To Ohù Galili Tọn Ji
KANDAI de he tin to Malku 4:35-41 mẹ dọ dọ Jesu po devi etọn lẹ po dó bato de nado dasá Ohù Galili tọn. Mí hia dọmọ: “Jẹhọn daho de sọ fọ́n, agbówhẹn sọ to hihò biọ vatlẹ [kavi bato] lọ mẹ, sọmọ bọ vatlẹ to gigọ́ dinvie. Ewọ [Jesu] tin to awà he to godo vatlẹ lọ tọn, e to amlọndọ to kọ̀donu [lọ] ji.”
Fidopo gee he hogbe Glẹki tọn lọ na “kọ̀donu” yin yiyizan to Biblu mẹ te niyẹn. Enẹwutu, weyọnẹntọ lẹ ma yọ́n nuhe hogbe lọ zẹẹmẹdo na taun tọn dile e yin yiyizan do tofi. Suhugan Biblu lẹ tọn lẹ́ hogbe lọ do gbedevomẹ dọ “kọ̀donu” kavi “aisinnu.” Ṣogan, kọ̀donu kavi aisinnu wunmẹ tẹwẹ e yin? Malku yí hogbe alọdlẹndonu tọn de zan dọ kọ̀donu lọ, podọ ehe dohia dọ kọ̀donu ehe yin dopo to nuyizan bato lọ tọn lẹ mẹ. Bato de he yin mimọ sẹpọ Ohù Galili tọn to 1986 gọalọ nado yọ́n lehe hogbe Glẹki tọn ehe sọgan yin nukunnumọjẹemẹ dile e yin yiyizan gbọn Malku dali do.
Dodinnanu lẹ dohia dọ bato he dite na mẹtlu 8 ehe nọ yin kùnkùn gbọn alà-kikẹ̀ po azẹ̀ daho lẹ po dali. E nọ yin yiyizan na whèhuhu bo tindo atọ̀ de to godo ohún lọ tọn ehe ji odọ̀-gbó he pẹnzin nọ yin zizedo. E yin didọ dọ bato ehe sọgan ko yin yiyizan to owhe 100 J.W.M. po 70 W.M. po gblamẹ podọ e sọgan ko yin bato he hunkọ Jesu po devi etọn lẹ po zan. Shelley Wachsmann he tindo mahẹ to dodinnanu he yin bibasi do bato lọ ji mẹ, de owe lọ The Sea of Galilee Boat—An Extraordinary 2000 Year Old Discovery tọ́n. E dọ dọ atì okọ́ tọn de wẹ “kọ̀donu” he ji Jesu damlọn do lọ yin, ehe nọ yin yiyizan nado hẹn bato de pẹnzin kavi sinai ganji to sin-nukunta. Whèhutọ numimọnọ de sọn Jaffa he tindo numimọ whèhuhu po odọ̀-gbó po tọn dọmọ: “To whenuena yẹn pò to aflanmẹ, bato he ji yẹn wazọ́n te to Méditerranée lẹ nọ saba hẹn atì okọ́ tọn dopo kavi awe. . . . Atì lọ lẹ nọ yin bibẹdo bato lọ mẹ nado hẹn ẹn pẹnzin bo sinai ganji to sin-nukunta. Ṣigba, eyin yé ma to yinyin yiyizan, mí nọ bẹ yé do atọ̀ he tin to godo ohún lọ tọn glọ. Gbọnmọ dali, eyin agbọ́ pé mẹde, e na sá biọ atọ̀ he tin to godo ohún tọn lọ glọ, bo yí atì okọ́ tọn lọ zan taidi kọ̀donu nado damlọn.”
Weyọnẹntọ susu yise dọ kandai Malku tọn zẹẹmẹdo dọ Jesu damlọn do atì okọ́ tọn he nọ yin yiyizan nado hẹn bato pẹnzin bo sinai ganji to sin-nukunta lọ ji to atọ̀ he tin to godo ohún tọn lọ glọ, yèdọ nọtẹn he tindo hihọ́ hugan to bato de mẹ to yujẹhọn de whenu. Mahopọnna kọ̀donu depope he hunkọ enẹ sọgan yin, nuhe yin nujọnu hugan lọ wẹ yin nuhe jọ to enẹgodo. Gbọn godonọnamẹ Jiwheyẹwhe tọn po huhlọn etọn po dali, Jesu whiwhẹ ohù he to zingidi ji lọ. Devi lẹ lọsu tlẹ kanse dọmọ: “Be mẹnu wẹ ehe, he yèdọ jẹhọn po ohù po [to] tonusena ẹn?”