HOSỌ OPLỌN TỌN 1
“A Yin Magbọjẹnọ Blo, Na Yẹn Wẹ Jiwheyẹwhe Towe”
“A dibu blo, na yẹn tin hẹ we. A yin magbọjẹnọ blo, na yẹn wẹ Jiwheyẹwhe towe. Yẹn na hẹn we lodo, mọwẹ, n’na gọalọna we.”—ISA. 41:10.
OHÀN 7 Jehovah, Huhlọn Mítọn
BLADOPỌa
1-2. (a) Nawẹ owẹ̀n he yin kinkandai to Isaia 41:10 mẹ yinuwado mẹmẹyọnnu Yoshiko ji gbọn? (b) Na dagbe mẹnu lẹ tọn wutu wẹ Jehovah do hlá owẹ̀n enẹ dai?
MẸMẸYỌNNU nugbonọ de he nọ yin Yoshiko sè owẹ̀n ylankan de. Doto etọn dọna ẹn dọ osun vude poun janwẹ pò bọ e na nọgbẹ̀ na. Nawẹ ewọ yinuwa gbọn? Yoshiko flin wefọ Biblu tọn he e yiwanna de, enẹ wẹ Isaia 41:10. (Hia.) Enẹgodo, e yí adọgbigbo do dọna doto etọn dọ obu ma di emi, na Jehovah hẹn alọ emitọn go gligli wutu.b Owẹ̀n homẹmiọnnamẹ tọn he wefọ enẹ bẹhẹn gọalọna mẹmẹyọnnu vivẹ́ mítọn nado dejido Jehovah go mlẹnmlẹn. Wefọ enẹ dopolọ sọgan gọalọna mílọsu bọ ahun mítọn ma na gbàdo to whlepọn sinsinyẹn lẹ nukọn. Nado mọnukunnujẹ lehe wefọ ehe sọgan wàmọ do mẹ, mì gbọ mí ni gbadopọnna nuhewutu Jiwheyẹwhe do dó owẹ̀n ehe Isaia.
2 To tintan whenu, Jehovah biọ to Isaia si nado kàn hogbe enẹlẹ dai nado miọnhomẹna Juvi he na wá yin bibẹ yì kanlinmọgbenu to Babilọni lẹ. Ṣigba, Jehovah sọ hlá owẹ̀n enẹ dai, e ma yin na dagbe Juvi he yì kanlinmọgbenu lẹ tọn kẹdẹ gba, amọ́ na dagbe omẹ etọn lẹpo tọn ga sọn ojlẹ enẹ mẹ jẹ egbé. (Isa. 40:8; Lom. 15:4) To egbehe, mí to gbẹnọ to “ojlẹ awusinyẹn tọn he vẹawu nado pehẹ lẹ” mẹ, podọ hugan gbede pọ́n, mí do hudo tulinamẹ he to owe Isaia tọn mẹ tọn.—2 Tim. 3:1.
3. (a) Opagbe tẹlẹ wẹ tin to Isaia 41:10 he yin hosọ owhe 2019 tọn mẹ? (b) Naegbọn mí do dó nuhudo jidenamẹ he opagbe enẹlẹ bẹhẹn tọn?
3 To hosọ ehe mẹ, mí na na ayidonugo opagbe Jehovah tọn atọ̀n delẹ he nọ hẹn yise mẹtọn lodo, ehe yin kinkandai to Isaia 41:10 mẹ: (1) Jehovah na tin hẹ mí, (2) ewọ wẹ Jiwheyẹwhe mítọn, podọ (3) e na gọalọna mí. Mí do nuhudo jidenamẹc enẹlẹ tọn, na taidi Yoshiko, mílọsu nọ pehẹ whlepọn lẹ to gbẹ̀mẹ. Mí sọ dona nọ pehẹ kọgbidinamẹ he ninọmẹ aihọn tọn lẹ nọ hẹnwa lẹ. Mẹdelẹ to mí mẹ tlẹ to akọndona homẹkẹn sọn aṣẹpatọ huhlọnnọ lẹ dè. Mì gbọ mí ni gbadopọnna jidenamẹ atọ̀n lọ lẹ debọdo-dego.
“YẸN TIN HẸ WE”
4. (a) Etẹwẹ yin jidenamẹ tintan he mí na gbadopọnna? (Sọ pọ́n nudọnamẹ odò tọn.) (b) Aliho tẹlẹ mẹ wẹ Jehovah do numọtolanmẹ he e tindo na mí lẹ hia te? (c) Nawẹ hogbe Jiwheyẹwhe tọn lẹ yinuwado ji we gbọn?
4 Jẹnukọn whẹ́, Jehovah hẹn mí deji po hogbe ehelẹ po dọ: “A dibu blo, na yẹn tin hẹ we.”d Jehovah dohia dọ emi tin po mí po gbọn ayidonugo mlẹnmlẹn nina mí po owanyi sisosiso etọn didohia mí po dali. Doayi hogbe he ewọ yí do dó awuvẹmẹ po numọtolanmẹ sisosiso etọn po hia mí go. Jehovah dọmọ: “Hiẹ lẹzun nuhọakuẹ to nukun ṣie mẹ . . ., hiẹ yin gbégbòna, bọ yẹn ko sọ yiwanna we.” (Isa. 43:4) Huhlọn depope ma tin to wẹkẹ lọ mẹ he sọgan hẹn Jehovah nado doalọtena owanyi didohia mẹhe nọ sẹ̀n ẹn lẹ; nugbonọ-yinyin etọn na mí ma sọgan yin whinwhàn. (Isa. 54:10) Owanyi etọn po họntọnjihẹmẹ etọn po nọ na mí adọgbigbo taun. E na basi hihọ́na mí to egbehe kẹdẹdile e basi hihọ́na họntọn etọn Ablam (kavi Ablaham) do. Jehovah dọna ẹn dọmọ: “A dibu blo, Ablam. Yẹn wẹ awọ̀yinu towe.”—Jen. 15:1.
5-6. (a) Nawẹ mí wagbọn do yọnẹn dọ Jehovah tindo ojlo nado gọalọna mí to whlepọn mítọn lẹ whenu? (b) Etẹwẹ mí sọgan plọn sọn apajlẹ Yoshiko tọn mẹ?
5 Mí yọnẹn dọ Jehovah tindo ojlo nado gọalọna mí to whlepọn mítọn lẹ whenu, na e dopà na omẹ etọn lẹ dọ: “Eyin hiẹ to osin mẹ gbọn, yẹn na tin hẹ we, eyin hiẹ sọ to tọ̀sisa lẹ mẹ gbọn, yé ma na ṣinyọ́n ji we. Eyin hiẹ to zọnlinzin gbọn miyọ́n mẹ, e ma na mẹ̀ we, mọjanwẹ miyọ́n he to jiji lọ ma na fiọ we do niyẹn.” (Isa. 43:2) Etẹwẹ hogbe ehelẹ zẹẹmẹdo?
6 Jehovah ma dopà nado de avùnnukundiọsọmẹnu he nọ hẹn gbẹninọ vẹawu lẹ sẹ̀ gba, amọ́ ewọ ma na dike nuhahun he taidi “tọ̀sisa lẹ” ni ṣinyọ́n mí ji kavi whlepọn he taidi “miyọ́n he to jiji” lẹ ni hẹn awugble tẹgbẹ tọn wá na mí. Ewọ na mí jide mlẹnmlẹn dọ emi na tin hẹ mí, bo gọalọna mí nado “gbọn” avùnnukundiọsọmẹnu enẹlẹ mẹ luntọ́n. Etẹwẹ Jehovah na wà? E na whiwhẹ obu mítọn lẹ na mí nido penugo nado hẹn tenọgli mítọn go hlan ẹn, eyin mí tlẹ pannukọn okú. (Isa. 41:13) Yoshiko he yin nùdego wayi mọdọ ehe yin nugbo. Viyọnnu etọn dọmọ: “E yinuwado mí ji taun nado mọdọ ahun Mama tọn ma gbàdo. Mí mọ nugbonugbo dọ Jehovah na ẹn jijọho ahun mẹ tọn. Kakajẹ gbeegbe e kú, Mama nọ dọhona doto mẹgopọntọ lẹ po awutunọ devo lẹ po gando Jehovah po opagbe etọn lẹ po go.” Etẹwẹ mí plọn sọn apajlẹ Yoshiko tọn mẹ? Eyin mí dejido opagbe he Jiwheyẹwhe do dọ “Yẹn tin hẹ we” go, mílọsu na yin adọgbotọ podọ huhlọnnọ dile mí to akọndona whlepọn lẹ.
“YẸN WẸ JIWHEYẸWHE TOWE”
7-8. (a) Etẹwẹ yin jidenamẹ awetọ he mí na gbadopọnna, podọ etẹwẹ e zẹẹmẹdo? (b) Naegbọn Jehovah do dọna Juvi he to kanlinmọgbenu lẹ dọ: “A yin magbọjẹnọ blo”? (c) Hogbe Isaia 46:3, 4 tọn tẹlẹ wẹ na ko hẹn ahun omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ tọn jai?
7 Doayi jidenamẹ awetọ he Isaia basi kandai etọn go: “A yin magbọjẹnọ blo, na yẹn wẹ Jiwheyẹwhe towe.” Etẹwẹ hodidọ he gando magbọjẹ go ehe zẹẹmẹdo? To wefọ ehe mẹ, hogbe dowhenu tọn he yin yiyizan na “yin magbọjẹnọ” sọgan zẹẹmẹdo “nado lẹkọ pọ́n godo bo pọ́n vlavo eyin owù madonukun de ja” kavi “nado to filẹpo pọ́n taidi mẹhe to ninọmẹ he dobu taun de mẹ.”
8 Naegbọn Jehovah do dọna Juvi he na yì kanlinmọgbenu to Babilọni lẹ ma nado “yin magbọjẹnọ”? Na e yọnẹn dọ mẹhe nọ nọ̀ otò enẹ mẹ lẹ na wá gọ́ na obu wutu. Etẹwẹ na wá dobuna yé? Jei vivọnu owhe 70 kanlinmọgbenu-ninọ tọn Juvi lẹ tọn, awhànpa huhlọnnọ Medo-Pẹlsia tọn na tọ́nawhàn Babilọni. Jehovah na yí awhànpa ehe zan nado tún omẹ etọn lẹ dote sọn kanlinmọgbenu to Babilọni. (Isa. 41:2-4) Whenue Babilọninu lẹ po omẹ akọta devo he tin to ojlẹ lọ mẹ lẹ tọn po sè dọ kẹntọ yetọn to dindọnsẹpọ, yé tẹnpọn nado hẹn adọgbigbo yetọn go gbọn didọna ode awetọ dali dọ: “Yin huhlọnnọ.” Yé sọ basi boṣiọ yẹwhe susu lẹ tọn dogọ, po todido lọ po dọ ehelẹ na basi hihọ́na yé. (Isa. 41:5-7) To ojlẹ enẹ mẹ, Jehovah hẹn ahun Juvi he to kanlinmọgbenu lẹ tọn jai dọmọ: “Hiẹ Islaeli E, [to vogbingbọn mẹ na kọmẹnu towe lẹ] devizọnwatọ ṣie wẹ hiẹ . . . A yin magbọjẹnọ blo, na yẹn wẹ Jiwheyẹwhe towe.” (Isa. 41:8-10) Doayi e go dọ Jehovah dọ dọ: “Yẹn wẹ Jiwheyẹwhe towe.” Po hogbe enẹlẹ po, Jehovah vọ́ jide na sinsẹ̀n-basitọ nugbonọ etọn lẹ dọ emi ma wọn yé—ewọ gbẹ́ yin Jiwheyẹwhe yetọn, podọ yé gbẹ́ yin omẹ etọn lẹ. E dọna yé dọmọ: “Yẹn na nọ ze mì . . . bo nasọ nọ whlẹn mì.” Ayihaawe ma tin dọ hogbe jidevọnamẹ tọn enẹlẹ na huhlọn Juvi he to kanlinmọgbenu lẹ.—Hia Isaia 46:3, 4.
9-10. Naegbọn mí ma dona dibu? Na apajlẹ.
9 To egbehe hugan gbede pọ́n, mẹhe lẹdo mí lẹ yin magbọjẹnọ na ninọmẹ aihọn tọn he fọ́n bo to yinylan deji wutu. Na nugbo tọn, nuhahun enẹlẹ nọ yinuwado mílọsu ji ga. Ṣigba, e ma biọ dọ mí ni dibu. Jehovah dọna mí dọmọ: “Yẹn wẹ Jiwheyẹwhe towe.” Naegbọn nuhe e dọ enẹ do yin whẹwhinwhẹ́n dolido de ma nado dike ahun mítọn ni gbàdo?
10 Lẹnnupọndo apajlẹ ehe ji: Jim po Ben po do agahun de he jẹhọn sinsinyẹn to yadona. Dile agahun lọ to dindan, yé sè ogbè de sọn zomọ gbèzeyiaga tọn lọ mẹ he dọmọ: “Mì dọ̀n gbànnú he to oján mìtọn go lẹ sìn gbanun-gbanun. Ninọmẹ he mẹ mí na jugbọn todin ma na fá.” Obu jẹ Jim ji taun. Amọ́, agahun-kùntọ lọ wá yidogọ dọ: “Ahun mìtọn ni ma gbàdo blo. Agahun-kùntọ mìtọn wẹ to hodọna mì.” To whenẹnu, Jim mimí ota bo dọmọ: “Jidenamẹ wunmẹ tẹ niyẹn?” Amọ́, e doayi e go dọ Ben uwọ ma tlẹ dibu. Jim kanse e dọ: “Naegbọn obu ma di we?” Ben konu yẹsẹ bo dọmọ: “Na n’yọ́n agahun-kùntọ ehe ganji wutu wẹ. Baba ṣie wẹ!” Enẹgodo, Ben dọmọ: “Gbọ ma dọhona we gando baba ṣie go. N’kudeji dọ eyin a yọnẹn bosọ yọ́n nugopipe etọn lẹ, hiẹ lọsu ma na dibu.”
11. Etẹwẹ mí sọgan plọn sọn apajlẹ agahun-dotọ awe lọ lẹ tọn mẹ?
11 Etẹlẹ wẹ mí sọgan plọn sọn apajlẹ ehe mẹ? Taidi Ben, ahun mítọn ma nọ gbàdo, na mí yọ́n Otọ́ olọn mẹ tọn mítọn Jehovah ganji wutu. Mí yọnẹn dọ e na deanana mí awuyẹyẹ-afọyẹyẹ gbọn nuhahun he taidi yujẹhọn he mí to pipehẹ to azán godo tọn ehelẹ mẹ. (Isa. 35:4) Mí dejido Jehovah go, enẹwutu mí sọgan gboadọ to whenue mẹhe pò to aihọn mẹ lẹ to sisọsisọ na obu wutu. (Isa. 30:15) Mí sọ nọ yinuwa taidi Ben to whenue mí má whẹwhinwhẹ́n he wutu mí do tindo jidide to Jiwheyẹwhe mẹ lẹ hẹ kọmẹnu mítọn lẹ. Gbọnmọ dali, yelọsu sọgan kudeji dọ depope he avùnnukundiọsọmẹnu he yé pehẹ lẹ na yin, Jehovah na nọgodona yé.
“YẸN NA HẸN WE LODO [BOSỌ] GỌALỌNA WE”
12. (a) Etẹwẹ yin jidenamẹ atọ̀ntọ he mí na gbadopọnna? (b) Nugbo tẹwẹ hogbe lọ “awà” Jehovah tọn nọ flin mí?
12 Lẹnnupọndo jidenamẹ atọ̀ntọ he Isaia basi kandai etọn ji, dọ: “Yẹn na hẹn we lodo, mọwẹ, n’na gọalọna we.” Isaia ko basi zẹẹmẹ lehe Jehovah hẹn omẹ etọn lẹ lodo kavi na huhlọn yé do tọn, dọmọ: “Jehovah na wá to huhlọn mẹ, awà etọn nasọ to gandu.” (Isa. 40:10) Biblu nọ saba yí hogbe lọ “awà” zan to yẹhiadonu-liho nado dlẹnalọdo huhlọn. Enẹwutu, hodidọ lọ dọ ‘awà Jehovah tọn na to gandu’ flin mí dọ ewọ yin Ahọlu huhlọnnọ de. Ewọ yí huhlọn he ma pé awe etọn zan nado nọgodona devizọnwatọ etọn lẹ bo yiavùnlọna yé to hohowhenu, podọ to egbehe ga, e gbẹ́ nọ na huhlọn mẹhe dejido ewọ go lẹ bo nọ basi hihọ́na yé.—Deut. 1:30, 31; Isa. 43:10, Odò.
13. (a) Whetẹnu na taun tọn wẹ Jehovah nọ hẹn opagbe etọn nado hẹn mí lodo lọ di? (b) Nujikudo nankọ wẹ nọ hẹn mí gọ́ na huhlọn po jidide po?
13 Titengbe to whenue kẹntọ lẹ dohomẹkẹn mí wẹ Jehovah nọ hẹn opagbe he e do lọ di dọ, “Yẹn na hẹn we lodo.” To awà aihọn lọ tọn delẹ ji to egbehe, kẹntọ mítọn lẹ to tintẹnpọn vẹkuvẹku nado do azọ́n yẹwhehodidọ tọn mítọn te kavi glọnalina titobasinanu mítọn. Eyin etlẹ yinmọ, mí ma nọ yin magbọjẹnọ zẹjlẹgo gando mẹgbeyinyan mọnkọtọn lẹ go. Jehovah ko na mí nujikudo de he nọ hẹn mí gọ́ na huhlọn po jidide po. E dopà na mí dọmọ: “Adánwanu depope he yin awuwlena sọta we ma na tindo kọdetọn dagbe.” (Isa. 54:17) Nuhe e dọ enẹ flin mí nugbo titengbe atọ̀n.
14. Naegbọn e ma do nọ paṣa mí dọ kẹntọ Jiwheyẹwhe tọn lẹ nọ yangbé mítọn?
14 Tintan, taidi hodotọ Klisti tọn lẹ, mí nọ donukun dọ yè na gbẹwanna mí. (Mat. 10:22) Jesu ko dọ jẹnukọn dọ devi emitọn lẹ na yin homẹkẹndo sinsinyẹn to azán godo tọn lẹ mẹ. (Mat. 24:9; Joh. 15:20) Awetọ, dọdai Isaia tọn na mí avase dọ kẹntọ mítọn lẹ ma na gbẹwanna mí poun gba, amọ́ yé nasọ yí adánwanu voovo lẹ zan sọta mí. Adánwanu enẹlẹ nọ bẹ oklọ he ma yin tlọlọ tọn lẹ, lalodido dokọnamẹ gànna-gànna gọna homẹkẹn sinsinyẹn hẹn. (Mat. 5:11) Jehovah ma na glọnalina kẹntọ mítọn lẹ nado nọ yí adánwanu enẹlẹ zan do funawhàn sọta mí. (Efe. 6:12; Osọ. 12:17) Ṣigba, mí ma dona dibu. Etẹwutu?
15-16. (a) Etẹwẹ yin nugbo atọ̀ntọ he mí dona flin, podọ nawẹ Isaia 25:4, 5 nọgodona ehe gbọn? (b) Nawẹ Isaia 41:11, 12 basi zẹẹmẹ nuhe to tepọn mẹhe to avùnho sọta mí lẹ tọn gbọn?
15 Lẹnnupọndo nugbo atọ̀ntọ he mí dona flin ji. Jehovah dọ dọ “adánwanu depope” he yin yiyizan sọta mí “ma na tindo kọdetọn dagbe.” Kẹdẹdile adó de nọ basi hihọ́na mí sọta huhlọn nuhẹngble tọn yujẹhọn de tọn do, mọ wẹ Jehovah nọ basi hihọ́na mí sọta “adi kọgbidinamẹtọ lẹ tọn” do niyẹn. (Hia Isaia 25:4, 5.) Kẹntọ mítọn lẹ ma na penugo gbede nado hẹn awugble tẹgbẹ tọn wá na mí.—Isa. 65:17.
16 Jehovah sọ hẹn jidide mítọn to ewọ mẹ lodo, gbọn zẹẹmẹ gigọ́ bibasi na mí do nuhe to tepọn mẹhe “to homẹgble do [mí go] lẹpo” ji dali. (Hia Isaia 41:11, 12.) Depope he kẹntọ mítọn lẹ na dohuhlọn sọ kavi depope he awhàn lọ na sinyẹn sọ, kọdetọn lọ ma na diọ: kẹntọ omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ tọn lẹpo “na yin hinhẹn zun ovọ́ bo na dọ̀n.”
LEHE MÍ NỌ HẸN JIDIDE MÍTỌN TO JEHOVAH MẸ LODO DO
17-18. (a) Nawẹ Biblu hihia sọgan hẹn jidide mítọn to Jiwheyẹwhe mẹ lodo gbọn? Na apajlẹ. (b) Nawẹ ayihamẹlinlẹnpọn do hosọ owhe 2019 tọn ji sọgan gọalọna mí gbọn?
17 Mí nọ hẹn jidide mítọn to Jehovah mẹ lodo gbọn tintẹnpọn nado yọ́n ewọ dogọ dali. Podọ aliho dopo gee he mẹ mí sọgan yọ́n Jiwheyẹwhe te ganji nugbonugbo, wẹ nado nọ hia Biblu po sọwhiwhe po bo nọ lẹnayihamẹpọn do nuhe mí hia ji. Biblu bẹ kandai dejidego de hẹn gando lehe Jehovah basi hihọ́na omẹ etọn lẹ to hohowhenu do go. Kandai enẹ hẹn mí deji dọ ewọ na penukundo mílọsu go to egbehe.
18 Di apajlẹ, lẹnnupọndo hogbe yẹhiadonu tọn dagbedagbe he Isaia yizan nado do lehe Jehovah nọ basi hihọ́na mí do hia ji. Ewọ dlẹnalọdo Jehovah taidi lẹngbọhọtọ de, podọ devizọnwatọ etọn lẹ taidi lẹngbọ lẹ. Isaia dọ gando Jehovah go dọmọ: “E na yí awà etọn do bẹ lẹngbọvu etọn lẹ pli dopọ, bo na bẹ yé do akọ́n etọn nù.” (Isa. 40:11) To whenue mí tindo numọtolanmẹ lọ dọ mí to awà huhlọnnọ Jehovah tọn lẹ mẹ, mí nọ mọ míde to hihọ́ glọ podọ ahun mítọn nọ jai. Nado gọalọna mí bọ ahun mítọn ma na gbàdo to whlepọn lẹ nukọn, afanumẹ nugbonọ podọ nuyọnẹntọ lọ ko de Isaia 41:10 taidi hosọ owhe 2019 tọn, he dọ “A yin magbọjẹnọ blo, na yẹn wẹ Jiwheyẹwhe towe.” Nọ lẹnayihamẹpọn do hogbe jidevọnamẹ tọn enẹlẹ ji. Yé na na we huhlọn to whenue a na pehẹ avùnnukundiọsọmẹnu he to nukọn ja lẹ.
OHÀN 38 E Na Hẹn We Lodo
a Hosọ owhe tọn he yin dide na 2019, na mí whẹwhinwhẹ́n atọ̀n he wutu ahun mítọn ma na gbàdo etlẹ yin to whenue nuylankan lẹ to jijọ to aihọn mẹ kavi do mílọsu go. Hosọ ehe na dọhodo whẹwhinwhẹ́n enẹlẹ ji, bo na gọalọna mí nado de magbọjẹ mítọn lẹ pò, bosọ wleawufo dogọ nado dejido Jehovah go. Nọ lẹnayihamẹpọn do hosọ owhe tọn lọ ji. Plọn ẹn do tamẹ eyin a penugo. E na na we huhlọn nado pehẹ avùnnukundiọsọmẹnu he to nukọn ja lẹ.
c ZẸẸMẸ HOGBE LẸ TỌN: Jidenamẹ yin hodidọ nugbo de kavi opagbe de dọ nude na jọ dandan. Jidenamẹ he Jehovah na mí lẹ sọgan de nuhiha mítọn pò gando nuhahun he mí sọgan wá pehẹ to gbẹ̀mẹ lẹ go.
d Hodidọ lọ “A dibu blo,” sọawuhia whla atọ̀n to Isaia 41:10, 13, 14 mẹ. Wefọ ehelẹ sọ yí hogbe lọ “yẹn” zan pludopludo (nado dlẹnalọdo Jehovah). Naegbọn Jehovah do gbọdo Isaia nado yí hogbe lọ “yẹn” zan sọmọ? Nado zinnudo nugbo titengbe de ji wutu wẹ—enẹ wẹ nugbo lọ dọ mí sọgan dava obu mítọn lẹ kiki eyin mí dejido Jehovah go.
e ZẸẸMẸ YẸDIDE LẸ TỌN: Hagbẹ whẹndo de tọn lẹ to pipehẹ whlepọn lẹ to azọ́nmẹ, gando agbasalilo go, to lizọnyizọn lọ mẹ podọ to wehọmẹ.
f ZẸẸMẸ YẸDIDE LẸ TỌN: Ponọ lẹ wá doalọtena opli Kunnudetọ lẹ tọn de he to yinyin bibasi to owhé de gbè, amọ́ ahun mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu lọ lẹ po tọn ma gbàdo.
g ZẸẸMẸ YẸDIDE LẸ TỌN: Sinsẹ̀n-bibasi whẹndo tọn gbesisọ tọn nọ na mí huhlọn nado doakọnnanu.