Hùnwhẹ Titengbe lẹ to Whenuho Islaeli Tọn Mẹ
“Whlaatọ̀n to owhe dopo mẹ sunnusi towe lẹpo na nọ sọawuhia to OKLUNỌ lọ Jiwheyẹwhe towe nukọn to otẹn he e na dè lọ mẹ . . . podọ yé ma na sọawuhia to OKLUNỌ lọ nukọn asigbalọgba gba.”—DEUTELONOMI 16:16.
1. Etẹwẹ sọgan yin didọ gando nujijọ hùnwhẹ bibasi tọn lẹ go to ojlẹ Biblu tọn lẹ mẹ?
ETẸWẸ nọ wá ayiha mẹ to whenuena hiẹ lẹnnupọn dogbọn hùnwhẹ de dali? Hùnwhẹ delẹ to ojlẹ hohowhenu tọn lẹ mẹ nọ yin hiadogona gbọn wazẹjlẹgo po fẹnnuwiwa po dali. Onú dopolọ yin nugbo na hùnwhẹ egbezangbe tọn delẹ. Ṣigba hùnwhẹ heyin titodohukanji to Osẹ́n Jiwheyẹwhe tọn mẹ hlan Islaeli lẹ gbọnvo. Dile yé tlẹ yin nujijọ ayajẹ tọn lẹ do sọ, yé sọgan sọ yin zẹẹmẹ basina taidi “opli wiwe lẹ.”—Levitiku 23:2.
2. (a) Etẹwẹ yin bibiọ Islaelivi sunnu lẹ nado wà whlaatọ̀n to owhe dopo mẹ? (b) Dile hogbe lọ yin yiyizan do to Deutelonomi 16:16 mẹ, etẹwẹ “hùnwhẹ” de yin?
2 Sunnu nugbonọ Islaelivi lẹ—nọ saba yin awukọndopọ hẹ gbọn whẹndo yetọn lẹ dali—nọ mọ kọfanamẹ homẹhunhun tọn to gbejizọnlin bibasi yì Jelusalẹm mẹ, ‘otẹn he Jehovah dè,’ podọ yé nọ gbọn alọtútlú dali do nọ na nunina na hùnwhẹ daho atọ̀n lọ lẹ. (Deutelonomi 16:16) Owe lọ Etude des mots de l’Ancien Testament (angl.) basi zẹẹmẹ hogbe Heblu tọn heyin lilẹdogbedevomẹ do “hùnwhẹ” to Deutelonomi 16:16 mẹ taidi “nujijọ ayajẹ daho tọn . . . to ehe mẹ ohia ayidego nukundagbe Jiwheyẹwhe tọn delẹ nọ yin hùnwhẹ etọn basi po avọ́sinsan po gọna hùnwhẹ bibasi ayajẹ tọn.”a
Nuhọakuẹ Hùnwhẹ Daho lẹ Tọn
3. Dona tẹlẹ wẹ hùnwhẹ whemẹwhemẹ tọn atọ̀n lẹ hẹn wá ayiha mẹ?
3 To whenuena e yindọ ogbẹ́ glesi tọn de wẹ yin yetọn, Islaelivi lẹ dejido dona Jiwheyẹwhe tọn go to wunmẹ jikun tọn mẹ. Hùnwhẹ daho atọ̀n lẹ to Osẹ́n Mose Tọn mẹ dukosọ hẹ jibẹwawhé gbado balle tọn to bẹjẹeji amàkikọ-whenu, jibẹwawhé likun tọn to vivọnu amàkikọ-whenu tọn, po jibẹwawhé he pò lẹ po to vivọnu alunlun tọn. Ehelẹ yin nujijọ ayajẹ daho po pẹdido po tọn hlan Hẹnwatọ lilẹ́pe jikun tọn po Basitọ aigba he nọ dè sinsẹ́n tọ́n po tọn. Ṣigba hùnwhẹ lọ lẹ bẹ nuhe hugan mọ hẹn.—Deutelonomi 11:11-14.
4. Nujijọ whenuho tọn tẹwẹ yin hùnwhẹ etọn basi gbọn hùnwhẹ tintan lọ dali?
4 Hùnwhẹ tintan lọ nọ wá aimẹ to osun tintan sunzanhiawe hohowhenu Biblu tọn mẹ, yèdọ sọn Nisan 15 jẹ 21, ehe sọgbe hẹ adà vivọnu mars tọn kavi bẹjẹeji avril mítọn tọn. E nọ yin yiylọdọ Hùnwhẹ Akla Madotọ́n tọn, podọ na e nọ jẹgodona Juwayì Nisan 14 tọn tlolo wutu, e sọ nọ yin yiylọdọ ‘hùnwhẹ juwayì tọn’ ga. (Luku 2:41; Levitiku 23:5, 6) Hùnwhẹ ehe nọ flin Islaeli whlẹngán yetọn sọn yasanamẹ to Egipti mẹ, akla madotọ́n lọ nọ yin yiylọdọ “akla nukunbibia tọn.” (Deutelonomi 16:3) E nọ flin yé dọ hinhọnyi sọn Egipti yetọn yin to plaplaji sọmọ bọ whenu matin nado yí otọ́n dogọ́ linfin yetọn bo nọtepọn ẹn nado jí gba. (Eksọdusi 12:34) To hùnwhẹ ehe whenu blẹdi he tindo otọ́n depope ma dona yin mimọ to owhé Islaelivi de tọn gbè gba. Hùnwhẹ basitọ depope, gọna waṣinu de, he dù blẹdi he tindo otọ́n dona yin yasana po okú po.—Eksọdusi 12:19.
5. Lẹblanulọkẹyi tẹwẹ hùnwhẹ awetọ sọgan ko hẹn wá oflin mẹ, podọ mẹnu lẹ wẹ ayajẹ lọ na bẹhẹn?
5 Hùnwhẹ awetọ nọ wá aimẹ to osẹ ṣinawe (azán 49 lẹ) jẹgodona Nisan 16 bo nọ jẹ do azán 6tọ osun atọ̀ntọ, Sivan tọn, he sọgbe hẹ vivọnu mai mítọn tọn. (Levitiku 23:15, 16) E nọ yin yiylọdọ Hùnwhẹ Osẹ lẹ tọn (to azán Jesu tọn gbè, e sọ nọ yin yiylọdọ Pẹntikọsti, he zẹẹmẹdo “Kandeaotọ” to Glẹkigbe mẹ), podọ e nọ wá aimẹ sẹpọ ojlẹ owhe tọn dopolọ he mẹ Islaeli biọ alẹnu Osẹ́n tọn mẹ to Osó Sinai kọ̀n. (Eksọdusi 19:1, 2) To hùnwhẹ ehe whenu Islaelivi nugbonọ lẹ sọgan lẹnayihamẹpọn do lẹblanulọkẹyi yinyin kinklandovo yetọn taidi akọta wiwe Jiwheyẹwhe tọn ji. Yinyin gbẹtọ vonọtaun Jiwheyẹwhe tọn yetọn biọ tonusise hlan Osẹ́n Jiwheyẹwhe Tọn, taidi gbedide lọ nado do mẹtọnhopọn owanyinọ hia hlan agbátọnọ lẹ na ehelẹ lọsu nido sọgan duvivi hùnwhẹ lọ tọn ga.—Levitiku 23:22; Deutelonomi 16:10-12.
6. Numimọ tẹwẹ hùnwhẹ atọ̀ntọ flin omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ?
6 Godo tọ́ to hùnwhẹ daho whemẹwhemẹ tọn atọ̀n ehelẹ mẹ nọ yin yiylọdọ Hùnwhẹ Jibẹwawhé tọn, kavi Hùnwhẹ Gòhọtúntún tọn. E nọ wá aimẹ to osun ṣinawetọ, Tishri, kavi Ethanim tọn, sọn azán 15tọ jẹ 21tọ, he sọgbe hẹ bẹjẹeji octobre mítọn tọn. (Levitiku 23:34) To ojlẹ ehe mẹ, omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ nọ nọ̀ gbonu owhé yetọn lẹ tọn kavi azava yetọn lẹ glọ to ohọ̀ (gohọ) ojlẹ gli tọn lẹ he yin bibasi sọn alà po amà atin lẹ tọn po mẹ. Ehe nọ flin yé gbejizọnlin owhe 40 tọn yetọn sọn Egipti yì Aigba Pagbe Tọn ji, to whenuena akọta lọ dona plọn nado zẹnmẹ Jiwheyẹwhe na nuhudo egbesọegbesọ tọn yetọn lẹ.—Levitiku 23:42, 43; Deutelonomi 8:15, 16.
7. Nawẹ mí nọ mọaleyi sọn dogbapọnna hùnwhẹ bibasi to Islaeli hohowhenu tọn mẹ gbọn?
7 Mì gbọ na mí ni gbadopọnna hùnwhẹ delẹ he sọawuhia nado yin titengbe to whenuho omẹ hohowhenu tọn Jiwheyẹwhe tọn lẹ mẹ. Ehe dona yin tuli de na mí to egbehe, to whenuena e yindọ mílọsu yin oylọ-basina nado plidopọ to gbesisọmẹ to osẹ dopodopo mẹ podọ whlaatọ̀n to owhe dopodopo mẹ to plidopọ daho lẹ po plidopọ agbegbe lẹ po ji.—Heblu lẹ 10:24, 25.
To Ojlẹ Ahọludu Davidi Tọn lẹ Whenu
8. (a) Hùnwhẹ ayidego tọn tẹwẹ yin bibasi to azán Ahọlu Sọlọmọni Tọn lẹ gbè? (b) Hẹndi pete Hùnwhẹ Gòhọtúntún yẹdenanu tọn tẹwẹ mí sọgan pọ́n nukọn hlan na?
8 Hùnwhẹ bibasi ayidego tọn de to ojlẹ Hùnwhẹ Gòhọtúntún tọn mẹ wá aimẹ to gandudu gigonọ Ahọlu Sọlọmọni Tọn, yèdọ visunnu Davidi tọn whenu. “Agun daho tlala de” plidopọ sọn opodo Aigba Pagbe Tọn lẹpo ji na Hùnwhẹ Gòhọtúntún tọn lọ po klandowiwe tẹmpli lọ tọn po. (2 Otannugbo lẹ 7:8) To whenuena e wá opodo, Ahọlu Sọlọmọni do mẹhe to hùnwhẹ basi lẹ hlan, mẹhe “sọ dona ahọlu, bo yì gohọ yetọn lẹ kọ̀n gọna ayajẹ po homẹhun ayiha tọn po na dagbewanyi he OKLUNỌ dohia hlan Davidi mẹmẹsi etọn, podọ hlan Islaeli omẹ etọn lẹ.” (1 Ahọlu lẹ 8:66) Enẹ na nugbo tọn yin hùnwhẹ titengbe de. To egbehe, devizọnwatọ Jiwheyẹwhe tọn lẹ to nukọn pọ́n dohlan na hẹndi pete Hùnwhẹ Gòhọtúntún tọn to vivọnu Gandudu Owhe Fọtọ́n Sọlọmọni Daho lọ tọn, yèdọ Jesu Klisti. (Osọhia 20:3, 7-10, 14, 15) To ojlẹ enẹ mẹ, mẹhe to gbẹnọ to agosu ẹnẹ aigba lọ tọn lẹpo ji, gọna mẹhe yin finfọnsọnku lẹ po mẹhe lùn Amagẹdọni tọ́n lẹ po, na yin kinkọndopọ to sinsẹ̀n-bibasi ayajẹnọ Jehovah Jiwheyẹwhe tọn mẹ.—Zekalia 14:16.
9-11. (a) Etẹwẹ hẹn hùnwhẹ titengbe de wá aimẹ to azán Ahọlu Hẹzekia Tọn lẹ gbè? (b) Apajlẹ tẹwẹ yin zizedai gbọn mẹsusu dali sọn ahọluduta whẹndo-ao agewaji tọn mẹ, podọ etẹwẹ e flin mí to egbehe?
9 Hùnwhẹ titengbe he bọdego heyin linlin etọn na to Biblu mẹ wá aimẹ to gandudu Ahọlu ylankan Ahazi tọn godo, mẹhe ko sú tẹmpli lọ bo ko plan ahọluduta Juda tọn biọ atẹṣiṣi mẹ. Mẹjẹmẹtẹnmẹ Ahazi tọn wẹ Ahọlu dagbe Hẹzekia. To owhe tintan gandudu etọn tọn mẹ, to owhe 25 mẹvi whenu, Hẹzekia bẹ tito-to-whinnu hinhẹngọwa po diọdo tọn de po jẹeji. E hùn tẹmpli lọ to afọdopolọji bo basi tito na vọjlado etọn. Enẹgodo ahọlu lọ do wekanhlanmẹ lẹ hlan Islaelivi lẹ he nọ nọ̀ ahọluduta kanylantọ whẹndo-ao Islaeli tọn mẹ to agewaji, bo basi oylọ na yé nado wá bo basi hùnwhẹ Juwayi po Hùnwhẹ Akla Madotọ́n tọn po. Mẹsusu wá, mahopọnna mẹṣanko hagbẹ yetọn lẹ tọn.—2 Otannugbo lẹ 30:1, 10, 11, 18.
10 Be hùnwhẹ lọ yin dehe tindo kọdetọn dagbe ya? Biblu na linlin dọmọ: “Ovi Islaeli tọn lẹ he tin finẹ to Jelusalẹm sọ payi hùnwhẹ akla madotọ́n tọn lọ go azán ṣinawe po homẹhun daho po: Levinu lẹ po yẹwhenọ lẹ po sọ to OKLUNỌ pà to gbepogbe, yí hànjinu gbezinzinnọ lẹ do to hanji.” (2 Otannugbo lẹ 30:21) Apajlẹ dagbe nankọ die Islaelivi enẹlẹ zedai na omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ to egbehe, yèdọ mẹhe suhugan yetọn doakọnna nukundiọsọmẹ bo nọ basi gbejizọnlin aliho gaa tọn lẹ nado yì plidopọ lẹ!
11 Di apajlẹ, lẹnnupọn do atọ̀n to Plidopọ Agbegbe “Jijọ-di-Jiwheyẹwhe Tọn” heyin bibasi to Pologne to 1989 lẹ ji. To sọha 166 518 he wá lẹ tọn mẹ wẹ pipli daho lẹ sọn Union Soviétique dai tọn po otò Whezẹtẹn Europe tọn devo lẹ po mẹ tin te to fie azọ́n Kunnudetọ Jehovah Tọn lẹ tọn ko yin alọdotena te to ojlẹ lọ mẹ. Owe lọ Les Témoins De Jehovah—Prédicateurs du Royaume de Dieub dọmọ, “Na mẹdelẹ he yì plidopọ ehelẹ, e yin whla tintan he yé ko tin to pipli daho de he hugan 15 kavi 20 omẹ Jehovah tọn lẹ tọn tẹnmẹ. Ahun yetọn lẹ gọ́ na pinpẹn-nutọn-yinyọnẹn dile yé to pinpọ́n fọtọ́n ao ao lẹ to aihundatẹn lẹ, kọnawudopọ hẹ yé to odẹ̀ mẹ, bosọ kọ̀n ogbè yetọn lẹ dopọ to ohàn pipà tọn lẹ mẹ hlan Jehovah.”—Weda 279.
12. Etẹwẹ hẹn hùnwhẹ titengbe de bibasi wá aimẹ to gandudu Ahọlu Josia Tọn whenu?
12 To okú Hẹzekia tọn godo, omẹ Juda tọn lẹ sọ jai biọ sinsẹ̀n-bibasi lalo tọn mẹ whladopo dogọ to Ahọlu Manassẹ po Ammọni po glọ. Enẹgodo wẹ gandudu ahọlu dagbe devo tọn sọ wá, yèdọ jọja Josia, mẹhe yinuwa po adọgbigbo po to sinsẹ̀n-bibasi nugbo hinhẹngọwa mẹ. To owhe 25 mẹvi mẹ, Josia degbe dọ tẹmpli lọ ni yin vivọjlado. (2 Otannugbo lẹ 34:8) To whenuena vọjlado lọ to yinyin bibasi, Osẹ́n heyin kinkan gbọn Mose dali yin mimọ to tẹmpli lọ mẹ. Ahọlu Josia yin whinwhan sisosiso gbọn nuhe e hia to Osẹ́n Jiwheyẹwhe Tọn mẹ dali bosọ basi tito nado hẹn ẹn yin hihia hlan gbẹtọ lẹpo. (2 Otannugbo lẹ 34:14, 30) Enẹgodo, sọgbe hẹ nuhe yin kinkan lọ, e basi tito na hùnwhẹ Juwayì tọn bibasi. Ahọlu lọ sọ ze apajlẹ dagbe de dai gbọn nunina alọtútlú tọn hlan nujijọ ehe lọ dali. Taidi kọdetọn de, Biblu na linlin dọmọ: “Juwayì sọ jlẹ do enẹ go de ma ko tin he yè payi e go to Islaeli mẹ sọn azán Samuẹli yẹwhegan lọ tọn lẹ mẹ.”—2 Otannugbo lẹ 35:7, 17, 18.
13. Etẹwẹ hùnwhẹ bibasi Hẹzekia po Josia po tọn lẹ flin mí to egbehe?
13 Vọjlado Hẹzekia po Josia po tọn lẹ sọzẹn hẹ hẹngọwa jiawu sinsẹ̀n-bibasi nugbo tọn he ko wá aimẹ to Klistiani nugbo lẹ ṣẹnṣẹn sọn zizedo ofin ji Jesu Klisti tọn to 1914 gbọ́n. Dile e yin nugbo po vọjlado Josia tọn po do, hinhẹngọwa egbezangbe tọn ehe ko yin zize sinai do nuhe yin kinkan do Ohó Jiwheyẹwhe Tọn mẹ ji. Podọ, to zẹnsisọ mẹ hẹ azán Hẹzekia po Josia po tọn gbè, hinhẹngọwa egbezangbe tọn ko yin hiadogona gbọn plidopọ lẹ po plidopọ agbegbe lẹ po dali to fihe zẹẹmẹ awuvivinamẹ dọdai Biblu tọn lẹ po nunọwhinnusẹ́n yọn-na-yizan Biblu tọn he wá do ganmẹ lẹ po nọ yin zizedonukọnnamẹ te. Nuhe nọ yidogọ ayajẹ nujijọ he gọna oplọn ehelẹ tọn wẹ sọha daho mẹhe nọ yí baptẹm lẹ tọn. Taidi Islaelivi he lẹnvọjọ to azán Hẹzekia po Josia po tọn gbè lẹ, mẹhe ṣẹṣẹ yí baptẹm lẹ ko gbẹ́ nuyiwa ylankan Mẹylọhodotọklisti tọn po pipotọ aihọn Satani tọn po dai. To 1997 hugan 375 000 wẹ yin bibaptizi to yẹhiadonu mẹ na klandowiwe yetọn hlan Jiwheyẹwhe wiwe lọ, yèdọ Jehovah—madozẹnzẹn nuhe hugan 1 000 tọn to gbedopo.
To Kanlinmọgbenu Godo
14. Etẹwẹ hẹn hùnwhẹ titengbe de bibasi wá aimẹ to 537 J.W.M.?
14 To okú Josia tọn godo, akọta lọ sọ lẹhlan sinsẹ̀n-bibasi lalo tọn he nọ demẹpò kọ̀n. To agọgbọnẹnmẹ, to 607 J.W.M., Jehovah sayana omẹ etọn lẹ gbọn hinhẹn awhànpa Babilọni tọn lẹ wá Jelusalẹm ji dali. Tòdaho lọ po tẹmpli etọn po yin vivasudo, bọ aigba lọ sọ jẹvọ́. Owhe 70 kanlinmọgbenu ninọ Ju lẹ tọn to Babilọni bọdego. Enẹgodo Jiwheyẹwhe fọ́n pipotọ Ju he lẹnvọjọ lẹ tọn, mẹhe lẹkọwá Aigba Pagbe Tọn ji nado hẹn sinsẹ̀n-bibasi nugbo gọ̀ wá. Yé wá tòdaho Jelusalẹm tọn heyin gbigbakija lọ mẹ to osun ṣinawetọ owhe 537 J.W.M. tọn mẹ. Onú tintan he yé wà wẹ nado do agbà de ai nado basi avọ́sinsan egbesọegbesọ gbesisọ tọn lẹ dile e yin titodohukanji to alẹnu Osẹ́n tọn mẹ do. Enẹ yin ojlẹ he sọgbe pẹpẹ lọ na hùnwhẹ ayidego tọn devo. “Yé sọ payi hùnwhẹ gòhọtúntún lẹ tọn go, dile yè wlan do.”—Ẹzla 3:1-4.
15. Azọ́n tẹwẹ tin to nukọn na pipotọ heyin hinhẹngọwa lẹ to 537 J.W.M., podọ nawẹ ninọmẹ taidi dopolọ wá aimẹ to 1919 gbọn?
15 Azọ́n daho de tin to nukọn na mẹhe lẹkọ sọn kanlinmọgbenu ehelẹ—yèdọ vivọgbá tẹmpli Jiwheyẹwhe tọn po adó Jelusalẹm tọn lẹ po. Nukundiọsọmẹ susu tin sọn kọmẹnu awuwhàntọ lẹ dè. To whenuena tẹmpli lọ to yinyin gbigbá, “azán onú pẹvi lẹ tọn” wẹ e yin. (Zekalia 4:10) Nujijọ lọ sọzẹn hẹ ninọmẹ Klistiani yiamisisadode lẹ tọn to 1919. To owhe ayidego tọn enẹ mẹ, yé yin didetọ́n sọn kanlinmọgbenu gbigbọmẹ tọn hlan Babilọni Daho lọ, yèdọ ahọluigba sinsẹ̀n lalo tọn. Sọha yetọn yin fọtọ́n kleun delẹ poun bọ yé sọ pannukọn aihọn kanylantọ de. Be kẹntọ Jiwheyẹwhe tọn lẹ na penugo nado doalọtena nukọnyiyi sinsẹ̀n-bibasi nugbo tọn wẹ ya? Gblọndo na kanbiọ enẹ hẹn hùnwhẹ bibasi awe godo tọn heyin kandai basina to Owe wiwe Heblu Tọn lẹ mẹ wá ayiha mẹ.
16. Etẹwẹ yin vonọtaun dogbọn hùnwhẹ de dali to 515 J.W.M.?
16 Tẹmpli lọ yin vivọgbá to agọgbọnẹnmẹ to osun Adar owhe 515 J.W.M. tọn mẹ, to ojlẹ he sọgbe lọ mẹ na hùnwhẹ Nisan amàkikọ-whenu tọn. Biblu na linlin dọmọ: “[Yé] sọ payi hùnwhẹ akla madotọ́n tọn lọ go azán ṣinawe po ayajẹ po: na OKLUNỌ ko basi yé ayajẹnọ, bo ko sọ lẹ́ ayiha ahọlu Asilia tọn tọn hlan yé dè, nado na huhlọn alọ yetọn lẹ to azọ́n ohọ̀ Jiwheyẹwhe tọn tọn lọ mẹ, Jiwheyẹwhe Islaeli tọn lọ.”—Ẹzla 6:22.
17, 18. (a) Hùnwhẹ titengbe tẹwẹ yin jijẹ e kọ̀n to 455 J.W.M.? (b) Nawẹ mí tin to ninọmẹ dopolọ mẹ to egbehe gbọn?
17 Owhe kandeko to godo mẹ, to 455 J.W.M., nujijọ titengbe devo jọ. Hùnwhẹ Gòhọtúntún tọn to owhe enẹ mẹ dohiagona tadona vivọgbá adó Jelusalẹm tọn lẹ. Biblu na linlin dọmọ: “Agun yetọn he yè hẹn tọ́n sọn mẹglọnọ mẹ wá lẹpo basi avaja lẹ, bosọ nọ nọ̀ avaja lẹ mẹ: na sọn azán [Jọṣua] visunnu Nuni tọn tọn gbọ́n jẹ azán nẹ gbè wẹ ovi Islaeli tọn lẹ ma ko to mọ wà gba. Ayajẹ daho sọ tin to finẹ.”—Nẹhemia 8:17.
18 Hinhẹngọwa ayidego tọn nankọ die na sinsẹ̀n-bibasi nugbo Jiwheyẹwhe tọn mahopọnna nukundiọsọmẹ vẹadi! Ninọmẹ lọ yin dopolọ to egbehe. Mahopọnna agayiyi homẹkẹn po nukundiọsọmẹ tọn po, azọ́n daho yẹwhehodidọ wẹndagbe Ahọluduta Jiwheyẹwhe Tọn ko jẹ opodo aigba tọn, bọ owẹ̀n whẹdida Jiwheyẹwhe tọn lẹ ko yin lilá lẹdo pé. (Matiu 24:14) Hiadogonamẹ godo tọn heyin pipotọ mẹyiamisisadode 144 000 lẹ tọn ko dọnsẹpọ. Hugan livi atọ́n gbẹdohẹmẹtọ “lẹngbọ devo lẹ” tọn yetọn wẹ ko yin bibẹpli sọn akọta lẹpo mẹ do “apó dopo” mẹ hẹ pipotọ mẹyiamisisadode lẹ tọn. (Johanu 10:16; Osọhia 7:3, 9, 10) Hẹndi jiawu nankọ die na dọdai he nọtena Hùnwhẹ Gòhọtúntún lọ tọn! Podọ azọ́n daho bẹplidopọ tọn ehe na to nukọnzindo biọ aihọn yọyọ lọ mẹ to whenuena liva susu heyin finfọnsọnku lẹ na yin oylọ-basina nado kọnawudopọ to hùnwhẹ he nọtena Hùnwhẹ Gòhọtúntún tọn lọ bibasi mẹ.—Zekalia 14:16-19.
To Owhe Kanweko Tintan W.M. Mẹ
19. Etẹwẹ hẹn Hùnwhẹ Gòhọtúntún tọn yin vonọtaun to 32 W.M.?
19 Matin ayihaawe to hùnwhẹ titengbe he nọ yin bibasi bo yin kandai basina to Biblu mẹ wẹ dehe Visunnu Jiwheyẹwhe Tọn, yèdọ Jesu Klisti yì lẹ tin te. Di apajlẹ, lẹnnupọn do tintin to Hùnwhẹ Gòhọtúntún tọn (kavi, Gòhọ lẹ) to owhe 32 W.M. tẹnmẹ Jesu tọn ji. E yí nujijọ enẹ zan nado plọnmẹ nugbo nujọnu tọn lẹ bosọ nọgodona nuplọnmẹ etọn gbọn hoyidọ sọn Owe wiwe Heblu tọn lẹ mẹ dali. (Johanu 7:2, 14, 37-39) Adà gbesisọmẹ hùnwhẹ ehe tọn de wẹ aṣa miyọ́n daho ẹnẹ ala susu tọn lẹ titá do homẹ akanmaho tẹmpli lọ tọn. Ehe nọ yidogọna vividudu nuwiwa hùnwhẹ lọ tọn lẹ he nọ zindonukọn biọ ozán mẹ. E họnwun dọ, Jesu to alọdlẹndonu he mayin tlọlọ tọn basi dohlan miyọ́n daho ehelẹ to whenuena e dọmọ: “Yẹn wẹ hinhọ́n aihọn tọn; mẹhe hodo mi ma na zinzọnlin zinvlu mẹ, ṣigba e na tindo hinhọ́n ogbẹ̀ tọn.”—Johanu 8:12.
20. Naegbọn Juwayì lọ to 33 W.M. do yin vonọtaun?
20 Enẹgodo wẹ Juwayì lọ po Hùnwhẹ Akla Madotọ́n tọn owhe ayidego 33 W.M. tọn lọ po wá aimẹ. To Azán Juwayì Tọn enẹ gbè, Jesu yin hùhù gbọn kẹntọ etọn lẹ dali bo nọtena Lẹngbọvu Juwayì Tọn, mẹhe kú nado ze “ylando aihọn tọn yì.” (Johanu 1:29; 1 Kọlintinu lẹ 5:7) To azán atọ̀n godo, to Nisan 16, Jiwheyẹwhe fọ́n Jesu sọnku po agbasa gbigbọ jọmaku tọn de po. Ehe dukosọ hẹ avọ́nunina sinsẹ́n tintan jibẹwawhé gbado balle tọn dile e yin gbedena gbọn Osẹ́n dali do. Gbọnmọ dali, Oklunọ Jesu Klisti he yin finfọnsọnku lọ lẹzun “sinsẹ́n tintan yé he damlọn lẹ tọn.”—1 Kọlintinu lẹ 15:20.
21. Etẹwẹ jọ to Pẹntikọsti to 33 W.M.?
21 Hùnwhẹ ayidego na nugbo tọn wẹ Pẹntikọsti yin to owhe 33 W.M. To azán ehe gbè Juvi po mẹdiọzun Juvi susu lẹ po plidopọ to Jelusalẹm, gọna nudi devi 120 Jesu tọn lẹ. Dile hùnwhẹ lọ to yìyì to alọnu, Oklunọ Jesu Klisti heyin finfọnsọnku lọ kọ̀n gbigbọ wiwe Jiwheyẹwhe tọn do omẹ 120 lẹ ji. (Owalọ lẹ 1:15; 2:1-4, 33) Gbọnmọ dali yé yin amisisa yí do dè bo lẹzun akọta dide yọyọ Jiwheyẹwhe tọn gbọn alẹnu yọyọ heyin whẹgbọna gbọn Jesu Klisti dali. To hùnwhẹ enẹ whenu yẹwhenọ daho Ju lẹ tọn nọ ze aklamimlin awe he tindo otọ́n heyin bibasi sọn sinsẹ́n tintan jibẹwawhé likun tọn mẹ do nukọnna Jiwheyẹwhe. (Levitiku 23:15-17) Aklamimlin he tindo otọ́n ehelẹ nọtena gbẹtọ mapenọ 144 000 lẹ he Jesu ‘fli hlan Jiwheyẹwhe’ nado sẹ̀n taidi ‘ahọlu podọ yẹwhenọ lẹ . . . nado duahọlu to aigba ji.’ (Osọhia 5:9, 10; 14:1, 3) Nugbo lọ dọ gandutọ olọn mẹ tọn ehelẹ wá sọn adà awe gbẹtọvi ylandonọ lẹ tọn mẹ, yèdọ Juvi lẹ po Kosi lẹ po mẹ, sọgan sọ yin tenọna gbọn aklamimlin he tindo otọ́n awe lẹ dali.
22. (a) Naegbọn Klistiani lẹ ma do nọ basi hùnwhẹ alẹnu Osẹ́n tọn lẹ? (b) Etẹwẹ mí na gbadopọnna to hosọ he bọdego lọ mẹ?
22 To whenuena alẹnu yọyọ lọ jẹ nuyiwa ji to Pẹntikọsti owhe 33 W.M. mẹ, e zẹẹmẹdo dọ alẹnu Osẹ́n hoho tọn lọ ko doalọte nado tindo nuhọakuẹ to nukun Jiwheyẹwhe tọn mẹ. (2 Kọlintinu lẹ 3:14; Heblu lẹ 9:15; 10:16) Enẹ ma zẹẹmẹdo dọ Klistiani yiamisisadode lẹ ma tin to osẹ́n glọ gba. Yé wá osẹ́n sọn olọn mẹ heyin pinplọnmẹ gbọn Jesu Klisti dali bosọ yin winwlan do ahun yetọn lẹ ji glọ. (Galatianu lẹ 6:2) Enẹwutu, hùnwhẹ whemẹwhemẹ tọn atọ̀n lẹ, yinyin apadewhe alẹnu hoho Osẹ́n tọn, ma nọ yin bibasi gbọn Klistiani lẹ dali gba. (Kọlọsinu lẹ 2:16, 17) Etomọṣo, mí sọgan plọn nususu sọn walọyizan devizọnwatọ he jẹnukọnna ojlẹ Klistiani tọn Jiwheyẹwhe tọn lẹ tọn mẹ gando hùnwhẹ po opli yetọn devo lẹ po na sinsẹ̀n-bibasi go. To hosọ mítọn he na bọdego mẹ, mí na gbadopọnna apajlẹ lẹ he matin ayihaawe na whàn mẹlẹpo nado mọnukunnujẹ nuhudo lọ nado yin gbesisọnọ to pipli Klistiani tọn lẹ yìyì mẹ.
[Nudọnamẹ Odò Tọn Lẹ]
a Pọ́n Insight on the Scriptures ga, heyin zinzinjẹgbonu gbọn Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc. dali, Bladopọ 1, weda 820, apa 1, hukan 1 po 3 po, to “Hùnwhẹ” glọ.
b Yin zinzinjẹgbonu gbọn Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc. dali.
Kanbiọ Dogbapọn Tọn Lẹ
● Lẹndai tẹwẹ hùnwhẹ daho atọ̀n Islaeli tọn lẹ wadotana?
● Etẹwẹ dohiagona hùnwhẹ azán Hẹzekia po Josia po tọn gbè lẹ?
● Nujijọ titengbe tẹwẹ yin hùnwhẹ etọn basi to 455 J.W.M., podọ naegbọn e do yin tulinamẹnu de na mí?
● Etẹwẹ yin vonọtaun dogbọn Juwayì po Pẹntikọsti owhe 33 W.M. po dali?
[Apotin to weda 12]
Nupinplọn Hùnwhẹ Tọn de Na Mí to Egbehe
Mẹlẹpo he na tindo alemọyi dẹn-to-aimẹ sọn avọ́sinsan ovẹsè-ylando tọn Jesu tọn mẹ lẹ dona nọgbẹ̀ to kọndopọmẹ hẹ nuhe yin yẹdena dogbọn Hùnwhẹ Akla Madotọ́n tọn lọ dali. Hùnwhẹ yẹhiadonu tọn ehe yin hùnwhẹ bibasi ayajẹnọ Klistiani yiamisisadode lẹ tọn do whlẹngán yetọn sọn aihọn ylankan ehe mẹ ji gọna didetọn yetọn sọn whẹgbledo ylando tọn mẹ gbọn ofligọ Jesu tọn dali. (Galatianu lẹ 1:4; Kọlọsinu lẹ 1:13, 14) Hùnwhẹ paa lọ nọ dẹn-to-aimẹ na azán ṣinawe—yèdọ sọha de heyin yiyizan to Biblu mẹ nado nọtena pipé-yinyin gbigbọmẹ tọn. Hùnwhẹ yẹhiadonu tọn lọ na dẹn-to-aimẹ dile agun Klistiani mẹyiamisisadode lẹ tọn to aigba ji na dẹnsọ podọ dona yin bibasi to “homẹwiwe po nugbo tọn po” mẹ. Enẹ zẹẹmẹdo tintin to aṣeji to whepoponu na otọ́n yẹhiadonu tọn. Otọ́n yin yiyizan to Biblu mẹ nado nọtena nuplọnmẹ gblezọn lẹ, yẹnuwiwa, po ylanwiwa po. Sinsẹ̀n-basitọ nugbo Jehovah tọn lẹ dona do wangbẹna hia na otọ́n mọnkọtọn, ma nado na ẹn dotẹnmẹ nado hẹn gbẹzan yetọn titi lẹ gblezọn podọ ma nado na ẹn dotẹnmẹ nado hẹn wiweji-ninọ agun Klistiani tọn gble gba.—1 Kọlintinu lẹ 5:6-8; Matiu 16:6, 12.
[Yẹdide to weda 9]
Okọ̀ gbado balle yọyọ tọn de heyin bibẹwawhe nọ yin nina to whemẹwhemẹ to Nisan 16, yèdọ azán he gbè Jesu yin finfọnsọnku
[Yẹdide to weda 10]
Jesu sọgan ko to alọdlẹndonu mayin tlọlọ tọn basi hlan miyọ́n hùnwhẹ tọn lẹ to whenuena e ylọ ede dọ “hinhọ́n aihọn tọn”