be e mayin ewọ wẹ mẹhe Hẹzekia bẹ ofi yiaga etọn po agbà [etọn] po sẹ̀?” (Isaia 36:7) Na nugbo tọn, gbigbà ofi yiaga lẹ po agbà lẹ po to aigba lọ ji ma zẹẹmẹdo gbigbẹ́ Jehovah dai gba, Ju lẹ ko lẹkọwa Jehovah dè.
10. Naegbọn e ma do yin nujọnu vlavo eyin sọha avùnlọ-yitọ Juda tọn lẹ sù kavi whè?
10 Enẹgodo Labṣakẹ flinnu Ju lẹ dọ yé ma tindo huhlọn depope to awhànfunfun-liho gba. E lá avùnnukundiọsọmẹ atẹṣiṣi tọn ehe dọmọ: “Yẹn bo na na osọ́ fọtọ́n awe we, eyin hiẹ to awà towe ji sọgan mọ sọ́hẹtọ do yé ji.” (Isaia 36:8) Nalete, na taun tọn, be vlavo eyin sọha sọ́kuntọ azọ́nyọnẹntọ Juda tọn lẹ sù kavi whè wẹ yin nujọnu lọ ya? Lala, na whlẹngán Juda tọn ma sinai do huhlọn awhànfuntọ lẹ tọn ji gba. Howhinwhẹn lẹ 21:31 basi zẹẹmẹ whẹho lẹ tọn dọmọ: “Yè wleawu osọ́ tọn dai na azán awhàn tọn: ṣigba awhàngbigba sọn alọ OKLUNỌ tọn mẹ wẹ.” Enẹgodo Labṣakẹ sọalọakọ́n dọ Assilianu lẹ dè wẹ dona Jehovah tọn tin te, e mayin Ju lẹ dè gba. E dọnnu dọ, eyin e mayin mọwẹ, Assilianu lẹ ma sọgan ko penugo bo biọ aigba Juda tọn ji yinukọn sọmọ gba.—Isaia 36:9, 10.
11, 12. (a) Naegbọn Labṣakẹ zindonukọn nado to hodọ to “ogbè Ju lẹ tọn mẹ,” podọ nawẹ e tẹnpọn nado tẹ́n Ju he to sisè lẹ pọ́n gbọn? (b) Nuyiwadomẹji tẹwẹ ohó Labṣakẹ tọn lẹ sọgan tindo do Ju lẹ ji?
11 Lehe nudindọn Labṣakẹ tọn lẹ na yinuwado mẹhe sọgan sè ogbè etọn to adó tòdaho lọ tọn mẹ lẹ ji duahunmẹna nukunmọnu Hẹzekia tọn lẹ. Juvi ahọluzọnwatọ ehelẹ biọ dọmọ: “Dọho, yẹn vẹ̀ we, hlan devi towe lẹ to ogbè Silia tọn mẹ; na mí sè: a dọho hlan mí to ogbè Ju lẹ tọn mẹ, do otó mẹhe tin to odòkọ ji lẹ tọn mẹ blo.” (Isaia 36:11) Ṣigba Labṣakẹ ma tindo linlẹn lọ nado dọho to ogbè Silia tọn mẹ gba. E jlo nado dó ayihaawe po obu po do ahun mẹ na Ju lẹ na yé nido jogbe na Jelusalẹm nido sọgan ṣí-awhàn matin avùnhiho! (Isaia 36:12) Enẹwutu Assilianu lẹ sọ vọ́ hodọ to “ogbè Ju lẹ tọn” mẹ. E na avase tòmẹnu Jelusalẹm tọn lẹ dọmọ: “Mì dike Hẹzekia klọ mì blo: na ewọ ma na sọgan whlẹn mì gba.” To ehe godo, e tẹnpọn nado whlé mẹhe to todoai lẹ pọ́n gbọn apajlẹ de nina dali nado basi zẹẹmẹ ninọmẹ he mẹ Ju lẹ na nọ̀ to gandudu Assilia tọn glọ: “Mì yí nunina do jihọntọn hẹ mi, bo tọ́n wá dee: na dopodopo mìtọn ni nù osin sọn amù ede tọn mẹ; kaka yẹn na do wá bẹ mì yì aigba he taidi aigba mìlọsu tọn ji, aigba gbàdo po ovẹn po tọn, aigba núdùdù po vẹngle po tọn.”—Isaia 36:13-17.
12 Jibẹwawhé ma na tin na Ju lẹ to owhe ehe mẹ gba—na mẹgbeyinyan Assilia tọn ko glọnalina yé sọn jinukun didó mẹ wutu. Nukundido lọ nado dù ovẹn sinsẹ́n yọyọ lẹ bo nù osin fifá dona ko dọ̀n mẹhe to todoai to adó lọ homẹ lẹ dogo taun. Ṣigba Labṣakẹ ma ko dotana vivẹnudido etọn nado hẹn Ju lẹ gbọjọ gba.
13, 14. Mahopọnna whẹwhinwhẹ́n Labṣakẹ tọn lẹ, naegbọn nuhe jọ do Samalia go ma do sọzẹn hẹ ninọmẹ Juda tọn?
13 Sọn whẹwhinwhẹ́n debọdo-dego etọn lẹ mẹ, Labṣakẹ sọ yí hogbe mẹhẹngbọjọ tọn devo zan. E na avase Ju lẹ ma nado yí Hẹzekia sè vlavo eyin ewọ dọmọ: “OKLUNỌ na whlẹn mí.” Labṣakẹ flinnu Ju lẹ dọ yẹwhe Samalia tọn lẹ ma penugo nado glọnalina Assilianu lẹ sọn awhàngbigba do whẹndo ao lẹ ji mẹ gba. Podọ etẹwẹ dogbọn yẹwhe akọta lẹ tọn he Assilia ko gbawhàn yetọn lẹ dali? “Fie wẹ vodun Hamati po Alpadi po tọn lẹ te?” wẹ e kanse. “Fie wẹ vodun Sefalvaimi lẹ tọn te? Be yé whlẹn Samalia sọn alọ ṣie mẹ?”—Isaia 36:18-20.
14 Na nugbo tọn, Labṣakẹ, heyin sinsẹ̀n-basitọ yẹwhe lalo lẹ tọn, ma yọnẹn dọ vogbingbọn daho de tin to Samalia atẹṣitọ lọ po Jelusalẹm po ṣẹnṣẹn to Hẹzekia whenu gba. Yẹwhe lalo Samalia tọn lẹ ma tindo huhlọn nado whlẹn ahọluduta whẹndo-ao tọn lọ gba. (2 Ahọlu lẹ 17:7, 17, 18) To alọ devo mẹ, to Hẹzekia whenu, Jelusalẹm ko gbẹ́ yẹwhe lalo lẹ dai bo ko lẹkọwa Jehovah sinsẹ̀n kọ̀n. Ṣigba, nukunmọnu atọ̀n Ju lẹ tọn ma tẹnpọn nado basi zẹẹmẹ ehe tọn na Labṣakẹ gba. “Yé nabọẹ, yé ma sọ gblọnhó de na ẹn; na aṣẹ ahọlu tọn wẹ dọ, Mì gblọn ohó de na ẹn blo.” (Isaia 36:21) Eliakimi, Ṣẹbna, po Joa po lẹkọyi Hẹzekia dè bo dogbè ohó Labṣakẹ tọn lẹ.—Isaia 36:22.
Hẹzekia Basi Nudide De
15. (a) Nudide tẹwẹ pannukọn Hẹzekia todin? (b) Nawẹ Jehovah vọ́ jide na omẹ etọn lẹ gbọn?
15 Todin Ahọlu Hẹzekia dona basi nudide de. Be Jelusalẹm na jogbe na Assilianu lẹ wẹ? be e na kọ̀n awhànpa dopọ hẹ Egipti wẹ? kavi e na hoavùn na ede? Hẹzekia tin to kọgbidinamẹ sinsinyẹn glọ. To whenuena e do Eliakimi po Ṣẹbna po hlan taidi wẹnsagun, e yì tẹmpli Jehovah tọn mẹ, to pọmẹ po sunnu mẹho heyin yẹwhenọ lẹ po, nado kannubiọ Jehovah gbọn yẹwhegán Isaia gblamẹ. (Isaia 37:1, 2) Wẹnsagun ahọlu tọn lẹ dó odẹ́vọ̀ bo dọnsẹpọ Isaia, bo dọmọ: “Egbé azán tukla tọn gbè wẹ, wiwọ́ tọn, po ovlẹ po tọn . . . Eya OKLUNỌ Jiwheyẹwhe towe na sè ohó Labṣakẹ tọn, mẹhe klunọ etọn, ahọlu Assilia tọn dohlan nado dọnú yindò do Jiwheyẹwhe ogbẹ̀nọ go, bo na wọhẹ ohó he OKLUNỌ Jiwheyẹwhe towe sè.” (Isaia 37:3-5) Mọwẹ, Assilianu lẹ to avùnnukundiọsọ Jiwheyẹwhe ogbẹ̀nọ! Be Jehovah na doayi mẹvlẹko yetọn lẹ go wẹ ya? Gbọn Isaia gblamẹ, Jehovah vọ́ jide na Ju lẹ dọmọ: “A dibuna ohó he a sè blo, gbọn ehe tọn devi ahọlu Assilia tọn lẹ do dọho ylan do ogo e. Pọ́n, yẹn na yí gbọfufu de do ohò etọn mẹ, e na sè linlin de, bosọ lẹgọ yì aigba ewọ lọsu tọn ji; yẹn nasọ hẹn ẹn jai gbọn ohi nù to aigba ewọ lọsu tọn ji.”—Isaia 37:6, 7.
16. Wekanhlanmẹ tẹlẹ wẹ Sẹnnakelibi yí dohlan?
16 To madẹnmẹ, Labṣakẹ yin oylọ-basina nado wá tin to apá na Sẹnnakelibi dile ahọlu lọ tọ́n-awhàn Libna. Sẹnnakelibi na pehẹ Jelusalẹm to godo mẹ. (Isaia 37:8) Etomọṣo, kọlilẹ Labṣakẹ tọn ma dekànpona kọgbidinamẹ he tin to Hẹzekia ji gba. Sẹnnakelibi yí wekanhlanmẹ budonamẹ tọn lẹ hlan bo basi zẹẹmẹ nuhe tòmẹnu Jelusalẹm tọn lẹ sọgan donukun eyin yé gbẹ́ nado jogbe: “Hiẹ ko sè nuhe ahọlu Assilia tọn lẹ wà hẹ otò lẹ, le yé hù yé sudo gbidigbidi do: be yè na whlẹn hiẹ wẹ? Be vodun akọta lẹ tọn ko whlẹn yé he otọ́ ṣie lẹ husudo la? . . . Fie wẹ ahọlu Hamati tọn te, po ahọlu Alpadi tọn po, ahọlu otò Sefalvaimi tọn, Hena po Ivva po tọn te?” (Isaia 37:9-13) Na taun tọn, Assilianu lẹ to didọ dọ nulunu wẹ e yin nado yíavunlọ—yèdọ avunlọ-yíyí na hẹn nuhahun susu dogọ wá!
17, 18. (a) Etẹwẹ whàn Hẹzekia nado biọ hihọ́-basinamẹ Jehovah tọn? (b) Nawẹ Jehovah yí Isaia zan nado na gblọndo Assilianu lọ gbọn?
17 Na e yin ahunmẹduna dogbọn kọdetọn nudide he e dona basi tọn dali wutu, Hẹzekia hùn wekanhlanmẹ Sẹnnakelibi tọn lẹ do kọmẹ to Jehovah nukọn to tẹmpli lọ mẹ. (Isaia 37:14) E vẹ̀ Jehovah to odẹ̀ ahundoponọ tọn de mẹ nado dotoai hlan budonamẹ Assilianu lọ tọn, bo dotana odẹ̀ etọn po hogbe helẹ po dọmọ: “Enẹwutu OKLUNỌ E Jiwheyẹwhe mítọn, whlẹn mí dinvie sọn alọ etọn mẹ, na ahọludu aigba tọn lẹpo ni yọnẹn dọ hiẹ wẹ OKLUNỌ, yèdọ hiẹ dopo kẹdẹ.” (Isaia 37:15-20) Sọn ehe mẹ e họnwun dọ Hẹzekia yin ahunmẹduna jẹnukọn, e mayin po whlẹngán edetiti tọn po gba, ṣigba po vlẹko he na yin hinhẹnwá oyín Jehovah tọn ji po eyin Assilia gbawhàn Jelusalẹm tọn.
18 Gblọndo Jehovah tọn na odẹ̀ Hẹzekia tọn wá gbọn Isaia gblamẹ. Jelusalẹm ma dona jogbe na Assilia gba; e dona yíavunlọ na ede. Taidi dọ e to hodọna Sẹnnakelibi nkọ, Isaia lá wẹndomẹ Jehovah tọn hlan Assilia po adọgbigbo po dọmọ: “Awhli viyọnnu Ziọni tọn, ko vlẹ ede, bosọ vlẹ we kò; viyọnnu Jelusalẹm tọn ko mìmí ota etọn do oji we [gbọn vlẹko dali].” (Isaia 37:21, 22) To enẹgodo taidi kọdetọn de, Jehovah yidogọ dọmọ: ‘Mẹnu wẹ hiẹ yin nado vlẹ Omẹ Wiwe Islaeli tọn kò? Yẹn yọ́n nuwiwa towe lẹ. Hiẹ tindo yanwle daho lẹ; hiẹ nọ yigo zẹjlẹgo. Hiẹ ko dejido huhlọn awhànfuntọ towe tọn go bo ko gbawhàn aigba susu tọn. Ṣigba awhàngbigba do hiẹ ji ma gló gba. Yẹn na hẹn tito towe lẹ jẹflumẹ. Yẹn na gbawhàn towe. Enẹgodo yẹn na wà hlan we dile hiẹ ko wà hlan mẹdevo lẹ do. Yẹn na yí omlẹn de do awọntin towe mẹ bo na plan we lẹkọyi Assilia!’—Isaia 37:23-29.
“Ehe Nasọ Yin Ohia lọ Na We”
19. Ohia tẹwẹ Jehovah na Hẹzekia, podọ etẹwẹ e zẹẹmẹdo?
19 Etẹwẹ hẹn Hẹzekia deji dọ dọdai Isaia tọn na mọ hẹndi yí? Jehovah na gblọndo dọmọ: “Ehe nasọ yin ohia lọ na we, Mìwlẹ na dù to owhe he mẹ nuhe hunkọ wú na ede; podọ to owhe awetọ mẹ ehe wú jẹgbonu sọn dopolọ mẹ: podọ to owhe atọ̀ntọ mẹ mì ni donú, bosọ gbẹ̀n, mì dó ovẹn, bosọ dù sinsẹ́n etọn.” (Isaia 37:30) Jehovah na wleawu núdùdù tọn na Ju heyin ginglọn do whégbè lẹ. Dile etlẹ yindọ yé ma penugo nado dó jinukun lẹ na mẹgbeyinyan Assilianu lẹ tọn wutu, yé na penugo nado dùnú sọn pipotọ jibẹwawhé owhe he wayi tọn mẹ. To owhe he bọdego mẹ, yèdọ owhe gbọjẹ tọn, yé dona jo ogle yetọn lẹ do nado gbọgbé, mahopọnna ninọmẹ egblemaku yetọn tọn. (Eksọdusi 23:11) Jehovah dopagbe dọ eyin gbẹtọ lọ lẹ setonuna ogbè emitọn, gbadó susugege na wú to ogle lẹ mẹ nado wleawu núdùdù tọn na yé. Enẹgodo, to owhe he bọdego mẹ, sunnu lẹ na dó jinukun dile yé nọ basi do dai bo na dù sinsẹ́n azọ́n yetọn tọn.
20. Aliho tẹ mẹ wẹ mẹhe họngán sọn mẹgbeyinyan Assilianu lẹ tọn mẹ lẹ na “vọ́ adọ̀ hẹnai jẹdò, bosọ sẹ́n sinsẹ́n hlan aga” gbọn?
20 Todin Jehovah yí omẹ etọn lẹ jlẹdo atin he ma sọgan yin hinhọ̀n po awubibọ po de go bo dọmọ: “Pipotọ he họngán sọn owhé Juda tọn gbè na vọ́ adọ̀ hẹnai jẹdò, bosọ sẹ́n sinsẹ́n hlan aga.” (Isaia 37:31, 32) Mọwẹ, mẹhe dejido Jehovah go lẹ ma dona dibuna onú depope gba. Yewlẹ po ovi yetọn lẹ po na lodo gligli to aigba lọ ji.
21, 22. (a) Dọdai tẹwẹ yin didọ gando Sẹnnakelibi go? (b) Nawẹ podọ whetẹnu wẹ ohó Jehovah tọn lẹ mọ hẹndi yí gando Sẹnnakelibi go te?
21 Etẹwẹ dogbọn budonamẹ Assilia tọn sọta Jelusalẹm dali? Jehovah gblọn dọmọ: “Ewọ ma na wá otò he mẹ, mọ e ma na sẹ́ ogá do finẹ, e ma to na hẹn sàgbà wá nukọn etọn, mọ e ma na kùn dòkọ́ do e go. Aliho he e gbọn wá, dopo nẹ wẹ e na gbọn yì, e ma na wá otò he mẹ gba.” (Isaia 37:33, 34) To popolẹpo mẹ, awhànfunfun depope ma na tin to Assilia po Jelusalẹm po ṣẹnṣẹn gba. Po nupaṣamẹ po, Assilianu lẹ wẹ na ṣí-awhàn matin avùnhiho, e mayin Ju lẹ gba.
22 Dile e dọ do, angẹli dopo wẹ Jehovah dohlan he hù suhugan awhànpa Sẹnnakelibi tọn lẹ—yèdọ sunnu 185 000. E họnwun dọ Libna wẹ ehe jọ te, bọ Sẹnnakelibi lọsu fọ́n to afọnnu bo mọ dọ nukọntọ lẹ, awhàngán lẹ, po omẹ klogán-klogán awhànpa etọn mẹ tọn lẹ po ko kú. Po winyan po, e lẹkọyi Nineve, ṣigba mahopọnna awhàn-ṣiṣi ayidego tọn etọn, e yí tasinsinyẹn do zindonukọn to yẹwhe lalo Nislọki sinsẹ̀n mẹ. To owhe delẹ godo, dile e to sinsẹ̀n-basi to tẹmpli Nislọki tọn mẹ, Sẹnnakelibi yin hùhù gbọn awe to visunnu etọn lẹ mẹ dali. Whladopo dogọ, Nislọki he ma tindo ogbẹ̀ ma penugo nado whlẹn mẹ gán.—Isaia 37:35-38.
Yise Hẹzekia Tọn Yin Hinhẹn Lodo Dogọ
23. Kọgbidinamẹ tẹwẹ Hẹzekia pannukọn to whenuena Sẹnnakelibi ṣẹṣẹ tọ́n-awhàn Juda, podọ etẹwẹ yin kọdetọn kọgbidinamẹ ehe tọn?
23 To nudi ojlẹ he mẹ Sẹnnakelibi ṣẹṣẹ tọ́n-awhàn Juda, Hẹzekia bẹ azọ̀n sinsinyẹn. Isaia dọna ẹn dọ e na kú. (Isaia 38:1) Ahọlu owhe 39-mẹvi lọ jẹflumẹ taun. Ahunmẹdunamẹnu etọn mayin na dagbemẹninọ edetiti tọn kẹdẹ gba ṣigba na sọgodo gbẹtọ lẹ tọn ga. Jelusalẹm po Juda po tin to owù mẹgbeyinyan Assilianu lẹ tọn mẹ. Eyin Hẹzekia kú, mẹnu wẹ na yin nukọntọ to avùnhiho lọ mẹ? To ojlẹ enẹ mẹ, Hẹzekia ma ko tindo visunnu he na hẹ gánzinpo ji gba. Hẹzekia vẹ̀ Jehovah to odẹ̀ vẹkuvẹku de mẹ nado wàlẹblanu na ẹn.—Isaia 38:2, 3.
24, 25. (a) Nawẹ Jehovah yí homẹhunhun do na gblọndo odẹ̀ Hẹzekia tọn gbọn? (b) Azọ́njiawu tẹwẹ Jehovah basi, dile Isaia 38:7, 8 basi zẹẹmẹ etọn do?
24 Isaia ma tlẹ ko tọ́nsọn awánu họ̀nmẹ lọ tọn mẹ gba to whenuena Jehovah sọ vọ́ ẹ dohlan adọ́zan ahọlu he to azọ̀njẹ lọ tọn kọ̀n po wẹndomẹ devo po dọmọ: “Yẹn ko sè odẹ̀ towe, yẹn mọ dasin towe, doayi e go, yẹn na yí owhe fọtọ̀n dogọ azán towe. Yẹn nasọ whlẹn we po otò he po sọn alọ ahọlu Assilia tọn mẹ: yẹn na whlẹn otò he.” (Isaia 38:4-6; 2 Ahọlu lẹ 20:4, 5) Jehovah na hẹn opagbe etọn lodo po ohia jiawu de po: “Yẹn na hẹn ojlẹ oyẹ̀ tọn he ko jẹte to [pèkán] Ahazi tọn go, gọ̀ do godo whla ao.”—Isaia 38:7, 8a.
25 Dile whenuho-kantọ Josephus heyin Juvi lọ dọ do, pèkán de tin to họ̀nmẹ ahọlu lọ tọn, bọ vlavo odòtin de tin sẹpọ ẹ. To whenuena hinhọ́n owhè tọn tá do odòtin lọ go, yé nọ tindo oyẹ̀ do pèkán lọ lẹ go. Mẹde sọgan yọ́n ganmẹ azán lọ tọn gbọn oyẹ̀ he tin to pèkán lọ go lẹ pinpọ́n dali. Todin Jehovah na wà azọ́njiawu de. To doyiyi oyẹ̀ lọ tọn to pèkán lọ lẹ go pó godo dile e ko nọ jọ do, e na vọ́ agọjoyigodo yì pèkán ao ji. Mẹnu wẹ ko sè onú mọnkọtọn pọ́n gbede? Biblu dọmọ: “Mọwẹ owhè gọ̀ do godo whla ao na ojlẹ sọha he e do jẹte.” (Isaia 38:8b) To enẹgodo tlolo, Hẹzekia jẹgángán sọn awutu etọn mẹ. Linlin ehe tọn gbayipe kakajẹ Babilọni. To whenuena ahọlu Babilọni tọn sè, e do wẹnsagun lẹ hlan Jelusalẹm nado dindona.
26. Etẹwẹ yin dopo to kọdetọn he gbẹzan Hẹzekia tọn hinhẹn dite dogọ tindo mẹ?
26 Nudi owhe atọ̀n to whenuena Hẹzekia jẹgángán to azọ́njiawu-liho godo, visunnu etọn tintan, Manassẹ, yin jiji. To whenuena Manassẹ whẹ́n, e ma do pinpẹn nutọn hia na awuvẹmẹ Jiwheyẹwhe tọn, he zọ́n bọ ewọ do yin jiji gba! Kakatimọ, to suhugan gbẹzan etọn tọn whenu, Manassẹ wà nuhe ylan tlala to nukun Jehovah tọn mẹ.—2 Otannugbo lẹ 32:24; 33:1-6.
Awugbopo to Whẹdida Mẹ
27. Aliho tẹ mẹ wẹ Hẹzekia do pinpẹn nutọn hia Jehovah te?
27 Hẹzekia yin dawe de he tindo yise, taidi tọgbo etọn Davidi. E ylọ Ohó Jiwheyẹwhe tọn dọ nujọnu. Sọgbe hẹ Howhinwhẹn lẹ 25:1, ewọ wẹ wleawuna ohó heyin mimọ todin to Howhinwhẹn lẹ weta 25 jẹ 29 mẹ. Mẹdelẹ yise dọ ewọ wẹ sọ kàn Psalm 119tọ lọ ga. Ohàn pẹdido tọn he whanmẹ he Hẹzekia pà to whenuena e jẹgángán sọn awutu etọn mẹ godo dohia dọ e yin dawe de he tindo numọtolanmẹ sisosiso. E dotana dọ onú titengbe hugan to gbẹzan mẹ wẹ nado penugo bo pà Jehovah to tẹmpli Etọn mẹ “to azán mítọn lẹpo gbè.” (Isaia 38:9-20) Na mímẹpo ni tindo numọtolanmẹ dopolọ dogbọn sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke dali!
28. Nuṣiwa tẹwẹ Hẹzekia basi to whẹdida mẹ to whenuena e ko yin azọ̀nhẹngbọna to azọ́njiawu-liho godo?
28 Dile e tlẹ yin nugbonọ, mapenọ wẹ Hẹzekia yin. To whenuena Jehovah ko hẹnazọ̀ngbọna ẹn godo e basi nuṣiwa sinsinyẹn de to whẹdida mẹ. Isaia basi zẹẹmẹ dọmọ: “To ojlẹ nẹ mẹ wẹ Mẹloadaki-Baladani ovi Baladani tọn, ahọlu Babilọni tọn, do owe po nunina po hlan Hẹzekia: na e sè dọ e ko jẹazọ̀n, bosọ jẹgángán. Hẹzekia sọ jaya na yé wutu, bosọ yí ohọ̀ yẹyinu etọn tọn hia yé, fataka, po sika po, po nuwhẹ́nkun po, po nusisá akuẹgegenu tọn po, ohọ̀ gbaja etọn tọn lẹpo, po nuhe yè mọ to adọkunnu etọn mẹ lẹ po: onú de ma tin to owhé etọn gbè, kavi to ahọludu etọn lẹpo mẹ, he Hẹzekia ma yí hia yé.”—Isaia 39:1, 2.b
29. (a) Etẹwẹ sọgan ko yin linlẹn Hẹzekia tọn to whenuena e do adọkunnu etọn lẹ hia afọzedaitọ Babilọninu tọn lẹ? (b) Etẹlẹ mẹ wẹ nuṣiwa Hẹzekia tọn to whẹdida mẹ na dekọtọn do?
29 Etlẹ yin to nugbajẹmẹji awhàngbigba tọn he angẹli Jehovah tọn hẹnwa e ji godo, Assilia zindonukọn nado to budona akọta susu devo lẹ, gọna Babilọni. Hẹzekia sọgan ko jlo nado yinuwado ahọlu Babilọni tọn ji taidi gbekọndopọtọ sọgodo tọn de. Ṣigba, Jehovah ma jlo dọ tòmẹnu Juda tọn lẹ ni kọngbedopọ hẹ kẹntọ yetọn lẹ gba; e jlo dọ yé ni dejido ewọ go! Gbọn yẹwhegán Isaia gblamẹ, Jehovah de sọgodo hia Hẹzekia dọmọ: “Azán lọ wá, dọ nuhe tin to owhé towe gbè lẹpo, podọ nuhe otọ́ towe lẹ ko bẹpli kakajẹ egbé, wẹ yè na hẹn yì Babilọni: onú de ma na pò . . . Podọ sọn visunnu he na tọ́nsọn ohò towe mẹ lẹ he hiẹ na ji, wẹ yé na bẹ yì; yé nasọ yin ojọ̀ to awánu ahọlu Babilọni tọn mẹ.” (Isaia 39:3-7) Mọwẹ, akọta lọ he ji Hẹzekia to tintẹnpọn nado yinuwado wẹ na bẹ adọkunnu Jelusalẹm tọn lẹ to godo mẹ bo na bẹ tòvi etọn lẹ yì kanlinmọgbenu. Adọkunnu he Hẹzekia dohia Babilọninu lẹ yinuwa dogọ nado fọ́n ojlo nukunkẹn yetọn tọn dote.
30. Nawẹ Hẹzekia do walọdagbe hia gbọn?
30 E họnwun dọ to alọdindlẹndo nujijọ lọ he mẹ Hẹzekia do adọkunnu etọn lẹ hia Babilọninu lẹ te mẹ, 2 Otannugbo lẹ 32:26 dọmọ: “Hẹzekia huwhẹ ede na sakla ayiha etọn tọn lọ, ewọ po tòmẹnu Jelusalẹm tọn lẹ po, mọwẹ homẹgble OKLUNỌ tọn lọ ma sọ wá yé ji to azán Hẹzekia tọn lẹ mẹ gba.”
31. Etẹwẹ kọdetọn onú lẹ tọn na Hẹzekia, podọ etẹwẹ ehe plọn mí?
31 Mahopọnna mapenọ-yinyin etọn, Hẹzekia yin dawe de he tindo yise. E yọnẹn dọ omẹ nujọnu tọn he tindo numọtolanmẹ de wẹ Jiwheyẹwhe etọn, Jehovah yin. To whenuena e tin to kọgbidinamẹ glọ, Hẹzekia hodẹ̀ vẹkuvẹku hlan Jehovah, bọ Jehovah sọ na gblọndo e. Jehovah Jiwheyẹwhe na ẹn jijọho na pipotọ azán etọn lẹ tọn, podọ Hẹzekia dopẹ́ na enẹ. (Isaia 39:8) Jehovah dona yin nujọnu na mí to egbehe ga. To whenuena nuhahun lẹ fọndote, taidi Hẹzekia, na mí ni lẹhlan Jehovah dè na nuyọnẹn po pọngbọ po, na e nọ “na omẹ susugege, bo ma nọ wọhẹ omẹ.” (Jakobu 1:5) Eyin mí zindonukọn nado doakọ́nnanu bo yí yise zan to Jehovah mẹ, mí sọgan deji dọ ewọ na lẹzun “ahọsutọ yé he whesọ do dín in lẹ tọn,” yèdọ todin podọ to sọgodo.—Heblu lẹ 11:6.
[Nudọnamẹ Odò Tọn Lẹ]
a Lẹndopọ etọn hugan dọla livi 9 daa (Amelika tọn) to akuẹ didiọ dintọn mẹ.
b To awhàngbigba do Sẹnnakelibi ji godo, akọta he lẹdope lẹ hẹn nunina sika, fataka, po onú họakuẹ devo lẹ po tọn wá na Hẹzekia. To 2 Otannugbo lẹ 32:22, 23, 27 mẹ, mí hia dọ “Hẹzekia sọ tindo adọkun susu tlala po gbégbò po” podọ “ewọ yin mẹzedaga to nukun akọta lẹpo tọn mẹ.” Nunina ehelẹ sọgan ko hẹn ẹn yọnbasi na ẹn nado vọ́ ohọ̀ adọkun tọn etọn hẹn gọ́, ehe e ko hẹn jẹvọ́ to whenuena e to odèkuẹ sú hlan Assilianu lẹ.
[Yẹdide to weda 383]
Ahọlu Hẹzekia dejido Jehovah go to whenuena e pannukọn awhànpa Assilia tọn
[Yẹdide weda blebu ji tọn to weda 384]
[Yẹdide to weda 389]
Ahọlu lọ do wẹnsagun lẹ hlan Isaia nado sè ayinamẹ Jehovah tọn
[Yẹdide to weda 390]
Hẹzekia hodẹ̀ dọ oyín Jehovah tọn ni yin gigopana gbọn awhàngbigba do Assilia ji dali
[Yẹdide to weda 193]
Angẹli Jehovah tọn hù Assilianu 185 000