Nujiawu Nudida Tọn lẹ Nọ Pagigona Jehovah
JEHOVAH JIWHEYẸWHE yiaga tlala hú lehe gbẹtọvi mapenọ lẹ sọgan lẹn do. Azọ́n nudida tọn etọn he tin to aigba ji podọ to olọn mẹ lẹ nọ hẹn pipà wá na ẹn bo nọ hẹn mí tindo gbégbigbò na ẹn.—Psalm 19:1-4.
Na Jehovah wẹ Mẹdatọ podọ Nupojipetọ Wẹkẹ tọn wutu, e jẹ dọ mí ni sè ohó etọn to whenuena ewọ to hodọ. Ṣigba, lehe awú na ji mí do sọ eyin ewọ dona dọhona mí gbẹtọvi tata lẹ to aigba ji! Mí ni dọ dọ ewọ dọhona we, vlavo gbọn angẹli de gblamẹ. Ayihaawe ma tin dọ hiẹ na dotoaina ẹn. Dawe dodonọ lọ Job na ko dotoai po sọwhiwhe po to whenuena Jiwheyẹwhe dọhona ẹn to nudi owhe 3 500 die wayi. Etẹwẹ mí sọgan plọn sọn ohó he Jiwheyẹwhe dọna Job gando aigba po wẹkẹ yinukundomọ lọ po go lẹ mẹ?
Mẹnu Wẹ Dá Aigba, Podọ Mẹnu Wẹ Nọ Deanana Ohù?
Sọn jẹhọn-ahizi de ṣẹnṣẹn, Jiwheyẹwhe kanhose Job gando aigba po ohù po go. (Job 38:1-11) Gbẹtọvi yẹdenanutọ depope ma dọ lehe aigba na gblo sọ bo gọalọ nado dá ẹ gba. Gbọn aigba yiyijlẹdo ohọ̀ de go dali, Jiwheyẹwhe kanse Job dọmọ: “Mẹnu wẹ do zannu lọnglọnẹn etọn tọn”? E ma yin gbẹtọ gba! Dile Jehovah to planẹti ehe dá, visunnu Jiwheyẹwhe tọn lẹ, yèdọ angẹli lẹ pọ́n ẹn hlan bo jaya.
Ohù taidi ovivu de eyin yè yí ì jlẹdo Jiwheyẹwhe go, podọ ewọ yí avọ̀ do doaṣọ́na ẹn to yẹhiadonu-liho. “E gbajẹgbonu, bo túntún jẹgbonu sọn adọ̀ mẹ.” E taidi dọ Jiwheyẹwhe yí patin lẹ po ohọ̀n heyin súsú lẹ po do glọn ohù nkọtọn, podọ huhlọn nudọnwado owhè po osun po tọn wẹ nọ deanana agbówhẹn ohù tọn lẹ.
Otanwe lọ The World Book Encyclopedia dọmọ: “Jẹhọn wẹ nọ fọ́n suhugan agbówhẹn ohù tọn lẹ, yèdọ sọn agbówhẹn pẹvi lẹ ji kakajẹ agbówhẹn daho jẹhọn-ahizi lẹ tọn ji he nọ yiaga hugan mẹtlu 30. . . . To whenuena jẹhọn lọ doalọte godo, agbówhẹn lọ lẹ nọ zindonukọn to ohù nukunta bo sọgan yì fidindẹn tlala do fie yé bẹjẹeji sọn. Huhlọn yetọn nọ depò bọ yé nọ dite dogọ. To godo mẹ, agbówhẹn lọ lẹ nọ wá hò do huto bo nọ gbaṣinyọ́n agé ji.” Ohù nọ setonuna gbedide Jiwheyẹwhe tọn dọmọ: “File wẹ hiẹ na wá jẹ, sẹdonukọn de tin blo; podọ ofi wẹ agbówhẹn saklanọ towe lẹ na yin hẹndote te.”
Mẹnu Wẹ Nọ Hẹn Wunkinkẹn Wá?
To enẹgodo, Jiwheyẹwhe kanhose Job gando hinhọ́n po nudida devo lẹ po go. (Job 38:12-18) Gbẹtọvi depope ma sọgan deanana lehe ozán po okle po nọ diọ yedelẹ egbesọegbesọ gbọn. Hinhọ́n afọnnu tọn nọ hẹn opodo aigba tọn lẹ go to yẹhiadonu-liho bo nọ mímí mẹylankan lẹ jẹgbonu. Ylanwatọ lẹ sọgan zan walọ mawadodo tọn lẹ to “zinvlu whèjai tọn” mẹ. (Job 24:15, 16, NW) Ṣigba wunkinkẹn nọ hẹn ylanwatọ susu nado kata.
Hinhọ́n afọnnu tọn tin taidi nutlẹ́nu kavi hiadonu de to alọ Jiwheyẹwhe tọn mẹ, he nọ yin yiyizan nado dohiagona aigba bo hẹn ẹn yọnwhanpẹ. Hinhọ́n owhè tọn nọ zọ́n bọ mí nọ mọ sinmẹ voovo lẹ, bọ e nọ taidi dọ aigba yin aṣọ́dona po avọ̀ dagbedagbe lẹ po nkọtọn. Job ma yí adà de wà to ehe mẹ gba podọ e ma ko zinzọnlin yì dogbó osin tọn mẹ nado basi lẹndopọ adọkunnu he e bẹhẹn lẹ tọn. Etẹ nkọ, kakajẹ egbé nukunnumọjẹnumẹ kleun de poun wẹ dodinnanutọ lẹ tindo gando nutogbẹ̀ he tin to ohù mẹ lẹ go!
Mẹnu Wẹ Tindo Agbànhọ Osin-Agó po Kẹnjikun po Tọn Lẹ?
Mẹdepope ma ko plan hinhọ́n kavi zinvlu yì owhé etọn gbè pọ́n kavi biọ agbànhọ osin-agó po kẹnjikun po tọn he Jiwheyẹwhe dóvà na “azán avùn po awhàn tọn po” lẹ mẹ gba. (Job 38:19-23) To whenuena Jehovah yí kẹnjikun do hoavùn sọta kẹntọ etọn lẹ to Gebiọni, “yé he kú po kẹnsu lẹ po sù hú yé he ovi Islaeli tọn lẹ yí ohí do hù.” (Jọṣua 10:11) E sọgan yí kẹnsu he nkọtọn ma ko yin mimọ pọ́n lẹ zan nado và mẹylankan he na yin anadena gbọn Gọgi, kavi Satani dali lẹ sudo.—Ezekiẹli 38:18, 22.
Kẹnsu he klo sọ koklozìn lẹ ja bo hù gbẹtọ 25 bo gbleawuna gbẹtọ 200 devo lẹ to ṣẹnṣẹn Agbegbe Henan tọn, to Chine, to juillet 2002. Gando kẹnjikun de he ja to 1545 go, anazọ́nwatọ Italie-nu lọ Benvenuto Cellini wlan dọmọ: “Mí dẹn do Lyon [he yin tòdaho France tọn de] na gbejizọnlin azán dopo tọn . . . to whenuena hẹviosò jẹ núdọ ji to agahomẹ po ogbè gángán lẹ po. . . . To nudidọ hẹviosò tọn lọ godo agahomẹ dọnú sinsinyẹn sọmọ bọ yẹn lẹndọ opodo aihọn tọn ko wá; enẹwutu yẹn do osọ́ ṣie te na ojlẹ de, to whenuena kẹnsu jẹ jijà ji matin osin kùnkùn dopo tata. . . . Todin kẹnsu lọ lẹ klo dogọ bo sọ̀ klé daho lẹ. . . . Yujẹhọn lọ yìn na ojlẹ vude, ṣigba to godo mẹ e doalọte . . . Mí do alán po apà mítọn lẹ po hia ode awetọ; ṣigba to yìyì na nudi kilomẹtlu awe godo mí mọ gbakija de he hugan nuhe míwlẹ ko doakọnna, podọ he ma sọgan yọ́n zẹẹmẹ basina. Atin lẹpo wẹ amà ko ja sọn ota na bọ yemẹpo yin vunvunpé; kanlin he tin to danji lẹ kú dlan kọmẹ; kanlinyìntọ susu sọ yin hùhù ga; mí doayi kẹnsu susu go he klo sọmọ bọ yè ma sọgan bú alọ awe do.”—Autobiography (Owe II, 50), Harvard Classics, Bladopọ 31, weda 352-3.
Etẹwẹ na jọ eyin Jehovah hùn agbànhọ osin-agó po kẹnjikun po tọn etọn lẹ do kẹntọ etọn lẹ ji? Yé ma sọgan penugo bo luntọ́n eyin osin-agó po kẹnjikun po yin yiyizan nado hẹn lẹndai etọn di.
Alọnuzọ́n Mẹnu Tọn Wẹ Jikun, Ahún, Avivi, po Osin-Agó Po?
Bọdo enẹ go, Jehovah kanhose Job gando jikun, ahún, avivi po osin-agó po go. (Job 38:24-30) Jiwheyẹwhe wẹ Mẹhe nọ hẹn jikun ja, podọ ‘zungbo he mẹ gbẹtọ de ma te’ lọsu nọ mọaleyi sọn jikun mẹ. Gbẹtọvi depope ma yin otọ́ kavi dowatọ jikun, osin-agó, po avivi po tọn gba.
Linlinwe lọ Nature Bulletin dọmọ: “Nugopipe he jiawu hugan podọ vlavo he jẹna ayidego hugan [osin-agó tọn] wẹ yindọ osin nọ gbloada dogọ to whenue e lẹzun osin-agó . . . Osin-agó he nọ fò to sin-nukunta bo nọ ṣinyọ́n whèdò de ji to avivọ-whenu nọ hẹn ẹn yọnbasi na ogbé po kanlin tọ̀mẹ tọn lẹ po (whèví, po mọmọ po sọyi) nado nọgbẹ̀ to otọ̀ glọ. Eyin . . . osin nọ wún bo nọ pẹnzin dogọ dile e to lilẹzun osin-agó wẹ, osin-agó na pẹnzin hú osin tata bo na nọ siọ yìdo. Osin susu dogọ na nọ lẹzun osin-agó to sin-nukunta kaka bọ tọ̀sisa lọ pete na lẹzun osin-agó. . . . To adà aihọn tọn he nọ fá hugan lẹ mẹ, whèdò lẹ, tọ̀sisa lẹ, tándò lẹ, podọ ohù lẹpo pete wẹ na nọ yin osin-agó to whepoponu.”
Lehe mí sọgan gọ́ na pẹdido dọ asisa osin tọn lẹ ma nọ lẹzun osin-agó do sọ! Na jide tọn, mí dopẹ́ dọ alọnuzọ́n Jehovah tọn he yin jikun po ahún po nọ hẹn ogbé aigba ji tọn lẹ do ogbẹ̀.
Mẹnu Wẹ Wleawuna Aṣẹdai Olọn Tọn Lẹ?
Bọdo enẹ go, Jiwheyẹwhe kanhose Job gando olọn lẹ go. (Job 38:31-33) Pleiade yin pipli sunwhlẹvu tọn de he nọ saba yin alọdlẹndo nado nọtena pipli sunwhlẹvu tọn lọ he yin yiylọ to Heblu dowhenu tọn mẹ dọ Kimah. Pipli sunwhlẹvu tọn ehe bẹ sunwhlẹvu daho ṣinawe po sunwhlẹvu flinflin susu lẹ po hẹn podọ e nọ biọ nudi owhe 380 whẹpo hinhọ́n owhè tọn do nọ jẹ pipli sunwhlẹvu tọn enẹ kọ̀n. Gbẹtọ ma sọgan “sìn gẹdẹ (Pleiade) sunwhlẹvu-ṣinawe lẹ tọn,” bo blá sunwhlẹvu enẹlẹ dopọ. Gbẹtọvi depope ma sọgan “tún homẹbla [pipli sunwhlẹvu] Oliọni tọn,” he nọ yin alọdlẹndo gbayipe todin nado nọtena pipli sunwhlẹvu tọn lọ he yin yiylọ to Heblu dowhenu tọn mẹ dọ Kesil. Pọndohlan lẹ gbọnvo gando pipli sunwhlẹvu tọn awe lọ lẹ he yin yiylọ to Heblu dowhenu tọn mẹ dọ Maz·za·rohthʹ po ‘Aʹyish po he yin nùdego to Job 38:32 mẹ go. Lẹdogbedevomẹ Biblu tọn delẹ, taidi Biblu Gungbe tọn lẹ́ Maz·za·rohthʹ do gbedevomẹ dọ “ohia Zodiaki tọn wiawe lẹ,” ṣigba nukinkan Heblugbe tọn lọ dohia dọ pipli sunwhlẹvu tọn dopo wẹ yin alọdlẹndo. Dile etlẹ yindọ mí ma yọ́n pipli sunwhlẹvu tọn he hogbe ehelẹ dlẹnalọdo, nuhe họnwun wẹ yindọ gbẹtọ ma sọgan deanana yé kavi gọkọna yé. Gbẹtọvi lẹ ma sọgan diọ “aṣẹdai olọn lẹ tọn lẹ,” yèdọ osẹ́n lẹ he nọ deanana wẹkẹ lọ gba.
Jiwheyẹwhe wleawuna osẹ́n he nọ deanana nudida olọn mẹ tọn lẹ, he nọ yinuwado ninọmẹ aimẹ tọn, agbówhẹn lẹ, po agahomẹ po ji, bosọ nọ hẹn gbẹninọ yọnbasi to aigba ehe ji. Lẹnnupọndo owhè ji. Otanwe lọ The Encyclopedia Americana (Zinjẹgbonu 1996 tọn) dọ gando owhè go dọmọ: “Hùnhùn owhè tọn nọ na yozò po hinhọ́n po aigba, nọ hẹn ogbé lẹ wú, nọ hẹn osin tì taidi azọ̀ sọn ohù po asisa osin tọn devo lẹ po mẹ, nọ tindo mahẹ to awuwiwlena jẹhọn lẹ mẹ, bosọ nọ wà azọ́n susu devo lẹ he nọ hẹn gbẹninọ yọnbasi to aigba ji.” Owe alọdlẹndonu tọn dopolọ dọmọ: “Nado yọ́n lehe huhlọn he hinhọ́n owhè tọn tindo klo sọ, mẹde dona yí nukun homẹ tọn do pọ́n poun dọ huhlọn he tin to jẹhọn lẹ, asisa osin tọn he nọ yin awuwlena nado na lẹtliki lẹ, po tọ̀sisa lẹ po mẹ lẹpo pete gọna huhlọn he tin to asisa miyọ́n tọn lẹ taidi nake, akán, po amì po mẹ lẹpo pete ma yin nudevo hú huhlọn hinhọ́n owhè tọn he yin bibẹpli gbọn planẹti pẹvi de [aigba] dali he yí kilomẹtlu livi 150 do dẹn do owhè.”
Mẹnu Wẹ Yí Nuyọnẹn do Aslọ lẹ Mẹ?
Jehovah dọna Job nado lẹnnupọndo aslọ lẹ ji. (Job 38:34-38) Gbẹtọ ma sọgan degbena aslọ dopo tata nado sọawuhia bo tlú osin etọn jẹgbonu. Ṣigba, lehe gbẹtọvi lẹ tindo nuhudo lilẹpe osin tọn he Mẹdatọ ko doai tọn do sọ!
Etẹwẹ lilẹpe osin tọn yin? Owe alọdlẹndonu tọn de dọmọ: “Lilẹpe osin tọn bẹ adà voovo ẹnẹ hẹn: osin bibẹpli, tìtì osin tọn taidi azọ̀, jikun jijà, po sisà osin tọn po. Osin sọgan yin bibẹpli na ojlẹ de do aigba mẹ; do ohù lẹ, tándò lẹ, po tọ̀sisa lẹ po mẹ; podọ do osin-agó dahodaho lẹ mẹ. E nọ tì taidi azọ̀ sọn aigba, nọ mlin bo nọ lẹzun aslọ lẹ, nọ ja jikun do aigba (taidi osin tata kavi osin-agó), bosọ nọ sà yì ohù lẹ mẹ kavi nọ vọ́ tì yì agahomẹ to godo mẹ. Diblayin osin he tin to aigba lẹpo wẹ ko jugbọn lilẹpe osin tọn mẹ whlasusu.”—Microsoft Encarta Reference Library 2005.
Aslọ he súyu lẹ tin taidi osin-zẹ́n olọn tọn lẹ. To whenuena Jehovah dẹ́ yé vude, yé sọgan tún jikun jẹgbonu sọmọ bọ kọ́gudu na lẹzun ogbọ̀n bọ okọ́gó lẹ na mlin dopọ. Jiwheyẹwhe sọgan hẹn jikun ja kavi hẹnalọdotena jikun nado ja.—Jakobu 5:17, 18.
Abì nọ saba zọnpọ hẹ jikun, ṣigba gbẹtọ ma sọgan deanana abì nado wà ojlo etọn lẹ gba. Abì lẹ yin didohia taidi dọ yé wá Jiwheyẹwhe nukọn bo to didọmọ: “Míwlẹ tin to ofi”! Otanwe lọ Compton’s Encyclopedia dọmọ: “Abì nọ zọ́n bọ diọdo titengbe lẹ nọ tin to nugonu flinflin he tin to agahomẹ lẹ mẹ. To whenuena abì zẹ̀ bo gbòdlán gbọn jẹhọn mẹ, e nọ de yozò sinsinyẹn de tọ́n he nọ ṣaka jẹhọn oxygène po azote po dopọ nado wleawuna nitrate lẹ [he yin núdùdù dojo ogbé lẹ tọn] po nugonu devo lẹ po. Nugonu ehelẹ nọ ja do Aigba ji po jikun po. Gbọnmọ dali, agahomẹ nọ penugo nado to awuwlena núdùdù he aigba tindo nuhudo etọn nado wú ogbé lẹ gbọzangbọzan.” (Wekun flinflin lẹ yin mítọn) Nukunnumọjẹnumẹ gigọ́ tintindo gando abì go gbẹ́ yin nudabla de na gbẹtọ ṣigba e ma yin na Jiwheyẹwhe gba.
Nujiawu Nudida Tọn lẹ Nọ Hẹn Pipà Wá Na Jiwheyẹwhe
Na nugbo tọn, nujiawu nudida tọn lẹ nọ pagigona Mẹdatọ onú lẹpo tọn. (Osọhia 4:11) Lehe ohó Jehovah tọn lẹ gando aigba po nugonu he tin to agahomẹ lẹ po go na ko hẹn awuji Job do sọ!
E ma yin nujiawu nudida tọn lẹpo he tin to kanbiọ po zẹẹmẹ he yin zizedonukọnna Job lẹ po mẹ wẹ mí gbadopọnna todin gba. Etomọṣo, dehe mí gbadopọnna lẹ lọsu whàn mí nado dọmọ: “Doayi e go, Jiwheyẹwhe wẹ klo, míwlẹ masọ yọnẹn gba.”—Job 36:26.
[Asisa Yẹdide tọn to weda 14]
Osin-agó: snowcrystals.net
[Asisa Yẹdide tọn to weda 15]
Pleiades: NASA, ESA and AURA/Caltech; whèvi: U.S. Fish & Wildlife Service, Washington, D.C./William W. Hartley