Mì Pọ́n Basitọ Onú Jiawu lẹ Tọn!
“Nọte abọẹgun, bo lẹn azọ́njiawu Jiwheyẹwhe tọn lẹ pọ́n.”—JOB 37:14.
1, 2. To 1922, nudinmọ mẹpaṣa tọn tẹwẹ yin bibasi, podọ etẹwẹ yin gbeyiyi lọ?
WHENUHO-KÀNTỌ dòkuntọ lọ po dawe diyin Grande-Bretagne tọn lọ po ko kọngbedopọ na owhe susu to adọkun lọ dindin mẹ. To godo mẹ, to 26 novembre 1922, to nọtẹn yọdo falo Egiptinu tọn lẹ tọn mẹ to Agbàdo diyin Ahọlu lẹ tọn mẹ, whenuho-kàntọ dòkuntọ Howard Carter po Lord Carnarvon po mọ nuhe wá yin ale nudindin yetọn tọn—yèdọ yọdo Falo Toutankhamon tọn. To ohọ̀n heyin titlẹ́ de kọ̀n jijẹ mẹ, yé tọ́n odò de biọ e mẹ. Carter sisẹ́ vẹla de do e mẹ bo pọ́n ohò lọ mẹ hlan.
2 Carter dọ to godo mẹ dọmọ: “To whenuena Lord Carnarvon, ma penugo nado doakọnna gbandindọn dogọ lọ ba, e kanbiọ po jejejininọ po dọ, ‘Be hiẹ sọgan mọ nudepope ya?’ yẹn dona dovivẹnu tlala nado dọ hogbe lọ poun dọ, ‘Mọwẹ, onú jiawu lẹ.’ ” To adọkunnu fọtọ́n susu he tin to yọdo lọ mẹ lẹ mẹ wẹ ṣiọpotin sika tọn sinsinyẹn de tin te. Hiẹ sọgan ko mọ delẹ to “onú jiawu” ehelẹ mẹ to fọto lẹ mẹ kavi to onú hoho-sẹdotẹn de mẹ. Ṣogan, dile nuhe tin to onú hoho-sẹdotẹn ehelẹ sọgan jiawu sọ, e yọnbasi taun dọ depope to yé mẹ ma nọ tindo kọndopọ depope hẹ ogbẹ̀ towe gba. Enẹwutu mì gbọ mí ni diọ hosọ lọ jẹ onú jiawu he tindo kọndopọ hẹ bosọ yin nuhọakuẹ na we na taun tọn lẹ ji.
3. Fie wẹ mí mọ nudọnamẹ gando onú jiawu he sọgan yin nuhọakuẹ na mí lẹ go te?
3 Di apajlẹ, lẹnnupọndo dawe de he nọgbẹ̀ to owhe kanweko susu lẹ die wayi ji, yèdọ dawe de he jẹna ayidego taun hugan mẹhe nọ basi yẹdide he nọ whàngo, aihundatọ lanmẹyiya tọn asuka lẹ, kavi hagbẹ kúnkàn gandudu tọn lẹ depope. E yin yiylọdọ mẹhe klo hugan to omẹ Whèzẹtẹn tọn lẹpo mẹ. Hiẹ na yọ́n yinkọ etọn—Job wẹ. Owe Biblu tọn dopo blebu yin kinkàn gando ewọ go. Ṣogan, dopo to mẹhe nọgbẹ̀ to ojlẹ Job tọn mẹ lẹ, yèdọ dawe jọja de he yinkọ etọn yin Elihu, mọ ẹn taidi dandannu nado kọhona ẹn. Na taun tọn, Elihu dọ dọ Job to ayidonugo ze do ede po mẹhe lẹdo e lẹ po ji zẹjlẹgo. To Job weta 37 mẹ, mí mọ ayinamẹ tangan po nuyọnẹn tọn devo lẹ po he sọgan yin nuhọakuẹ taun na dopodopo mítọn.—Job 1:1-3; 32:1–33:12.
4. Etẹwẹ hẹn Elihu nado dọ tudohomẹnamẹ heyin kinkàndai to Job 37:14 mẹ?
4 Họntọn yẹnuwatọ atọ̀n Job tọn lẹ dọ hodidọ he dite taun lẹ gando ninọmẹ he mẹ yé lẹndọ Job ko ṣinuwa te to linlẹn kavi nuyiwa mẹ te lẹ. (Job 15:1-6, 16; 22:5-10) Elihu nọte po sọwhiwhe po kaka bọ hodidọ gblẹlẹ enẹ do wá vivọnu. Enẹgodo e yí zìnzìn po nuyọnẹn po do dọho. E donù nuagokun họakuẹ susu go, ṣigba doayi linlẹn titengbe ehe go dọmọ: “Tuntóai hlan ehe, hiẹ Job: nọte abọẹgun, bo lẹn azọ́njiawu Jiwheyẹwhe tọn lẹ pọ́n.”—Job 37:14.
Omẹ lọ He Wà Azọ́n lọ Lẹ
5. Etẹwẹ “azọ́njiawu Jiwheyẹwhe tọn lẹ” he Elihu dlẹnalọdo bẹhẹn?
5 Doayi e go dọ Elihu ma dọ dọ Job ni ze ayidonugo do ede ji, do Elihu lọsu na ede ji, kavi do gbẹtọvi devo depope ji gba. Elihu yí nuyọnẹn do dotuhomẹna Job—po míwlẹ po—nado ze ayidonugo do azọ́njiawu Jehovah Jiwheyẹwhe tọn lẹ ji. Etẹwẹ hiẹ lẹndọ hodidọ lọ “azọ́njiawu Jiwheyẹwhe tọn lẹ” bẹhẹn? Humọ, to pọndohlan mẹ na ahunmẹdunamẹnu lẹ he hiẹ sọgan tindo gando agbasalilo, akuẹzinzan, sọgodo, whẹndo towe, azọ́nwatọgbẹ́ lẹ, po kọmẹnu lẹ po go, naegbọn yè dona na ayidonugo azọ́n Jiwheyẹwhe tọn lẹ? Matin ayihaawe, azọ́njiawu Jehovah Jiwheyẹwhe tọn lẹ bẹ nuyọnẹn etọn po aṣẹpipa etọn po do nudida yinukundomọ he lẹdo mí pé lẹpo ji hẹn. (Nẹhemia 9:6; Psalm 24:1; 104:24; 136:5, 6) Nado hẹn ehe họnwun ganji, doayi nuagokun de go to owe Jọṣua tọn mẹ.
6, 7. (a) Azọ́njiawu tẹlẹ wẹ Jehovah wà to azán Mose po Jọṣua tọn lẹ po gbè? (b) E yin hiẹ ko yí nukun domọ depope to azọ́n enẹlẹ mẹ to ojlẹ Mose po Jọṣua tọn po mẹ wẹ, nawẹ hiẹ dona ko yinuwa gbọn?
6 Jehovah hẹn azọ̀n ylankan lẹ wá Egipti hohowhenu tọn ji podọ to enẹgodo má Ohù Vẹẹ bọ Mose nido sọgan deanana Islaelivi hohowhenu tọn lẹ biọ mẹdekannujẹ mẹ. (Eksọdusi 7:1–14:31; Psalm 106:7, 21, 22) Nujijọ mọnkọtọn de yin zẹẹmẹ etọn basi to Jọṣua weta 3 mẹ. Jọṣua, heyin mẹjẹmẹtẹnmẹ Mose tọn, wẹ na deanana omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ dasá otọ̀ devo podọ biọ Aigba Pagbe tọn ji. Jọṣua dọmọ: “Mì lẹ̀ mìde wé: na OKLUNỌ na wà onú jiawu lẹ to mì ṣẹnṣẹn to osọ̀.” (Jọṣua 3:5) Onú jiawu tẹlẹ?
7 Eyọn, kandai lọ dohia dọ Jehovah gọkọna tọ̀sisa aliglọnnamẹ tọn de, yèdọ Otọ̀ Jọdani tọn, na sunnu, yọnnu, po ovi fọtọ́n susu lẹ po nido sọgan dasá gbọ̀n aigba húhú ji. (Jọṣua 3:7-17) Eyin mí ko tin to finẹ bo to pinpọn lehe otọ̀ lọ yin kọgọna do bọ omẹ enẹ lẹpo dasá awuyẹyẹ-afọyẹyẹ do wẹ, mí na ko yin nuyiwadeji gbọn lehe nuwadotana ehe jiawu do sọ ji dali! E do huhlọn Jiwheyẹwhe tọn do nudida ji hia. Ṣogan, todin—yèdọ to ojlẹ mítọn mẹ—onú jiawu mọnkọtọn lẹ sọ tin ga. Nado mọ delẹ to ehelẹ mẹ podọ nuhewutu mí dona na ayidonugo yé, gbadopọnna Job 37:5-7.
8, 9. Azọ́njiawu tẹlẹ wẹ Job 37:5-7 dlẹnalọdo, ṣigba etẹwutu wẹ mí dona lẹnnupọndo ehelẹ ji?
8 Elihu lá dọmọ: “Jiwheyẹwhe yí ogbè etọn do yẹnwan po awujiji po; onú dahodaho lẹ wẹ e to wiwà, ehe míwlẹ ma sọgan yọnẹn.” Etẹwẹ Elihu tindo to ayiha mẹ to whenuena e dọ dọ Jiwheyẹwhe to onú lẹ wà “po awujiji po”? Eyọn, e donù osin-agó po jijà jikun tọn po go. Ehelẹ na hẹnalọdotena azọ́n glesi de tọn to glemẹ, bo na ẹn ojlẹ po whẹwhinwhẹ́n po nado lẹnnupọndo azọ́n Jiwheyẹwhe tọn lẹ ji. Mí sọgan gọ̀n mayin glesi lẹ, ṣigba jikun po osin-agó po sọgan gando mímẹpo go. Mahopọnna fie mí nọ nọ̀, osin-agó po jikun po sọgan glọnalina nuwiwa mílọsu tọn lẹ ga. Be mí nọ yí whenu zan nado lẹnayihamẹpọndo mẹhe tin to godo na nujiawu mọnkọtọn lẹ po nuhe ehe zẹẹmẹdo po ji ya? Be hiẹ ko wàmọ pọ́n gbede ya?
9 Na taun tọn, dile mí hia to Job weta 38 mẹ do, Jehovah Jiwheyẹwhe lọsu kẹalọyi hukan nulẹnpọn tọn mọnkọtọn de, dile e ze kanbiọ he gọna zẹẹmẹ lẹ donukọnna Job. Dile etlẹ yindọ Job wẹ Mẹdatọ mítọn deanana kanbiọ ehelẹ hlan, e họnwun dọ yé tindo nugandomẹgo de do walọyizan mítọn, gbẹninọ mítọn, po sọgodo mítọn po ji. Enẹwutu mì gbọ mí ni pọ́n nuhe Jiwheyẹwhe kanse, bosọ gbọ̀ mí ni lẹnnupọndo nugandomẹgo lọ lẹ ji, mọwẹ, mì gbọ mí ni wà nuhe Job 37:14 dotuhomẹna mí nado wà lọ.
10. Nugandomẹgo tẹwẹ Job weta 38 dona tindo do mí ji, podọ kanbiọ tẹlẹ wẹ e fọndote?
10 Weta 38 bẹjẹeji dọmọ: “Whenẹnu wẹ OKLUNỌ gblọnna Job sọn jẹhọn ahìzì mẹ, bo dọmọ, Mẹnu wẹ ehe he hẹn hónamẹ dozinvlu, gbọn ohó matin oyọnẹn lẹ dali? Yí homẹbla do blá adaja towe lẹ taidi sunnu de: na yẹn na biọ sọn dè we, hiẹ ni bo sọ dọtọ́n hlan mi.” (Job 38:1-3) Ehe wleawuna ninọmẹ ayiha mẹ tọn na nuhe na bọdego. E gọalọna Job nado jla nulẹnpọn etọn do hlan nugbo lọ dọ e ṣite to Didatọ wẹkẹ lọ tọn nukọn podọ dọ emi na dogbè na ẹn. Onú dagbe de wẹ enẹ yin na míwlẹ podọ hagbẹ mítọn lẹ ga nado wà. Enẹgodo Jiwheyẹwhe donù onú wunmẹ he Elihu ko donù e go lẹ go. “Fie wẹ hiẹ te whenuena yẹn do odòdo aigba tọn lẹ ai? Dọtọ́n, eyin hiẹ yọ́n wuntuntun. Mẹnu wẹ do [dogbó] ojlẹ etọn lẹ tọn, eyin hiẹ yọnẹn? Kavi mẹnu wẹ dlẹn okàn do e ji? [Etẹ] ji yè hẹn oslò etọn lẹ nado biọ? Kavi mẹnu wẹ do zannu lọnglọnẹn etọn tọn?”—Job 38:4-6.
11. Nukunnumọjẹnumẹ tẹwẹ Job 38:4-6 dona hẹnwa ayiha mítọn mẹ?
11 Fie wẹ Job tin te—fie wẹ depope to mí mẹ tin te—to whenuena aihọn wá aimẹ? Be mí gbẹtọvi lẹ wẹ yin yẹdenanutọ họgbigbá tọn he wleawuna aigba mítọn, sọn yẹdenanu enẹ lẹ mẹ, bo do dogbó nujijlẹ lẹ tọn ai taidi po nujlẹnu de po ya? Paali, wẹ na nugbo tọn! Gbẹtọvi lẹ ma tlẹ ko tin to whenẹnu gba. To aigba mítọn yiyijlẹdo họgbigbá de go mẹ, Jiwheyẹwhe kanse dọmọ: “Mẹnu wẹ do zannu lọnglọnẹn etọn tọn?” Mí yọnẹn dọ aigba yin didoai do tedidi he sọgbe pẹpẹ sọn owhè mítọn dè na mí nido sọgan nọgbẹ̀ bo vùn. Podọ kiklo etọn sọ sọgbe ga. Eyin aigba klo hugan mọ wẹ, ozi hydrogène tọn ma na tọ́n sọn lẹdo mítọn mẹ gba podọ planẹti mítọn ma na penugo nado hẹn ogbẹ̀ dote gba. E họnwun dọ, mẹde “do zannu lọnglọnẹn etọn tọn” do otẹn he sọgbe lọ mẹ. Be Job wẹ jẹ na pipà lọ ya? Míwlẹ wẹ ya? Kavi be Jehovah Jiwheyẹwhe wẹ ya?—Howhinwhẹn lẹ 3:19; Jẹlemia 10:12.
Mẹnu Wẹ Tindo Gblọndo lọ Lẹ?
12. Etẹ ji wẹ kanbiọ heyin mimọ to Job 38:6 mẹ dona hẹn mí nado lẹnnupọn do?
12 Jiwheyẹwhe sọ kanse ga dọmọ: “[Etẹ] ji yè hẹn oslò etọn lẹ nado biọ?” Be enẹ mayin kanbiọ mẹhẹnlẹnnupọn tọn de ya? Vlavo míwlẹ jẹakọhẹ hogbe de he Job ma yọnẹn—yèdọ huhlọn nudọnwado tọn. Suhugan mítọn mọnukunnujẹemẹ dọ huhlọn nudọnwado tọn sọn zínpinpẹn daho owhè tọn mẹ nọ gọalọ nado hẹn aigba mítọn do otẹn etọn mẹ, yèdọ oslò etọn lẹ biọ e mẹ nado dọ ẹ to yẹhiadonu-liho. Ṣogan, mẹnu wẹ mọnukunnujẹ huhlọn nudọnwado tọn mẹ to gigọ́mẹ?
13, 14. (a) Etẹwẹ dona yin alọkẹyi gando huhlọn nudọnwado tọn go? (b) Nawẹ mí dona yinuwa hlan ninọmẹ he Job 38:6 zinnudeji lọ gbọn?
13 Owe de heyin zinzinjẹgbonu to agọe he hosọ etọn yin The Universe Explained yigbe dọ ‘huhlọn nudọnwado tọn wẹ yin huhlọn jọwamọ tọn he yè jẹakọhẹ hugan, ṣogan he go yè yọ́n onú vude poun gando.’ E yidogọ dọmọ: “Huhlọn nudọnwado tọn sọawuhia nado nọ yì dasá dovlo vọ́tọ to niyaniya mẹ, matin aliho he họnwun depope na mọwiwà. Ṣigba, to owhe agọe tọn lẹ mẹ, lẹnunnuyọnẹntọ onú jọwamọ tọn lẹ ko jẹ nukundemẹ pọ́n ji dọ huhlọn nudọnwado tọn sọgan zìn gbejizọnlin to jẹhọn heyin awuwlena po nugonu flinflin he nọ yin yiylọdọ graviton lẹ po mẹ . . . Ṣigba mẹde ma tindo nujikudo gando tintin yetọn go na taun tọn gba.” Lẹnnupọn do nuhe enẹ zẹẹmẹdo ji.
14 Lẹnunnuyọnẹn ko yinukọn na owhe 3 000 delẹ sọn whenue gbọ́n Jehovah kàn kanbiọ enẹlẹ sè Job. Ṣogan, vlavo míwlẹ kavi lẹnunnuyọnẹntọ onú jọwamọ tọn azọ́nyọnẹntọ lẹ ma sọgan basi zẹẹmẹ huhlọn nudọnwado tọn, he nọ hẹn aigba mítọn do otẹn etọn mẹ tọn to gigọ́mẹ gba, yèdọ otẹn he mẹ e dona tin te nado na mí dotẹnmẹ nado duvivi ogbẹ̀ tọn tofi. (Job 26:7; Isaia 45:18) Ehe mayin nado dohia dọ mímẹpo dona dovivẹnu vẹkuvẹku nado plọn nudabla huhlọn nudọnwado tọn lẹ gba. Kakatimọ, ayidonugo nina hlan adà dopo azọ́njiawu Jiwheyẹwhe tọn ehe dona yinuwado lehe mí nọ pọ́n ewọ hlan do ji. Be obu ma di we na nuyọnẹn po oyọnẹn etọn po, podọ be hiẹ mọ nuhewutu mí dona plọnnu dogọ dogbọn ojlo etọn dali ya?
15-17. (a) Etẹ ji wẹ Job 38:8-11 dọ̀n ayidonugo wá, he planmẹ jẹ kanbiọ tẹlẹ kọ̀n? (b) Etẹwẹ dona yin alọkẹyi gando oyọnẹn ohù tọn po lehe yé yin mimá to globu lọ ji po go?
15 Mẹdatọ lọ zindonukọn to hokanse etọn mẹ dọmọ: “Mẹnu wẹ yí ohọ̀n lẹ do glọn ohù, whenuena e gbà jẹgbonu, bo túntún jẹgbonu sọn adọ̀ mẹ; whenuena yẹn yí aslọ do basi agawu etọn, bosọ yí zinvlu titli do basi ajá de na ẹn, bo gbá dogbó ṣie na ẹn, bo do patin lẹ po ohọ̀n lẹ po, bo dọmọ, File wẹ hiẹ na wá jẹ, sẹdonukọn de tin blo; podọ ofi wẹ agbówhẹn saklanọ towe lẹ na yin hẹndote te?”—Job 38:8-11.
16 Ohọ̀n he glọnalina ohù bẹ ageklo lẹ, ohù lẹ, po agbówhẹn lẹ po hẹn. Nawẹ e ko dẹnsọ bọ gbẹtọ lẹ do to ayido ehelẹ go bo to yé plọn? Na owhe fọtọ́n susu—podọ yinukọn taun to owhe kanweko he ṣẹṣẹ fó lọ mẹ. Hiẹ sọgan lẹndọ suhugan nuhe dona yin yinyọnẹn gando yé go lẹ dona ko yin dididẹ kakajẹ din. Etomọṣo, to owhe 2001 ehe mẹ, eyin hiẹ gbadopọnna hosọ enẹ to wesẹdotẹn daho hugan lẹ mẹ kavi yí nuyizan dodinnanu huhlọnnọ Internet tọn zan nado dín nudọnamẹ agọe pete tọn lẹ mọ, etẹwẹ hiẹ na mọ?
17 To dodinnanu heyin alọkẹyi gbayipe de mẹ, hiẹ sọgan mọ gbeyiyi ehe dọmọ: “Mimá aigba plẹsẹ ageklo tọn lẹ po adà ohù tọn lẹ po to globu lọ ji po mimá adà tangan ninọmẹ aigba tọn lẹ po ko yin dopo to nuhahun gigẹdẹ hugan lẹ mẹ sọn ojlẹ dindẹn die gbọ́n na dodinnanu po dogbapọnnanu lẹnunnuyọnẹn tọn po.” To ehe didọ godo, otanwe he mẹ yè ṣẹṣẹ yihodọ sọn lọ ze whẹwhinwhẹ́n he yọnbasi ẹnẹ donukọnnamẹ ṣigba dọ dọ ehelẹ “tin to hopàdọ susu lẹ mẹ.” Dile hiẹ sọgan yọnẹn do, hopàdọ de yin “linlẹn de he ma tindo kunnudenu he pé nado wleawuna zẹẹmẹ nujikudo tọn taun de.”
18. Tadona tẹlẹ kọ̀n wẹ Job 38:8-11 hẹn we wá?
18 Be enẹ ma zinnudo wiwá do ganmẹ kanbiọ he mí hia to Job 38:8-11 mẹ lẹ tọn ji ya? Na jide tọn e mayin míwlẹ wẹ dona yin pipà na adà planẹti mítọn tọn ehe lẹpo tito do kannukannu gba. E mayin míwlẹ wẹ ze osun do otẹn etọn mẹ na huhlọn nudọnwado tọn etọn nido gọalọ nado wleawuna nudọndogo he na paa tọn ma nọ hugan na lẹdo mítọn kavi na míwlẹ lọsu gba. Hiẹ yọ́n mẹhe wàmọ, yèdọ Basitọ onú jiawu lẹ tọn lọ wẹ.—Psalm 33:7; 89:9; Howhinwhẹn lẹ 8:29; Owalọ lẹ 4:24; Osọhia 14:7.
Mì na Pipà He Jẹ Jehovah
19. Hogbe milomilo he tin to Job 38:12-14 mẹ deanana ayidonugo mítọn hlan nugbo yí nukun domọ tẹlẹ kọ̀n?
19 Gbẹtọvi lẹ ma sọgan yin pipà na lilẹ́pe aigba tọn heyin alọdlẹndo to aliho he mayin tlọlọ tọn mẹ to Job 38:12-14 mẹ gba. Lilẹ́pe ehe nọ hẹn wunkinkẹn afọnnu tọn wá, he nọ saba yọnwhanpẹ tlala. Dile owhè jẹ zizẹ ji, wunmẹ po ninọmẹ globu mítọn tọn po nọ họnwun dogọ, taidi ohia họnwun he nọ yin zínzín do okò pọpọ go. Eyin mí tlẹ na ayidonugo vude poun hlan lilẹ́pe aigba tọn, e dona paṣa mí dọ aigba ma nọ lẹ́pe po awuyiya po hugan gba, he na yin nugbajẹmẹji de, dile mí sọgan yọnẹn po awubibọ po do. Mọjanwẹ lilẹ́pe etọn ma nọ dọngbàn hugan bọ okle po ozán lẹ po, na yé dite hugan wutu, na hẹn yozò po fifá zẹjlẹgo po he na hẹn ogbẹ̀ gbẹtọvi tọn yin nuhe ma yọnbasi wá do niyẹn. Desọn nugbo de mẹ, mí dona hùnhomẹ dọ Jiwheyẹwhe lọsu wẹ wleawuna wezunhinhọ̀n lilẹ́pe lọ tọn, bọ e mayin pipli gbẹtọvi lẹ tọn depope gba.—Psalm 148:1-5.
20. Nawẹ hiẹ na yigbe na kanbiọ he yin finfọndote to Job 38:16, 18 mẹ lẹ gbọn?
20 Todin, yí nukun homẹ tọn do pọ́n dọ Jiwheyẹwhe kàn kanbiọ dogọ ehelẹ sè we dọmọ: “Hiẹ ko biọ osinwhín ohù tọn lẹ mẹ? Kavi hiẹ ko zinzọnlin to dogbó [osin tọn] dindin mẹ?” Lẹnunnuyọnẹntọ ohùzọ́nwatọ de ma tlẹ sọgan na gblọndo mlẹnmlẹn gba! “Hiẹ ko yọ́n ogblo aigba tọn? Dọtọ́n eyin hiẹ yọ́n ẹn pó.” (Job 38:16, 18) Be hiẹ ko basi dlapọn na bo ko gbadopọnna lẹdo aigba tọn lẹpo, kavi etlẹ yin adà suhugan yetọn de ya? Owhe gbẹninọ tọn nẹmu wẹ ayidonugo nina hlan nọtẹn whanpẹnọ po jiawu aigba mítọn tọn lẹ po sọgan yí to mí si? Podọ lehe ojlẹ enẹlẹ na yin nujiawu do sọ!
21. (a) Pọndohlan lẹnunnuyọnẹn tọn tẹlẹ wẹ kanbiọ he tin to Job 38:19 mẹ sọgan fọndote? (b) Nugbo lẹ gando hinhọ́n go dona whàn mí nado wà etẹ?
21 Sọ, pọ́n kanbiọ he siso lọ lẹ ga, to Job 38:19 mẹ dọmọ: “Fie wẹ aliho hlan fininọ hinhọ́n tọn lọ te, podọ na zinvlu tọn, fie wẹ tẹnmẹ etọn te?” Hiẹ sọgan yọnẹn dọ na ojlẹ dindẹn lẹ, pọndohlan lọ gbayipe dọ hinhọ́n nọ zìn gbejizọnlin taidi jẹhọn, taidi agbówhẹn flinflin he mí sọgan mọ to otọ̀ de mẹ lẹ. Enẹgodo to 1905, Albert Einstein dọ dọ hinhọ́n nọ yinuwa taidi adà gọnu-gọnu kavi nugonu flinflin, huhlọn tọn lẹ. Be enẹ didẹ whẹho lẹ ya? Eyọn, otanwe agọe tọn de kanse dọmọ: “Be jẹhọn wẹ hinhọ́n yin kavi nugonu flinflin?” E gblọn dọmọ: “E sọawuhia dọ, [hinhọ́n] ma sọgan yin awe lẹ gba na onú awe lọ lẹ [jẹhọn po nugonu flinflin lẹ po] gbọnvo tlala wutu. Gblọndo he sọgbe hugan lọ wẹ yindọ hinhọ́n ma yin depope to awe lọ lẹ mẹ gba.” Ṣogan, agbasa mítọn nọ yin hinhẹn hla yozò janwẹ (to aliho tlọlọ kavi mayin tlọlọ mẹ) gbọn owhè dali, yèdọ eyin gbẹtọ depope ma tlẹ ko penugo nado basi zẹẹmẹ azọ́n Jiwheyẹwhe tọn lẹ tọn to gigọ́mẹ to ninọmẹ ehe mẹ. Mí nọ duvivi núdùdù po oxygène po tọn heyin awuwlena to whenuena jinukun lẹ yinuwa hlan hinhọ́n. Mí sọgan hiawe, mọ nukunmẹ mẹyiwanna mítọn lẹ tọn, pọ́n họyìyì owhè tọn, po mọmọ po sọyi. Dile mí to enẹlẹ wà, be e ma jẹ dọ mí ni yigbena azọ́njiawu Jiwheyẹwhe tọn lẹ ya?—Psalm 104:1, 2; 145:5; Isaia 45:7; Jẹlemia 31:35.
22. Nawẹ Davidi hohowhenu tọn yinuwa hlan azọ́njiawu Jiwheyẹwhe tọn lẹ gbọn?
22 Be yanwle lọ na ayihamẹlinlẹnpọndo azọ́njiawu Jehovah tọn lẹ ji mítọn yin na mí ni yin nuyiwadeji poun wẹ, taidi nado yin dududeji gbọn obu dali kavi dọ e ni sẹhundaga na mí wutu wẹ ya? Paali. Psalm-kàntọ hohowhenu tọn lọ yigbe dọ e mayọ́n basi nado mọnukunnujẹ bosọ basi zẹẹmẹ azọ́n Jiwheyẹwhe tọn lẹpo gba. Davidi wlan dọmọ: “OKLUNỌ E Jiwheyẹwhe ṣie, susu wẹ azọ́njiawu he hiẹ ko wà . . . Yè ma sọgan hia yé hlan we kannukannu gba: eyin yẹn na lá, bosọ dọho yetọn, yé hú onú hihia.” (Psalm 40:5) Nalete, e họnwun dọ e mayin e to didọ dọ emi na nabọẹ gando azọ́n daho ehelẹ go wẹ gba. Davidi do ehe hia gbọn gbemima etọn heyin didọ to Psalm 9:1 mẹ dali dọmọ: “Yẹn na yí ayiha ṣie lẹpo do pà OKLUNỌ; yẹn na yí azọ́njiawu towe [lẹ] hia.”
23. Etẹwẹ yin nuyiwa towe hlan azọ́njiawu Jiwheyẹwhe tọn lẹ, podọ nawẹ hiẹ sọgan gọalọna mẹdevo lẹ gbọn?
23 Be mí ma dona yin whinwhàn domọ ga ya? Be linlẹn mẹpaṣa tọn mítọn do azọ́n daho Jiwheyẹwhe tọn lẹ ji ma dona whàn mí nado dọho ewọ tọn, nuhe e ko wà lẹ tọn, po nuhe e na gbẹsọ wá wà lẹ tọn po ya? Gblọndo lọ họnwun—mí dona “lá gigo etọn to kosi lẹ ṣẹnṣẹn, azọ́njiawu etọn [lẹ] to gbẹtọ lẹ ṣẹnṣẹn.” (Psalm 96:3-5) Mọwẹ, mí sọgan do pinpẹn-nutọn-yinyọnẹn whiwhẹ tọn mítọn hia na azọ́njiawu Jiwheyẹwhe tọn lẹ gbọn mimá nuhe mí ko plọn gando ewọ go lẹ hẹ mẹdevo lẹ dali. Yèdọ eyin yé tlẹ whẹn mẹho to lẹdo de he ma tindo yise to Mẹdatọ lọ mẹ mẹ, hodidọ nujikudo tọn, he gọna nuplọnmẹ mítọn lẹ sọgan whàn yé nado yọ́n Jiwheyẹwhe. Humọ, e sọgan whàn yé nado jlo nado plọnnu gando bosọ sẹ̀n omẹ lọ he “dá onú popo,” yèdọ Jehovah, heyin Basitọ azọ́njiawu lẹ tọn.—Osọhia 4:11.
Nawẹ Hiẹ Na Na Gblọndo Gbọn?
• Azọ́n Jiwheyẹwhe tọn tẹlẹ ji wẹ tudohomẹnamẹ heyin kinkàndai to Job 37:14 mẹ hẹn we nado lẹnnupọndo?
• Etẹwẹ yin onú delẹ heyin nùzindeji to Job weta 37 po 38 po mẹ he lẹnunnuyọnẹn ma sọgan basi zẹẹmẹ yetọn to gigọ́mẹ?
• Etẹwẹ yin numọtolanmẹ towe gando azọ́njiawu Jiwheyẹwhe tọn lẹ go, he whàn we nado wà etẹ?
[Yẹdide to weda 7]
Mẹnu wẹ glọnalina ohù, bo hẹn ẹn do otẹn etọn mẹ?
[Yẹdide to weda 7]
Mẹnu wẹ ko dla ofi whanpẹnọ he tin to aigba mítọn ji, he Jiwheyẹwhe dá lẹpo pọ́n?