Alọdlẹndonu Nuplọnwe Opli Gbẹzan po Lizọnyizọn po Tọn

4-10 JANVIER

NUHỌAKUẸ LẸ SỌN OHÓ JIWHEYẸWHE TỌN MẸ | LEVITIKU 18-19

“Dapana Walọ Mawé”

w19.06 27 huk. 10

Họ́ Dewe Sọta Omọ̀ Satani Tọn De

To whenue Jehovah slẹ walọ gblezọn akọta he lẹdo Islaelivi lẹ tọn lẹ godo, e dọna yé dọmọ: “Mì ma dona wà nuhe yé nọ wà to aigba Kenani tọn ji, yèdọ fihe yẹn plan mì jei lọ gba. . . . Aigba lọ ko yin mawé, podọ yẹn na sayana mẹhe nọ nọ̀ aigba lọ ji lẹ na nuṣiwa yetọn wutu.” Aliho gbẹninọ tọn Kenaninu lẹ tọn hiọawu sọmọ bọ Jiwheyẹwhe wiwe Islaeli tọn mọdọ aigba he ji yé nọ nọ̀ lọ ko lẹzun mawé bo yin hinhẹnflu.—Lev. 18:3, 25.

w17.02 20 huk. 13

Jehovah Nọ Deanana Omẹ Etọn Lẹ

¹³ Lehe ahọlu nugbonọ enẹlẹ gbọnvo taun na nukọntọ akọta devo lẹ tọn he nọ yin anadena gbọn nuyọnẹn gbẹtọ tọn gọna aliho nuyiwa tọn he do dogbó lẹ dali do sọ! To anademẹ nukọntọ Kenaninu lẹ tọn glọ, gbẹtọ lẹ wà osùnú lẹ, taidi zanhẹmẹ to hẹnnumẹ lẹ ṣẹnṣẹn, to mẹhe tindo vijinu dopolọ lẹ ṣẹnṣẹn, to gbẹtọ po kanlin po ṣẹnṣẹn, gọna ovi lẹ yíyí do sanvọ́ po boṣiọ-sinsẹ̀n he ylan taun lẹ po. (Lev. 18:6, 21-25) Humọ, nukọntọ Babilọni po Egipti tọn lẹ po ma nọ hodo aṣa wiwejininọ tọn he Jiwheyẹwhe zedai na Islaeli, ehe lẹnunnuyọnẹn lọsu tlẹ nọgodona lẹ. (Sọh. 19:13) To vogbingbọn mẹ, omẹ Jiwheyẹwhe tọn hohowhenu tọn lẹ doayi lehe nukọntọ nugbonọ yetọn lẹ ylọ wiwejininọ to gbigbọ-liho, to walọyizan-liho podọ to agbasa-liho dọ nujọnu do go. E họnwun dọ, Jehovah wẹ to anadena yé.

w14-F 1/7 7 huk. 2

Jiwheyẹwhe Na De Nuylankan lẹ Sẹ̀

Etẹwẹ Jiwheyẹwhe na wà na tasinyẹntọ he ma jlo na diọ jijọ bo nọ zindonukọn to nuylankan wiwà mẹ lẹ? Owe-wiwe lẹ dọ tlọlọ dọmọ: “Nugbonọ lẹ kẹdẹ wẹ na nọ aigba ji, podọ madoblọnọ lẹ wẹ na gbọṣi e ji. Ṣigba, na mẹylankan lẹ tọn, yé na yin sinsánsẹ sọn aigba ji, podọ mẹklọtọ lẹ na yin dindọn sún sọn e ji.” (Howhinwhẹn lẹ 2:21, 22) Mẹylankan depope ma nasọ tin to aigba ji ba. To whenẹnu, jijọho na tin bọ vudevude gbẹtọvi tonusetọ lẹ na yin tuntundote sọn mape he mí dugu etọn si.—Lomunu lẹ 6:17, 18; 8:21.

Onú Sisosiso Gbigbọmẹ Tọn Lẹ

w06 15/6 22 huk. 11

“Ṣo Na Yẹn Ka Yiwanna Osẹ́n Towe Dole!”

¹¹ Adà Osẹ́n Mose tọn awetọ he dohia dọ Jiwheyẹwhe nọ hò dagbemẹninọ omẹ etọn lẹ tọn pọ́n wẹ jlọjẹ lọ nado nọ wéwélu. Jehovah degbè dọ to whenuena Islaelivi glesi de gbẹ̀n sinsẹ́n ogle etọn tọn lẹ, dotẹnmẹ dona yin nina agbátọnọ lẹ nado ṣinyan nuhe jibẹwawhétọ lẹ jo dai. Glesi lẹ ma dona gbẹ̀n ojijẹ lọnglọnẹn kavi tónu ogle yetọn tọn pete gba, mọjanwẹ yé masọ dona bẹ sinsẹ́n vẹngle kavi olivieli tọn he pò lẹ pli do niyẹn. Jinukun he yin jijodo glemẹ to mayọnẹnmẹ lẹ ma dona yin vivọ́ bẹ. Awuwledainanu owanyinọ de wẹ ehe yin na wamọnọ lẹ, jonọ lẹ, tọṣiọvi lẹ, po asuṣiọsi lẹ po. Nugbo wẹ dọ, wélu-wiwé nọ biọ azọ́n sinsinyẹn wiwà to yelọsu si, ṣogan gbọn tito enẹ gblamẹ, yé sọgan dapana lilẹzun nubiọdutọ.—Levitiku 19:9, 10; Deutelonomi 24:19-22; Psalm 37:25.

AWUWIWLENA LIZỌNYIZỌN KUNNUDEGBE TỌN

w02 1/2 29

Kanbiọ lẹ sọn Wehiatọ lẹ Dè

Osẹ́n he Jehovah na akọta Islaeli tọn ma basi zẹẹmẹ gigọ́ gando hùnwhẹ alọwle tọn lẹ po lehe e na nọ yin do po go gba. Etomọṣo, e gbẹnunamẹ gando kọndopọ alọwle tọn delẹ go. Di apajlẹ, to Levitiku 18:6-20 mẹ, mí mọ todohukanji kọndopọ ‘hẹnnumẹ sẹpọmẹ tọn’ he yin gbigbẹdai lẹ tọn. Wefọ enẹlẹ basi todohukanji he gbloada, hẹnnumẹ he ma dona tindo kọndopọ zanhẹmẹ tọn hẹ ode awetọ lẹ tọn. Nugbo wẹ dọ, Klistiani lẹ ma tin to Osẹ́n Mose tọn glọ kavi yin alọhẹndotena gbọn gbedide etọn lẹ dali gba. (Efesunu lẹ 2:15; Kọlọsinu lẹ 2:14) Dile etlẹ yinmọ do sọ, ehe ma zẹẹmẹdo dọ Klistiani lẹ sọgan gbẹkọ whẹho ehe go poun to whenuena yé jlo na de alọwlemẹ de gba. Whẹwhinwhẹ́n susu tin na nuhewutu ehe do yin mọ.

Nado bẹjẹeji, osẹ́n otò tọn lẹ tin he gbẹ́ alọwle to hẹnnumẹ sẹpọmẹ lẹ ṣẹnṣẹn, podọ Klistiani lẹ dona setonuna osẹ́n otò he mẹ yé te tọn dandan. (Matiu 22:21; Lomunu lẹ 13:1) Nugbo wẹ dọ, osẹ́n mọnkọtọn lẹ nọ gbọnvo to fidelẹ. Suhugan osẹ́n ehelẹ tọn to egbehe nọ saba yin zize sinai do lẹnpọn jẹhẹnu he ovi de nọ dugu etọn sọn mẹjitọ etọn lẹ dè tọn ji. E yin yinyọnẹn nado yin nugbo dọ e yọnbasi dọ alọwle to hẹnnumẹ sẹpọmẹ lẹ ṣẹnṣẹn sọgan hẹn madogán po awutu he ovi lẹ nọ dugu etọn lẹ po wá. Na whẹwhinwhẹ́n ehe po ‘mẹglọnọ-yinyin na aṣẹpipa daho lẹ’ po wutu, Klistiani he to alọwle lẹ nọ setonuna osẹ́n otò he mẹ yé te tọn gando alọwle go.

Enẹgodo, whẹho nuhe yin alọkẹyi po nuhe mayin alọkẹyi to lẹdo he mẹ yè nọ nọ̀ po tọn lẹ tin. Diblayin filẹpo wẹ tindo osẹ́n po aṣa he jẹagọdo alọwle to mẹhe tindo kanṣiṣa whẹndo tọn lẹ po ṣẹnṣẹn, bo nọ saba pọ́n kọndopọ mọnkọtọn lẹ hlan taidi zanhẹmẹ hẹnnumẹ tọn podọ na enẹwutu yin whẹgbledo. Dile etlẹ yindọ kọndopọ tangan he yin gbigbẹdai lọ lẹ sọgan gbọnvo tlala to aṣa voovo lẹ mẹ, “nado dọ ẹ to paa mẹ, lehe kọndopọ whẹndo tọn to omẹ awe ṣẹnṣẹn sẹpọ yede sọ, mọwẹ sinsinyẹn po linlẹn agọjẹdonu tọn kavi gbigbẹ́ kọndopọ zanhẹmẹ tọn to yé ṣẹnṣẹn po na sinyẹn sọ niyẹn,” wẹ L’Encyclopédie britannique dọ. Enẹwutu, to fie kọndopọ zanhẹmẹ hẹnnumẹ tọn ma tlẹ gandego te, Klistiani lẹ ma dona yí nukunpẹvi do pọ́n aṣa kavi numọtolanmẹ he sọgbe lẹdo lọ tọn, bo ma nado hẹn ovlẹ wá agun Klistiani tọn kavi do oyín Jiwheyẹwhe tọn ji.—2 Kọlintinu lẹ 6:3.

Mí masọ dona yí nukunpẹvi do pọ́n ayihadawhẹnamẹnu he Jiwheyẹwhe na mí gba. Gbẹtọvi lẹpo wẹ yin jiji po linlẹn he sọgbe gọna dehe ma sọgbe po, dagbe po oylan po. (Lomunu lẹ 2:15) Ayihadawhẹnamẹnu yetọn nọ dọ na yé nuhe sọgbe bosọ yọ́n podọ nuhe ma sọgbe hẹ jọwamọ bosọ yin osùnú, adavo eyin ayihadawhẹnamẹnu yetọn ko yin kọslona kavi yin hùhù gbọn walọyizan he gblezọn lẹ dali. Jehovah dlẹnalọdo nugbo ehe to aliho he mayin tlọlọ tọn mẹ to whenuena e na Islaelivi lẹ osẹ́n etọn ma nado wlealọ hẹ hẹnnumẹ sẹpọmẹ lẹ. Mí hia dọmọ: “Mìwlẹ ma na wà di wiwà aigba Egipti tọn lọ tọn lẹ gba ehe mẹ mìwlẹ nọ̀: podọ mìwlẹ ma na wà di wiwà aigba Kanani tọn lọ tọn lẹ gba, fie yẹn hẹn mì wá: mọ mìwlẹ ma na zinzọnlin to aṣẹdai yetọn lẹ mẹ gba.” (Levitiku 18:3) Klistiani lẹ nọ wlebòna ayihadawhẹnamẹnu he yin pinplọn gbọn Biblu dali yetọn bo ma na dike e ni yin hinhẹn gblezọn gbọn linlẹn he ko yin kọslona na nuhe du dagbe po oylan po tọn he yin akọta lẹ tọn dali.—Efesunu lẹ 4:17-19.

To whelọnu lo, tadona tẹ́ kọ̀n wẹ mí na wá? Dile etlẹ yindọ Klistiani lẹ matin to Osẹ́n Mose tọn glọ, ayihadawhẹnamẹnu yetọn nọ dọ na yé hezeheze dọ alọwle to hẹnnumẹ sẹpọmẹ lẹ—taidi otọ́ po viyọnnu po, onọ̀ po visunnu po, nọvisunnu po nọviyọnnu po ṣẹnṣẹn—yin gbigbẹdai mlẹnmlẹn to lẹdo Klistiani tọn mẹ. Dile kanṣiṣa ohùn tọn to gbigblo deji, Klistiani lẹ yọnẹn dọ osẹ́n po aṣẹdai lẹ po tin he nọ deanana alọwle he sọgbe hẹ osẹ́n lẹ podọ nujinọtedo lẹ tin he yin alọkẹyi to lẹdo mẹ podọ to aṣa-liho. Ehelẹ dona yin dogbapọnna po sọwhiwhe po na mí nido sọgan sọgbe hẹ gbedide Owe-wiwe tọn dọmọ: “Mì gbọ alọwle ni yin tintindo to gbégbigbò mẹ to omẹ popo mẹ.”—Heblu lẹ 13:4.

11-17 JANVIER

NUHỌAKUẸ LẸ SỌN OHÓ JIWHEYẸWHE TỌN MẸ | LEVITIKU 20-21

“Jehovah Klan Omẹ Etọn lẹ Dovo”

w04 15/10 11 huk. 12

Naegbọn Hiẹ Sọgan Tindo Todido Paladisi Tọn?

¹² Ṣigba, onú devo tin he mí ma dona yí nukunpẹvi do pọ́n. Jiwheyẹwhe dọna Islaelivi lẹ dọmọ: “Mì na nọ payi gbedide lọ lẹpo go he yẹn degbena we to egbehe, na mì nido yin huhlọnnọ, bo yì . . . bo yí aigba lọ, fie dali mì jei godo dọ́n nado yí ì.” (Deutelonomi 11:8) To Levitiku 20:22, 24 mẹ, aigba dopolọ yin nùdego dọmọ: “Mì na yìn aṣẹdai ṣie lẹpo, po whẹdida ṣie lẹpo po, bo nọ basi yé: na aigba lọ, fie dali yẹn hẹn mì wá nado nọ nọ̀ e mẹ, slú mì jẹgbonu blo. Ṣigba yẹn ko dọ hlan mì dọ, Mì na yí aigba yetọn na nutindo, yẹn nasọ yí ì na hlan mì nado tindo e, aigba [he] yí anọ́sin po owín po do to sisà de.” Mọwẹ, Aigba Pagbe tọn lọ mimọyi sinai do haṣinṣan dagbe de tintindo hẹ Jehovah Jiwheyẹwhe ji. Awugbopo Islaelivi lẹ tọn nado setonuna Jiwheyẹwhe wẹ zọ́n bọ e na dotẹnmẹ Babilọninu lẹ nado gbawhàn yetọn bo de yé sẹ̀ sọn fininọ yetọn lọ mẹ.

it-1-F 1106 huk. 11

Ogú

Nudepope he mẹde jodo to okú etọn godo bọ gudutọ kavi mẹdevo depope he tindo jlọjẹ gán mọyi; e gán sọ yin nudepope he mẹde tindo jlọjẹ na bo mọyi sọn tọgbo etọn lẹ kavi mẹhe jẹnukọnna ẹn lẹ dè. Hogbe Heblugbe tọn na·chalʹ (kavi, na·chalahʹ) wẹ nọ saba yin yiyizan na ogú. To paa mẹ, e nọ bẹ ogú mimọyi kavi ogú ninamẹ sọn whẹndo de ji jẹ devo ji hẹn. (Sọh 26:55; Eze 46:18) To whedelẹnu, eyin hogbe lọ ya·rashʹ wẹ yin yiyizan, e nọ zẹẹmẹdo dọ yè ‘jẹ otẹn mẹde tọn mẹ di gudutọ,’ amọ́ to whẹho susu lẹ mẹ, e nọ dlẹnalọdo nue yè ‘yí taidi nutindo de,’ e ma yin nue mẹde dugu etọn tlọlọ. (Jen 15:3; Le 20:24) To whẹho devo lẹ mẹ, e sọ nọ yin nue yè ‘yàn mẹdevo sẹ̀’ bo yí sọn e si. (De 2:12; 31:3) Hogbe Glẹkigbe tọn he nọ yin yiyizan na ogú lẹ sẹpọ hogbe lọ kleʹros. Zẹẹmẹ tintan etọn wẹ “ovò,” amọ́ e wá zẹẹmẹdo tindo “mahẹ” kavi tindo mimá podọ to godo mẹ, zẹẹmẹ etọn wá yin “ogú.”—Mt 27:35; Ow 1:17; 26:18.

it-2-F 438 huk. 5

Ohẹ̀ Lẹ

To Singigọ godo, Noa yí “nudida wiwe he nọ zlọn” lẹ po kanlin lẹ po do sanvọ́. (Jen 8:18-20) Enẹgodo wẹ Jiwheyẹwhe nagbè gbẹtọvi lẹ dọ yé gán nọ dù ohẹ̀ lẹ, amọ́ ohùn yetọn wẹ yé ma dona dù. (Jen 9:1-4; yijlẹdo Le 7:26; 17:13 go.) E họnwun dọ ohẹ̀ delẹ nọ yin pinpọnhlan di ‘wiwe’ to ojlẹ lọ mẹ, na yè gán yí ohẹ̀ enẹlẹ do bayi avọ́sinsan bọ Jiwheyẹwhe na kẹalọyi; ṣigba kakajẹ whenue Osẹ́n Mose tọn yin nina, ohẹ̀ depope ma nọ yin pinpọnhlan di kanlin “mawé” he yè ma dona dù. (Le 11:13-19, 46, 47; 20:25; De 14:11-20) Biblu ma dọ nue zọ́n taun bọ ohẹ̀ delẹ do yin kanlin “mawé.” Nugbo wẹ dọ suhugan ohẹ̀ mawé lẹ tọn wẹ yin ohẹ̀ nuwledutọ lẹ, amọ́ e ma yin popolẹpo. (Pọ́n HUPPE.) Ohẹ̀ de masọ nọ yin pinpọnhlan di mawé to whenue alẹnu yọyọ lọ yin didoai, podọ Jiwheyẹwhe wá zinnudo ehe ji na Pita to numimọ de mẹ.—Ow 10:9-15.

Onú Sisosiso Gbigbọmẹ Tọn Lẹ

it-1-F 1180 huk. 5

Owhẹ̀ Gbigbò Do Agbasa Go

Jiwheyẹwhe dosẹ́n na Islaelivi lẹ dọ yé ma dona nọ gbowhẹ do agbasa go na oṣiọ de wutu. (Le 19:28; 21:5; De 14:1) Whẹwhinwhẹ́n lọ wẹ yindọ yé yin akọta wiwe de na Jehovah, yèdọ nutindo vonọtaun de. (De 14:2) Enẹwutu, Islaelivi lẹ dona nọla mlẹnmlẹn na boṣiọ-sinsẹ̀n wunmẹ lẹpo. Gbọnvona enẹ, ohia bibasi do agbasa go to aliho he zẹ̀pá mọnkọ mẹ nado dohia dọ emi to aluẹmẹ ma sọgbe, titengbe na akọta de he yọ́n ninọmẹ oṣiọ lẹ tọn bosọ jẹakọ hẹ todido fọnsọnku tọn. (Da 12:13; Heb 11:19) Humọ, osẹ́n he Jiwheyẹwhe do na Islaelivi lẹ ma nado nọ gbleawuna yedetiti na zọ́n bọ yé na nọ na sisi he jẹ agbasa he ewọ dá na yé.

18-24 JANVIER

NUHỌAKUẸ LẸ SỌN OHÓ JIWHEYẸWHE TỌN MẸ | LEVITIKU 22-23

“Nuhe Hùnwhẹ He Islaelivi lẹ Nọ Basi lẹ Plọn Mí”

it-1-F 884 huk. 6-7

Hùnwhẹ Akla Madotọ́n Tọn

Azán tintan Hùnwhẹ Akla Madotọ́n tọn nọ yin opli vonọtaun de, podọ gbọjẹzan de. To wunkẹngbe, enẹ wẹ Nisan 16tọ, yè nọ hẹn okọ̀ dopo sinsẹ́n tintan ojijẹ balekun tọn, yèdọ jinukun tintan he nọ bia to Palestine, yì yẹwhenọ dè. Jẹnukọnna hùnwhẹ ehe, Islaelivi lẹ ma dona dù jinukun yọyọ depope kavi sisọ etọn kavi akla etọn. Yẹwhenọ nọ mimí okọ̀ jinukun tọn lọ yigodo podọ yinukọn nado na sinsẹ́n tintan lẹ Jehovah to yẹhiadonu-liho. E sọ nọ yí agbò he tindo owhe dopo bo to gángán de do basi avọ́nunina mimẹ̀. Gbọnvona enẹ, e nọ basi avọ́nunina jinukun-lili tọn he yè yí amì do yàn, gọna avọ́nunina nùnù de. (Le 23:6-14) Osẹ́n lọ ma dọ dọ yẹwhenọ lẹ ni nọ mẹ̀ jinukun enẹlẹ kavi linfin etọn to agbà lọ ji, dile e wá lẹzun aṣa do to nukọn mẹ. Gbọnvona dọ mẹsusu to pọmẹ kavi akọta lọ gán na sinsẹ́n tintan lẹ, whẹndo dopodopo kavi mẹdepope he tindo ogú to Islaeli wẹ gán bayi avọ́sinsan pẹdido tọn lẹ to hùnwhẹ enẹ whenu.—Eks 23:19; De 26:1, 2; pọ́n PRÉMICES.

Zẹẹmẹ Etọn. Islaelivi lẹ nọ dù akla madotọ́n lẹ to hùnwhẹ ehe whenu sọgbe hẹ anademẹ he Jehovah na Mose to Eksọdusi 12:14-20 mẹ. Avase sinsinyẹn de to wefọ 19tọ mẹ dọmọ: “Linfin he mẹ otọ́n yin dido depope ma dona yin mimọ to owhé mìtọn lẹ gbè kaka na azán ṣinawe.” To Deutelonomi 16:3 mẹ, akla madotọ́n lẹ sọ yin yiylọdọ “akla yajiji tọn.” To whemẹwhemẹ, ehe nọ flin Ju lẹ lehe yé zọ̀n whlẹndo ji do tọ́n sọn aigba Egipti tọn ji do (na yé ma mọ whenu he pé bọ linfin yetọn lẹ nado fọ́n [Eks 12:34]). Ehe nọ flin Islaelivi lẹ oyà he yé ji whenue yé yin kanlinmọ to Egipti whẹpo Jiwheyẹwhe do wá tún yé dote dile Jehovah lọsu tlẹ dọ do, “na hiẹ nido sọgan nọ flin azán he gbè hiẹ tọ́njẹgbonu sọn aigba Egipti tọn ji.” Hùnwhẹ ehe, he yin tintan to hùnwhẹ whemẹwhemẹ tọn daho atọ̀n lẹ mẹ, nọ hùn dotẹnmẹ dote na Islaelivi lẹ nado lẹnnupọndo mẹdekannujẹ he akọta lọ do todin ji bo pọ́n Jehovah hlan di Mẹwhlẹngántọ yetọn.—De 16:16.

it-2-F 527 huk. 1

Pẹntikọsti

Aliho he mẹ sinsẹ́n tintan ojijẹ likun tọn nọ yin nina te gbọnvona sinsẹ́n tintan ojijẹ balekun tọn. Yè na yí linfin dagbedagbe mado-ao ojlẹnu efa tọn awe (L 4,4) he mẹ yè do otọ́n do basi akla awe. Jehovah dọ dọ akla lọ lẹ dona yin hinhẹnwa “sọn fihe mì nọ nọ̀ lẹ,” ehe dohia dọ akla he yé nọ bayi bo nọ dù to whégbè nkọ wẹ e dona yin, e ma yin dehe nọ yin bibayi na onú wiwe lẹ wutu. (Le 23:17) Avọ́nunina devo lẹ nọ zọnpọ hẹ akla ehelẹ: avọ́nunina mimẹ̀, avọ́nunina ylando tọn po avọ́nunina jijọho tọn he yè nọ yí lẹngbọvu asu awe do basi po. Yẹwhenọ nọ bẹ alọ etọn do glọ na akla lọ lẹ po lẹngbọvu lọ lẹ po bo nọ mimí yé yigodo podọ yinukọn. To yẹhiadonu-liho, mọwiwà nọ dohia dọ e to onú ehelẹ na Jehovah. Enẹgodo, yẹwhenọ lọ nọ dù yé dile e nọ dù avọ́nunina jijọho tọn do.—Le 23:18-20.

w14 15/5 28 huk. 11

Be Hiẹ to Nukọnzindo to Pọmẹ hẹ Titobasinanu Jehovah Tọn Ya?

¹¹ Dagbe mítọn wutu wẹ titobasinanu Jiwheyẹwhe tọn nọ dotuhomẹna mí nado hodo ayinamẹ apọsteli Paulu tọn ehe dọmọ: “Mì gbọ mí ni nọ lẹn ode awetọ tọn pọ́n nado nọ whàn mídelẹ hlan owanyi po azọ́n dagbe lẹ po kọ̀n, e ma yin nado nọ gbẹkọ pipli dopọ mítọn lẹ go, dile mẹdelẹ tindo aṣa lọ do gba, ṣigba nado nọ na tuli ode awetọ, podọ humọ dile mì mọdọ azán lọ to dindọnsẹpọ.” (Heb. 10:24, 25) Islaelivi lẹ lodo to gbigbọ-liho to whenue yé nọ yì hùnwhẹ whemẹwhemẹ tọn lẹ bosọ nọ pli dopọ to ojlẹ devo lẹ mẹ nado basi sinsẹ̀n hlan Jiwheyẹwhe. Humọ, Hùnwhẹ Gòhọtúntún tọn vonọtaun he yin bibasi to azán Nẹhemia tọn gbè yin dopo to nujijọ ayajẹ tọn enẹlẹ mẹ. (Eks. 23:15, 16; Nẹh. 8:9-18) Ale dopolọ wẹ mí nọ mọyi sọn opli po plidopọ mítọn lẹ po mẹ. Mì gbọ mí ni nọ mọaleyi to gigọ́ mẹ sọn awuwledainanu he yin tito-basina nado hẹn mí lodo bo hẹn ayajẹ wá na mí ehelẹ mẹ.—Titu 2:2.

Onú Sisosiso Gbigbọmẹ Tọn Lẹ

w19.02 3 huk. 3

Nọ Hẹn Tenọgli Towe Go!

³ Eyin yè dọ dọ devizọnwatọ Jiwheyẹwhe tọn lẹ nọ hẹn tenọgligo, e zẹẹmẹdo dọ mí nọ yí ahun lẹpo do yiwanna Jehovah bo nọ ze míde jo na ẹn mlẹnmlẹn, taidi Omẹ nujọnu tọn de, bo nọ lẹnnupọndo ewọ ji whẹpo do basi nudide mítọn lẹpo. Pọ́n ninọmẹ delẹ he mẹ hogbe ehe ko yin yiyizan te to Biblu mẹ. Dopo to zẹẹmẹ dowhenu tọn he hogbe Biblu tọn “tenọgli” tindo lẹ mẹ wẹ: madoblọ kavi blebu. Di apajlẹ, Islaelivi lẹ nọ yí kanlin lẹ do sanvọ́ hlan Jehovah, podọ Osẹ́n lọ dọ dọ kanlin lọ lẹ dona to gángán kavi yin madoblọnọ. (Lev. 22:21, 22) Dotẹnmẹ ma yin nina omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ nado nọ yí kanlin he ma do afọ, otó kavi nukun dopo kavi dehe yin awutunọ de do basi nunina. Nujọnu wẹ e yin na Jehovah dọ kanlin lọ ni yin madoblọnọ, kavi to blebu. (Mal. 1:6-9) Mí sọgan mọnukunnujẹ nuhewutu madoblọnọ-yinyin kavi blebu-yinyin do nọ duahunmẹna Jehovah mẹ. Whenue mí jlo na họ̀ nude, vlavo atin-sinsẹ́n, owe kavi azọ́nwanu de, mí ma nọ jlo dehe go odò te kavi dehe go adà delẹ whè sọn. Dehe madoblọ kavi to blebu lẹ wẹ mí nọ dín. Numọtolanmẹ dopolọ wẹ Jehovah nọ tindo gando owanyi he mí tindo na ẹn po nugbonọ-yinyin mítọn na ewọ po go. E dona yin madoblọnọ kavi to blebu.

AWUWIWLENA LIZỌNYIZỌN KUNNUDEGBE TỌN

w07 15/7 26

Kanbiọ lẹ sọn Wehiatọ lẹ Dè

Osẹ́n Mose tọn degbena Islaelivi lẹ dọmọ: “Whlaatọ̀n to owhe dopo mẹ sunnusi towe lẹpo na nọ sọawuhia to OKLUNỌ lọ Jiwheyẹwhe towe nukọn to otẹn he e na de lọ mẹ; to hùnwhẹ akla madotọ́nnọ tọn lọ mẹ, podọ to hùnwhẹ osẹ lẹ tọn lọ mẹ, podọ to hùnwhẹ gòhọtúntún lẹ tọn lọ mẹ.” (Deutelonomi 16:16) Sọn ojlẹ Ahọlu Sọlọmọni tọn whenu sọyi, otẹn he Jiwheyẹwhe de wẹ tẹmpli he tin to Jelusalẹm.

Tintan to hùnwhẹ atọ̀n he nọ yin bibasi lẹ mẹ nọ wá aimẹ to bẹjẹeji amakikọ-whenu tọn. E nọ yin yiylọdọ Hùnwhẹ Akla Madotọ́n tọn bo nọ bẹjẹeji to azán he bọdo hùnwhẹ Juwayi tọn he yin bibasi to Nisan 14 go bosọ nọ zindonukọn na azán ṣinawe kakajẹ Nisan 21. Azán awetọ hùnwhẹ lọ tọn, yèdọ Nisan 16, nọ do bẹjẹeji jibẹwawhé tintan owhe lọ tọn hia sinai do sunzanhiawe Ju hohowhenu lẹ tọn ji. To azán enẹ ji, yẹwhenọ daho lọ dona yí “okọ̀ sinsẹ́n tintan” gbado balle tọn bo mìmí in “to OKLUNỌ lọ nukọn” to fiwiwe lọ mẹ. (Levitiku 23:5-12) To whenuena e yindọ sunnu lẹpo wẹ yin gbedena nado tin to Hùnwhẹ Akla Madotọ́n tọn lọ tẹnmẹ, mẹnu wẹ nọ gbẹ̀n nunina ehe?

Gbedide lọ nado na sinsẹ́n tintan jibẹwawhé tọn hlan Jehovah to Hùnwhẹ Akla Madotọ́n tọn whenu yin nina akọta lọ blebu. E ma yin bibiọ to mẹdopodopo si nado bẹ jibẹwawhé lọ jẹeji bo hẹn sinsẹ́n tintan edetiti tọn wá fiwiwe lọ mẹ gba. Kakatimọ, afọzedaitọ akọta lọ tọn lẹ wẹ nọ wàmọ. Enẹwutu, mẹde sọgan yin didohlan ogle gbado balle tọn he tin to yakẹ de mẹ nado sán okọ̀ he na yin yiyizan na Hùnwhẹ Akla Madotọ́n tọn lọ. Otanwe Encyclopaedia Judaica basi zẹẹmẹ do ehe ji dọmọ: “Eyin gbado balle ko whẹ́n e nọ yin yíyí sọn lẹdo Jelusalẹm tọn mẹ; eyin e ma yinmọ e sọgan yin hinhẹnwa sọn fidevo depope to Islaeli. E nọ yin gbingbẹ̀n gbọn sunnu atọ̀n dali, mẹdopodopo nọ hẹn agbogọdọẹ po ohà etọn po.” Enẹgodo okọ̀ gbado balle tọn de na yin hinhẹnwa yẹwhenọ daho lọ dè, mẹhe nọ na ẹn hlan Jehovah.

Nubiọtomẹsi lọ nado na sinsẹ́n tintan jibẹwawhé tọn nọ hùn dotẹnmẹ dagbe dote na Islaelivi lẹ nado do pinpẹn-nutọn-yinyọnẹn yetọn hia na dona Jiwheyẹwhe tọn do aigba po jinukun yetọn lẹ po ji. (Deutelonomi 8:6-10) Ṣigba hú popolẹpo, hùnwhẹ nunina tọn ehe yin “oyẹ̀ onú dagbe he ja lẹ tọn.” (Heblu lẹ 10:1) E jẹna ayidego dọ Jesu Klisti yin finfọnsọnku to Nisan 16 owhe 33 W.M., yèdọ azán he gbè sinsẹ́n tintan jibẹwawhé tọn lẹ nọ yin nina hlan Jehovah. Apọsteli Paulu wlan gando Jesu go dọmọ: “Yè ze Klisti tite sọn oṣiọ lẹ mẹ, e sọ lẹzun sinsẹ́n tintan yé he damlọn lẹ tọn. . . . Ṣigba omẹ dopodopo to kannu etọn titi mẹ: Klisti sinsẹ́n tintan lẹ; to godo yé he yin Klisti tọn lẹ to [tintin tofi] whenu etọn.” (1 Kọlintinu lẹ 15:20-23) Okọ̀ sinsẹ́n tintan tọn he yẹwhenọ daho nọ mìmí to Jehovah nukọn nọtena Jesu Klisti he yin finfọnsọnku lọ—yèdọ omẹ tintan he yin finfọn sọn oṣiọ lẹ mẹ hlan ogbẹ̀ madopodo. Gbọnmọ dali, Jesu hùnali dote na gbẹtọvi lẹ nado yin hinhẹn jẹ mẹdekannu sọn ylando po okú po si.

25-31 JANVIER

NUHỌAKUẸ LẸ SỌN OHÓ JIWHEYẸWHE TỌN MẸ | LEVITIKU 24-25

“Owhe Jubile Tọn: Ohia Mẹdekannujẹ Sọgodo Tọn”

it-2-F 137 huk. 9

Mẹdekannujẹ

Jiwheyẹwhe Mẹdekannujẹ Tọn. Jehovah wẹ Jiwheyẹwhe he nọ namẹ mẹdekannujẹ. E tún akọta Islaeli tọn sọn kanlinmọgbenu to Egipti. E dopagbe na yé dọ dile e na dẹnsọ bọ yé na to gbedide emitọn lẹ yìn, yé na vò sọn ohẹ́n si. (De 15:4, 5) Davidi dọ dọ mẹdekannujẹ kavi ‘hihọ́ ni tin to atọ̀họ̀ gángán’ Jelusalẹm tọn lẹ mẹ. (Slm 122:6, 7) Etomọṣo, Osẹ́n lọ sọ dohia dọ eyin mẹde lẹzun wamọnọ, e gán lẹzun afanumẹ nado sọgan nọ mọ dandannu gbẹ̀mẹ tọn lẹ na ewọ po whẹndo etọn po. To ojlẹ dopolọ mẹ, Osẹ́n lọ sọ biọ dọ to whenue Heblu enẹ ko yin afanumẹ na owhe ṣidopo, e dona jẹ mẹdekannu to owhe ṣinawetọ mẹ. (Eks 21:2) To owhe Jubile tọn mẹ (he nọ wá aimẹ to owhe 50tọ lẹpo mẹ), mẹdekannujẹ nọ yin lilá na mẹlẹpo to akọta lọ mẹ. Afanumẹ Heblu lẹpo nọ jẹ yedekannu bọ sunnu lẹpo nọ lẹkọyi ogú-yigba yetọn lẹ ji.—Le 25:10-19.

it-1-F 1107 huk. 7

Ogú

To whenue e yindọ nutindo de wẹ aigba nọ yin sọn whẹndo de ji jẹ devo ji, e ma gán yin sisà bo na lẹzun mẹhe họ̀ ẹ lọ tọn kakadoi. Aigba lẹ nọ yin sisà sọgbe hẹ sinsẹ́n he yé na detọ́n, podọ akuẹ yetọn nọ yin linlẹn sọgbe hẹ owhe he pò na Jubile, yèdọ owhe he mẹ mẹhe tindo aigba dai lẹpo nọ gọ̀ yé mọyi, adavo yé ko yin vivọ́ họ̀ kavi fifligọ jẹnukọnna Jubile. (Le 25:13, 15, 23, 24) Osẹ́n ehe gando owhé he to tòdaho he yè ma do adó lẹdo lẹ mẹ go ga, na yé nọ yin pinpọnhlan di ogle. Amọ́, owhé he to tòdaho he yè do adó lẹdo lẹ mẹ gán yin fifligọ to gblagbla owhe dopo tọn mẹ. Eyin e ma yinmọ, e na lẹzun nutindo mẹhe họ̀ ẹ lọ tọn. Na nue dù ohọ̀ he tin to tòdaho Levinu lẹ tọn mẹ, yé tindo jlọjẹ tẹgbẹ tọn nado nọ fli ohọ̀ lọ lẹ gọ̀, na yé ma tindo ogú-yigba depope wutu.—Le 25:29-34.

it-2-F 70 huk. 2

Jubile

Eyin Islaelivi lẹ setonuna osẹ́n Jubile tọn, akọta lọ ma nọ tlọ biọ ohẹ́n mẹ dile e nọ yì do to otò susu mẹ to egbé bọ adọkunnọ lẹ nọ fọ́n bo nọ to adọkun jẹ bọ hẹntọnọ lẹ nọ fọ́n bo nọ to ohẹ́n jẹ. Islaelivi lẹpo wẹ nọ mọaleyi sọn osẹ́n lọ mẹ, na ohẹ́n ma nọ zọ́n bọ mẹde nọ lẹzun gbẹ́donọ kavi adidọnọ. Gbọnmọ dali, mẹlẹpo gán zan huhlọn po nugopipe yetọn lẹ po na dagbe akọta lọ tọn. Dona he Jehovah nọ kọ̀n do ogle Islaelivi lẹ tọn ji gọna oplọn dagbe he e nọ na yé zọ́n bọ akọta lọ gán duvivi gandudu pipé de tọn bo tindo kọdetọn dagbe he Jiwheyẹwhe kẹdẹ gán namẹ gbọn aṣẹpipa etọn gblamẹ. Ṣigba, ehe biọ dọ yé ni setonu.—Isa 33:22.

Onú Sisosiso Gbigbọmẹ Tọn Lẹ

w09 1/10 22 huk. 3

Eyin Mẹde Hẹn We Gblehomẹ

Eyin Islaelivi de hoavùn hẹ Islaelivi hatọ etọn bo tọ́nnukun na ẹn, Osẹ́n lọ biọ dọ yè ni sayana ẹn sọgbe hẹ nuhe e wà. Ṣigba e mayin mẹhe yin awugblena lọ tọn wẹ nado yiahọsu mẹhe gbleawuna ẹn go kavi yiahọsu dopo to hagbẹ whẹndo tọn etọn lẹ go gba. Osẹ́n lọ biọ dọ whẹho lọ ni yin zizedo alọmẹ na mẹhe yin dide do otẹn aṣẹpipa tọn mẹ lẹ—enẹ wẹ whẹdatọ lẹ—nado didẹ whẹho lọ. Yinyọnẹn dọ mẹhe wadanu do awetọ etọn kavi hùmẹ sọn ojlo mẹ wá na yin yasana to aliho dopolọ mẹ nọ glọnalina ahọsuyíyí. Ṣigba whẹho lọ ma fó do finẹ.

1^er-7 FÉVRIER

NUHỌAKUẸ LẸ SỌN OHÓ JIWHEYẸWHE TỌN MẸ | LEVITIKU 26-27

“Nawẹ A Gán Mọ Dona Jehovah Tọn Yí Gbọn?”

w08 15/4 4 huk. 8

Gbẹ́ ‘Onú Ovọ́ lẹ’ Dai

⁸ Nawẹ “Mamọni” kavi adọkunnu lẹ sọgan lẹzun yẹwhe de gbọn? Di apajlẹ, lẹnnupọndo zannu de ji he tin to ogle de mẹ to Islaeli hohowhenu tọn mẹ. Zannu mọnkọtọn sọgan yọ́n-na-yizan nado gbá ohọ̀ de kavi do adó de. To alọ devo mẹ, eyin zannu enẹ yin yiyizan taidi ‘dòtin wiwe’ kavi boṣiọ de, e na lẹzun zannu ahlida tọn de na omẹ Jehovah tọn lẹ. (Lev. 26:1) Mọdopolọ, dagbe he akuẹ nọ wà ma whè. Mí tindo nuhudo etọn nado nọgbẹ̀, podọ e sọ sọgan yọ́n-na-yizan to sinsẹ̀nzọn Jehovah tọn mẹ. (Yẹwh. 7:12; Luku 16:9) Ṣigba, eyin akuẹ dindin wá jẹnukọnna sinsẹ̀nzọn Klistiani tọn mítọn, be akuẹ ko lẹzun yẹwhe de na mí hoho. (Hia 1 Timoti 6:9, 10.) To aihọn ehe mẹ, fie afọdidona adọkunnu lẹ nọ duahunmẹna gbẹtọ lẹ sọmọ te, mí dona hẹn ẹn diun dọ mí tindo pọndohlan jlẹkaji tọn to whẹho ehe mẹ.—1 Tim. 6:17-19.

it-2-F 753 huk. 2

Awujimẹ

Haṣinṣan pẹkipẹki he Jehovah tindo hẹ Mose po azọngban pinpẹn he e dena ẹn lẹ po zọ́n bọ awú nọ ji (moh·raʼʹ to Heblugbe mẹ) akọta lọ taun gando Mose go. (De 34:10, 12; Eks 19:9) Islaelivi he do yise lẹ tindo sisi sisosiso na aṣẹpipa Mose tọn. Yé yọnẹn dọ Jiwheyẹwhe nọ dọhona yé gbọn Mose gblamẹ. Jehovah degbe dọ awú dona nọ ji yé gando fiwiwe etọn go. (Le 19:30; 26:2) Enẹwutu, sisi sisosiso he yé dona tindo na fiwiwe lọ na nọ whàn yé nado nọ bayi sinsẹ̀n na Jehovah sọgbe hẹ anademẹ etọn lẹ bosọ nọ yìn gbedide etọn lẹpo.

w91-F 1/3 17 huk. 10

Dike “Jijọho Jiwheyẹwhe Tọn” Ni Họ́ Ahun Towe

¹⁰ Jehovah dọna akọta lọ dọmọ: “Eyin mìwlẹ zindonukọn nado nọ zinzọnlin sọgbe hẹ osẹ́ndoai ṣie lẹ bo nọ yìn gbedide ṣie lẹ bosọ nọ setonuna yé, yẹn na nọ hẹn jikun ja to osaa sisọ etọn mẹ podọ aigba lọ na yọ́n na jinukun bọ atin danji tọn lẹ na nọ de sinsẹ́n yetọn tọ́n. Yẹn na hẹn jijọho tin to aigba lọ ji, podọ mìwlẹ na mlọnai bọ mẹde ma nasọ hẹn mì dibu; yẹn nasọ de gbekanlin ylankan lẹ sẹ̀ sọn aigba lọ ji, ohí awhàn tọn ma nasọ jugbọn aigba mìtọn ji. Yẹn na nọ zinzọnlin to ṣẹnṣẹn mìtọn bo na yin Jiwheyẹwhe mìtọn, podọ mìwlẹ na yin omẹ ṣie lẹ.” (Levitiku 26:3, 4, 6, 12) Akọta Islaeli tọn na tin to jijọho mẹ to linlẹn lọ mẹ dọ kẹntọ yetọn lẹ ma na wadanu do yé, yé nasọ do adọkun bo vẹ́ po Jehovah po. Amọ́, whẹpo e na do yinmọ, yé dona nọ yìn Osẹ́n Jehovah tọn.—Salmu lẹ 119:165.

Onú Sisosiso Gbigbọmẹ Tọn Lẹ

it-2-F 564 huk. 5

Azọ̀nylankan

Kọdetọn Osẹ́n Jiwheyẹwhe Tọn Gbigbẹdai Tọn. Jiwheyẹwhe ko na avase akọta Islaeli tọn dọ emi na ‘do azọ̀n de hlan ṣẹnṣẹn yetọn’ eyin yé ma yin nugbonọ na alẹnu he emi bayi hẹ yé. (Le 26:14-16, 23-25; De 28:15, 21, 22) To Owe-wiwe lẹ mẹ, dagbemẹninọ to agbasa-liho kavi to gbigbọ-liho nọ yin yiyizan nado dlẹnalọdo dona Jiwheyẹwhe tọn (De 7:12, 15; Slm 103:1-3; Hwh 3:1, 2, 7, 8; 4:21, 22; Osọ 21:1-4), bọ azọ̀n nọ yin yiyizan nado dlẹnalọdo ylando po mape po. (Eks 15:26; De 28:58-61; Isa 53:4, 5; Mt 9:2-6, 12; Joh 5:14) Nugbo wẹ dọ Jehovah Jiwheyẹwhe lọsu wẹ yinuwa tlọlọ to ninọmẹ delẹ mẹ bo hẹn azọ̀n wá mẹdelẹ ji; di apajlẹ, e yí pòzọ̀n do hò Miliami, Uzia po Gehazi po. (Sọh 12:10; 2Ot 26:16-21; 2Ah 5:25-27) Amọ́ to paa mẹ, azọ̀n delẹ nọ yin kọdetọn ylando he mẹde kavi akọta de wà tọn. Nue yé do wẹ yé gbẹ̀n; nuylankan he yé wà wẹ hẹn azọ̀n wá yé ji. (Ga 6:7, 8) Abajọ, apọsteli Paulu do dọho gando mẹhe nọ joawuna fẹnnuwiwa zanhẹmẹ tọn he gblezọn lẹ go bo dohia dọ Jiwheyẹwhe “jo yé na mawé, na yé nido sọgan de yẹyi sọn agbasa yetọn titi go . . . bo to yasanamẹ lọ mọyi to yede mẹ to gigọ́ mẹ, na nuṣiwa yetọn wutu.”—Lo 1:24-27.

AWUWIWLENA LIZỌNYIZỌN KUNNUDEGBE TỌN

w09-F 1/8 30

Kanbiọ lẹ sọn Wehiatọ lẹ Dè

“Jiwheyẹwhe nọ yiwanna nunamẹtọ homẹhunnọ.” (2 Kọlintinu lẹ 9:7) Gbẹtọ livilivi lẹ wẹ jẹakọ hẹ hogbe ehelẹ to aihọn-gbẹ̀ lọ mẹ. Amọ́ to whedelẹnu, ṣọṣi-yitọ delẹ nọ wá mọdọ emi dona nanú zẹ̀ nugopipe emitọn go. Sinsẹ̀ngán delẹ tlẹ nọ dọ akuẹ nẹmu he yè dona na to sinsẹ̀n yetọn mẹ. Yé nọ dọ dọ mado-ao akuẹ he sinsẹ̀n-vi lẹ mọ tọn wẹ, bọ e dona wá ṣọṣi mẹ.

Be Biblu dọ akuẹ tangan he mí dona nọ na wẹ ya? To hogbe devo mẹ, nẹmu wẹ mẹdopodopo dona nọ na?

Lehe Nunina lẹ Nọ Yì Do to Hohowhenu

Biblu dohia dọ Jiwheyẹwhe na anademẹ tlọlọ Islaelivi lẹ gando lehe yé na nọ basi nunina dandan tọn lẹ do go. (Levitiku 27:30-32; Sọha lẹ 18:21, 24; Deutelonomi 12:4-7, 11, 17, 18; 14:22-27) Nuhe Jiwheyẹwhe biọ lọ lẹ ma zẹ̀ nugopipe yetọn go. Jehovah dopagbe dọ eyin yé yìn osẹ́n emitọn enẹlẹ, emi na kọ̀n dona do yé ji.—Deutelonomi 28:1, 2, 11, 12.

Amọ́, nunina devo lẹ tin he ma yin dandan tọn, bọ Islaelivi lẹ gán desọn ojlo mẹ bo na, vlavo e sù kavi whè. Di apajlẹ, to whenue Ahọlu Davidi jlo na gbá tẹmpli de na Jehovah, akọta lọ na “talẹnti sika tọn 5 000.”a (1 Otànnugbo lẹ 29:7) Yí ehe jlẹdo nue Jesu mọ to whenue e to aigba ji go. E mọ ‘asuṣiọsi wamọnọ de he dlan abọgan-kuẹ flinflin awe’ do adọkun potin tẹmpli tọn lẹ mẹ. Nue e na ma yin akuẹ kaka de. Mado 64 azọ́nkuẹ gbèdopo tọn poun wẹ. Ganṣo, Jesu pà ẹ.—Luku 21:1-4.

Nunina lẹ to Ojlẹ Klistiani lẹ Tọn Mẹ

Klistiani lẹ ma to Osẹ́n he yin nina Islaelivi lẹ glọ. Enẹwutu, yé ma to dandannu glọ nado na akuẹ tangan de Jiwheyẹwhe. Etomọṣo, homẹ Klistiani nugbo lẹ tọn nọ hùn taun nado nanú Jiwheyẹwhe. Jesu Klisti lọsu tlẹ dohia dọ “ayajẹ sù to nunamẹ mẹ hú to mimọyi mẹ.”—Owalọ lẹ 20:35.

Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ nọ penukundo azọ́n yẹwhehodidọ tọn he yé nọ wà lẹdo aihọn pé go gbọn nunina he nọ yin bibasi sọn ojlo mẹ wá lẹ dali. Nunina enẹlẹ wẹ nọ gọalọ nado zín linlinwe taidi dehe a to hihia todin po owe devo lẹ po tọ́n, nado gbá Plitẹnhọ Ahọluduta tọn he mẹ yé nọ bayi sinsẹ̀n te lẹ bo hẹn yé do ninọmẹ dagbe mẹ. Yé ma nọ yí akuẹ enẹ do sú sunmẹ-kuẹ mẹde. Mẹdelẹ nọ ze yede jo na whenu-gigọ́ to azọ́n mẹhẹnzun devi tọn lọ mẹ. Omẹ enẹlẹ nọ mọ alọgọ de yí na tẹnsisẹ po akuẹzinzan mẹdetiti tọn devo lẹ po. Amọ́, yé ma nọ dọ alọgọ enẹ ján emi na mọ whẹ́. To paa mẹ, Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ ma nọ mọ akuẹ de yí nado lá wẹndagbe lọ. Suhugan yetọn wẹ do agbasazọ́n yetọn taidi apọsteli Paulu he nọ bayi gòhọ lẹ nado penukundo ede go.—2 Kọlintinu lẹ 11:9; 1 Tẹsalonikanu lẹ 2:9.

Eyin mẹde jlo na bayi nunina nado nọgodona azọ́n Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn, akuẹ nẹmu wẹ e dona na? Apọsteli Paulu na gblọndo dọ: “Mì gbọ mẹdopodopo ni basi kẹdẹdile e ko magbe etọn to ahun etọn mẹ do, e ma yin po awuwhiwhle po kavi po huhlọn yí do hẹnmẹ po gba, na Jiwheyẹwhe nọ yiwanna nunamẹtọ homẹhunnọ.”—2 Kọlintinu lẹ 8:12; 9:7.

8-14 FÉVRIER

NUHỌAKUẸ LẸ SỌN OHÓ JIWHEYẸWHE TỌN MẸ | SỌHA LẸ 1-2

“Jehovah Nọ Basi Titona Omẹ Etọn Lẹ”

w94-F 1/12 9 huk. 4

Otẹn He mẹ Sinsẹ̀n-Bibasi Jehovah Tọn Dona Te Na Mí

⁴ Eyin a tindo dotẹnmẹ nado mọ osla Islaelivi lẹ tọn mẹ hlan to whenue yé to danfafa ji, etẹwẹ a na mọ? A na mọ gòhọ he to flele bo to tito ji lẹ, ehe mẹ gbẹtọ livi atọ̀n kavi humọ nọ nọ̀. Yé yin tito sọgbe hẹ mimá hẹnnu atọ̀n-atọ̀n tọn do agewaji, hùwaji, whèzẹtẹn-waji podọ whèyihọ-waji. Eyin a sẹpọ dogọ, a nasọ doayi e go dọ gòhọ devo lẹ to ogbẹ́ ẹnẹ ji sẹpọ ṣẹnṣẹn osla lọ tọn. Gòhọ hẹnnu Levi tọn lẹ tọn wẹ. To osla lọ ṣẹnṣẹn, a na mọ ohọ̀ vonọtaun de he yè yí avọ̀ do dopá lẹdo. “Gòhọ opli tọn” kavi gòhọtúntún lọ wẹ, ehe Islaelivi he “yin nuyọnẹntọ to ahun mẹ” lẹ gbá sọgbe hẹ anademẹ Jehovah tọn.—Sọha lẹ 1:52, 53; 2:3, 10, 17, 18, 25; Eksọdusi 35:10, nudọnamẹ odò tọn.

it-1-F 385 huk. 7

Osla

Osla Islaelivi lẹ tọn gblo taun bọ mẹhe e bẹhẹn lẹ ma whè. Eyin mí kọ̀n sọha mẹhe yin nùdego to aga lẹ tọn dopọ, e bayi sunnu awhànfuntọ 603 550, gọna yọnnu lẹ po yọpọ lẹ po, mẹhomẹ lẹ po mẹhe do oblọ lẹ po, Levinu 22 000, po “gbẹtọgun daho flusọ́” jonọ tọn de po. Yemẹpo to pọmẹ na ko yì gbẹtọ 3 000 000 kavi yé tlẹ gán humọ. (Eks 12:38, 44; Sọh 3:21-34, 39) Mẹde ma gán dọ lehe osla lọ klo sọ taun; na linlẹn voovo lẹ wẹ tin gandego. To whenue Islaelivi lẹ whèsla pannukọn Jẹliko to danfafa Moabi tọn ji, Biblu dọ dọ osla lọ bẹsọn “Bẹti-jẹṣimọti kaka yì Abẹli-ṣitimi.”—Sọh 33:49.

Onú Sisosiso Gbigbọmẹ Tọn Lẹ

it-1-F 767 huk. 2

Yinkọ Zizedai

Tito he nọ gọalọ nado yọ́n yinkọ po kúnkan akọta de tọn po sọgbe hẹ hẹnnu po whédo yetọn lẹ po. Yanwle lọ ma yin nado yọ́n sọha mẹlẹ tọn poun gba. To Biblu mẹ, lẹndai voovo wutu wẹ yè nọ yí sọha na akọta lọ, e gán yin takuẹ súsú, awhànzọ́n, azọ́ndenamẹ voovo fiwiwe lọ tọn lẹ (na Levinu he yin dide lẹ).

AWUWIWLENA LIZỌNYIZỌN KUNNUDEGBE TỌN

w08 1/7 21

Be Hiẹ Yọnẹn Ya?

Whẹndo Islaeli tọn lẹ wá sọn visunnu Jakobu tọn lẹ mẹ, mẹhe yinkọ etọn yin didiọ zun Islaeli. Tọgbo ehe tindo visunnu 12—Lẹubeni, Simeọni, Levi, Juda, Dani, Naftali, Gadi, Aṣeli, Isakali, Zebuluni, Josẹfu, po Bẹnjamini po. (Gẹnẹsisi 29:32–30:24; 35:16-18) Yinkọ widopo to visunnu ehelẹ mẹ tọn yin didona whẹndo yetọn lẹ, ṣigba yinkọ Josẹfu tọn ma yin didona whẹndo depope. Kakatimọ, yinkọ visunnu etọn lẹ Eflaimi po Manassẹ po tọn yin didona whẹndo awe, bọ yé nọ yin pinpọnhlan taidi nukọntọ whẹndo lọ lẹ tọn. Gbọnmọ dali, sọha whẹndo Islaeli tọn lẹ lẹzun 13. Eyin mọ wẹ, naegbọn whẹndo 12 wẹ Biblu nọ saba dlẹnalọdo?

To Islaelivi lẹ ṣẹnṣẹn, sunnu he wá sọn whẹndo Levi tọn mẹ lẹ yin kinklandovo nado nọ wà sinsẹ̀nzọn to gòhọtúntún Jehovah tọn mẹ podọ to tẹmpli mẹ to godo mẹ. Enẹwutu, yé ma nọ tindo mahẹ to awhànzọ́n mẹ. Jehovah dọna Mose dọmọ: “Whẹndo Levi tọn lọ kẹdẹ wẹ hiẹ ma na yí sọha na gba, mọ hiẹ ma na yí lẹndopọ yetọn lọ to ovi Islaeli tọn lẹ lọ ṣẹnṣẹn gba. Ṣigba hiẹ ni de Levinu lẹ lọ do gòhọtúntún kunnuhó lọ tọn lọ ji, podọ do aṣọvànu etọn lẹpo ji, podọ do ehe yin etọn lẹpo ji.”—Osọha lẹ 1:49, 50.

Mọdopolọ, Levinu lẹ ma mọ mimá de yí to Aigba Pagbe tọn lọ mẹ. Kakatimọ, tòdaho 48 wẹ yin didena yé gbọn aigba Islaeli tọn lẹpo ji.—Osọha lẹ 18:20-24; Jọṣua 21:41.

Na whẹwhinwhẹ́n awe ehelẹ wutu, whẹndo Levi tọn ma nọ saba yin nùdego eyin yè to whẹndo lọ lẹ slẹ. Enẹwutu, whẹndo Islaeli tọn lẹ nọ saba yin pinpọnhlan taidi whẹndo 12.—Osọha lẹ 1:1-15.

15-21 FÉVRIER

NUHỌAKUẸ LẸ SỌN OHÓ JIWHEYẸWHE TỌN MẸ | SỌHA LẸ 3-4

“Azọ́n He Levinu lẹ Nọ Wà”

it-2-F 655 huk. 1

Yẹwhenọ

To Alẹnu Osẹ́n Tọn Glọ. Whenue Islaelivi lẹ to kanlinmọgbenu to Egipti, Jehovah klan viplọnji Islaelivi lẹ tọn lẹpo do wiwe na ede to whenue e hù viplọnji Egipti tọn lẹpo to azọ̀nylankan aotọ whenu. (Eks 12:29; Sọh 3:13) Enẹwutu, viplọnji ehelẹ lẹzun nutindo Jehovah tọn nado nọ wà sinsẹ̀nzọn vonọtaun hlan ẹn. Ewọ gán ko de viplọnji sunnu Islaeli tọn ehe lẹpo nado nọ sẹ̀n di yẹwhenọ bo nọ penukundo fiwiwe lọ go. Amọ́, sunnusi he to hẹnnu Levi tọn mẹ lẹ wẹ e de, na enẹ wẹ sọgbe hẹ ojlo etọn. Enẹ wẹ zọ́n bọ e nagbè akọta lọ nado yí sunnu Levinu lẹ do diọ sunnu plọnji hẹnnu 12 he pò lẹ tọn (kúnkan Eflaimi po Manasse po tọn lẹ, yèdọ visunnu Josẹfu tọn lẹ nọ yin pinpọnhlan di hẹnnu awe). To mẹhihia de whenu, visunnu plọnji he ma yin Levinu bo tindo osun dopo kavi humọ lẹ yí omẹ 273 do hugan sunnu Levinu lẹ. Enẹwutu, Jiwheyẹwhe biọ dọ ofligọ-kuẹ de, enẹ wẹ ṣekẹli atọ́n (nudi 6 000F CFA) ni yin súsú do omẹ 273 lọ lẹ dopodopo tamẹ, bọ yé na bẹ akuẹ lọ na Aalọn po visunnu etọn lẹ po. (Sọh 3:11-16, 40-51) Jẹnukọnna ehe, Jehovah ko de sunnu whẹndo Aalọn tọn lẹ, sọn hẹnnu Levi tọn mẹ, dovo na sinsẹ̀nzọn yẹwhenọduta tọn to Islaeli.—Sọh 1:1; 3:6-10.

it-2-F 133 huk. 1

Levinu Lẹ

Azọngban Yetọn Lẹ. Visunnu Levi tọn lẹ, yèdọ Gẹlṣọni, Kohati po Melali po, wẹ yin whẹndo atọ̀n he mẹ Levinu lẹ wá sọn. (Jen 46:11; 1Ot 6:1, 16) To danfafa ji, otẹn de yin didena whẹndo ehelẹ dopodopo sẹpọ gòhọtúntún lọ. Whẹndo Aalọn tọn sọn Kohatinu lẹ mẹ nọ dosla do gòhọtúntún lọ nukọn to whèzẹtẹn-waji. Kohatinu he pò lẹ nọ dosla do hùwaji, Gẹlṣọninu lẹ do whèyihọ-waji, podọ Melalinu lẹ do agewaji. (Sọh 3:23, 29, 35, 38) Levinu lẹ wẹ nọ pẹ́n gòhọtúntún lọ bo nọ tún in bosọ nọ sẹtẹnna ẹn. Whedepopenu he yé jlo na sẹtẹn, Aalọn po visunnu etọn lẹ po wẹ nọ de họmẹgbòvọ̀ he gbò Fiwiwe po Fiwiwe Gbaugbau lọ po bo nọ ṣinyọnnudo apotin kunnudenu tọn lọ, agbà lọ lẹ po nuyizan wiwe devo lẹ po. Enẹgodo, Kohatinu lẹ nọ sẹtẹnna onú ehelẹ. Gẹlṣọninu lẹ wẹ nọ hẹn avọ̀ gòhọ tọn lẹ, onú voovo he wleawuna họta etọn to homẹ po gbonu po lẹ, avọ̀ he yin dido do họntonu, avọ̀ he yin dido lẹdo awánu lọ pé lẹ po okàn gòhọ tọn etọn lẹ po (e họnwun dọ e na ko yin okàn gòhọtúntún lọ tọn lẹ). Na nue dù Melalinu lẹ, yewlẹ wẹ nọ penukundo owhlẹ ote tọn gòhọtúntún lọ tọn lẹ go, gọna dòtin lẹ, oslò dodonu tọn lẹ, opò tlọ́ntlọ́n gòhọ tọn lẹ po okàn gòhọ tọn lẹ po (okàn awánu he lẹdo gòhọtúntún lọ tọn lẹ).—Sọh 1:50, 51; 3:25, 26, 30, 31, 36, 37; 4:4-33; 7:5-9.

it-2-F 133 huk. 3

Levinu Lẹ

To azán Mose tọn gbè, owhe 30 wẹ Levinu lẹ nọ do whẹpo do nọ jẹ azọngban yetọn lẹ hẹndi ji to gigọ́ mẹ. Delẹ to azọ́n he yé nọ wà lẹ mẹ wẹ gòhọtúntún lọ zize pé po nuyizan etọn lẹ bibẹ po to whedepopenu he yè dona sẹtẹnna ẹn. (Sọh 4:46-49) Nugbo wẹ dọ whenue yé do owhe 25, yé gán jẹ azọngban delẹ hẹndi ji, amọ́ e ma nọ yin azọ́n sinsinyẹn taidi gòhọtúntún lọ zize. (Sọh 8:24) To ojlẹ Ahọlu Davidi tọn mẹ, yè tlẹ de owhe mẹhe gán wazọ́n ehelẹ tọn pò sọn owhe 25 wá 20. Davidi dọ nue zọ́n bo dọ dọ gòhọtúntún lọ (he tẹmpli lọ diọtẹnna) ma nasọ nọ yin zize pé ba. Eyin Levinu de do owhe 50, e masọ nọ hẹn azọngban dandan tọn lẹ di ba. (Sọh 8:25, 26; 1Ot 23:24-26; pọ́n ÂGE.) Levinu lẹ dona yọ́n Osẹ́n lọ ganji, na yewlẹ wẹ nọ saba hia ẹ to gbangba bo nọ plọn ẹn mẹhe pò lẹ.—1Ot 15:27; 2Ot 5:12; 17:7-9; Nẹ 8:7-9.

Onú Sisosiso Gbigbọmẹ Tọn Lẹ

w06 1/8 23 huk. 13

Yin Nuyọnẹntọ bo Dibusi Jiwheyẹwhe!

¹³ Alọgọ he Davidi mọyi sọn Jehovah dè to ojlẹ ayimajai tọn mẹ hẹn obu etọn na Jiwheyẹwhe siso deji bosọ hẹn jidide etọn to ewọ mẹ lodo. (Psalm 31:22-24) Nalete, to nujijọ ayidego tọn atọ̀n delẹ mẹ, obu he Davidi tindo na Jiwheyẹwhe depò, bọ ehe hẹn nugbajẹmẹji sinsinyẹn lẹ wá. Nujijọ tintan lọ gando tito he e basi go nado yí kẹkẹ de do sẹtẹnna aki alẹnu Jehovah tọn yì Jelusalẹm kakati nido yin to abọ́ Levinu lẹ tọn ji, kẹdẹdile Osẹ́n Jiwheyẹwhe tọn degbè etọn do. To whenuena Uza, he to kẹkẹ lọ dọ̀n, doalọ Aki lọ go nado hẹn ẹn dote, e kú to afọdopolọji na “nuṣiwa” kavi nuyiwa mẹmasi tọn etọn wutu. Nugbo wẹ dọ ylando sinsinyẹn de wẹ Uza wà, ṣigba yigodo yinukọn, awugbopo Davidi tọn nado na sisi he jẹ Osẹ́n Jiwheyẹwhe tọn wẹ hẹn nugbajẹmẹji enẹ wá. Budisi Jiwheyẹwhe zẹẹmẹdo nado nọ yí nulẹ wà sọgbe hẹ tito etọn.—2 Samuẹli 6:2-9; Osọha lẹ 4:15; 7:9.

22-28 FÉVRIER

NUHỌAKUẸ LẸ SỌN OHÓ JIWHEYẸWHE TỌN MẸ | SỌHA LẸ 5-6

“Nọ Hodo Apajlẹ Nazilinu lẹ Tọn”

it-2-F 381 huk. 7-382 huk. 2

Nazilinu

Osẹ́n titengbe atọ̀n wẹ nọ blá mẹhe dopà Nazilinu tọn lẹ: (1) Yé ma dona nù ahàn sinsinyẹn depope; yé ma dona dù nudepope he wá sọn ovẹn sinsẹ́n mẹ, vlavo e yin sinsẹ́n agló, bibia, kavi húhú, mọ yé ma dona nù osin ovẹn sinsẹ́n pọpọ tọn kavi vẹsin etọn. (2) Yé ma dona pà oda yetọn. (3) Yé ma dona doalọ oṣiọ de go, eyin etlẹ yin hẹnnumẹ sẹpọmẹ de taidi otọ́, onọ̀, nọvisunnu kavi nọviyọnnu.—Sọh 6:1-7.

Opà Vonọtaun Lẹ. Mẹhe dopà vonọtaun ehe nọ “nọgbẹ̀ taidi Nazili de [kavi mẹhe yin kinklandowiwe, yin kinklandovo] na Jehovah.” E ma nọ wàmọ nado mọ pipà yí sọn gbẹtọ lẹ dè, na e to avọ́sinsan vonọtaun de bayi wutu gba. Kakatimọ, “wiwe wẹ ewọ na yin na Jehovah to azán Nazili-yinyin etọn tọn lẹpo whenu.”—Sọh 6:2, 8; yijlẹdo Jen 49:26 go.

Enẹwutu, zẹẹmẹ vonọtaun wẹ nubiọtomẹsi Nazilinu lẹ tọn tindo to sinsẹ̀n-bibasi Jehovah tọn mẹ. Kẹdẹdi yẹwhenọ daho he azọngban wiwe etọn nọ zọ́n bọ e ma gán doalọ oṣiọ depope go, eyin mẹlọ tlẹ yin hẹnnumẹ sẹpọmẹ de, nudopolọ wẹ e yin na Nazilinu lẹ lọsu. Azọ́ndenamẹ vonọtaun he yẹwhenọ daho po yẹwhenọ lẹ po nọ hẹndi zọ́n bọ Jehovah dosẹ́n na yé ma nado nọ nù ovẹn kavi ahàn sinsinyẹn to whenue yé to nukunpedo azọngban wiwe yetọn lẹ go.—Le 10:8-11; 21:10, 11.

Humọ, Nazilinu de (na·zirʹ to Heblugbe mẹ) “dona gbọṣi wiweji bo dike oda he to ota na ẹn ni to wúwú.” Ehe nọ yin ohia he mẹlẹ do nọ yawu yọnẹn dọ Nazilinu de wẹ. (Sọh 6:5) Hogbe Heblugbe tọn dopolọ na·zirʹ wẹ yin yiyizan nado dlẹnalọdo vẹntin “he yè ma de alà na” to Gbọjẹzan wiwe po owhe Jubile tọn po whenu lẹ. (Le 25:5, 11) Nudevo he sọ jẹna ayidego wẹ nukinkan lọ “Jehovah wẹ wiwe” he yè yí hiadonu do kàn do ogàn sisẹ́ plẹ́bẹ́ sika tọn he to tabla yẹwhenọ daho lọ tọn go. Nukinkan ehe nọ yin yiylọdọ “ohia wiwe klandowiwe tọn” bo wá sọn hogbe Heblugbe tọn lọ neʹzer mẹ, he sẹpọ na·zirʹ. (Eks 39:30, 31) Jẹgbakun he ahọlu he yè yiamisisadode to Islaeli lẹ nọ ṣinyọ́n sọ nọ yin yiylọdọ neʹzer ga. (2Sa 1:10; 2Ki 11:12; pọ́n CONSÉCRATION; COURONNE.) Apọsteli Paulu sọ dọ dọ to agun Klistiani tọn mẹ, oda gaa yin nina yọnnu lẹ do otẹn tabla tọn mẹ. Ehe nọ flinnu yọnnu lẹ dọ otẹn he mẹ yé te gbọnvona sunnu lẹ tọn bọ Jiwheyẹwhe nọ donukun dọ yé ni nọ litai. Enẹwutu, nubiọtomẹsi ehe lọ lẹ—ma nado pà oda (ehe ma yin jọwamọnu na sunnu), nado nọla ovẹn mlẹnmlẹn podọ nado nọ nọ̀ wiweji bo ma yin hinhẹnflu—nọ dohia Nazilinu lẹ dọ yé dona nọ yí nujlomẹ yetọn lẹ do sanvọ́ bo jo yede petepete na ojlo Jehovah tọn wiwà.—1Kọ 11:2-16; pọ́n CHEVEUX, POILS; COUVRIR LA TÊTE (SE); NATURE.

Onú Sisosiso Gbigbọmẹ Tọn Lẹ

w05 15/1 30 huk. 2

Kanbiọ lẹ sọn Wehiatọ lẹ Dè

Nalete, Nazilinu-yinyin Samsọni tọn gbọnvo. Whẹpo Samsọni do yin jiji, angẹli Jehovah tọn dọna onọ̀ etọn dọmọ: “Pọ́n, hiẹ na mọhò, bo ji visunnu de; odalunhi de ma na wá ota etọn ji: na ovi lọ na yin Nazilinu hlan Jiwheyẹwhe sọn adọ̀ mẹ: ewọ nasọ ṣẹ nado to Islaeli whlẹn sọn alọ Filistinu lẹ tọn mẹ.” (Whẹdatọ 13:5) Samsọni ma dopà Nazilinu-yinyin tọn gba. Jiwheyẹwhe wẹ de e taidi Nazilinu, podọ e na yin Nazilinu to gbẹzan etọn lẹpo mẹ. Osẹ́n lọ ma nado doalọ oṣiọ go ma sọgan yin yiyizan to whẹho etọn mẹ. Eyin osẹ́n lọ gando e go bọ e doalọ oṣiọ de go to nujijọ ajiji de mẹ, nawẹ e sọgan gọ̀ gbẹzan Nazilinu-yinyin tọn he e ko zan sọn whenuena e yin jiji gbọ́n bẹjẹeji gbọn? Enẹwutu, e họnwun dọ nuhe yin bibiọ to mẹhe yin Nazilinu to gbẹwhenu yetọn lẹpo mẹ si gbọnvo to aliho delẹ mẹ na dehe yin bibiọ to mẹhe yin Nazilinu sọn ojlo mẹ wá lẹ si.

AWUWIWLENA LIZỌNYIZỌN KUNNUDEGBE TỌN

w06 15/1 32

“Alọdlẹndonu Tintan He Yin Yinyọnẹn He Yihodọ sọn Wefọ Biblu Tọn mẹ Lẹ”

TO OWHE koatọ́n die wayi, whenuho-kantọ dòkuntọ Israël tọn lẹ mọ onú ayidego tọn de. To osókla ṣiọditẹn tọn de mẹ to agbàdo Hinnọmi tọn mẹ to Jelusalẹm, yé mọ owe-hihá fataka tọn pẹvi awe he ji kandai wefọ Biblu tọn delẹ te. Owhe owe-hihá lọ lẹ tọn yì godo zẹ̀ vasudo Jelusalẹm tọn gbọn Babilọni dali to 607 J.W.M. go. Kandai lọ yihodọ sọn apadewhe hogbe dona tọn he yin kinkàndai to Osọha lẹ 6:24-26 mẹ. Yinkọ Jiwheyẹwhe tọn, Jehovah, sọawuhia whlasusu to owe-hihá awe lọ lẹ ji. Nukinkan lọ yin zẹẹmẹ basina taidi “anazọ́n tintan hohowhenu tọn he yin yinyọnẹn lọ he yihodọ sọn wefọ Biblu Heblugbe tọn lẹ mẹ.”

Etomọṣo, weyọnẹntọ delẹ jẹagọdo ojlẹ owe-hihá lọ lẹ tọn bo na whẹwhinwhẹ́n lẹ dọ yé yin winwlan to owhe kanweko awetọ J.W.M. tọn mẹ. Whẹwhinwhẹ́n dopo na agọjẹdonu lọ wẹ yindọ fọto dowhenu tọn owe-hihá pẹvi ehelẹ tọn whè tlala bo ma na dotẹnmẹ depope nado gbadopọnna yé to gigọ́ mẹ. Nado didẹ nuhahun ojlẹ he mẹ owe-hihá lọ lẹ yin bibasi te tọn, pipli weyọnẹntọ lẹ tọn de basi dodinnanu yọyọ devo. Yé yí azọ́n nuyọnẹn wintinwintin fọto po ọdinatẹẹ po tọn zan nado hẹn yẹdide owe-hihá lọ tọn lẹ klo bo họnwun dogọ. Kọdetọn dogbapọnnanu yọyọ lọ tọn ṣẹṣẹ yin zinzinjẹgbonu. Tadona tẹ kọ̀n wẹ pipli weyọnẹntọ lọ lẹ tọn wá?

Tintan whẹ́, weyọnẹntọ lẹ zinnudeji dọ sọha nulinlẹn dodinnanu dòkunkun tọn lẹ nọgodona dọ owe-hihá lẹ wá aimẹ jẹnukọnna kanlinmọgbenuninọ to Babilọni. Dodindinna paléographie [lẹnunnuyọnẹn wekun yiyizan hohowhenu tọn]—lehe wekun lẹ nọ yin winwlan do, whanpẹ yetọn, tẹnmẹ yetọn, tito yetọn podọ fihe yé pànta—dlẹnalọdo ojlẹ dopolọ, enẹ wẹ, ojlẹ vivọnu owhe kanweko ṣinawetọ J.W.M. tọn. Podọ to godo mẹ, to whenuena yé gbadopọnna orthographe lọ, yèdọ lẹnunnuyọnẹn wekun kinkàn tọn, pipli weyọnẹntọ lẹ tọn lọ dotana dọmọ: “Nudọnamẹ dodinna wekun kinkàn owe-hihá lọ lẹ tọn sọgbe hẹ kunnudenu he dodinnanu dòkunkun tọn po wekun yiyizan hohowhenu tọn po na gando ojlẹ nukinkan lọ lẹ tọn go.”

Linlinwe Bulletin of the American Schools of Oriental Research basi bladopọ dodinna owe-hihá fataka tọn lọ lẹ, he sọ nọ yin yiylọ dọ nukinkan Ketef Hinnọmi tọn dọmọ: “Mí sọgan zinnudo tadona he kọ̀n weyọnẹntọ susu ko wá lọ ji dọ nukinkan he yin mimọ to owe-hihá ehelẹ ji basi hihọ́na alọdlẹndonu tintan he yin yinyọnẹn he yihodọ sọn wefọ Biblu tọn mẹ lẹ.”

[Nudọnamẹ odò tọn]