Weta Gbàn
“Mì Miọnhomẹna Omẹ Ṣie Lẹ”
1. Etẹwẹ yin dopo to aliho he mẹ Jehovah nọ miọnhomẹna mí te lẹ mẹ?
JEHOVAH wẹ yin ‘Jiwheyẹwhe he nọ miọnhomẹnamẹ.’ Dopo to aliho hẹ mẹ e nọ miọnhomẹna mí te wẹ yin gbọn opagbe he e ko hẹn nado yin kinkandai to Ohó etọn mẹ lẹ dali. (Lomunu lẹ 15:4, 5) Di apajlẹ, to whenuena mẹyiwanna towe de kú, onú devo tẹwẹ sọgan sọ miọnhomẹnamẹ hugan todido fọnsọnku mẹyiwanna lọ tọn to aihọn yọyọ Jiwheyẹwhe tọn mẹ? (Johanu 5:28, 29) Podọ etẹwẹ dogbọn opagbe Jehovah tọn nado hẹn kanyinylan wá vivọnu bo diọ aigba ehe zun paladisi de dali? Be e mayin homẹmiọnnamẹnu de wẹ e yin nado tindo nukundido lọ nado luntọ́n biọ Paladisi he ja lọ mẹ bo ma na kú pọ́n gbede ya?—Psalm 37:9-11, 29; Osọhia 21:3-5.
2. Naegbọn mí sọgan dejido opagbe Jiwheyẹwhe tọn lẹ go?
2 Be mí sọgan dejido opagbe Jiwheyẹwhe tọn lẹ go nugbonugbo ya? Na nugbo tọn, mọwẹ! Yè sọgan deji mlẹnmlẹn do Mẹhe dó opagbe enẹlẹ go. E tindo nugopipe lọ po ojlo po nado hẹn ohó etọn di. (Isaia 55:10, 11) Ehe yin didohia hezeheze to pọmẹ po hogbe Jehovah tọn lẹ po gbọn yẹwhegán Isaia gblamẹ dọ ewọ na hẹn sinsẹ̀n-bibasi nugbo gọwá Jelusalẹm. Mì gbọ mí ni gbadopọnna dọdai enẹ, dile e sọawuhia to Isaia weta 40 mẹ do, na mọwiwà sọgan hẹn yise mítọn lodo to Jehovah, heyin Hẹnditọ opagbe lẹ tọn mẹ.
Opagbe Homẹmiọnnamẹ Tọn De
3, 4. (a) Hogbe homẹmiọnnamẹ tọn tẹlẹ wẹ Isaia kandai he omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ na tindo nuhudo etọn to godo mẹ? (b) Naegbọn tòmẹnu Juda po Jelusalẹm tọn lẹ po na yin hinhẹn yì kanlinmọgbenu to Babilọni, podọ nawẹ afanumẹ-yinyin yetọn na dẹnsọ?
3 To owhe kanweko ṣinatọ̀ntọ J.W.M. mẹ, yẹwhegán Isaia basi kandai ohó homẹmiọnnamẹ tọn lẹ he omẹ Jehovah tọn lẹ na tindo nuhudo etọn to godo mẹ. Tlolo he e ko dọna Ahọlu Hẹzekia gando vasudo Jelusalẹm tọn he to dindọnsẹpọ lọ po bibẹ Juvi lẹ yì Babilọni po go godo, Isaia lá ohó Jehovah tọn lẹ he dopagbe hinhẹngọwa tọn dọmọ: “Mì miọnhomẹna omẹ ṣie lẹ, mì miọnhomẹna yé, wẹ Jiwheyẹwhe mìtọn dọ. Mì dọho homẹmiọn tọn hlan Jelusalẹm, bo dawhá hlan ẹn, dọ awhànfunfun etọn vọ̀, yè sọ jo ylando etọn na ẹn na e ko mọyi do ogbẹ́-aweji sọn alọ OKLUNỌ tọn mẹ na ylando etọn lẹpo.”—Isaia 40:1, 2.
4 Hogbe lọ “mì miọnhomẹna,” he bẹ Isaia weta 40 jẹeji, basi zẹẹmẹ wẹndomẹ hinhọ́n po todido tọn po he pipotọ owe Isaia tọn bẹhẹn tọn. Na lilẹzun atẹṣitọ wutu, tòmẹnu Juda po Jelusalẹm tọn lẹ po na yin bibẹ yì kanlinmọgbenu to Babilọni to 607 J.W.M. Ṣigba Juvi kanlinmọ nẹlẹ ma na sẹ̀n Babilọninu lẹ kakadoi gba. Lala, afanumẹ-yinyin yetọn na dẹn-to-aimẹ kakajẹ whenue ylando yetọn na ko yin ‘ahọsuna’ poun wẹ. Nawẹ enẹ na dẹnsọ? Na owhe 70, dile yẹwhegán Jẹlemia dọ do. (Jẹlemia 25:11, 12) To enẹgodo, Jehovah na plan pipotọ he lẹnvọjọ lẹ sọn Babilọni lẹkọwa Jelusalẹm. To owhe 70tọ vọjijẹ Juda tọn mẹ, lehe e na ko miọnhomẹna kanlinmọ lọ lẹ nado mọdọ ojlẹ dopagbe lọ na túndote yetọn ko sẹpọ do sọ!—Daniẹli 9:1, 2.
5, 6. (a) Naegbọn gbejizọnlin gaa lọ sọn Babilọni yì Jelusalẹm ma nado glọnalina hẹndi opagbe Jiwheyẹwhe tọn tọn? (b) Nugandomẹgo tẹwẹ hinhẹngọwa Ju lẹ tọn wá aigba yetọn ji na tindo do akọta devo lẹ ji?
5 Gbejizọnlin lọ sọn Babilọni yì Jelusalẹm yin kilomẹtlu 800 jẹ 1 600, sinai do tedidi aliho he yin gbingbọn lọ tọn ji. Be gbejizọnlin gaa lọ na glọnalina hẹndi opagbe Jiwheyẹwhe tọn wẹ ya? Gbede pọ́n! Isaia wlan dọmọ: “Ogbè mẹde tọn . . . to awhádo to zungbo mẹ, dọ, Mì jla aliho OKLUNỌ tọn do, mì basi aligbó jijlọ to zùnmẹ na Jiwheyẹwhe mítọn. Tándò lẹpo wẹ yè na zedaga, osó po okọ́ta lẹ po wẹ yè na zín do odò: gbingbán wẹ yè na hẹn jlọ, fihe [dòdòklidò te lẹ, NW] wẹ yè na hẹnzun titẹ́. Yè na do gigo OKLUNỌ tọn hia, agbasa lẹpo wẹ na mọ ẹn dopọ: na onù OKLUNỌ tọn wẹ dọ ẹ.”—Isaia 40:3-5.
6 Whẹpo yé nọ do bẹ gbejizọnlin de jẹeji, gandutọ Whèzẹtẹn-waji tọn lẹ nọ saba do sunnu lẹ hlan nado jla aliho do gbọn zannu dahodaho lẹ didesẹ dali bo tlẹ nọ basi aná lẹ bosọ nọ gbà okọ́ta lẹ. To whẹho Ju he lẹkọwa whé lẹ tọn mẹ, e na taidi dọ Jiwheyẹwhe lọsu titi wẹ tin to nukọn, bo to aliglọnnamẹnu lẹpo desẹ nkọ. To popolẹpo mẹ, mẹhe tindo oyín Jehovah tọn to ota lẹ wẹ yé yin, podọ hinhẹn opagbe etọn nado hẹn yé gọwá aigba yetọn ji di na hẹn gigo etọn sọawuhia to akọta lẹpo mẹ. Eyin yé jlo kavi lala, akọta nẹlẹ na yin hinhẹn po huhlọn po nado mọdọ Jehovah wẹ yin Hẹnditọ opagbe etọn lẹ tọn.
7, 8. (a) Hẹndi tẹwẹ ohó Isaia 40:3 mẹ tọn lẹ tindo to owhe kanweko tintan W.M. tọn mẹ? (b) Hẹndi he gbloada tẹwẹ dọdai Isaia tọn tindo to 1919?
7 E mayin hẹngọwá lọ to owhe kanweko ṣidopotọ J.W.M. kẹdẹ mẹ wẹ yin hẹndi dọdai ehe tọn gba. E sọ tindo hẹndi de ga to owhe kanweko tintan W.M. tọn mẹ. Johanu Baptizitọ wẹ yin ogbè omẹ lọ tọn “he to awhádo to zungbo mẹ,” to hẹndi Isaia 40:3 tọn mẹ. (Luku 3:1-6) To gbọdo glọ, Johanu yí ohó Isaia tọn lẹ zan na edetiti. (Johanu 1:19-23) Bẹsọn 29 W.M., Johanu jẹ awú aliho lọ tọn wle ji na Jesu Klisti.a Nulila jẹnukọn Johanu tọn whàn gbẹtọ lẹ nado dín Mẹssia dopagbe lọ, bọ taidi kọdetọn de, nado dotoai hlan ẹn bo hodo e. (Luku 1:13-17, 76) Gbọn Jesu gblamẹ, Jehovah na hẹn mẹhe lẹnvọjọ lẹ jẹ mẹdekannu he Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn kẹdẹ sọgan namẹ kọ̀n—yèdọ túndote sọn kanlinmọgbenu ylando po okú po tọn si. (Johanu 1:29; 8:32) Hogbe Isaia tọn lẹ tindo hẹndi he gbloada de to túndote pipotọ Islaeli gbigbọmẹ tọn lẹ tọn mẹ sọn Babilọni Daho lọ mẹ to 1919 podọ to hinhẹngọwa yetọn biọ sinsẹ̀n-bibasi nugbo tọn mẹ.
8 Nalete, etẹwẹ dogbọn mẹhe tin to hukan ji nado mọaleyi sọn hẹndi tintan opagbe lọ tọn mẹ lẹ—yèdọ Juvi he tin to kanlinmọgbenu to Babilọni lẹ dali? Be yé sọgan dejido opagbe Jehovah tọn go nado hẹn yé gọwá aigba yiwanna yetọn ji nugbonugbo ya? Na nugbo tọn, yé sọgan wàmọ! Po hogbe awuvivi tọn lẹ po gọna apajlẹ heyin didesọn nujijọ egbesọ tọn mẹ lẹ, todin Isaia na whẹwhinwhẹ́n mẹwhinwhàn tọn lẹ he wutu yé sọgan tindo jide mlẹnmlẹn dọ Jehovah na hẹn ohó etọn di tọn.
Jiwheyẹwhe He Ohó Etọn Nọ Nọte Kakadoi
9, 10. Nawẹ Isaia do vogbingbọn he tin to gbẹzan whègli gbẹtọ tọn po dindẹn-to-aimẹ “ohó” Jiwheyẹwhe tọn po ṣẹnṣẹn hia gbọn?
9 Tintan, ohó Mẹhe dopagbe hẹngọwá lọ tọn nọ nọte kakadoi. Isaia wlan dọmọ: “Ogbè lọ dọmọ, Dawhá. Ewọ sọ dọmọ, Awhá tẹwẹ yẹn na do? Agbasa lẹpo wẹ ogbé, gigo etọn lẹpo sọ taidi vounvoun danji tọn. Ogbé nọ yọ́, vounvoun nọ kupẹ́: na gbigbọ OKLUNỌ tọn ko yìn do e go wutu, nugbonugbo ogbé wẹ gbẹtọ. Ogbé nọ yọ́, vounvoun sọ nọ kupẹ́, ṣigba ohó Jiwheyẹwhe mítọn tọn na to ote kakadoi.”—Isaia 40:6-8.
10 Islaelivi lẹ yọnẹn ganji dọ ogbé ma nọ nọte kakadoi. To alunlun whenu, yozò sinsinyẹn owhè tọn nọ diọ sinmẹ amamú tọn etọn zun húhú. To linlẹn de mẹ, ogbẹ̀ gbẹtọ tọn taidi ogbé—yèdọ e whègli taun. (Psalm 103:15, 16; Jakobu 1:10, 11) Isaia do vogbingbọn he tin to gbẹzan whègli gbẹtọ tọn po dindẹn-to-aimẹ “ohó” Jiwheyẹwhe tọn, kavi lẹndai dopagbe etọn po ṣẹnṣẹn hia. Mọwẹ, “ohó Jiwheyẹwhe mítọn tọn” nọ nọte kakadoi. To whenuena Jiwheyẹwhe dọho, nudepope ma sọgan súnsún ohó etọn lẹ kavi glọnalina yé sọn hẹndi mimọyi mẹ gba.—Jọṣua 23:14.
11. Naegbọn mí sọgan dejido Jehovah go nado hẹn opagbe he tin to Ohó kandai etọn mẹ lẹ di?
11 To egbehe mí tindo ohó lẹndai Jehovah tọn to kandai mẹ to Biblu mẹ. To owhe kanweko lẹ gblamẹ, Biblu ko yin nukundiọsọ sinsinyẹn, podọ lẹdogbedevomẹ-basitọ adọgbotọ lẹ po mẹdevo lẹ po ko ze ogbẹ̀ yetọn lẹ do owù mẹ nado basi hihọ́na ẹn. Ṣogan, vivẹnudido yetọn lẹ kẹdẹ ma wẹ yin nuhewutu e do luntọ́n gba. Pipà lẹpo na lunluntọ́n etọn dona yì Jehovah, ‘Jiwheyẹwhe ogbẹ̀nọ he to ogbẹ̀ kakadoi’ lọ po Hihọ́-basitọ ohó etọn tọn po dè. (1 Pita 1:23-25) Lẹnnupọn dogbọn ehe dali: To whenuena e yindọ Jehovah ko basi hihọ́na Ohó kandai etọn, be mí ma sọgan dejido e go nado hẹn opagbe he e bẹhẹn lẹ di ya?
Jiwheyẹwhe Huhlọnnọ de He Nọ Penukundo Lẹngbọ Etọn Go po Awuvẹmẹ Po
12, 13. (a) Naegbọn opagbe hinhẹngọwa lọ tọn sọgan yin jide-dego? (b) Wẹndagbe tẹwẹ tin na Juvi he tin to kanlinmọgbenu lẹ, podọ naegbọn yé sọgan tindo jide?
12 Isaia na whẹwhinwhẹ́n awetọ he wutu opagbe hinhẹngọwa lọ tọn sọgan yin jide-dego. Mẹhe dopagbe lọ yin Jiwheyẹwhe huhlọnnọ de he nọ penukundo omẹ etọn lẹ go po awuvẹmẹ po. Isaia zindonukọn dọmọ: “Hiẹ wẹndagbenọ Ziọni tọn, hẹ osó daho ji aga yì; hiẹ wẹndagbenọ Jelusalẹm tọn, ze ogbè towe daga po huhlọn po: ze e daga, a dibu blo; dọ hlan otò Juda tọn dọ, Mì pọ́n Jiwheyẹwhe mìtọn. Doayi e go, OKLUNỌ Jiwheyẹwhe na wá po alọ sinsinyẹn po [“yèdọ po hlọnhlọn po,” nudọnamẹ odò tọn, NW], awà etọn na dugán na ẹn: doayi e go ale etọn tin to e si, ahọsuyí etọn tin to nukọn etọn. Ewọ na yìn kanlinpa etọn di lẹngbọhọtọ de: e nasọ yí awà etọn do bẹ lẹngbọvu lẹ pli, bo ze yé do akọ́n etọn nù, bosọ wà dẹẹdẹ do plan ehe mọhò lẹ jẹgbonu.”—Isaia 40:9-11.
13 To ojlẹ Biblu tọn lẹ mẹ, aṣa yọnnu lẹ tọn wẹ e yin nado nọ basi hùnwhẹ na awhàngbigba lẹ, bo dawhá jẹgbonu kavi jihàn wẹndagbe awhàn heyin gbigbà lọ tọn kavi kọgbọ he ja tọn. (1 Samuẹli 18:6, 7; Psalm 68:11) Isaia dohia to dọdai-liho dọ wẹndagbe tin na Juvi he tin to kanlinmọgbenu lẹ, yèdọ wẹndagbe he sọgan yin lilá jẹgbonu matin obu, etlẹ yin sọn osó ji aga—Jehovah na hẹn omẹ etọn lẹ lẹkọwa Jelusalẹm yetọn he yé yiwanna lọ mẹ! Yé sọgan tindo jide, na Jehovah na wá “yèdọ po hlọnhlọn po.” Enẹwutu, nudepope ma sọgan glọnalina ẹn sọn opagbe etọn hinhẹndi mẹ gba.
14. (a) Nawẹ Isaia basi dohia aliho awuvẹmẹ tọn he mẹ Jehovah na plan omẹ etọn do tọn gbọn? (b) Apajlẹ tẹwẹ do lehe lẹngbọhọtọ de nọ penukundo lẹngbọ etọn lẹ go po awuvẹmẹ po hia? (Pọ́n apotin he tin to weda 405 mẹ.)
14 Etomọṣo, Jiwheyẹwhe tindo adà he bọawu de he gbọnvona sinsinyẹn ehe. Isaia yí zohunhun do basi zẹẹmẹ lehe Jehovah na plan omẹ etọn lẹ gọwá aigba yetọn ji do tọn. Jehovah tin taidi lẹngbọhọtọ owanyinọ de he bẹ lẹngbọ etọn lẹ pli dopọ bo hẹn yé do “akọ́n” etọn nù. Kunnudenu dohia dọ hogbe lọ “akọ́n” tofi dlẹnalọdo adà aga tọn awù tọn. Finẹ wẹ lẹngbọhọtọ lẹ nọ ze lẹngbọvu he ṣẹṣẹ yin jiji lẹ he ma sọgan zinzọnlin plá lẹngbọpa lọ do to whedelẹnu. (2 Samuẹli 12:3) Matin ayihaawe ninọmẹ mẹtọnhopọn tọn mọnkọtọn sọn kanlin yìnyìn mẹ vọ́ jide na omẹ Jehovah tọn lẹ he tin to kanlinmọgbenu lẹ gando nukunpedomẹgo owanyinọ etọn na yé go. Na jide tọn yè sọgan dejido Jiwheyẹwhe huhlọnnọ ṣogan bo yin awuvẹmẹtọ mọnkọtọn de go nado hẹn opagbe he e ko dó na yé di!
15. (a) Whetẹnu wẹ Jehovah wá “yèdọ po hlọnhlọn po,” podọ mẹnu wẹ yin ‘awà he to gandu na ẹn’? (b) Wẹndagbe tẹwẹ dona yin lilá po adọgbigbo po?
15 Ohó Isaia tọn lẹ gọ́ na zẹẹmẹ dọdai tọn na azán mítọn. To 1914, Jehovah wá “yèdọ po hlọnhlọn po” bo ze Ahọluduta etọn dai to olọn lẹ mẹ. Visunnu etọn, Jesu Klisti, mẹhe Jehovah ko zedo ofin olọn mẹ tọn etọn ji wẹ yin ‘awà he to gandu na ẹn.’ To 1919, Jehovah tún devizọnwatọ yiamisisadode etọn he to aigba ji lẹ dote sọn kanlinmọgbenu Babilọni Daho lọ tọn mẹ bo jẹ sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke Jiwheyẹwhe nugbo ogbẹ̀nọ lọ tọn hẹngọwá ji to gigọ́mẹ. Wẹndagbe de wẹ ehe yin he dona yin lilá po adọgbigbo po, taidi awhádido sọn osó de ji aga bọ nulila lọ nido sọgan yin sisè to filẹpo nkọ. To whelọnu lo, mì gbọ mí ni ze ogbè mítọn lẹ daga po adọgbigbo po nado hẹn mẹdevo lẹ yọnẹn dọ Jehovah Jiwheyẹwhe ko hẹn sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke etọn gọwá aigba ehe ji!
16. Aliho tẹ mẹ wẹ Jehovah nọ plan omẹ etọn lẹ te to egbehe, podọ apajlẹ tẹwẹ ehe zedai?
16 Ohó Isaia 40:10, 11 tọn lẹ tindo yọn-na-yizan họakuẹ devo na mí to egbehe. Homẹmiọnnamẹnu de wẹ e yin nado doayi ninọmẹ awuvẹmẹ tọn he mẹ Jehovah plan omẹ etọn lẹ te go. Kẹdẹdile lẹngbọhọtọ de nọ mọnukunnujẹ nuhudo lẹngbọ dopodopo tọn mẹ do—gọna lẹngbọvu he ma sọgan zinzọnlin di pipotọ lẹ—Jehovah mọnukunnujẹ nugopipe dopodopo devizọnwatọ nugbonọ etọn lẹ tọn mẹ. To yidogọ mẹ, taidi Lẹngbọhọtọ awuvẹmẹtọ de, Jehovah ze apajlẹ de dai na Klistiani lẹngbọhọtọ lẹ. Mẹho lẹ dona nọ yinuwa hẹ lẹngbọpa lọ po awuvẹmẹ po, bo nọ hodo apajlẹ mẹtọnhopọn owanyinọ he Jehovah lọsu titi zedai. Yé dona nọ flin aliho he mẹ Jehovah nọ hò dopodopo hagbẹ lẹngbọpa “he e yí ohùn [Visunnu etọn titi] tọn do họ̀” lẹ tọn pọ́n.—Owalọ lẹ 20:28.
Huhlọnnọ Daho, Nuyọnẹntọ Daho
17, 18. (a) Naegbọn Juvi he tin to kanlinmọgbenu lẹ do tindo jide to opagbe hinhẹngọwa tọn lọ mẹ? (b) Kanbiọ budonamẹ tọn tẹlẹ wẹ Isaia fọndote?
17 Juvi he tin to kanlinmọgbenu lẹ sọgan tindo jide to opagbe hinhẹngọwa lọ tọn mẹ na Jiwheyẹwhe wẹ yin huhlọnnọ daho po nuyọnẹntọ daho hugan lọ po. Isaia dọmọ: “Mẹnu wẹ ko jlẹ osin to alọpa-homẹ etọn mẹ, bo yí alọ do jlẹ olọn, bo bẹ kọ́gudu aigba tọn pli do ojlẹnu mẹ, bo jlẹ osó lẹ to nujlẹgàn ji; podọ okọ́ta lẹ to nujlẹnu mẹ? Mẹnu wẹ ko hiali gbigbọ OKLUNỌ tọn, kavi bo yin hónamẹtọ etọn, bo plọn ẹn? Mẹnu wẹ e nọ lẹnnu hẹ, mẹnu wẹ plọnnu in, bo plọn ẹn to aliho whẹdida tọn mẹ, bo plọn ẹn nuyọnẹn, bosọ yí aliho zinzin tọn hia ẹ?”—Isaia 40:12-14.
18 Ehelẹ yin kanbiọ sẹhundaga lẹ na Juvi he tin to kanlinmọgbenu lẹ nado lẹnnupọndeji. Be gbẹtọvi tata lẹ sọgan doalọtena agbówhẹn sinsinyẹn ohù tọn lẹ ya? Na nugbo tọn lala wẹ! Ṣogan, to nukun Jehovah tọn mẹ, ohù he ṣinyọ́n aigba ji taidi kùnkùn osin tọn dopo poun to alọpa-homẹ etọn.b Be gbẹtọ tata de sọgan jlẹ olọn gblagada he gọ́ na sunwhlẹvu lẹ kavi jlẹ pinpẹn osó po okọ́ta aigba ji tọn lẹ po ya? Lala. Ṣogan, Jehovah nọ jlẹ olọn lẹ po awubibọ po kẹdẹdile gbẹtọ sọgan jlẹ onú de po alọpa-homẹ etọn po do—yèdọ to tedidi he tin to ṣẹnṣẹn na alọsú po alọvi pẹvi etọn lẹ po gblamẹ to whenuena alọpa-homẹ yin dindlẹn. Dogọ, Jiwheyẹwhe sọgan jlẹ pinpẹn osó lẹ po okọ́ta lẹ po tọn to nujlẹgàn ovi-awenọ de ji. Be gbẹtọvi nuyọnẹntọ hugan lẹ tlẹ sọgan na ayinamẹ Jiwheyẹwhe na nuhe e dona wà to ninọmẹ dintọn mẹ kavi dọ nuhe e dona wà to sọgodo na ẹn ya? Gbede pọ́n!
19, 20. Hogbe apajlẹ tọn tẹlẹ wẹ Isaia yizan nado zinnudo kiklo-yinyin Jehovah tọn ji?
19 Etẹwẹ dogbọn akọta huhlọnnọ aigba ji tọn lẹ dali—be yé sọgan glọnalina Jiwheyẹwhe dile ewọ to opagbe etọn hẹndi ya? Isaia na gblọndo gbọn zẹẹmẹ akọta lẹ tọn bibasi dali dole: “Doayi e go, akọta lẹpo taidi kùnkùn osin tọn dopo to osin tọ̀zẹ́n mẹ tọn mẹ, yè sọ hia yé di kọ́gudu vude to nujlẹnu mẹ; doayi e go, ewọ sọ to olopo lẹ ze di onú pẹvide. Lẹbanọni ma sù mimẹ̀, mọ kanlin etọn lẹ ma sọ sù nado yí do sanvọ́ mimẹ̀. Akọta lẹpo wẹ di nuvọ́ to nukọn etọn; yè sọ hia hlan ẹn whèhu onú he ma tin, nuvọtọ́.”—Isaia 40:15-17.
20 To nukun Jehovah tọn mẹ, akọta lẹpo taidi kùnkùn osin tọn dopo poun he kùn sọn tọ̀zẹ́n de mẹ. Yé ma hugan afínfín vude to nujlẹgàn de ji gba, bo ma tindo zínpinpẹn depope.c Mí ni dọ dọ mẹde jlo na gbá agbà pligidi de bo na yí atin he tin to osó Lẹbanọni tọn ji lẹpo zan taidi nake to agbà lọ mẹ. Enẹgodo mí ni dọ dọ omẹ lọ na yí kanlin he to dindanpé to osó nẹlẹ ji lẹpo zan nado sanvọ́. Yèdọ avọ́sinsan mọnkọtọn ma na jẹ na Jehovah gba. Isaia sọ yí hogbe sinsinyẹn hugan devo zan, taidi dọ apajlẹ he e yizan lẹ ma ko pé nkọ—yèdọ akọta lẹpo “ma sọtẹ́n” to nukun Jehovah tọn mẹ.—Isaia 40:17, New Revised Standard Version.
21, 22. (a) Nawẹ Isaia zinnudeji dọ Jehovah ma sọgan yin yíyí jlẹdo nudepope go gbọn? (b) Tadona tẹ kọ̀n wẹ zẹẹmẹ awuvivi tọn he Isaia basi hẹn mí wá? (c) Hogbe he sọgbe to lẹnunnuyọnẹn-liho tẹwẹ yẹwhegán Isaia kandai? (Pọ́n apotin he tin to weda 412 mẹ.)
21 Nado zinnudeji dogọ dọ Jehovah ma sọgan yin yíyí jlẹdo nudepope go, Isaia zindonukọn nado do nululu mẹhe yí sika, fataka, kavi atin do basi boṣiọ lẹ tọn hia. Lehe e yin nulunu nado lẹndọ depope to boṣiọ mọnkọtọn lẹ mẹ sọgan yin apajlẹ “Ewọ . . . mẹhe sinai to lòboto aigba tọn ji” podọ mẹhe dugán do mẹhe nọ nọ̀ e mẹ lẹ ji tọn do sọ!—Hia Isaia 40:18-24.
22 Zẹẹmẹ awuvivi tọn ehe lẹpo hẹn mí wá tadona dopo kọ̀n—dọ nudepope ma sọgan glọnalina Jehovah huhlọnnọ daho, nuyọnẹntọ daho hugan lọ, he ma sọgan yin yíyí jlẹdo nudepope go sọn opagbe etọn hinhẹndi mẹ gba. Lehe ohó Isaia tọn lẹ dona ko miọnhomẹ bo hẹn Juvi he tin to kanlinmọgbenu to Babilọni bo to jijlo nado lẹkọwa aigba yetọn ji lẹ lodo do sọ! To egbehe míwlẹ lọsu sọgan tindo jide dọ opagbe Jehovah tọn lẹ na sọgodo mítọn na yin hinhẹndi.
“Mẹnu Wẹ Dá Onú Helẹ?”
23. Whẹwhinwhẹ́n tẹ wutu wẹ Juvi he tin to kanlinmọgbenu lọ lẹ sọgan gboadọ, podọ etẹ ji wẹ Jehovah zinnudo todin dogbọn edetiti dali?
23 Whẹwhinwhẹ́n devo gbẹ́ pò he wutu Juvi he tin to kanlinmọgbenu lẹ sọgan deji. Mẹhe dopagbe túndote tọn lọ wẹ yin Didatọ onú lẹpo tọn po Asisa huhlọn daho hugan lẹpo tọn po. Nado zinnudo nugopipe jiawu etọn ji, Jehovah dọ̀n ayidonugo wá nugopipe etọn he sọawuhia to nudida mẹ ji dọmọ: “Be mẹnu go wẹ mì na jlẹ mi do, kavi mẹnu wẹ yẹn na sọzẹn hẹ? wẹ Omẹ Wiwe lọ dọ. Ze nukun mìtọn daga, bo pọ́n, mẹnu wẹ dá onú helẹ, bosọ hẹn awhàn sọha-sọha yetọn jẹgbonu: e nọ ylọ oyín yetọn dopodopo gbọn kiklo huhlọn etọn tọn dali, na ewọ sinyẹn to huhlọn mẹ; depope ma pò.”—Isaia 40:25, 26.
24. To hodidọ gando edetiti go mẹ, nawẹ Jehovah dohia gbọn dọ mẹdepope ma sọzẹn hẹ emi?
24 Omẹ Wiwe Islaeli tọn to hodọ gando edetiti go. Jehovah dọ̀n ayidonugo wá sunwhlẹvu olọn tọn lẹ ji, nado dohia dọ mẹde ma sọzẹn hẹ ẹ gba. Dile awhàngán de nọ penugo nado deanana awhànpa etọn lẹ do, sunwhlẹvu lẹ tin to gbedide Jehovah tọn glọ. Eyin ewọ na bẹ yé pli wẹ, ‘dopo tata to yé mẹ ma na bú gba.’ Dile etlẹ yindọ sọha sunwhlẹvu lẹ tọn sù taun, e nọ ylọ dopodopo gbọn oyín dali, vlavo po oyín dopodopo yetọn tọn po kavi po tẹnmẹ-yinkọ de po. Taidi awhànfuntọ tonusetọ lẹ, yé nọ gbọṣi otẹn yetọn mẹ bo nọ setonuna gbedide, na Nukọntọ yetọn yin “kiklo [to] huhlọn” mẹ bosọ “sinyẹn to huhlọn mẹ” wutu. Enẹwutu, Juvi he tin to kanlinmọgbenu lẹ tindo whẹwhinwhẹ́n na jidide. Mẹdatọ lọ, he nọ degbena sunwhlẹvu lẹ, tindo huhlọn nado gọalọna devizọnwatọ etọn lẹ.
25. Nawẹ mí sọgan kẹalọyi oylọ-basinamẹ sọn olọn mẹ wá lọ to Isaia 40:26 mẹ gbọn, podọ po nugandomẹgo tẹ po?
25 Mẹnu to mí mẹ wẹ sọgan jẹagọdo oylọ-basinamẹ sọn olọn mẹ wá lọ to Isaia 40:26 mẹ dọmọ: “Ze nukun mìtọn daga, bo pọ́n”? Dodinnanu sunwhlẹvu-plọntọ egbezangbe tọn lẹ ko dohia dọ olọn he gọ́ na sunwhlẹvu lẹ tlẹ sọ yin onú jiawu hugan lehe e te do to azán Isaia tọn gbè. Sunwhlẹvu-plọntọ he yí zomọ-numọ-hlan-olá huhlọnnọ lẹ zan nado dindona olọn lẹ dohia dọ wẹkẹ yinukundomọ ehe tindo bẹplidopọ sunwhlẹvu lẹ tọn he sù sọ liva donu 125 lẹ. Yèdọ, sọgbe hẹ sọha-yí-nanu delẹ, dopo tata to ehelẹ mẹ—heyin bẹplidopọ sunwhlẹvu lẹ tọn he nọ yin Voie lactée—tindo sunwhlẹvu he hugan liva donu 100! Oyọnẹn mọnkọtọn dona hẹn mí dibusi Mẹdatọ mítọn to ahun mítọn lẹ mẹ bosọ hẹn mí tindo jide to ohó dopagbe etọn mẹ.
26, 27. Nawẹ numọtolanmẹ mẹhe tin to kanlinmọgbenu to Babilọni lẹ tọn yin zẹẹmẹ-basina gbọn, podọ etẹlẹ wẹ yé dona yọnẹn?
26 To yinyọnẹn mẹ dọ yíyí owhe susu zan to kanlinmọgbenu na hẹn Juvi he tin to kanlinmọgbenu lẹ gbọjọ, Jehovah gbọdo Isaia nado basi kandai ohó jidenamẹ tọn ehelẹ jẹnukọn dọmọ: “Etẹwutu wẹ hiẹ to didọ, Hiẹ Jakobu, bọ hiẹ sọ to didọ, Hiẹ Islaeli, dọ, Aliho ṣie whlá sọn OKLUNỌ dè, whẹdida ṣie sọ jù sọn Jiwheyẹwhe ṣie dè? Hiẹ ma ko yọnẹn? Hiẹ ma ko sè, dọ Jiwheyẹwhe madopodo, OKLUNỌ, Nudatọ aigba pòdo lẹpo tọn [ma] nọ yọ́n nudikọ mọ onú ma nọ dikọna ẹn? Dòmọna zinzin etọn tọn ma tin.”—Isaia 40:27, 28.d
27 Isaia basi kandai ohó Jehovah tọn lẹ nado basi zẹẹmẹ numọtolanmẹ mẹhe tin to kanlinmọgbenu to Babilọni lẹ tọn, yèdọ kilomẹtlu kanweko lẹ sọn aigba yetọn ji. Mẹdelẹ lẹndọ “aliho” yetọn—yèdọ aliho gbẹzan awusinyẹn tọn yetọn—mayin mimọ kavi yinyọnẹn gbọn Jiwheyẹwhe yetọn dali gba. Yé lẹndọ Jehovah ma to yetọn hòpọ́n na oyà whẹdida mawadodo tọn he yé to jiji lẹ. Yé yin nuflin gando nuhe yé dona yọnẹn lẹ go, eyin e mayin sọn numimọ mẹdetiti tọn mẹ, be e na yin sọn nudọnamẹ he ko yin nina yé lẹ mẹ. Jehovah penugo bosọ to jijlo nado whlẹn omẹ etọn lẹ gán. Ewọ wẹ yin Jiwheyẹwhe madopodo podọ Didatọ aigba lọ pete tọn. Enẹwutu, huhlọn he e yizan to nudida whenu gbẹ́ pò to e si, podọ Babilọni huhlọnnọ lọ ma tlẹ gló e gba. Onú ma sọgan ṣikọna Jiwheyẹwhe mọnkọtọn bọ e na hẹn omẹ etọn lẹ jẹflumẹ gba. Yé ma dona donukun nado penugo bo mọnukunnujẹ nuwiwa Jehovah tọn lẹ mẹ to gigọ́mẹ gba, na nukunnumọjẹnumẹ etọn—kavi zinzin, wuntuntun, po ayidonugo po—zẹ nukunnumọjẹnumẹ yetọn go.
28, 29. (a) Nawẹ Jehovah flinnu omẹ etọn lẹ dọ emi na gọalọna mẹhe nuṣikọna lẹ gbọn? (b) Apajlẹ tẹwẹ yin yiyizan nado do lehe Jehovah nọ na huhlọn devizọnwatọ etọn lẹ do hia?
28 Gbọn Isaia gblamẹ, Jehovah zindonukọn nado na tuli mẹhe ko gbọjọ to kanlinmọgbenu lẹ dọmọ: “E to huhlọn na mẹhe nuṣikọna lẹ; bosọ do huhlọn e ji na ewọ he ma do huhlọn lẹ. Yèdọ onú na ṣikọna dẹpẹ lẹ, yọpọ sunnu lẹ na jai gbidigbidi. Ṣigba mẹhe nọtepọn OKLUNỌ lẹ na vọ́ huhlọn yetọn jlado; yé na yí awà do hẹaga di akùn; yé na dowezun, onú ma na dikọna yé; yé na zinzọnlin, bo ma na yọ́n nudikọ.”—Isaia 40:29-31.
29 To whenuena e to hodọ gando nuhudo lọ go nado na huhlọn mẹhe nuṣikọna lẹ, Jehovah sọgan ko tindo gbejizọnlin apọṣimẹ tọn he mẹhe tin to kanlinmọgbenu lọ lẹ dona basi nado lẹkọwa whé lọ to ayiha mẹ. Jehovah flinnu omẹ etọn lẹ dọ gbẹtọ-yinyin emitọn wẹ nado gọalọna mẹhe nuṣikọna lẹ he biọ alọgọ sọn e si. Gbẹtọvi he tlẹ do huhlọn hugan lẹ—“dẹpẹ lẹ” po “yọpọ sunnu lẹ” po—sọgan yin hinhẹnzun madogánnọ gbọn nuṣikọ po agbọ́pemẹ sinsinyẹn po dali. Ṣogan, Jehovah dopagbe nado na huhlọn—mẹhe dejido ewọ go lẹ—nado họ̀nwezun podọ nado zinzọnlin. Zinzlọ́n akùn tọn he sọgan sọawuhia taidi nuhe bọawu de, yèdọ ohẹ he sọgan zlọ́n na ganhiho susu magbọjẹ, wẹ yin yiyizan nado basi dohia lehe Jehovah na na huhlọn devizọnwatọ etọn lẹ do.e Po nukundido alọgọ sọn olọn mẹ wá mọnkọtọn po, Juvi he tin to kanlinmọgbenu lẹ ma tindo whẹwhinwhẹ́n depope nado dibu gba.
30. Nawẹ Klistiani nugbo lẹ to egbehe sọgan mọ homẹmiọnnamẹ yí sọn wefọ he dotana Isaia weta 40 lẹ mẹ gbọn?
30 Wefọ he dotana Isaia weta 40 helẹ bẹ ohó homẹmiọnnamẹ tọn lẹ hẹn na Klistiani nugbo he to gbẹnọ to azán godo tọn titonu ylankan ehe tọn mẹ lẹ. Po kọgbidinamẹnu susu sọmọ gọna nuhahun he nọ hẹnmẹ gbọjọ lẹ po, jide-vọ́namẹnu de wẹ e yin nado yọnẹn dọ Jiwheyẹwhe nọ doayi awusinyẹnnamẹnu he mí to akọ́ndona lẹ po oyà whẹdida mawadodo tọn he mí to jiji lẹ po go. Mí sọgan deji dọ Didatọ onú lẹpo tọn, Mẹhe “madosọha wẹ nuyọnẹn etọn,” na de whẹdida mawadodo lẹpo sẹ̀ to ojlẹ sisọ etọn mẹ podọ to aliho etọn mẹ. (Psalm 147:5, 6) Enẹwutu, mí ma dona doakọ́nnanu to huhlọn mítọn titi mẹ gba. Jehovah, mẹhe huhlọn etọn ma nọ vọ̀ gbede, sọgan na huhlọn devizọnwatọ etọn lẹ to ojlẹ whlepọn tọn lẹ mẹ—yèdọ ‘huhlọn he hugan jọwamọ tọn.’—2 Kọlintinu lẹ 4:7.
31. Opagbe hinhọ́n tọn tẹwẹ dọdai Isaia tọn bẹhẹn na Juvi he tin to kanlinmọgbenu to Babilọni lẹ, podọ etẹ mẹ wẹ mí sọgan tindo jide mlẹnmlẹn te?
31 Lẹnnupọndo Juvi he tin to kanlinmọgbenu to Babilọni to owhe kanweko ṣidopotọ J.W.M. lẹ ji. Jelusalẹm yetọn he yé yiwanna lọ jẹvọ́, tẹmpli etọn sọ tin to gbakija mẹ, to fie dẹnsọ kilomẹtlu kanweko lẹ. Na yewlẹ, dọdai Isaia tọn bẹ opagbe homẹmiọnnamẹ hinhọ́n gbigbọmẹ tọn po todido po hẹn—yèdọ Jehovah na hẹn yé gọwá aigba yetọn ji! To 537 J.W.M., Jehovah plan omẹ etọn lẹ yì whé, bo dohia dọ ewọ wẹ yin Hẹnditọ opagbe lẹ tọn. Míwlẹ lọsu sọgan tindo jide mlẹnmlẹn to Jehovah mẹ. Opagbe Ahọluduta etọn tọn, heyin didohia hezeheze to dọdai Isaia tọn mẹ, na mọ hẹndi yí. Wẹndagbe de wẹ enẹ yin nugbonugbo—yèdọ wẹndomẹ hinhọ́n tọn de na gbẹtọvi lẹpo!
[Nudọnamẹ Odò Tọn
a Isaia dọ dọdai gando aliho lọ jijlado to Jehovah nukọn go. (Isaia 40:3) Ṣigba, owe Wẹndagbe lẹ tọn yí dọdai lọ blado nuhe Johanu Baptizitọ lọ basi to aliho lọ jijlado na Jesu Klisti go. Kinkantọ gbọdo Owe-wiwe Glẹki Klistiani tọn lẹ basi yọn-na-yizan mọnkọtọn na Jesu yin afọzedaitọ Otọ́ etọn tọn bo wá to oyín Otọ́ etọn tọn mẹ wutu.—Johanu 5:43; 8:29.
b E ko yin linlẹndopọ dọ “gbigblo ohù tọn yin nudi tọnu liva liva donu 1.35 (1.35 x 1018), kavi nudi 1/4400 lẹndopọ gbigblo Aigba tọn.”—Encarta 97 Encyclopedia.
c The Expositor’s Bible Commentary doayi e go dọmọ: “To ahi he sẹpọ Whèzẹtẹn-waji mẹ ajọwiwa na yìdo pete taidi kùnkùn osin tọn do nujlẹnu de mẹ kavi taidi afínfín vude to nujlẹgàn ji to whenuena olàn kavi atin-sinsẹ́n lẹ yin jijlẹ.”
d To Isaia 40:28 mẹ, hogbe lọ “madopodo” zẹẹmẹdo “kakadoi,” na Jehovah wẹ “Ahọlu madopodo.”—1 Timoti 1:17.
e Akùn nọ zlọ́n gbọn aga po yizan huhlọn vude tọn po. E nọ wàmọ gbọn azọ́nyinyọnẹn yíyí do zan yozò, kavi jẹhọn he gblọ́ dali.
[Apotin/Yẹdide to weda 404, 405]
Jehovah, Lẹngbọhọtọ Owanyinọ De
Isaia yí Jehovah jlẹdo lẹngbọhọtọ owanyinọ de he nọ ze lẹngbọvu etọn lẹ do akọ́n etọn nù go. (Isaia 40:10, 11) Kunnudenu dohia dọ nuwiwa egbesọ lẹngbọhọtọ hohowhenu tọn lẹ tọn ji wẹ Isaia ze apajlẹ mẹwhinwhàn tọn etọn sinai do. Ayidonugotọ egbezangbe tọn de he pọ́n lẹngbọhọtọ lẹ to dòdòklidò Osó Hẹlmọni tọn mẹ to Ṣẹnṣẹn Whèzẹtẹn tọn na linlin dọmọ: “Lẹngbọhọtọ dopodopo nọ doayi lẹngbọpa etọn go ganji nado yọ́n ninọmẹ yetọn. To whenuena e mọ lẹngbọvu he ṣẹṣẹ yin jiji de e nọ ze e do . . . awugbó etọn mẹ, to whenuena e yindọ e ma na tindo huhlọn sọmọ nado hodo onọ̀ lọ. To whenuena akọ́nnu etọn gọ́, e nọ bẹ lẹngbọvu lẹ do abọ́ etọn lẹ ji, bo nọ hẹn afọ yetọn lẹ go, kavi do saki kavi ohà de mẹ do kẹtẹkẹtẹ de ji, kakajẹ whenuena ovi flinflin lẹ penugo nado hodo onọ̀ yetọn lẹ.” Be e mayin homẹmiọnnamẹnu de wẹ e yin nado yọnẹn dọ Jiwheyẹwhe he tindo mẹtọnhopọn awuvẹmẹ tọn mọnkọtọn na omẹ etọn lẹ sẹ̀n wẹ mí te ya?
[Apotin/Yẹdide to weda 412]
Etẹwẹ Yin Awusọhia Aigba Tọn?
To ojlẹ hohowhenu tọn mẹ gbẹtọ lẹ to paa mẹ yise dọ aigba tin to flala. Ṣigba, to bẹjẹeji owhe kanweko ṣidopotọ J.W.M. mẹ, Pythagore heyin tamẹnuplọnmẹtọ Glẹki tọn plọnmẹ dọ aigba dona yin globu de. Etomọṣo, owhe kanweko awe whẹpo Pythagore fọ́n nuplọnmẹ etọn dote, yẹwhegán Isaia ko dọ ẹ tlọlọ po nujikudo po dọmọ: “Ewọ wẹ mẹhe sinai to lòboto aigba tọn ji.” (Isaia 40:22) Hogbe Heblu tọn chugh heyin lilẹdogbedevomẹ tofi dọ “lòboto” sọgan yin didiọ do “globu.” E yin ayidego dọ, nuhe tindo awusọhia globu tọn lẹ kẹdẹ wẹ nọ sọawuhia taidi lòboto to adà lẹpo ji.f To whelọnu lo, whenu dindẹn die jẹnukọnna ojlẹ ehe, yẹwhegán Isaia ko basi kandai hodidọ de tọn he sọgbe to lẹnunnuyọnẹn-liho bosọ vò sọn otangblo hohowhenu tọn lẹ si.
[Nudọnamẹ Odò Tọn]
f Nado dọ hójọhó, aigba yin globu he lilẹká de. E to flala vude to fie aigba bẹsọn lẹ.
[Yẹdide to weda 403]
Johanu Baptizitọ wẹ yin ogbè lọ “he to awhádo to zungbo mẹ”