WETA 10
“Mì Na Gọwá Ogbẹ̀”
BLADOPỌ: Numimọ he gando “ohú húhú” he yin hinhẹngọwa ogbẹ̀ lọ lẹ go gọna lehe e wá mọ hẹndi daho hugan de do
1-3. Etẹwẹ zọ́n bọ numọtolanmẹ Ju he tin to Babilọni lẹ tọn diọ to ajiji mẹ? (Pọ́n yẹdide he tin to bẹjẹeji hosọ ehe tọn.)
LEHE numọtolanmẹ Ju he tin to Babilọni lẹ tọn diọ to ajiji mẹ do sọ! Na nudi owhe atọ́n todin, Ezekiẹli ko to nugbẹna yé gando todido agọ̀ yetọn lẹ go, amọ́ vivẹnudido etọn lẹpo wẹ taidi osin bado pápá nẹgbé. Mahopọnna wadohia depope he e basi, apajlẹ depope he e na, owẹ̀n depope he e lá, kanlinmọ lọ lẹ ma jlo na yise dọ Jehovah na dike bọ Jelusalẹm na yin vivasudo. Etlẹ yin to whenue yé sè dọ awhànpa Babilọni tọn ko dosla lẹdo tòdaho lọ, yé gbẹ́ kudeji dọ nude ma na wà mẹhe to e mẹ lẹ.
2 Ṣigba todin, yèdọ owhe awe to whenue osladido lọ ko bẹjẹeji godo, fibẹtado-dintọ he ṣẹṣẹ họ̀n sọn Jelusalẹm wá Babilọni de na linlin dọmọ: “Tòdaho lọ ko yin hihọliai!” Linlin enẹ hẹn kanlinmọ lọ lẹ jẹflumẹ. E vẹawuna yé nado yise dọ tòdaho yiwanna yetọn po tẹmpli wiwe lọ po masọ tin ba, podọ aigba dagbedagbe yetọn ko yin hihòyi! Nukundido yetọn lẹpo ko lẹzun ovọ́.—Ezek. 21:7; 33:21.
3 Etomọṣo, to ojlẹ flumẹjijẹ tọn ehe mẹ, Ezekiẹli mọ numimọ jiawu de he namẹ todido. Owẹ̀n tẹwẹ numimọ ehe bẹhẹn na kanlinmọ he ko gbàpe lọ lẹ? Nawẹ e gando omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ go to egbehe gbọn, podọ ale tẹlẹ wẹ dopodopo mítọn sọgan mọyi sọn e mẹ? Nado mọ gblọndo na kanbiọ enẹlẹ, mì gbọ mí ni gbadopọnna nuhe Jehovah dehia Ezekiẹli.
“Dọ Dọdai Do Ohú Ehelẹ Ji” Bosọ “Dọ Dọdai Hlan Jẹhọn”
4. Etẹwẹ dọ̀n ayidonugo Ezekiẹli tọn to numimọ he e mọ lọ mẹ?
4 Hia Ezekiẹli 37:1-10. Gbọn numimọ gblamẹ, Ezekiẹli mọ ede to dankló de ji he gọ́ na ohú lẹ. Vlavo nado hẹn ẹn diun dọ numimọ lọ na gbọṣi ayiha Ezekiẹli tọn mẹ, Jehovah degbena yẹwhegán lọ nado “jugbọn ṣẹnṣẹn” ohú he gọ́ finẹ lọ lẹ tọn. Dile Ezekiẹli to zọnlinzin gbọn dankló lọ ji, onú titengbe awe wẹ dọ̀n ayidonugo etọn: sọha ohú lọ lẹ tọn po ninọmẹ he mẹ yé te po. E doayi e go dọ yé “sù tlala” bosọ “hú taun.”
5. Gbedide awe tẹlẹ wẹ Jehovah na Ezekiẹli, podọ etẹwẹ jọ to whenue e wà nuhe yin bibiọ to e si lọ lẹ godo?
5 Enẹgodo, Jehovah na gbedide awe delẹ Ezekiẹli he na dekọtọn do nujijọ hẹngọwa tọn debọdo-dego lẹ mẹ. Jẹnukọn whẹ́, e degbena ẹn dọmọ: “Dọ dọdai do ohú ehelẹ ji” bo dọna yé dọ yé ni “gọwá ogbẹ̀.” (Ezek. 37:4-6) Tlolo he Ezekiẹli dọ dọdai lọ, “nude dọnú, yèdọ nudidọ sinsinyẹn de, podọ ohú lọ lẹ sọ jẹ ṣiṣá do yede go ji,” enẹgodo “agbasakàn po agbasalan po” jẹ ohú lọ lẹ go bọ “ayú sọ ṣinyọ́n yé ji.” (Ezek. 37:7, 8) Bọdo enẹ go, Jehovah na ẹn gbedide awetọ dọmọ: “Dọ dọdai hlan jẹhọn” bo dọna ẹn dọ ni “yìn do” oṣiọ lọ lẹ ji. Whenue Ezekiẹli wàmọ, “gbọfufu sọ wá yé mẹ bọ yé jẹ gbigbọ ji bo fọnṣite do afọ yetọn lẹ ji, yèdọ awhànpa daho tlala de.”—Ezek. 37:9, 10.
“Ohú Mítọn lẹ Ko Hú, Mí Masọ Tindo Todido de Ba”
6. Ohó Jehovah tọn tẹlẹ wẹ gọalọna Ezekiẹli nado mọnukunnujẹ numimọ lọ mẹ?
6 Todin, Jehovah hẹn zẹẹmẹ numimọ lọ tọn họnwun na Ezekiẹli dọmọ: “Owhé Islaeli tọn pete wẹ ohú ehelẹ nọtena.” Na nugbo tọn, whenue kanlinmọ lọ lẹ sè dọ Jelusalẹm yin vivasudo, e taidi na yé dọ yé ko kú wẹ nkọ. Yé wule dọmọ: “Ohú mítọn lẹ ko hú, mí masọ tindo todido de ba. Mí ko yin sinsánsẹ pete.” (Ezek. 37:11; Jel. 34:20) Enẹwutu, nado na jidide yé to lewuwu yetọn mẹ, Jehovah dehia dọ numimọ dobu ohú lẹ tọn ehe bẹ owẹ̀n dagbe todido tọn de hẹn na Islaeli.
7. Etẹwẹ Jehovah dehia Ezekiẹli, dile e yin kinkandai to Ezekiẹli 37:12-14 mẹ do, podọ jidide tẹwẹ ehe na omẹ Etọn he tin to kanlinmọgbenu lẹ?
7 Hia Ezekiẹli 37:12-14. Gbọn numimọ ehe gblamẹ, Jehovah hẹn kanlinmọ lọ lẹ deji dọ emi na hẹn yé gọwá ogbẹ̀ bo na plan yé lẹkọyi aigba yetọn ji bosọ dotẹnna yé do finẹ. Humọ, Jehovah sọ vọ́ dlẹnalọdo yé taidi “omẹ [etọn] lẹ.” Lehe hogbe enẹlẹ na ko na tuli kanlinmọ he jẹflumẹ lọ lẹ do sọ! Naegbọn yé gán kudeji dọ opagbe hẹngọwa tọn ehe na mọ hẹndi? Na onù Jehovah lọsu tọn mẹ wẹ e tọ́n sọn wutu. E dọmọ: “Yẹn Jehovah lọsu wẹ ko dọ ẹ bosọ wà ẹ.”
8. (a) Nawẹ “owhé Islaeli tọn pete” wá tin to ninọmẹ oṣiọ tọn nkọ mẹ gbọn? (b) Nawẹ Ezekiẹli 37:9 do nuhe hẹn okú yẹhiadonu tọn Islaeli tọn wá hia gbọn? (Pọ́n nudọnamẹ odò tọn.)
8 Nawẹ adà ylankan numimọ dọdai tọn ehe tọn ko mọ hẹndi do akọta Islaeli hohowhenu tọn go gbọn? Islaeli jẹ kúkú ji to yẹhiadonu-liho bẹsọn 740 J.W.M., whenue ahọluduta hẹnnu ao tọn lọ jai bo yin bibẹ yì kanlinmọgbenu. To nudi owhe 130 godo, whenue omẹ Juda tọn lẹ lọsu yin bibẹ yì, “owhé Islaeli tọn pete” wá tin to kanlinmọgbenu. (Ezek. 37:11) To yẹhiadonu-liho, pipli kanlinmọ lọ lẹ tọn pete wẹ taidi oṣiọ kẹdẹdi ohú he Ezekiẹli mọ to numimọ mẹ lọ lẹ.a Sọ flindọ gbọnvona dọ Ezekiẹli mọ ohú lẹ, e sọ doayi e go dọ yé “hú taun,” ehe dohia dọ yé ko nọ ninọmẹ oṣiọ tọn nkọ enẹ mẹ na ojlẹ dindẹn. Podọ na nugbo tọn, to lẹndopọ mẹ, Islaeli po Juda po nọ ninọmẹ enẹ mẹ na owhe 200 linlán, yèdọ sọn 740 jẹ 537 J.W.M.—Jel. 50:33.
9. Nawẹ nuhe jọ do Islaeli jọwamọ hohowhenu tọn go jlo na taidi nudopolọ hẹ nuhe jọ do “Islaeli Jiwheyẹwhe tọn” go gbọn?
9 Dọdai hẹngọwa tọn he gando Islaeli go lẹ, taidi dehe nkọ Ezekiẹli dọ lẹ, sọ nọ tindo hẹndi daho hugan de. (Owalọ 3:21) Kẹdẹdile akọta Islaeli jọwamọ hohowhenu tọn yin “hùhù” bo gbọṣi ninọmẹ oṣiọ tọn mẹ to yẹhiadonu-liho na ojlẹ dindẹn do, mọ wẹ “Islaeli Jiwheyẹwhe tọn,” yèdọ agun Klistiani yiamisisadode lẹ tọn, yin hùhù to yẹhiadonu-liho bo nọ ninọmẹ oṣiọ tọn nkọ mẹ to kanlinmọgbenu na ojlẹ dindẹn do. (Gal. 6:16) Na nugbo tọn, kanlinmọgbenu-ninọ agun mẹyiamisisadode lẹ tọn to pọmẹ zindonukọn na ojlẹ dindẹn sọmọ bọ ninọmẹ gbigbọmẹ tọn yetọn sọgan yin yiyijlẹdo ohú he “hú taun” lẹ go. (Ezek. 37:2) Dile weta he wayi basi zẹẹmẹ etọn do, kanlinmọgbenu-ninọ agun Klistiani yiamisisadode lẹ tọn bẹjẹeji to owhe kanweko awetọ W.M. bo zindonukọn na owhe kanweko susu, kẹdẹdile Jesu ko dohia do to oló Ahọluduta lọ tọn he gando likun po ogbé ylankan lẹ po go lọ mẹ.—Mat. 13:24-30.
“Ohú lọ lẹ Sọ Jẹ Ṣiṣá Do Yede Go Ji”
10. (a) Etẹwẹ dọdai he tin to Ezekiẹli 37:7, 8 mẹ dọ dọ e na jọ do omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ go? (b) Etẹlẹ wẹ na ko vọ́ jide na kanlinmọ budisi Jiwheyẹwhe tọ́ lẹ vudevude?
10 To hohowhenu, Jehovah dọ dọdai dọ omẹ emitọn lẹ na yin hinhẹngọwa ogbẹ̀ to aliho debọdo-dego tọn mẹ. (Ezek. 37:7, 8) To whelọnu lo, etẹlẹ wẹ vọ́ jide na kanlinmọ budisi Jiwheyẹwhe tọ́ lẹ vudevude dọ todido yetọn nado lẹkọyi Islaeli na wá mọ hẹndi? Dopo to nuhe na ko na yé todido lẹ mẹ wẹ dọdai he ko yin didọ gbọn yẹwhegán he nọgbẹ̀ jẹnukọnna yé lẹ dali. Di apajlẹ, Isaia dọ dọdai dọ pipotọ de, yèdọ “okún wiwe de,” na lẹkọwa aigba lọ ji. (Isa. 6:13; Jobu 14:7-9) Humọ, dọdai hẹngọwa tọn susu he Ezekiẹli kandai lẹ na ko gọalọ nado hẹn todido enẹ dogbẹ̀. Podọ, nugbo lọ dọ sunnu nugbonọ delẹ taidi yẹwhegán Daniẹli tin to ṣẹnṣẹn yetọn to Babilọni—gọna aliho jiawu he mẹ tòdaho Babilọni tọn jai to 539 J.W.M. te—na ko yidogọna todido kanlinmọ lọ lẹ tọn dọ yé na wá lẹkọ to gbèdopo.
11, 12. (a) Nawẹ hẹngọwa debọdo-dego de wá aimẹ gando “Islaeli Jiwheyẹwhe tọn” go gbọn? (Sọ pọ́n apotin lọ “Sinsẹ̀n-Bibasi Wiwe-Ṣeke—Yin Hinhẹngọwa Vudevude.”) (b) Kanbiọ tẹwẹ hodidọ he tin to Ezekiẹli 37:10 mẹ fọndote?
11 Nawẹ hẹngọwa debọdo-dego mọnkọtọn de wá aimẹ gando “Islaeli Jiwheyẹwhe tọn,” yèdọ agun Klistiani yiamisisadode lẹ tọn go gbọn? To owhe kanweko susu he juwayi to kanlinmọgbenu-ninọ he taidi ninọmẹ oṣiọ tọn nkọ lọ whenu, “nudidọ sinsinyẹn de” yin sisè dile omẹ budisi Jiwheyẹwhe tọ́ delẹ jẹ avùnlọyina sinsẹ̀n-bibasi nugbo ji. Di apajlẹ, to owhe kanweko 16tọ mẹ, William Tyndale basi lẹdogbedevomẹ Biblu tọn do Glẹnsigbe mẹ. E ma vivi na nukọntọ sinsẹ̀n Katoliki Lomu tọn lẹ dọ omẹ paa lẹ lọsu sọgan jẹ Biblu hia ji todin. Enẹwutu, Tyndale yin hùhù. Etomọṣo, adọgbotọ devo lẹ zindonukọn nado de lẹdogbedevomẹ Biblu tọn lẹ tọ́n do ogbè devo lẹ mẹ bọ hinhọ́n gbigbọmẹ tọn jẹ wunhọ́n ji vudevude to aihọn zinvlu tọn whenẹnu tọn mẹ.
12 To nukọn mẹ, whenue Charles T. Russell po gbẹdohẹmẹtọ etọn lẹ po jẹ nugbo Biblu tọn lẹ hẹngọwa ji po zohunhun po, e taidi dọ “agbasakàn po agbasalan po” ko jẹ ohú lẹ go wẹ nkọ. Le Phare de la Tour de Sion po owe devo lẹ po gọalọna ahunjijlọnọ lẹ nado mọ nugbo gbigbọmẹ tọn lẹ bọ enẹ whàn yé nado kọnawudopọ hẹ devizọnwatọ yiamisisadode Jiwheyẹwhe tọn lẹ. To bẹjẹeji owhe 1900 lẹ tọn, mẹyiamisisadode Jiwheyẹwhe tọn lẹ sọ vọ́ mọ huhlọn yí dogọ to whenue azọ́nwanu delẹ taidi “Photo-Drame de la création” po owe lọ Le mystère accompli po yin didetọn. Whenu vude to enẹgodo, ojlẹ sọ̀ na Jiwheyẹwhe nado hẹn omẹ etọn lẹ “fọnṣite do afọ yetọn lẹ ji.” (Ezek. 37:10) Whetẹnu podọ nawẹ enẹ jọ gbọn? Nujijọ he wá aimẹ to Babilọni hohowhenu tọn mẹ lẹ gọalọna mí nado mọ gblọndo na kanbiọ enẹ.
“Yé Jẹ Gbigbọ Ji bo Fọnṣite Do Afọ Yetọn lẹ Ji”
13. (a) Nawẹ hogbe he tin to Ezekiẹli 37:10, 14 mẹ lẹ mọ hẹndi bẹsọn 537 J.W.M. gbọn? (b) Wefọ tẹlẹ wẹ dohia dọ delẹ to hagbẹ ahọluduta hẹnnu ao tọn lọ lẹ mẹ lẹkọwa Islaeli?
13 Bẹsọn owhe 537 J.W.M., Ju he to Babilọni lẹ mọ hẹndi numimọ lọ tọn. Gbọnna? Jehovah hẹn yé gọwá ogbẹ̀ bo hẹn yé “fọnṣite do afọ yetọn lẹ ji” to whenue e tún yé dote sọn kanlinmọgbenu bo plan yé lẹkọyi Islaeli. Islaelivi 42 360 po nudi gbẹtọ 7 000 he ma yin Islaelivi lẹ po wẹ tọ́nyi sọn Babilọni nado vọ́ Jelusalẹm po tẹmpli etọn po gbá bo dotẹnna yede do aigba Islaeli tọn ji. (Ẹzla 1:1-4; 2:64, 65; Ezek. 37:14) Enẹgodo, to nudi owhe 70 godo, kanlinmọ diblayi 1 750 wẹ hodo Ẹzla to whenue e lẹkọyi Jelusalẹm. (Ẹzla 8:1-20) Gbọnmọ dali, to lẹndopọ mẹ, Juvi 44 000 linlán wẹ lẹkọ—yèdọ “awhànpa daho” de na nugbo tọn. (Ezek. 37:10) Humọ, Ohó Jiwheyẹwhe tọn dohia dọ hagbẹ ahọluduta hẹnnu ao lọ tọn delẹ lọsu, yèdọ mẹhe tọgbó yetọn lẹ ko yin bibẹ yì kanlinmọgbenu gbọn Asilianu lẹ dali to owhe kanweko ṣinatọ̀ntọ J.W.M. lẹ, lẹkọyi Islaeli nado gọalọ to tẹmpli lọ vivọgbá mẹ.—1 Otàn. 9:3; Ẹzla 6:17; Jel. 33:7; Ezek. 36:10.
14. (a) Nawẹ hogbe he tin to Ezekiẹli 37:24 mẹ lẹ gọalọna mí nado yọ́n ojlẹ he mẹ hẹndi tangan dọdai lọ tọn na wá aimẹ te gbọn? (b) Etẹwẹ jọ to 1919? (Sọ pọ́n apotin lọ “‘Ohú Húhú lẹ’ po ‘Kunnudetọ Awe lẹ’ po—Nawẹ Yé Gando Yede Go Gbọn?”)
14 Nawẹ adà dọdai Ezekiẹli tọn ehe wá mọ hẹndi daho hugan de gbọn? Dile Jehovah dehia Ezekiẹli to dọdai devo mẹ do, hẹndi tangan dọdai hẹngọwa tọn ehe tọn na wá aimẹ ojlẹ vude to whenue Davidi Daho lọ, Jesu Klisti, na ko jẹ gandu ji taidi Ahọlu godo.b (Ezek. 37:24) Podọ na nugbo tọn, to 1919, Jehovah gbọ gbigbọ etọn do omẹ etọn lẹ mẹ. Taidi kọdetọn de, yé gọwá “ogbẹ̀” bo yin tuntundote sọn kanlinmọgbenu Babilọni Daho lọ tọn. (Isa. 66:8) Enẹgodo, Jehovah dotẹnna yé do “aigba” yetọn ji, enẹ wẹ paladisi gbigbọmẹ tọn lọ. Ṣigba, nawẹ omẹ Jehovah tọn egbezangbe tọn lẹ wá lẹzun “awhànpa daho” de gbọn?
15, 16. (a) Nawẹ omẹ Jehovah tọn egbezangbe tọn lẹ wá lẹzun “awhànpa daho” de gbọn? (b) Nawẹ dọdai Ezekiẹli tọn ehe sọgan gọalọna mí nado pehẹ nuhahun sinsinyẹn gbẹ̀mẹ tọn lẹ gbọn? (Pọ́n apotin lọ “Alọgọ Nado Fọnṣite.”)
15 Ojlẹ vude to whenue Klisti ko de afanumẹ nugbonọ lọ to 1919 godo, devizọnwatọ Jiwheyẹwhe tọn lẹ jẹ numimọ nuhe Zekalia, yèdọ yẹwhegán de he wadevizọn to kanlinmọ he lẹkọ lọ lẹ ṣẹnṣẹn, ko dọ dọdai etọn lẹ tọn tindo ji. Zekalia dọmọ: “Mẹsusu po akọta huhlọnnọ lẹ po nasọ wá . . . nado dín Jehovah.” Yẹwhegán lọ dlẹnalọdo mẹhe to Jehovah dín enẹlẹ taidi “sunnu ao sọn ogbè akọta lẹ tọn lẹpo mẹ.” Sunnu lọ lẹ na tẹdo “Ju de,” yèdọ Islaeli gbigbọmẹ tọn lọ go gligli bo dọmọ: “Mí jlo na yì hẹ mì, na mí ko sè dọ Jiwheyẹwhe tin po mì po.”—Zek. 8:20-23.
16 To egbehe, mẹhe yin apadewhe Islaeli gbigbọmẹ tọn lọ tọn lẹ (pipotọ mẹyiamisisadode lẹ tọn) gọna “sunnu ao” lọ lẹ (lẹngbọ devo lẹ) ko nọpọ́ do lẹzun “awhànpa daho tlala de” na nugbo tọn, ehe bẹ gbẹtọ livi susu lẹ hẹn. (Ezek. 37:10) Taidi awhànfuntọ Klisti tọn lẹ to awhànpa he fọ́n bo to jijideji ehe mẹ, mí to afọdòmẹ Ahọlu mítọn Jesu tọn hodo pẹkipẹki, dile mí to nukọnpọnhlan dona he to nukọn ja lẹ.—Salm. 37:29; Ezek. 37:24; Flp. 2:25; 1 Tẹs. 4:16, 17.
17. Etẹwẹ mí na gbadopọnna to weta he bọdego mẹ?
17 Hẹngọwa sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke tọn ehe na ze azọngban titengbe de do alọmẹ na omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ. Azọngban tẹwẹ? Nado mọ gblọndo na kanbiọ enẹ, mí dona lẹkọyi godo bo gbadopọnna azọ́ndenamẹ de he Ezekiẹli mọyi sọn Jehovah dè whẹpo Jelusalẹm tlẹ do yin vivasudo. Nuhe mí na wà to weta he bọdego mẹ niyẹn.
a Ohú he Ezekiẹli mọ to numimọ mẹ lọ lẹ ma yin ohú mẹhe kú okú jọwamọ tọn lẹ tọn gba, ṣigba “mẹhe yin hùhù” lẹ tọn wẹ. (Ezek. 37:9) Na nugbo tọn, “owhé Islaeli tọn pete” wẹ yin hùhù to yẹhiadonu-liho to whenue tòmẹnu ahọluduta hẹnnu ao Islaeli tọn lẹ po ahọluduta hẹnnu awe Juda tọn lẹ po ṣíawhàn bo yin hinhẹn zun kanlinmọ bosọ yin bibẹ yì gbọn Asilianu lẹ po Babilọninu lẹ po dali.