Weta 5
Jiwheyẹwhe Nugbo lọ Dọ Dọdai Tundote Tọn
1, 2. (a) Kanbiọ tẹlẹ wẹ Jehovah fọndote? (b) Nawẹ Jehovah na dohia dọ ewọ dopo kẹdẹ wẹ yin Jiwheyẹwhe nugbo lọ gbọn?
‘MẸNU wẹ yin Jiwheyẹwhe nugbo lọ?’ Kanbiọ ehe ko yin kinkanse to owhe kanweko lẹ gblamẹ. To whelọnu lo, lehe e paṣamẹ do sọ dọ to owe Isaia tọn mẹ, Jehovah lọsu fọ́n kanbiọ lọ dote! E basi oylọna gbẹtọvi lẹ nado lẹnnupọndeji dọ: ‘Be Jehovah wẹ yin Jiwheyẹwhe nugbo dopo akàn lọ ya?’ Kavi be devo de tin he sọgan whlẹnagbà hẹ ẹ wẹ ya? To hodọdopọ lọ finfọndote godo, Jehovah wleawuna nujinọtedo he sọgbe hẹ lẹnpọn dagbe nado didẹ whẹho Jiwheyẹwhe-yinyin tọn lọ. Whẹwhinwhẹ́n he yin zizedonukọnnamẹ lọ hẹn gbẹtọ ahundoponọ lẹ nado wá tadona nujikudo tọn dopo kọ̀n.
2 To azán Isaia tọn lẹ gbè, boṣiọ-sinsẹ̀n gbayipe taun. To hodọdopọ hójọhó tọn heyin kinkandai to weta 44 owe dọdai Isaia tọn mẹ, lehe boṣiọ-sinsẹ̀n yin didohia nado yin ovọ́ do sọ! Etomọṣo, omẹ Jiwheyẹwhe lọsu titi tọn lẹ ko jai jẹ omọ̀ boṣiọ-sinsẹ̀n tọn mẹ. Enẹwutu, dile mí mọ to weta Isaia tọn he jẹnukọn mẹ do, Islaelivi lẹ jẹna mẹplọnlọ-domẹgo sinsinyẹn. Ṣigba, gbọn owanyi dali, Jehovah na jide akọta lọ dọ dile etlẹ yindọ emi na jotẹnna Babilọninu lẹ nado bẹ omẹ etọn lẹ yì kanlinmọgbenu, emi na tún yé dote to ojlẹ dide emitọn mẹ. Hẹndi dọdai tundote sọn kanlinmọgbenu tọn po hẹngọwá sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke tọn po na dohia matin ayihaawe dọ Jehovah kẹdẹ wẹ yin Jiwheyẹwhe nugbo lọ, bo na yin winyan na mẹlẹpo he nọ basi sinsẹ̀n hlan yẹwhe akọta lẹ tọn he ma tindo gbọfufu.
3. Nawẹ ohó dọdai Isaia tọn lẹ gọalọna Klistiani lẹ to egbehe gbọn?
3 Dọdai he tin to adà owe Isaia tọn ehe mẹ lẹ po hẹndi yetọn po to ojlẹ hohowhenu tọn lẹ mẹ hẹn yise Klistiani egbehe tọn lẹ tọn lodo. Humọ, ohó dọdai Isaia tọn lẹ mọ hẹndi de yí to azán mítọn gbè podọ to sọgodo ga. Podọ nujijọ enẹlẹ bẹ whlẹngántọ de po tundote po hẹn he tlẹ sọ klohugan dehe yin didọdai na omẹ hohowhenu Jiwheyẹwhe tọn lẹ.
Todido na Mẹhe Yin Jehovah Tọn Lẹ
4. Nawẹ Jehovah na tuli Islaeli gbọn?
4 Weta 44 bẹjẹeji po nuflinmẹ jidenamẹ tọn po dọ Islaeli ko yin dide gbọn Jiwheyẹwhe dali, bo klán ẹn dovo sọn akọta he lẹdo e pé lẹ go nado lẹzun devizọnwatọ etọn. Dọdai lọ dọmọ: “Dinvie, sè, hiẹ Jakobu, devi ṣie, po Islaeli, mẹhe yẹn dè po: le wẹ OKLUNỌ dọ, mẹhe dá we, bosọ dó we sọn ohò mẹ, he na gọalọna we; A dibu blo, Jakobu devi ṣie; po hiẹ Jeṣuluni mẹhe yẹn dè po.” (Isaia 44:1, 2) Jehovah ko penukundo Islaeli go sọn ohò onọ̀ etọn tọn mẹ, to yẹhiadonu-liho, yèdọ sọn whenue Islaeli ko lẹzun akọta de to Egipti tintọ́nsọn godo gbọ́n. E ylọ omẹ etọn lẹ to pọmẹ dọ “Jeṣuluni,” he zẹẹmẹdo “Omẹ Nugbonọ,” yèdọ tẹnmẹ-yinkọ de he do owanyi po awuvẹmẹ po hia. Oyín lọ sọ yin nuflinmẹ de ga dọ Islaelivi lẹ dona gbọṣi nugbonọ-yinyin mẹ, ehe yé ko gboawupo whlasusu nado yin.
5, 6. Awuwledainanu kọfanamẹ tọn tẹlẹ wẹ Jehovah wleawu etọn na Islaeli, po kọdetọn tẹ po?
5 Lehe ohó Jehovah tọn he bọdego lẹ yin awuvivinu po kọfanamẹ de po do sọ! E dọmọ: “Yẹn na kọ̀n osin do mẹhe nugbla to hùhù ji, podọ tọ̀sisa do aigba húhú ji: yẹn nasọ kọ̀n gbigbọ ṣie do okún towe ji, podọ dona ṣie do ovi towe lẹ ji. Yé na tọ́nkun jẹgbonu to ṣẹnṣẹn ogbéma tọn, di atin saule tọn to osin mọ́nji.” (Isaia 44:3, 4) Etlẹ yin to otò he mẹ akú sinsinyẹn nọ dó te, atin lẹ sọgan vùn to asisa osin tọn lẹ kọ̀n. To whenuena Jehovah namẹ osin ogbẹ̀ tọn etọn heyin nugbo lọ bo kọ̀n gbigbọ wiwe etọn jẹgbonu, Islaeli na vùn titengbe, taidi atin he tin to asisa osinwhín tọn kọ̀n lẹ nkọ. (Psalm 1:3; Jẹlemia 17:7, 8) Jehovah na na huhlọn omẹ etọn lẹ nado hẹn azọngban yetọn di taidi kunnudetọ lẹ na Jiwheyẹwhe-yinyin etọn.
6 Dopo to kọdetọn kinkọ̀n jẹgbonu gbigbọ wiwe tọn lẹ mẹ na yindọ omẹ dopodopo delẹ na hẹn pinpẹn-nutọn-yinyọnẹn yetọn jẹ yọyọ na haṣinṣan Islaeli tọn hẹ Jehovah. Gbọnmọ dali, mí hia dọmọ: “Ode na dọ, dọmọ, yẹn wẹ OKLUNỌ tọn; awetọ nasọ ylọ ede gbọn oyín Jakobu tọn dali, mẹdevo na yí alọ etọn do wlan dọ hlan OKLUNỌ, bo ylọ yinkọ ede tọn gbọn oyín Islaeli tọn dali.” (Isaia 44:5) Mọwẹ, yẹyi na tin to oyín Jehovah tọn tintindo to ota mẹ, na ewọ na yin mimọ taidi Jiwheyẹwhe nugbo dopo akàn lọ.
Whẹylọmẹ de na Yẹwhe Lẹ
7, 8. Nawẹ Jehovah ylọwhẹ yẹwhe akọta lẹ tọn gbọn?
7 To Osẹ́n Mose tọn glọ, mẹflitọ de—to paa mẹ hẹnnumẹ sẹpọmẹ sunnu de—sọgan họ̀ mẹde sọn kanlinmọgbenu. (Levitiku 25:47-54; Luti 2:20) Todin Jehovah do ede hia taidi Mẹflitọ Islaeli tọn—omẹ lọ he na fli akọta lọ gọ̀, bo dowinyan Babilọni po yẹwhe etọn lẹpo po. (Jẹlemia 50:34) E diọnukunsọ yẹwhe lalo lẹ po sinsẹ̀n-basitọ yetọn lẹ po, dọmọ: “Le wẹ OKLUNỌ dọ, Ahọlu Islaeli tọn, podọ Mẹflitọ etọn OKLUNỌ awhànpa lẹ tọn; yẹn wẹ omẹ tintan, yẹn wẹ omẹ godotọ; Jiwheyẹwhe de ma tin to godo ṣie. Mẹnu wẹ na ylọ di yẹn, bo nasọ do e hia, bo na tò e do hajihaji na mi, sọn whenuena yẹn ko dè omẹ hoho lẹ? Onú he ja, bo na wá, na yé ni yí hia na yé. Mì dibu blo, adò sọ yànu mì blo: be yẹn ma ko dọ hlan mì sọn ojlẹ nẹ mẹ, bosọ do e hia? Mìwlẹ wẹ kunnudetọ ṣie. Be Jiwheyẹwhe de tin dogọ mi? Nugbo, Jiwheyẹwhe de ma tin; yẹn ma yọ́n ode.”—Isaia 44:6-8.
8 Jehovah biọ to yẹwhe lẹ si nado do kunnudenu yetọn hia. Be yé sọgan dọ dọdai nuhe ma ko jọ lẹ tọn, bo dọ dọdai nuhe na jọ to sọgodo lẹ tọn po gbesisọ po bọ e na taidi dọ yé ko jọ wẹ ya? Omẹ ‘tintan po godotọ lọ po,’ yèdọ omẹ lọ he ko tin jẹnukọnna yẹwhe lalo lẹpo bo na gbẹ́ pò to ogbẹ̀ to whenuena yẹwhe lalo lẹ na ko yin winwọn kẹdẹ, wẹ sọgan wà onú mọnkọtọn. Omẹ etọn lẹ ma dona dibu nado yin kunnudetọ nugbo ehe tọn gba, to whenuena e yindọ yé tindo godonọnamẹ Jehovah tọn, mẹhe lodo bo do huhlọn taidi osé gángán de nkọ!—Deutelonomi 32:4; 2 Samuẹli 22:31, 32.
Ovọ́-Yinyin Boṣiọ-Sinsẹ̀n Tọn
9. Be nuhe ylan wẹ e yin na Islaelivi lẹ nado basi apajlẹ nutogbẹ̀ depope tọn ya? Basi zẹẹmẹ.
9 Whlẹylọmẹ Jehovah tọn sọta yẹwhe lalo lẹ flinnu mí gando awetọ to Gbedide Ao lẹ mẹ go. Gbedide enẹ dọ hezeheze dọmọ: “Hiẹ ma na basi boṣiọ pipà de hlan dewe, kavi apajlẹ ojlẹmọ depope tọn he tin to olọn mẹ aga, kavi he tin to aigba mẹ to odò, kavi he tin to otọ̀ mẹ to aigba glọ: hiẹ ma na dẹ́ dewe do odò hlan yé, kavi sẹ̀n yé gba.” (Eksọdusi 20:4, 5) Na nugbo tọn, gbedide ehe ma zẹẹmẹdo dọ Islaelivi lẹ ma dona basi aṣọdonu heyin apajlẹ onú lẹ tọn gba. Jehovah lọsu degbe dọ apajlẹ ogbé lẹ, kanlin lẹ, po kelubimi lẹ tọn po ni yin zizedo gòhọtúntún lọ mẹ. (Eksọdusi 25:18; 26:31) Ṣigba, ehelẹ ma dona yin gbégbòna, kavi yin sinsẹ̀n gba. Mẹdepope ma dona hodẹ̀ kavi sanvọ́ hlan yẹdide apajlẹ tọn enẹlẹ gba. Gbedide heyin gbigbọdo sọn olọn mẹ wá lọ gbẹ́ boṣiọ onú depope tọn bibasi taidi nuyizan sinsẹ̀n-bibasi tọn de. Sinsẹ̀n-bibasi hlan boṣiọ lẹ kavi taliliai na yé po sisi po zẹẹmẹdo boṣiọ-sinsẹ̀n.—1 Johanu 5:21.
10, 11. Naegbọn Jehovah nọ pọ́n boṣiọ lẹ hlan taidi winyannu?
10 Todin Isaia basi zẹẹmẹ ovọ́-yinyin boṣiọ he ma tindo gbọfufu lẹ tọn po winyan he to tenọpọn mẹhe basi yé lẹ po dọmọ: “Nuvọ́ wẹ mẹhe to boṣiọ pà lẹpo; onú dagbedagbe yetọn lẹ ma na doale; yé lọsu wẹ kunnudetọ yede tọn; yé ma mọnú, mọ yé ma sọ yọnẹn; na winyan nido hù yé. Mẹnu wẹ na pà vodun, kavi bo na kọ̀n boṣiọ he ma doale na nudepope. Doayi e go, winyan na hù ogbẹ́ etọn lẹpo: azọ́nwatọ lẹ, gbẹtọ wẹ yé: gbọ yé omẹ pó ni bẹ yede plidopọ, gbọ yé ni fọ́n nọte; yé na dibu, winyan nasọ hù yé dopọ.”—Isaia 44:9-11.
11 Naegbọn Jiwheyẹwhe nọ pọ́n boṣiọ ehelẹ hlan taidi winyannu sọmọ? Tintan, e ma sọgan yọnbasi nado yí agbasanu lẹ do nọtena Ganhunupotọ lọ po gbesisọ po gba. (Owalọ lẹ 17:29) Humọ, nado basi sinsẹ̀n hlan nudida de kakati ni yin Mẹdatọ lọ yin mẹdèpo na Jiwheyẹwhe-yinyin Jehovah tọn. Podọ na taun tọn be e ma de yẹyi gbẹtọ, heyin didá “to [apajlẹ] Jiwheyẹwhe tọn mẹ” tọn pò ya?—Gẹnẹsisi 1:27; Lomunu lẹ 1:23, 25.
12, 13. Naegbọn gbẹtọ ma sọgan pà boṣiọ he jẹna sinsẹ̀n depope?
12 Be onú yinukundomọ de sọgan lẹzun wiwe to aliho depope mẹ na e ko yin awuwlena nado lẹzun nuhe na yin sinsẹ̀n-basina de wutu ya? Isaia flinnu mí dọ boṣiọ de bibasi yin vivẹnudido gbẹtọvi de tọn poun. Azọ́nwanu lẹ po nuyọnẹn mẹhe basi boṣiọ de tọn po yin nudopolọ taidi dehe anàzọnwatọ devo lẹ nọ yizan: “Ayawàtọ tùn asiọvi dopo to akán mẹ, bo yí ogọ̀mẹ do tùn in, bosọ yí hlọnhlọn awà etọn tọn do basi i: nugbo, huvẹ hù i, huhlọn etọn sọ vọ̀: e ma nù osin onú sọ ṣikọna ẹn. Atinpatọ dlẹn okàn etọn; e yí okàn do dohia ẹ; e yí atinwhlẹ́nú do whlẹ́ ẹ, bosọ yí kọmpasi do dojlẹ etọn, bo yí ì do pà apajlẹ sunnu tọn kẹdẹdi whanpẹ gbẹtọ tọn; na nido nọ nọ̀ whégbè.”—Isaia 44:12, 13.
13 Jiwheyẹwhe nugbo lọ wẹ basi nutogbẹ̀ lẹpo he tin to aigba ji, gọna gbẹtọ lọsu. Gbẹzan numọtolanmẹ tintindo tọn yin kunnudenu jiawu de na Jiwheyẹwhe-yinyin Jehovah tọn, ṣigba na nugbo tọn, depope to nuhe Jehovah dá lẹpo mẹ ma sọzẹn hẹ ẹ gba. Be e yọnbasi dọ gbẹtọ sọgan penugo humọ wẹ ya? Be e sọgan basi nude he hugan ewọ lọsu—yèdọ he yiaga sọmọ bo jẹna mẹdezejo etọn ya? To whenuena gbẹtọ basi boṣiọ de, onú nọ ṣikọna ẹn, huvẹ nọ hù i, bọ nugbla sọ nọ hù i. Ehelẹ yin dogbó gbẹtọvi tọn, ṣigba ehelẹ gbẹ́ nọ dohia dọ dawe lọ tin to ogbẹ̀. Boṣiọ he e basi sọgan taidi gbẹtọ de. E tlẹ sọgan yọnwhanpẹ. Ṣigba e ma tindo gbọfufu. Boṣiọ lẹ ma sọn olọn mẹ wá to aliho depope mẹ gba. Humọ, boṣiọ pipà de ma ko ‘flẹ́ sọn olọn mẹ’ pọ́n gbede, nado dohia dọ asisa etọn yin sọn nude he hugan gbẹtọ he sọgan kú de dè gba.—Owalọ lẹ 19:35.
14. Nawẹ mẹhe nọ basi boṣiọ lẹ ganjẹ Jehovah go mlẹnmlẹn gbọn?
14 Isaia zindonukọn nado dohia dọ mẹhe nọ basi boṣiọ lẹ ganjẹ adadidiọ po azọ́nwanu jọwamọ tọn he Jehovah dá lẹ po go mlẹnmlẹn: “E sọ sán atin [kedali] tọn zindai na ede, bosọ yí atin kyple tọn po atin kene tọn po, bosọ hẹn ẹn do huhlọn na ede to ṣẹnṣẹn zùnkan lẹ tọn mẹ; e dó atin flene tọn, jikun sọ hẹn ẹn whẹ́n. Whenẹnu wẹ e na yin miyọ́n flọnú na gbẹtọ; na e na yí sọn yé mẹ, bo yí do hú miyọ́n na ede; nugbo, e basi vodun na ede, bosọ to sinsẹ̀n ẹn; e yí ì do pà boṣiọ, bosọ to taliai na ẹn. Adàde etọn wẹ e do flọ́ miyọ́n, adàde etọn wẹ e yí do dù olàn; e mẹ̀ mimẹ̀, e sọ pekọna ẹn: nugbo, e hú miyọ́n, bosọ dọmọ, Ẹn hẹẹn, agbasa ṣie hùn miyọ́n, yẹn ko mọ miyọ́n. Pipotọ etọn wẹ e do basi vodun, yèdọ boṣiọ pipà etọn, e litaina ẹn, e dónùdò na ẹn, e hodẹ̀ hlan ẹn, bo dọmọ, Whlẹn mi; na hiẹ wẹ yẹwhe ṣie.”—Isaia 44:14-17.
15. Nukunnumamọjẹnumẹ mlẹnmlẹn tẹwẹ boṣiọ basitọ lẹ dohia?
15 Be nake he ma ko yin yíyí do flọ́ miyọ́n de sọgan whlẹnmẹ ya? Gbede pọ́n. Jiwheyẹwhe nugbo lọ kẹdẹ wẹ sọgan whlẹnmẹ gán. Nawẹ gbẹtọ lẹ sọgan yí nuhe ma tindo gbọfufu lẹ do basi yẹwhe gbọn? Isaia dohia dọ ahun omẹ lọ tọn mẹ wẹ nuhahun taun lọ tin te: “Yé ma yọnẹn, nuyọnẹn ma sọ pé yé: na ewọ ko sú nukun yetọn, na yé ma na do sọgan tunwun. Mẹde ma sọ lẹnpọn to ayiha etọn mẹ, mọ nuyọnẹn kavi wuntuntun ma tin nado dọmọ, Yẹn ko mẹ̀ adàde etọn to miyọ́n mẹ; nugbo, yẹn ko sọ̀ akla to akán etọn ji; yẹn ko mẹ̀ olàn, bosọ dù i: be yẹn na yí pipotọ etọn do basi osùnú de? Be yẹn na jẹklo na otù atin tọn? E yí afín ṣinyọ́n ede: ayiha oklọ tọn ko lẹ́ ẹ do apadopo, na e ma sọgan whlẹn ayiha etọn gán; mọ e ma sọ sọgan dọmọ, Be lalo ma tin to adusilọ ṣie mẹ?” (Isaia 44:18-20) Mọwẹ, linlẹn to ayiha mẹ dọ boṣiọ-sinsẹ̀n sọgan wleawuna onú dagbe de to gbigbọ-liho taidi nado dù afín kakati ni yin núdùdù hùnsin-dagbe tọn.
16. Nawẹ boṣiọ-sinsẹ̀n bẹjẹeji gbọn, podọ etẹwẹ hẹn ẹn yọnbasi?
16 Na taun tọn boṣiọ-sinsẹ̀n bẹjẹeji to olọn mẹ to whenuena nudida gbigbọnọ huhlọnnọ he lẹzun Satani gbọn nukunkẹn dali jlo nado yí sinsẹ̀n-bibasi he jẹna Jehovah dopo kẹdẹ. Ojlo Satani tọn sinyẹn sọmọ bọ e hẹn ẹn jẹlá sọn Jiwheyẹwhe dè. Mọwẹ boṣiọ-sinsẹ̀n bẹjẹeji do na taun tọn, dile apọsteli Paulu dọ do dọ nukunkẹn yin onú dopolọ po boṣiọ-sinsẹ̀n po. (Isaia 14:12-14; Ezekiẹli 28:13-15, 17; Kọlọsinu lẹ 3:5) Satani doyẹklọ gbẹtọvi asu po asi po tintan nado kẹalọyi linlẹn ṣejannabi tọn lẹ. Evi gbọn nukunkẹn dali kẹalọyi nuhe Satani zedonukọnna ẹn dọmọ: “Yè na hùn nukun mìtọn, bọ mìwlẹ na tin di Jiwheyẹwhe, bo nọ yọ́n onú dagbe po oylan po.” Jesu dọ dọ ahun mẹ wẹ nukunkẹn nọ wá sọn. (Gẹnẹsisi 3:5; Malku 7:20-23) Boṣiọ-sinsẹ̀n nọ lẹzun nuhe yọnbasi to whenuena ahun lọ ko yin hinhẹnflú. To whelọnu lo, lehe e yin nujọnu na mímẹpo nado ‘basi hihọ́na ahun mítọn lẹ,’ bo ma dike pọ́n gbede na mẹdepope kavi nudepope ni yí otẹn he jẹna Jehovah to finẹ do sọ!—Howhinwhẹn lẹ 4:23; Jakobu 1:14.
Jehovah Dotuhomẹna Ahun Lẹ
17. Etẹwẹ Islaeli dona hẹn do ayiha mẹ?
17 Enẹgodo Jehovah dotuhomẹna Islaelivi lẹ nado flindọ otẹn lẹblanulọkẹyi, po azọngban tọn de po mẹ wẹ yé tin te. Yé yin kunnudetọ etọn lẹ! E dọmọ: “Flin onú helẹ, hiẹ Jakobu po Islaeli po; na hiẹ wẹ devi ṣie: yẹn ko dó we; hiẹ wẹ devi ṣie: Islaeli, hiẹ ma na zun mẹwinwọ̀n to dee gba. Yẹn ko gbidi ylankan towe sẹ̀ di aslọ he súyu, podọ ylando towe di avìvì: lẹgọ do dee; na yẹn ko fli we gọ̀. Mì jihàn, mì olọn lẹ: na OKLUNỌ ko basi i: mì jaya, mì ofi yì odò aigba tọn lẹ: na mì ni ké ohàn, mì osó zùnkan tọn, po atin he tin to e mẹ lẹ po: na OKLUNỌ ko fli Jakobu gọ̀, bosọ pagigona ede to Islaeli mẹ.”—Isaia 44:21-23.
18. (a) Naegbọn Islaeli tindo whẹwhinwhẹ́n lẹ nado jaya? (b) Nawẹ devizọnwatọ Jehovah tọn lẹ sọgan hodo apajlẹ lẹblanu etọn tọn gbọn to egbehe?
18 E mayin Islaeli wẹ basi Jehovah gba. E ma yin yẹwhe he gbẹtọ basi de gba. Kakatimọ, Jehovah wẹ basi Islaeli nado yin devizọnwatọ dide etọn. Podọ e nasọ suwhẹna Jiwheyẹwhe-yinyin etọn whladopo dogọ to whenuena e na tún akọta lọ dote. E dọhona omẹ etọn lẹ po awuvẹmẹ po, bo na jide yé dọ eyin yé lẹnvọjọ, emi na ṣinyọ́nnudo ylando yetọn lẹ mlẹnmlẹn, bo na whlá sẹ́nmẹjẹ yetọn lẹ taidi aslọ titlí de nkọ. Whẹwhinwhẹ́n nankọ die na Islaeli nado jaya! Apajlẹ Jehovah tọn nọ whàn devizọnwatọ egbezangbe tọn etọn lẹ nado hodo apajlẹ lẹblanu etọn tọn. Yé sọgan wàmọ gbọn dindin nado gọalọna mẹhe ṣinuwa lẹ dali—bo nọ tẹnpọn nado vọ́ yé hẹn lodo to gbigbọ-liho eyin e sọgan yọnbasi.—Galatianu lẹ 6:1, 2.
Whlepọn Jiwheyẹwhe-Yinyin Tọn Wá Vivọnu
19, 20. (a) Aliho tẹ mẹ wẹ Jehovah hẹn nudindọn etọn wá vivọnu te? (b) Dọdai ojlofọndotenamẹ tọn tẹlẹ wẹ Jehovah dọ na omẹ etọn lẹ, podọ mẹnu wẹ e na yizan nado hẹn onú helẹ di?
19 Todin Jehovah hẹn nudindọn sọgbe hẹ osẹ́n etọn wá vivọnu huhlọnnọ de kọ̀n. To madẹnmẹ e na ze gblọndo etọn donukọnnamẹ gando whlepọn sinsinyẹn Jiwheyẹwhe-yinyin tọn lọ go—yèdọ nugopipe lọ nado dọ dọdai sọgodo tọn po gbesisọ po. Weyọnẹntọ Biblu tọn dopo ylọ wefọ atọ́n weta 44tọ Isaia tọn he bọdego lẹ dọ “ohó-milomilo Jiwheyẹwhe Islaeli tọn he nkọtọn ma ko tin pọ́n,” yèdọ Mẹdatọ dopo akàn lọ, Dehiatọ sọgodo tọn dopo gee lọ po todido tundote Islaeli tọn po. Nudindọn lọ yin hinhẹnwa vivọnu ayidego tọn etọn kọ̀n vudevude gbọn oyín dawe he na tún akọta lọ dote sọn Babilọni tọn lilá dali.
20 “Le wẹ OKLUNỌ Mẹflitọ towe, podọ mẹhe dó we sọn ohò mẹ, dọ, dọmọ, yẹn wẹ OKLUNỌ mẹhe basi onú lẹpo: omẹ dopo he dlẹn olọn; bosọ tẹ́ aigba na dee. Mẹhe diọ ohia lalonọ lẹ tọn zun nuvọ́, bosọ hẹn tamẹgblena núdáwatọ lẹ; mẹhe lẹ́ nuyọnẹntọ lẹ hlan godo, bosọ hẹn nuyọnẹn yetọn zun nululu. Mẹhe hẹn ohó devi etọn tọn dote, bosọ hẹn linlẹn mẹdagun etọn lẹ tọn ṣẹ; mẹhe dọ hlan Jelusalẹm dọmọ, yè na yí ì do dó otò; podọ hlan otò Juda tọn lẹ dọmọ, Yè na ze mì dote, yẹn nasọ ze ofi etọn he yè dọ̀ngble lẹ yiaga. Mẹhe dọ hlan osẹ́dò, dọmọ, Hú, yẹn nasọ hẹn otọ̀ towe lẹ hú. Mẹhe dọna [Kilusi], dọmọ, lẹngbọhọtọ ṣie wẹ, e na hẹn ojlo ṣie lẹpo di: bo dọna Jelusalẹm tọn, dọmọ, Yè na ze we dote: podọ na tẹmpli tọn dọmọ, yè na yí odòdo towe hẹnai.”—Isaia 44:24-28.
21. Jidenamẹ tẹwẹ ohó Jehovah tọn lẹ wleawuna?
21 Mọwẹ, e mayin nugopipe lọ nado dọ dọdai nuhe na jọ to sọgodo tọn lẹ kẹdẹ wẹ Jehovah tindo gba ṣigba huhlọn lọ nado hẹn lẹndai etọn lẹpo di mlẹnmlẹn ga. Nulila ehe na yinuwa taidi asisa todido tọn de na Islaeli. Jidenamẹ de wẹ e yin dọ dile etlẹ yindọ awhànpa Babilọni tọn lẹ na hẹn aigba lọ jẹvọ́, Jelusalẹm po tòdaho he lẹdo e lẹ po na fọ́nṣite whladopo dogọ bọ sinsẹ̀n-bibasi nugbo na yin vivọ́ doai to finẹ. Ṣigba gbọnna?
22. Basi zẹẹmẹ lehe Tọ̀sisa Euflate tọn hú gbọn.
22 Dọdai-dọtọ he mayin gbigbọdo lẹ ma hà nado to tlọlọ to dọdai yetọn lẹ mẹ gba na obu lọ dọ yé na wá yin lalonọ to nukọnmẹ wutu. To vogbingbọnmẹ, gbọn Isaia gblamẹ, Jehovah dọ oyín dawe lọ tọn he e na yizan nado tún omẹ etọn lẹ dote sọn kanlinmọgbenu na yé nido yì whé bo vọ́ Jelusalẹm po tẹmpli etọn po gbá. Kilusi wẹ oyín etọn nọ yin, bọ ewọ yin yinyọnẹn taidi Kilusi Daho Pẹlsia tọn. Jehovah sọ basi zẹẹmẹ ayiha wintinwintin he Kilusi na yizan nado biọ tito avùnlọ-yíyí sinsinyẹn Babilọni tọn mẹ tọn. Babilọni na yin hihọ́-basina gbọn adó he yiaga lẹ dali podọ gbọn osinwhín he lẹdo tòdaho lọ bo gbọn ṣẹnṣẹn etọn lẹ dali. Kilusi na lẹ́ adà tangan tito enẹ tọn—yèdọ Tọ̀sisa Euflate tọn—zun dagbenu de na ede. Dile whenuho-kantọ hohowhenu tọn lẹ Hérodote po Xénophon po dọ do, Kilusi deanana osin Euflate tọn lẹ yì otẹn de mẹ fie otọ̀ lọ ma nọ sà yì to Babilọni, kakajẹ whenuena otọ̀ lọ hú yìdò sọmọ bọ awhànfuntọ etọn lẹ sọgan zinzọnlin gbọn e mẹ. Na nuhe dù nugopipe etọn nado basi hihọ́na Babilọni, Euflate huhlọnnọ lọ hú.
23. Kandai tẹwẹ tin gando hẹndi dọdai lọ tọn go dọ Kilusi wẹ na tún Islaeli dote?
23 Etẹwẹ dogbọn opagbe lọ dali dọ Kilusi na tún omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ dote bo nasọ hẹn ẹn diun dọ Jelusalẹm po tẹmpli etọn po yin vivọgbá? Kilusi lọsu, lá to nulila ahọlu tọn de mẹ heyin kinkandai to Biblu mẹ, dọmọ: “Le wẹ Kilusi ahọlu Pẹlsia tọn dọ, dọmọ, Ahọludu aigba tọn lẹpo wẹ OKLUNỌ, Jiwheyẹwhe olọn tọn, na mi; e ko sọ naṣẹ mi nado dó ohọ̀ de na ẹn to Jelusalẹm mẹ, he tin to Juda mẹ. Mẹdepope tin finẹ to mì ṣẹnṣẹn sọn omẹ etọn lẹpo mẹ, Jiwheyẹwhe etọn ni tin po e po, bosọ gbọ e ni hẹji yì jẹ Jelusalẹm, he tin to Juda mẹ, bo dó ohọ̀ OKLUNỌ tọn lọ, Jiwheyẹwhe Islaeli tọn, (ewọ wẹ Jiwheyẹwhe,) he tin to Jelusalẹm mẹ.” (Ẹzla 1:2, 3) Ohó Jehovah tọn gbọn Isaia gblamẹ mọ hẹndi yí to gigọ́mẹ!
Isaia, Kilusi, po Klistiani lẹ po to Egbehe
24. Kanṣiṣa tẹwẹ tin to tintọ́n jẹgbonu gbedide Altakẹlikesi tọn na ‘hinhẹngọwa po vivọgbá Jelusalẹm tọn’ po wiwá Mẹssia tọn po ṣẹnṣẹn?
24 Weta 44tọ Isaia tọn ze Jehovah daga taidi Jiwheyẹwhe nugbo dopo akàn lọ po Whlẹngántọ omẹ hohowhenu etọn lẹ tọn po. Humọ, dọdai lọ tindo zẹẹmẹ sisosiso na mímẹpo to egbehe. Gbedide Kilusi tọn nado vọ́ tẹmpli Jelusalẹm tọn gbá, heyin nina to 538/537 J.W.M., fọ́n nujijọ de dote he wá vivọnu to hẹndi dọdai ayidego tọn devo whenu. Gbedide Kilusi tọn yin hihodo gbọn enẹ heyin ahọlu he bọdego tọn dali, yèdọ Altakẹlikesi, mẹhe degbe dọ tòdaho Jelusalẹm tọn ni yin vivọgbá. Owe Daniẹli tọn dehia dọ “sọn gbonujẹ yì gbedide lọ tọn nado gọ̀jó podọ nado dó Jelusalẹm [to 455 J.W.M. mẹ]” kakajẹ ‘Mẹssia Nukọntọ lọ whenu,’ e na yin “osẹ” 69 he dopodopo etọn yin owhe 7. (Daniẹli 9:24, 25) Dọdai ehe lọsu mọ hẹndi yí. Kẹdẹdile e yin didọdai do, to owhe 29 W.M. mẹ, yèdọ owhe 483 to whenuena gbedide Altakẹlikesi tọn jẹgbonu yì to Aigba Pagbe tọn lọ ji godo, Jesu yin bibaptizi bo bẹ lizọnyizọn aigba ji tọn etọn jẹeji.a
25. Etẹwẹ aijijẹ Babilọni tọn to alọ Kilusi tọn mẹ dlẹnalọdo to ojlẹ egbezangbe tọn lẹ mẹ?
25 Tundote Ju nugbonọ lẹ tọn sọn kanlinmọgbenu, heyin hinhẹn yọnbasi gbọn aijijẹ Babilọni tọn dali, nọtena tundote Klistiani yiamisisadode lẹ tọn sọn kanlinmọgbenu gbigbọmẹ tọn mẹ to 1919. Tundote enẹ yin kunnudenu de dọ Babilọni devo, heyin zẹẹmẹ-basina taidi ayọdetọ de, yèdọ Babilọni Daho lọ—heyin yẹhiadonu sinsẹ̀n lalo aihọn tọn lẹpo tọn to pọmẹ—ko jai pete. Dile e yin kinkandai to owe Osọhia tọn mẹ do, apọsteli Johanu mọ numimọ aijijẹ etọn tọn. (Osọhia 14:8) E sọ mọ numimọ vasudo ajijimẹ etọn tọn ga. Zẹẹmẹ Johanu tọn gando vasudo huhlọn aihọn tọn he gọ́ na boṣiọ enẹ lọ go dibla yin nudopolọ to aliho delẹ mẹ po zẹẹmẹ Isaia tọn po gando awhàngbigba kọdetọn dagbenọ Kilusi tọn go do tòdaho Babilọni hohowhenu tọn lọ ji. Kẹdẹdile osinwhín hihọ́-basinamẹ Babilọni tọn gboawupo nado whlẹn ẹn sọn alọ Kilusi tọn mẹ do, mọwẹ ‘osin’ gbẹtọvi lẹ tọn he nọgodona bo basi hihọ́na Babilọni Daho lọ na “hú” do whẹpo e na yin vivasudo to dodo-liho.—Osọhia 16:12.b
26. Nawẹ dọdai Isaia tọn po hẹndi yetọn po hẹn yise mítọn lodo gbọn?
26 Sọn pọndohlan mítọn mẹ, yèdọ hugan owhe fọtọ́n donu awe-daa he Isaia ko dọ dọdai etọn godo, mí sọgan mọdọ na nugbo tọn Jiwheyẹwhe ko “hẹn linlẹn mẹdagun etọn lẹ tọn ṣẹ.” (Isaia 44:26) Enẹwutu hẹndi dọdai Isaia tọn yin apajlẹ ayidego tọn de nado deji mlẹnmlẹn do dọdai he tin to Owe Wiwe mẹ lẹpo go.
[Nudọnamẹ Odò Tọn]
a Pọ́n weta 11 owe lọ tọn Payi Dọdai Daniẹli Tọn Go!, heyin zinzinjẹgbonu gbọn Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc. dali.
b Pọ́n weta 35 po 36 owe lọ tọn Osọhia—Hẹndi Pete Etọn Sẹpọ!, heyin zinzinjẹgbonu gbọn Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc. dali.
[Yẹdide to weda 63]
Be nake he ma ko yin yíyí do flọ́ miyọ́n de sọgan whlẹnmẹ ya?
[Yẹdide to weda 75]
Kilusi hẹn dọdai lọ di gbọn anadidena osin Euflate tọn lẹ dali