Kanbiọ lẹ sọn Wehiatọ lẹ Dè
Be mẹde sọgan yin didesẹ sọn agun Klistiani tọn mẹ na mahẹ tintindo to mawé mẹ dile e sọgan yin do na galilọ kavi wantuntun wutu ya?
Mọwẹ, mẹde sọgan yin didesẹ sọn agun mẹ eyin e gbọn lẹnvọjọ matindo dali doalọ to galilọ, mawé, kavi wantuntun wunmẹ delẹ mẹ. Apọsteli Paulu slẹ ylando atọ̀n ehe lẹpo to pọmẹ hẹ nuṣiwa devo he sọgan zọ́n bọ mẹde na yin didesẹ sọn agun mẹ lẹ to whenuena e wlan dọmọ: “Azọ́n agbasalan tọn lẹ sọawuhia dinvie, he yin ehelẹ . . . galilọ, mawé, wantuntun . . . nuhe yẹn ko nọ dọna mì . . . dọmọ, yé he nọ wà onú nẹlẹ nkọ ma to ogú ahọludu Jiwheyẹwhe tọn na dù.”—Galatianu lẹ 5:19-21.
Galilọ (Glẹki, por·neiʹa) dlẹnalọdo kọndopọ zanhẹmẹ tọn he ma sọgbe lẹ to gbonu alọwle tọn. E bẹ ayọdide, nuyiwa sakabo tọn, kọndopọ zanhẹmẹ tọn to mẹhe ma ko wlealọ lẹ ṣẹnṣẹn, zanhẹmẹ nùmẹ tọn po yonu tọn po gọna vijinu mẹhe ma yin alọwlemẹ mẹtọn tọn yiyido daihun hẹn. Mẹhe nọ gbọn lẹnvọjọ matindo dali doalọ to galilọ mẹ ma yin apadewhe agun Klistiani tọn gba.
Wantuntun (Glẹki, a·selʹgei·a) zẹẹmẹdo “pipeve to fẹnnuwiwa mẹ, gblewa, nuwiwa winyan-matindo tọn; gbigblezọn.” Wezẹhomẹ lọ The New Thayer’s Greek-English Lexicon basi zẹẹmẹ hogbe Glẹki tọn lọ taidi “ojlo he ma yin anadena, . . . nuyiwa he zẹ̀pá, winyan-matindo, sisi-matindo.” Sọgbe hẹ wezẹhomẹ devo, wantuntun yin walọyizan wunmẹ de he “zẹ̀ dogbó nuhe yin alọkẹyi to paa mẹ lẹpo tọn go.”
Dile zẹẹmẹ he yin bibasi to aga lẹ dohia do, “wantuntun” bẹ onú voovo awe hẹn: (1) Walọyizan lọ na ede yin osẹ́n Jiwheyẹwhe tọn lẹ gbigbà to aliho sinsinyẹn mẹ, podọ (2) gbigbọ he ylanwatọ lọ dohia bẹ sisi-matindo po goyiyi po hẹn.
Enẹwutu, “wantuntun” ma dlẹnalọdo walọyizan ylankan vlẹkẹsẹ de gba. E dlẹnalọdo nuwiwa he gbà osẹ́n Jiwheyẹwhe tọn lẹ to aliho sinsinyẹn mẹ bosọ do gbigbọ tasinsinyẹn kavi goyiyi tọn hia lẹ—yèdọ gbigbọ he nọ do sisi-matindo kavi etlẹ yin wangbẹna sinsinyẹn na aṣẹpipa, osẹ́n lẹ po nujinọtedo lẹ po hia. Paulu kọ̀n gbẹdudu kavi wantuntun dopọ hẹ ayọdide kavi zanhẹmẹ he ma sọgbe. (Lomunu lẹ 13:13, 14) To whenuena e yindọ Galatianu lẹ 5:19-21 slẹ wantuntun to pọmẹ hẹ walọ ylankan susu he na zọ́n bọ mẹde ma na pegan nado dugu Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn, wantuntun yin dodonu wọhẹ podọ vlavo mẹdesẹ sọn agun Klistiani tọn mẹ tọn.
Mawé (Glẹki a·ka·thar·siʹa) wẹ gbloada hugan to hogbe atọ̀n he yin lilẹdo “galilọ,” “mawé,” po “wantuntun” po lẹ mẹ. E bẹ dihó wunmẹ lẹpo hẹn—yèdọ to whẹho zanhẹmẹ tọn lẹ mẹ, to hodidọ mẹ, to nuyiwa mẹ, podọ to haṣinṣan gbigbọmẹ tọn lẹ mẹ. “Mawé” bẹ ylando sinsinyẹn susu hẹn.
Dile e yin kinkàndai to 2 Kọlintinu lẹ 12:21 mẹ do, Paulu donù mẹhe “ko waylando wayi, bo ma ko lẹnvọjọ na jijọ mawé lọ, galilọ po wantuntun he yé ko zan lẹ po” go. To whenuena e yindọ “mawé” yin sislẹ to pọmẹ hẹ “galilọ po wantuntun . . . po,” mawé wunmẹ delẹ nọ biọ dọ afọdide whẹdida tọn ni yin zize. Ṣigba mawé yin hogbe de he gbloada taun bo bẹ onú delẹ hẹn he ma na biọ dọ afọdide whẹdida tọn ni yin zize. Kẹdẹdile owhé de sọgan kudiho pẹẹde kavi gbì taun do, mọkẹdẹ wẹ mawé delẹ sọgan sinyẹn hú devo lẹ do niyẹn.
Sọgbe hẹ Efesunu lẹ 4:19, Paulu dọ dọ mẹdelẹ tin he “ayiha yetọn jẹgló” bọ “yé sọ yí yede na wantuntun, nado nọ yí nukunkẹn do wazọ́n mawé tọn, po wọnkuku po.” Paulu gbọnmọ dali ze ‘nukunkẹn yíyí do doalọ to mawé mẹ’ do hukan dopolọ ji hẹ wantuntun. Eyin mẹhe ko yí baptẹm de gbọn lẹnvọjọ matindo dali ‘yí nukunkẹn do doalọ to mawé mẹ,’ e sọgan yin didesẹ sọn agun mẹ na whẹwhinwhẹ́n mawé sinsinyẹn tọn wutu.
Mí ni dọ dọ sunnu po yọnnu po he ko magbe nado wlealọ de tindo mahẹ to alọsadomẹgo numọtolanmẹ finfọndote tọn he yinukọn lẹ mẹ whlasusu. Mẹho agun tọn lẹ sọgan basi nudide dọ dile etlẹ yindọ yé ma do gbigbọ tasinsinyẹn tọn he yin ohia wantuntun tọn hia, walọyizan yetọn do nukunkẹn hia jẹ obá de mẹ. Enẹwutu mẹho lẹ sọgan ze afọdide whẹdida tọn na ehe ko biọ mawé sinsinyẹn mẹ wutu. Mawé sinsinyẹn sọgan sọ yin whẹwhinwhẹ́n he sọgbe nado penukundo whẹho mẹhe nọ tindo hodọdopọ fẹnnuwiwa tlọlọ tọn hẹ mẹdevo whlasusu to alokan ji tọn de go, titengbe eyin ayinamẹ ko yin nina ẹn do whẹho lọ ji dai.
Mẹho lẹ dona nọ yí wuntuntun zan to nudide mọnkọtọn lẹ bibasi whenu. Yé dona yí sọwhiwhe do lẹnnupọndo nuhe yin wiwà lọ po obá he mẹ e yin wiwà jẹ po ji whẹpo do basi nudide eyin afọdide whẹdida tọn dona yin zize kavi lala. Whẹho lọ ma yin nado sawhẹ wantuntun tọn dokọna mẹdepope he ma kẹalọyi ayinamẹ Owe-wiwe tọn gba; mọjanwẹ e ma zẹẹmẹdo nado basi nulinlẹn whla nẹmu he mẹde sọgan zan walọ ylankan de whẹpo afọdide whẹdida tọn nido yin zize tọn do niyẹn. Mẹho lẹ dona yí sọwhiwhe do gbeje ninọmẹ dopodopo pọ́n to odẹ̀ mẹ bo dindona nuhe jọ lọ podọ whla nẹmu he e jọ, wunmẹ walọ ylankan lọ tọn podọ obá he mẹ e yin didohia jẹ, gọna yanwle po mẹwhinwhàn ylanwatọ lọ tọn po.
Mawé sinsinyẹn bẹ nususu hẹn hugan ylando zanhẹmẹ tọn lẹ. Di dohia, visunnu he ko yí baptẹm de sọgan nù siga vude na ojlẹ gli de bo dọ nuṣiwa etọn na mẹjitọ etọn lẹ. E magbe ma nado nù siga ba. Mawé wẹ ehe yin, ṣigba e ma ko yinukọn jẹ obá mawé sinsinyẹn kavi ‘nukunkẹn yíyí do doalọ to mawé mẹ’ tọn mẹ. Ayinamẹ Owe-wiwe tọn sọn mẹho agun tọn dopo kavi awe dè gọna alọgọ mẹjitọ visunnu lọ tọn lẹ tọn dona ko pé. Ṣigba eyin visunnu lọ nọ nù siga whẹwhẹ, ehe na yin agbasalan mẹdetiti tọn hinhẹn kudiho sọn ojlo mẹ wá, podọ wedegbẹ́ whẹdida tọn de na yin didoai nado penukundo whẹho mawé sinsinyẹn tọn ehe go. (2 Kọlintinu lẹ 7:1) Eyin visunnu lọ ma lẹnvọjọ, e na yin didesẹ sọn agun mẹ.
Klistiani delẹ ko tindo mahẹ to yẹdide fẹnnuwiwa tọn lẹ pinpọn mẹ. Ehe nọ gblehomẹna Jiwheyẹwhe, podọ mẹho agun tọn lẹ sọgan jọsi nado sè dọ yisenọ hatọ de ko wà ehe. Ṣigba e ma yin yẹdide fẹnnuwiwa tọn pinpọn lẹpo wẹ nọ biọ dọ wedegbẹ́ whẹdida tọn ni yin didoai gba. Di apajlẹ, mí ni dọ dọ mẹmẹsunnu de pọ́n yẹdide fẹnnuwiwa tọn he ma yinukọn gbau he nọ yin yiylọdọ “soft” lẹ whlasusu. Winyan hù i, bọ e yigbe ylando etọn tọn na mẹho de, bo magbe ma nado waylando ehe ba. Mẹho lọ sọgan basi nudide dọ walọ mẹmẹsunnu lọ tọn ma ko yinukọn jẹ obá ‘nukunkẹn yíyí do doalọ to mawé mẹ’ tọn mẹ; podọ ga, e ma do gbigbọ tasinsinyẹn tọn he yin ohia wantuntun tọn hia. Dile etlẹ yindọ nuhudo ma na tin nado ze afọdide whẹdida tọn de, mawé wunmẹ ehe na biọ ayinamẹ sinsinyẹn sọn Owe-wiwe mẹ podọ vlavo alọgọ mẹho lẹ tọn na ojlẹ de.
Nalete, mí ni dọ dọ Klistiani de ko pọ́n yẹdide fẹnnuwiwa tọn he hiọawu he bẹ fẹnnuwiwa zanhẹmẹ tọn he gblezọn lẹ hẹn to nuglọ na owhe susu bo ko wà nuhe go e pé lẹpo nado ze ylando ehe whlá. Yẹdide fẹnnuwiwa tọn mọnkọtọn sọgan bẹ zanhẹmẹ gánnugánnu pọmẹ tọn wunmẹ voovo lẹ, yasanamẹ to aliho he hiọawu mẹ, danú wiwà do yọnnu lẹ go, kavi yọpọvu lẹ yiyizan to yẹdide fẹnnuwiwa tọn mẹ (pornographie infantile) hẹn. To whenuena mẹdevo lẹ sè dogbọn walọyizan etọn dali, winyan hù i tlala. E ma do tasinsinyẹn hia gba, ṣigba mẹho lẹ sọgan basi nudide dọ e ko ‘yí ede’ kavi jo ede hlan walọ he kudiho ehe bo ko ‘yí nukunkẹn do doalọ to mawé mẹ,’ ehe nọtena mawé sinsinyẹn. Wedegbẹ́ whẹdida tọn de na yin didoai na whẹho lọ bẹ mawé sinsinyẹn hẹn wutu. Ylanwatọ lọ na yin didesẹ sọn agun mẹ eyin e ma do lẹnvọjọ he Jiwheyẹwhe nọ kẹalọyi hia bo magbe ma nado pọ́n yẹdide fẹnnuwiwa tọn gbede ba. Eyin e basi oylọna mẹdevo lẹ wá owhé etọn gbè nado wá pọ́n yẹdide fẹnnuwiwa tọn—bo gbọnmọ dali na tuli onú mọnkọtọn pinpọn—e na na kunnudenu gbigbọ tasinsinyẹn tọn he yin ohia wantuntun tọn.
Hogbe Owe-wiwe tọn lọ “wantuntun” nọ dlẹnalọdo ylando sinsinyẹn de to whepoponu, ehe nọ saba yin ylando zanhẹmẹ tọn de. To whenuena mẹho lẹ to tintẹnpọn nado yọnẹn eyin ylando de yin wantuntun, yé dona nọ dindona eyin ylando lọ bẹ tasinsinyẹn kavi goyiyi, gblewa, dihó, winyan-matindo, po nuhe jẹagọdo walọ dagbe to paa mẹ po hẹn. To alọ devo mẹ, eyin mẹde gbà osẹ́n Jehovah tọn to aliho sinsinyẹn mẹ ṣigba bo ma do gbigbọ tasinsinyẹn tọn hia, nuwiwa etọn sọgan bẹ “nukunkẹn” hẹn. Whẹho ehelẹ dona yin nukunpedego na mawé sinsinyẹn he yé bẹhẹn wutu.
Azọngban titengbe de wẹ e yin nado basi nudide eyin mẹde ko yinukọn jẹ obá lọ mẹ nado yin pinpọnhlan taidi mẹhe hùwhẹ mawé sinsinyẹn kavi wantuntun tọn, na e gando ogbẹ̀ gbẹtọ tọn lẹ go. Mẹhe to whẹda to whẹho mọnkọtọn mẹ lẹ dona wàmọ to odẹ̀ mẹ, bo biọ to Jiwheyẹwhe si nado na yé gbigbọ wiwe etọn, wuntuntun, po nukunnumọjẹnumẹ po. Mẹho lẹ dona hẹn wiwejininọ agun lọ tọn go bosọ dona ze whẹdida yetọn sinai do Ohó Jiwheyẹwhe tọn po anademẹ “afanumẹ nugbonọ, nuyọnẹntọ” lọ tọn po ji. (Matiu 18:18; 24:45) Podọ to azán ylankan ehelẹ mẹ, hú gbede pọ́n tọn, mẹho lẹ dona hẹn hogbe ehelẹ do ayiha mẹ dọmọ: “Mì nọ lẹn nuhe mì to wiwà lẹ pọ́n: na mì ma to whẹda na gbẹtọ gba, adavo na OKLUNỌ.”—2 Otannugbo lẹ 19:6.