Kanbiọ lẹ sọn Wehiatọ lẹ Dè

To whenuena Johanu mọ “gbẹtọ susugege” he to sinsẹ̀nzọn wiwe wà to tẹmpli Jehovah tọn mẹ lẹ, adà tẹmpli lọ tọn tẹ mẹ wẹ yé to ehe wà te?—Osọhia 7:9-15.

E sọgbe hẹ lẹnpọn dagbe nado dọ dọ gbẹtọ susugege lọ to Jehovah sẹ̀n to dopo to awánu aigba ji tẹmpli daho gbigbọmẹ tọn etọn mẹ, na taun tọn to dehe sọgbe hẹ awánu gbonu tẹmpli Sọlọmọni tọn mẹ.

To ojlẹ he wayi mẹ, e ko yin didọ dọ gbẹtọ susugege lọ sọgbe to gbigbọ-liho, kavi nọtena Awánu Kosi lẹ tọn he tin to azán Jesu tọn gbè. Ṣigba, e whè gbau dodinnanu dogọ lẹ ko do whẹwhinwhẹ́n atọ́n he wutu enẹ mayin mọ hia. Tintan, e mayin adà tẹmpli Hẹlodi tọn lẹpo wẹ tin to tẹmpli daho gbigbọmẹ Jehovah tọn mẹ gba. Di apajlẹ, tẹmpli Hẹlodi tọn tindo Awánu Yọnnu lẹ tọn po Awánu Islaeli tọn po. Sunnu po yọnnu lẹ po wẹ sọgan biọ Awánu Yọnnu lẹ tọn mẹ, ṣigba sunnu lẹ kẹdẹ wẹ nọ biọ Awánu Islaeli tọn mẹ. To awánu aigba ji tọn tẹmpli daho gbigbọmẹ Jehovah tọn mẹ, sunnu po yọnnu lẹ po ma nọ basi sinsẹ̀n to ofi voovo gba. (Galatianu lẹ 3:28, 29) Enẹwutu, fidepope matin to tẹmpli gbigbọmẹ tọn mẹ he sọzẹn hẹ Awánu Yọnnu lẹ tọn po Awánu Islaeli tọn po gba.

Awetọ, Awánu Kosi lẹ tọn matin to yẹdide tẹmpli Sọlọmọni tọn kavi tẹmpli numimọ mẹ tọn Ezekiẹli tọn heyin awuwlena gbọn Jiwheyẹwhe dali mẹ gba; podọ e masọ tin to tẹmpli heyin vivọgbá gbọn Zelubabẹli dali mẹ gba. Enẹwutu, whẹwhinwhẹ́n depope matin nado dọ dọ Awánu Kosi lẹ tọn dona yí adà de wà to tito tẹmpli daho gbigbọmẹ Jehovah tọn he tin na sinsẹ̀n-bibasi mẹ gba, titengbe to dogbigbapọnna nuagokun atọ̀ntọ godo.

Atọ̀ntọ, Awánu Kosi lẹ tọn yin gbigbá gbọn Ahọlu Hẹlodi Edominu lọ dali nado pagigona ede podọ nado tindo nukundagbe Lomunu lẹ tọn. Hẹlodi jẹ tẹmpli Zelubabẹli tọn jlado ji to nudi owhe 18 kavi 17 J.W.M. The Anchor Bible Dictionary basi zẹẹmẹ dọmọ: “Ojlo he togán lọ tindo na Whèyihọ [Lomu] tọn . . . biọ dọ tẹmpli he klo hugan tòdaho whèzẹtẹn tọn lẹ de ni yin gbigbá.” Ṣigba, gbigblo po tedidi taun tẹmpli lọ lọsu tọn lẹ po ko yin didoai. Wezẹhomẹ lọ basi zẹẹmẹ dọmọ: “Dile etlẹ yindọ Tẹmpli lọ dona tindo ojlẹ dopolọ lẹ pẹpẹ hẹ [Sọlọmọni po Zelubabẹli po tọn] he jẹnukọnna ẹn lẹ, Osó Tẹmpli lọ tọn ma yin hinhẹndote do kiklo tintan etọn ji gba.” Enẹwutu, Hẹlodi hẹn tẹmpli lọ gblodeji gbọn yíyí nuhe nọ yin yiylọdọ Awánu Kosi lẹ tọn todin dogọ dali. Etẹwutu ohọ̀ heyin gbigbá gbọn omẹ mọnkọtọn de dali nado yin apajlẹ tito tẹmpli gbigbọmẹ Jehovah tọn?

Ẹnẹtọ, diblayin mẹlẹpo—nukuntọ́nnọ, sẹkunọ, po Kosi he ma gbowhẹ̀ lẹ po—wẹ sọgan biọ Awánu Kosi lẹ tọn mẹ. (Matiu 21:14, 15) Nugbo wẹ dọ, awánu lọ yin nọtẹn de na Kosi susu he ma gbowhẹ̀ he jlo nado basi avọnunina hlan Jiwheyẹwhe lẹ. Podọ finẹ wẹ Jesu nọ dọho na gbẹtọgun lẹ te to whedelẹnu bosọ yàn akuẹ-diọnamẹtọ po ajọwatọ lẹ po sẹ sọn whlaawe, bo dọ dọ yé ko hẹn ohọ̀ Otọ́ etọn tọn flu. (Matiu 21:12, 13; Johanu 2:14-16) Etomọṣo, The Jewish Encyclopedia dọmọ: “Nado dọ hojọho, awánu gbonu tọn ehe mayin apadewhe Tẹmpli lọ tọn gba. Aigba etọn mayin wiwe gba, podọ mẹdepope wẹ sọgan biọ finẹ.”

Atọ́ntọ, hogbe Glẹki tọn (hi·e·ron’) heyin lilẹdogbedevomẹ do “tẹmpli” he nọ yin yiyizan to kọndopọmẹ hẹ Awánu Kosi lẹ tọn “dlẹnalọdo ohọ̀ lọ blebu, e mayin Tẹmpli lọ kẹdẹ na taun tọn gba,” wẹ A Handbook on the Gospel of Matthew, gbọn Barclay M. Newman po Philip C. Stine po dali dọ. To vogbingbọn mẹ, hogbe Glẹki tọn (na·os’) heyin lilẹdogbedevomẹ do “tẹmpli” to numimọ Johanu tọn heyin gbẹtọ susugege lọ tọn mẹ yin tlọlọ tọn taun. To lẹdo he mẹ tẹmpli Jelusalẹm tọn yin nùdego te lẹ mẹ, e nọ saba dlẹnalọdo Otẹn Wiwe Petepete, tẹmpli lọ, kavi lẹdo tẹmpli lọ tọn. E nọ yin lilẹdogbedevomẹ do “fiwiwe lọ” to whedelẹnu—Matiu 27:5, 51; Luku 1:9, 21; Johanu 2:20.

Gbẹtọ susugege lọ lẹ nọ do yise hia to avọ́sinsan ofligọ Jesu tọn mẹ. Yé wé to gbigbọ-liho, na yé “yàn aṣọ́vọ̀ yetọn bosọ hẹn yé zun wewe to ohùn Lẹngbọvu lọ tọn mẹ” wutu. Enẹwutu, yé yin whẹsuna taidi dodonọ bo tindo todido nado lẹzun họntọn Jiwheyẹwhe tọn lẹ bo nasọ lùn nukunbibia daho lọ tọ́n. (Jakobu 2:23, 25) To aliho susu mẹ, yé taidi mẹhe yin didiọzun Juvi to Islaeli he setonuna Osẹ́n alẹnu tọn bo nọ basi sinsẹ̀n to pọmẹ hẹ Islaelivi lẹ.

Nugbo wẹ dọ, mẹdiọzun Juvi enẹlẹ ma nọ wà sinsẹ̀nzọn to awánu họmẹ tọn mẹ, to fie yẹwhenọ lẹ nọ hẹn azọngban yetọn lẹ di te gba. Podọ gbẹtọ susugege lọ matin to awánu họmẹ tọn tẹmpli daho gbigbọmẹ Jehovah tọn mẹ, yèdọ awánu he nọtena ninọmẹ dodo visunnu pipe-yinyin hagbẹ ‘yẹwhenọduta wiwe’ Jehovah tọn lẹ tọn to whenuena yé tin to aigba ji gba. (1 Pita 2:5) Ṣigba dile mẹho olọn mẹ tọn lọ dọna Johanu do, gbẹtọ susugege lọ lẹ tin to tẹmpli lọ mẹ, e mayin to gbonu lẹdo tẹmpli lọ tọn heyin pinpọnhlan taidi Awánu gbigbọmẹ Kosi lẹ tọn mẹ gba. Lẹblanulọkẹyi nankọ die! Podọ e zinnudeji dọ dopodopo mítọn dona hẹn wiwejininọ mítọn go to gbigbọ-liho podọ to walọyizan-liho to whepoponu.

[Apotin/Yẹdide to weda 31]

Tẹmpli Sọlọmọni Tọn

1. Tẹmpli

2. Awánu Họmẹ Tọn

3. Awánu Gbonu Tọn

4. Pekan He Yì Awánu Tẹmpli Tọn Mẹ