Weta 13
‘Mì Yí Ayajẹ do Dawhá Dopọ’!
1. Naegbọn ohó dọdai tọn he tin to Isaia weta 52 mẹ lẹ do yin asisa ayajẹ tọn de, podọ hẹndi awe tẹlẹ wẹ yé tindo?
TUNDOTE! Be nukundido ayajẹnọ de sọgan tin bo hú ehe na mẹhe tin to kanlinmọgbenu de ya? To whenuena e yindọ tundote po hẹngọwá po wẹ yin hosọ tangan owe Isaia tọn, e ma paṣamẹ dọ gbọnvona Psalm lẹ, owe Biblu tọn ehe bẹ hogbe ayajẹ tọn lẹ hẹn hú owe devo lẹ gba. Na taun tọn Isaia weta 52 na omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ whẹwhinwhẹ́n nado jaya. Ohó dọdai etọn tọn lẹ mọ hẹndi yí do Jelusalẹm ji to 537 J.W.M. Podọ yé tindo hẹndi he klohugan de do “Jelusalẹm he tin to aga” lọ ji, yèdọ titobasinanu nudida gbigbọnọ Jehovah tọn he tin to olọn mẹ lẹ tọn, ehe nọ yin zẹẹmẹ-basina to whedelẹnu taidi onọ̀ kavi asi de.—Galatianu lẹ 4:26; Osọhia 12:1.
“Ze Huhlọn Towe Dó, Hiẹ Ziọni”!
2. Whetẹnu wẹ Ziọni fọ́nṣite, podọ nawẹ ehe jọ gbọn?
2 Gbọn Isaia gblamẹ, Jehovah basi oylọna tòdaho yiwanna Etọn, Ziọni dọmọ: “Fọ́n, fọ́n; ze huhlọn towe dó, hiẹ Ziọni; ze avọ̀ gigo towe tọn dó, hiẹ Jelusalẹm otò wiwe: na sọn dinvie whẹ̀magbonọ po mawénọ po ma na biọ ohò towe mẹ ba. Húnhún dewe sọn kọ́gudu mẹ; fọ́n, bo sinai, hiẹ Jelusalẹm: tún ajá okọ̀ towe tọn sẹ̀, hiẹ ogàntọ viyọnnu Ziọni tọn.” (Isaia 52:1, 2) Na tòmẹnu etọn lẹ ko hẹn homẹgble Jehovah tọn fọndote wutu, Jelusalẹm ko gbọgbé na owhe 70. (2 Ahọlu lẹ 24:4; 2 Otannugbo lẹ 36:15-21; Jẹlemia 25:8-11; Daniẹli 9:2) Todin ojlẹ ko sọ̀ na ẹn nado fọ́nṣite sọn ojlẹ dindẹn nudemayiwà etọn tọn mẹ bo dó awù whanpẹnọ mẹdekannujẹ tọn. Jehovah ko whàn ahun Kilusi tọn nado hẹn “ogàntọ viyọnnu Ziọni tọn” jẹ mẹdekannu, na tòmẹnu Jelusalẹm tọn dai tọn lẹ po kúnkàn yetọn lẹ po nido sọgan tọ́nsọn Babilọni, lẹkọyi Jelusalẹm, bo vọ́ sinsẹ̀n-bibasi nugbo hẹngọwá. Whẹ̀magbonọ po mawénọ depope po ma dona yin mimọ to Jelusalẹm.—Ẹzla 1:1-4.
3. Naegbọn agun Klistiani yiamisisadode lẹ tọn sọgan yin yiylọdọ “viyọnnu Ziọni tọn,” podọ linlẹn tẹ mẹ wẹ yé yin tuntundote te?
3 Ohó Isaia tọn ehelẹ sọ tindo hẹndi do agun Klistiani tọn ji ga. Agun Klistiani yiamisisadode lẹ tọn sọgan yin zẹẹmẹ-basina taidi “viyọnnu Ziọni” egbezangbe tọn, to whenuena e yindọ “Jelusalẹm he tin to aga” wẹ yin onọ̀ yetọn.a To whenuena yé ko yin tuntundote sọn nuplọnmẹ kosi tọn lẹ po sinsẹ̀n-nuplọnmẹ atẹṣitọ lẹ tọn po mẹ, mẹyiamisisadode lẹ dona gbọṣi teninọ wiwe de mẹ to Jehovah nukọn, lala, e mayin gbọn yinyin whẹ̀gbona to agbasalan mẹ dali wẹ gba, ṣigba gbọn yinyin whẹ̀gbona to ahun mẹ dali. (Jẹlemia 31:33; Lomunu lẹ 2:25-29) Ehe bẹ wiweji-ninọ gbigbọmẹ, apọ̀nmẹ, po walọ tọn po to Jehovah nukọn hẹn.—1 Kọlintinu lẹ 7:19; Efesunu lẹ 2:3.
4. Dile etlẹ yindọ “Jelusalẹm he tin to aga” ma ko vẹtolina Jehovah pọ́n gbede, numimọ nukunmọnu etọn aigba ji tọn tẹlẹ wẹ yin nudopolọ po tòmẹnu hohowhenu Jelusalẹm tọn lẹ tọn po?
4 Nugbo wẹ dọ, “Jelusalẹm he tin to aga” ma ko vẹtolina Jehovah pọ́n gbede. Ṣigba, to wẹkẹ-whàn tintan whenu, nukunmọnu aigba ji tọn etọn lẹ—yèdọ Klistiani yiamisisadode lẹ—gbà osẹ́n Jehovah tọn to mayọnẹn mẹ na yé ma ko mọnukunnujẹ kadaninọ Klistiani nugbo lẹ tọn mẹ ganji wutu. Na hinhẹn nukundagbe sọn olọn mẹ wá bu wutu, yé biọ kanlinmọgbenu gbigbọmẹ tọn mẹ to “Babilọni Daho” lọ mẹ, heyin ahọluigba aihọn sinsẹ̀n lalo tọn. (Osọhia 17:5) Ninọmẹ kanlinmọgbenu-ninọ yetọn tọn yiaga pete to juin 1918 to whenuena azọ́nwatọ ṣinatọ̀n hagbẹ Ogbẹ́ Watch Tower tọn lẹ yin zizedo gànpamẹ na whẹsadokọnamẹ lalo tọn lẹ, po sébibla po wutu. To whenẹnu yẹwhehodidọ wẹndagbe lọ tọn heyin titobasina dibla doalọte. Ṣigba, to 1919, oylọ zodolanmẹnamẹ tọn nado fọ́n to gbigbọ-liho yin lilá jẹgbonu. Klistiani yiamisisadode lẹ jẹ yedelẹ klán dovo mlẹnmlẹn ji sọn mawé walọyizan tọn po gbigbọmẹ tọn heyin Babilọni Daho lọ tọn lẹ po mẹ. Yé fọ́nṣite sọn kọ́gudu kanlinmọgbenu tọn mẹ, bọ “Jelusalẹm he tin to aga” wá tindo whanpẹ “otò wiwe” de tọn fie mawé gbigbọmẹ tọn ma nọ yin dotẹnmẹ na te.
5. Naegbọn Jehovah tindo jlọjẹ mlẹnmlẹn nado flí omẹ etọn lẹ gọ̀ matin ahọ́ depope súsú na mẹwletọ yetọn lẹ?
5 To 537 J.W.M. podọ to 1919 W.M. mẹ, Jehovah tindo jlọjẹ mlẹnmlẹn nado tún omẹ etọn lẹ dote. Isaia basi zẹẹmẹ dọmọ: “Le wẹ OKLUNỌ dọ, Yè ko sà mì vọnu; yè nasọ flí mì ma na akuẹ.” (Isaia 52:3) Babilọni hohowhenu tọn kavi Babilọni Daho lọ ma sú ahọ́ depope to whenuena yé hẹn mẹhe tin to alẹnu Jiwheyẹwhe tọn mẹ lẹ wá mẹmẹglọ mẹ taidi afanumẹ lẹ gba. To whenuena e yindọ nuyiwa ajọwiwa tọn he bẹ akuẹ hẹn depope ma yin bibasi, Jehovah wẹ gbẹ́ yin Klunọ sọgbe hẹ osẹ́n na omẹ etọn lẹ. Be ewọ dona ko tindo numọtolanmẹ ahọ́tọnọ-yinyin tọn do mẹdepope wẹ ya? Paali. To whẹho awe lẹ mẹ, Jehovah sọgan gbọn jlọjẹ dali flí sinsẹ̀n-basitọ etọn lẹ gọ̀ matin ahọ́ depope súsú mẹwletọ yetọn lẹ.—Isaia 45:13.
6. Nuplọnmẹ tẹlẹ wẹ kẹntọ Jehovah tọn lẹ gboawupo nado mọ plọn sọn whenuho mẹ?
6 Kẹntọ Jehovah tọn lẹ ma ko mọ nudepope plọn sọn whenuho mẹ gba. Mí hia dọmọ: “Le wẹ OKLUNỌ Jiwheyẹwhe dọ, Omẹ ṣie lẹ jẹte yì Egipti to hohowhenu nado wáwáṣi finẹ; Assilianu lẹ sọ doyana yé yaya.” (Isaia 52:4) Falo Egipti tọn hẹn Islaelivi, he ko yin oylọ-basina wá aigba etọn ji nado nọ nọ̀ finẹ taidi jonọ lẹ zun afanumẹ. Ṣigba Jehovah siọ Falo po awhànpa etọn po do Ohù Vẹẹ mẹ. (Eksọdusi 1:11-14; 14:27, 28) To whenuena Ahọlu Sẹnnakelibi Assilia tọn yangbé Jelusalẹm tọn, angẹli Jehovah tọn hù awhànfuntọ 185 000 ahọlu lọ tọn lẹ. (Isaia 37:33-37) Mọdopolọ, Babilọni hohowhenu tọn kavi Babilọni Daho lọ ma sọgan họngán sọn kọdetọn kọgbidina omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ tọn mẹ gba.
“Omẹ Ṣie lẹ Na Yọ́n Oyín Ṣie”
7. Nugandomẹgo tẹwẹ kanlinmọgbenu-yìyì omẹ Jehovah tọn lẹ tọn tindo do oyín etọn ji?
7 Ninọmẹ kanlinmọgbenu-ninọ omẹ Jehovah tọn lẹ tọn tindo nugandomẹgo de do oyín etọn go, dile dọdai lọ dohia do dọmọ: “Dinvie, etẹwẹ yẹn to wiwà to ofi, wẹ OKLUNỌ dọ, bọ yè bẹ omẹ ṣie lẹ yì vọnu? Yé he dugán do yé ji lẹ hẹn yé wẹnhùn, wẹ OKLUNỌ dọ; whepoponu egbesọegbesọ wẹ yè to ohó ylankan dọ do oyín ṣie go. Enẹwutu omẹ ṣie lẹ na yọ́n oyín ṣie to azán lọ gbè, na yẹn wẹ mẹhe to hodọ: doayi e go, yẹn wẹ.” (Isaia 52:5, 6) Etẹwẹ dù Jehovah to ninọmẹ lọ mẹ? Etẹwẹ yin etọn eyin Islaeli yì kanlinmọgbenu to Babilọni? Jehovah dona yinuwa na Babilọni ko bẹ omẹ etọn lẹ yì kanlinmọgbenu bo ko sọ dabobo do yé ji to awhàngbigba mẹ wutu. Awagundido mọnkọtọn ko hẹn Babilọni nado yinuwa po sisi matindo po na oyín Jehovah tọn. (Ezekiẹli 36:20, 21) E ko gboawupo nado yọnẹn dọ homẹgble Jehovah tọn do omẹ etọn lẹ go wẹ zọ́n bọ ninọmẹ vọjijẹ Jelusalẹm tọn do wá. Kakatimọ, Babilọni ko pọ́n kanlinmọgbenu-yìyì Ju lẹ tọn hlan taidi kunnudenu madogán Jiwheyẹwhe yetọn tọn. Ahọlu tẹnmẹ-pọntọ Babilọni tọn yèdọ Bẹlṣazali tlẹ vlẹ́ Jehovah kò gbọn yíyí núzinzan tẹmpli Etọn mẹ tọn lẹ zan to agọ́dudu de he yin bibasi nado doyẹyigona yẹwhe Babilọni tọn lẹ whenu dali.—Daniẹli 5:1-4.
8. Sọn okú apọsteli lẹ tọn godo gbọ́n, nawẹ oyín Jehovah tọn ko yin nuyiwahẹ gbọn?
8 Nawẹ ehe lẹpo gando “Jelusalẹm he tin to aga” lọ go gbọn? Sọn whenue gbọ́n atẹṣiṣi ko dóadọdò to mẹhe ylọ yede dọ Klistiani lẹ ṣẹnṣẹn, e sọgan yin didọ dọ “oyín Jiwheyẹwhe tọn zun nùzán do ogo na to Kosi lẹ ṣẹnṣẹn na [yetọn] wutu.” (Lomunu lẹ 2:24; Owalọ lẹ 20:29, 30) Na whẹho enẹ tọn, na otangblo wutu, Ju lẹ to godo mẹ jẹ didapana oyín sọn olọn mẹ wá lọ yiyizan ji. Madẹnmẹ to okú apọsteli lẹ tọn godo, Klistiani atẹṣitọ lẹ hodo apajlẹ yetọn bo doalọtena oyín Jiwheyẹwhe lọsu titi tọn yiyizan. Atẹṣiṣi lọ dekọtọn do awuwiwle Mẹylọhodotọklisti tọn mẹ, yèdọ adà titengbe Babilọni Daho lọ tọn. (2 Tẹsalonikanu lẹ 2:3, 7; Osọhia 17:5) Fẹnnuwiwa he peve Mẹylọhodotọklisti tọn po hùnhọ́dudu he gbayipe po ko kọ̀n masìn do oyín Jehovah tọn go.—2 Pita 2:1, 2.
9, 10. Nukunnumọjẹnumẹ sisosiso tẹwẹ mẹhe tin to alẹnu Jiwheyẹwhe tọn mẹ to ojlẹ egbezangbe tọn mẹ lẹ ko wá tindo gando nujinọtedo Jehovah tọn lẹ po oyín etọn po go?
9 Whenuena Kilusi Daho lọ, yèdọ Jesu Klisti, tún mẹhe tin to alẹnu Jiwheyẹwhe tọn mẹ lẹ dote sọn kanlinmọgbenu Babilọni Daho lọ tọn mẹ to 1919, yé wá tindo nukunnumọjẹnumẹ he pọnte gando nubiọtomẹsi Jehovah tọn lẹ go. Yé ko klọ́ yedelẹ wé sọn susu nuplọnmẹ Mẹylọhodotọklisti tọn lẹ mẹ he bẹjẹeji sọn nuyiwa kosi lẹ tọn mẹ to ojlẹ he jẹnukọnna Klistiani tọn mẹ, taidi Atọ̀n-to-dopomẹ, jọmaku alindọn tọn, po yasanamẹ mavọmavọ to ozò he to jìjì de mẹ po. Todin yé jẹ ohia nuyiwadomẹji Babilọni tọn lẹpo desẹ sọn yedelẹ mẹ ji. Yé sọ wá mọnukunnujẹ nujọnu-yinyin kadaninọ mlẹnmlẹn de go hinhẹn gando whẹho tònudidọ aihọn ehe tọn lẹ go. Yé tlẹ jlo nado klọ́ yedelẹ wé sọn hùnhọ́dudu depope he delẹ to yé mẹ sọgan ko dù lẹ mẹ.
10 Devizọnwatọ egbezangbe Jiwheyẹwhe tọn lẹ ko wá tindo nukunnumọjẹnumẹ sisosiso gando nujọnu-yinyin oyín Jehovah tọn tọn go. To 1931 yé kẹalọyi oyín lọ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ, bo gbọnmọ dali do to lilá to gbangba dọ yé to godonọna Jehovah po oyín etọn po. Humọ, gbọn owe Traduction du monde nouveau lọ dali sọn 1950 gbọ́n, Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ ko gọ̀ oyín sọn olọn mẹ wá lọ do otẹn he jẹ lẹ mẹ to Biblu mẹ. Mọwẹ, yé ko wá mọnukunnujẹ oyín Jehovah tọn mẹ bo to hinhẹn ẹn zun yinyọnẹn to aigba lẹpo ji.
“Ewọ He Hẹn Wẹndagbe Wá”
11. Naegbọn hogbe nupaṣamẹ tọn lọ “Jiwheyẹwhe towe dù ahọlu” do sọgbe gando nujijọ he jọ to 537 J.W.M. lẹ go?
11 Todin ayidonugo mítọn yin lilẹ́hlan Ziọni ji whenuena e gbẹ́ pò to ninọmẹ vọjijẹ etọn tọn mẹ. Wẹnsagun de dọnsẹpọ bo tindo wẹndagbe: “Na afọ ewọ he hẹn wẹndagbe wá tọn yin whanpẹnọ to osó ji dole, he to owẹ̀n jijọho tọn dó, he to wẹndagbe nudagbe tọn hẹnwá, he to whlẹngán tọn dọ; he dọhlan Ziọni dọ, Jiwheyẹwhe towe dù ahọlu.” (Isaia 52:7) To 537 J.W.M. mẹ, nawẹ e sọgan yin didọ dọ Jiwheyẹwhe Ziọni tọn ko dù Ahọlu gbọn? Be Jehovah ma ko yin Ahọlu tẹgbẹ̀ wẹ ya? Na nugbo tọn, ewọ wẹ ‘Ahọlu mavọmavọ tọn’! (Osọhia 15:3) Ṣigba hogbe nupaṣamẹ tọn lọ “Jiwheyẹwhe towe dù ahọlu” yin nuhe sọgbe na aijijẹ Babilọni tọn po nulilá ahọlu tọn po nado vọ́ tẹmpli lọ gbá to Jelusalẹm gọna hinhẹngọwa sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke tọn to finẹ yin dohia yọyọ de na ahọlu-yinyin Jehovah tọn.—Psalm 97:1.
12. Mẹnu wẹ yin nukọntọ to ‘wẹndagbe hinhẹnwa’ mẹ, podọ gbọnna?
12 To azán Isaia tọn gbè, mẹde kavi pipli mẹdopodopo tọn depope mayin yinyọnẹn taidi “ewọ he hẹn wẹndagbe wá” gba. Nalete, to egbehe, wẹndagbe hẹnwatọ lọ lẹ ko yin yinyọnẹn. Jesu Klisti wẹ yin wẹnsagun jijọho tọn he klohugan Jehovah tọn. Whenue e to aigba ji, e dọyẹwheho wẹndagbe tọn dọ tundote de na tin sọn nugandomẹgo ylando he yin ogú etọn dù sọn Adam dè lẹpo tọn mẹ, gọna awutu po okú po. (Matiu 9:35) Jesu ze apajlẹ zohunhunnọ de dai to wẹndagbe nuhe yin dagbe tọn didọ mẹ, bo yí dotẹnmẹ hundote lẹpo zan nado plọn gbẹtọ lẹ dogbọn Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn dali. (Matiu 5:1, 2; Malku 6:34; Luku 19:1-10; Johanu 4:5-26) Podọ devi etọn lẹ hodo apajlẹ etọn.
13. (a) Nawẹ apọsteli Paulu hẹn zẹẹmẹ hogbe lọ tọn gbloada gbọn dọ “Nawẹ afọ yé he . . . hẹn wẹndagbe onú dagbe lẹ tọn wá yọnwhanpẹ sọ”? (b) Naegbọn e sọgan yin didọ dọ afọ wẹnsagun lẹ tọn “yọnwhanpẹ”?
13 To wekanhlanmẹ etọn hlan Lomunu lẹ mẹ, apọsteli Paulu yíhodọ sọn Isaia 52:7 mẹ nado zinnudo nujọnu-yinyin azọ́n yẹwheho wẹndagbe lọ tọn didọ ji. E fọ́n kanbiọ debọdo-dego he hẹnmẹ lẹnnupọn lẹ dote, taidi ‘Nawẹ gbẹtọ lẹ na sè gbọn matin yẹwhehodọtọ?’ Enẹgodo e dọmọ: “Dile yè wlan ẹn dọ, Nawẹ afọ yé he . . . hẹn wẹndagbe onú dagbe lẹ tọn wá yọnwhanpẹ sọ!” (Lomunu lẹ 10:14, 15) Gbọnmọ dali Paulu hẹn yọn-na-yizan Isaia 52:7 tọn gblodeji, bo yí hogbe he nọ yin yiyizan na mẹsusu “yé” zan kakati nido yin mẹdopo tọn “ewọ,” he sọawuhia to nukinkan dowhenu Isaia tọn mẹ. To apajlẹ Jesu Klisti tọn hihodo mẹ, Klistiani lẹpo wẹ yin wẹnsagun wẹndagbe jijọho tọn. Nawẹ afọ yetọn lẹ yin “whanpẹnọ” gbọn? Isaia dọho taidi dọ osó Juda tọn he sẹpọ lẹ ji wẹ wẹnsagun lọ tọ́nsọn ja Jelusalẹm nkọ. E ma yọnbasi nado mọ afọ wẹnsagun tọn hlan sọn fidindẹn gba. Kakatimọ, wẹnsagun lọ ji wẹ yè to nùzindo tofi, afọ lọ nọtena wẹnsagun lọ lọsu. Kẹdẹdile Jesu po devi etọn lẹ po yin mẹhe yọ́n pọ́n na homẹmimiọnnọ lẹ to owhe kanweko tintan whenu do, mọwẹ Kunnudetọ egbezangbe tọn lẹ nọ yọ́n pọ́n to nukun whiwhẹnọ he setonuna owẹ̀n wẹndagbe ogbẹ̀-whlẹngántọ lọ tọn mẹ do.
14. Nawẹ Jehovah ko dù Ahọlu to ojlẹ egbezangbe tọn lẹ mẹ gbọn, podọ whetẹnu gbọ́n wẹ ehe ko yin lilá na gbẹtọvi lẹ?
14 Sọn whetẹnu gbọ́n to ojlẹ egbezangbe tọn mẹ wẹ awhá lọ “Jiwheyẹwhe towe dù ahọlu” ko yin sisè? Sọn 1919 gbọ́n wẹ. To owhe enẹ mẹ to plidopọ de ji to Cedar Point, Ohio, J. F. Rutherford, heyin azinponọ Ogbẹ́ Watch Tower tọn to whenẹnu, dozolanmẹna hósetọ etọn lẹ po hodidọ de po he tindo hosọ lọ “Hodidọ na Azọ́nwatọ Hatọ Lẹ.” Hodidọ lọ, heyin zize sinaido Isaia 52:7 po Osọhia 15:2 po ji, na tuli mẹhe wá lẹpo nado bẹ azọ́n yẹwhehodidọ tọn jẹeji. Gbọnmọ dali, ‘afọ he yọnwhanpẹ’ lẹ jẹ awusọhia ji to “osó” lẹ ji. Klistiani yiamisisadode lẹ jẹnukọn podọ to godo mẹ gbẹdohẹmẹtọ yetọn lẹ heyin “lẹngbọ devo” lẹ yí zohunhun do zindonukọn nado dọyẹwheho wẹndagbe lọ tọn dọ Jehovah ko dù Ahọlu. (Johanu 10:16) Nawẹ Jehovah ko dù Ahọlu gbọn? E hẹn ahọlu-yinyin etọn jẹyọyọ to 1914 to whenuena e ze Visunnu etọn, Jesu Klisti do ofìn ji, taidi Ahọlu to Ahọluduta olọn tọn he ṣẹṣẹ yin didoai lọ mẹ. Podọ Jehovah sọ vọ́ basi dohia ahọlu-yinyin etọn tọn devo to 1919 to whenuena e tún “Islaeli Jiwheyẹwhe tọn” dote sọn Babilọni Daho lọ mẹ.—Galatianu lẹ 6:16; Psalm 47:8; Osọhia 11:15, 17; 19:6.
‘Nuhọ́tọ Towe Titi lẹ Ko Ze Ogbè Yetọn Daga’
15. Mẹnu lẹ wẹ yin “nuhọ́tọ” he ze ogbè yetọn daga to 537 J.W.M.?
15 Be awhá lọ “Jiwheyẹwhe towe dù ahọlu” dè gblọndo de tọ́n ya? Mọwẹ. Isaia kandai dọmọ: “Nuhọ́tọ towe lẹ na ze ogbè daga; yé na nọpọ́ yí ogbè do jihàn: na yé na yí nukun do mọ, whenuena OKLUNỌ lẹgọ do Ziọni.” (Isaia 52:8) Nuhọ́tọ de mayin zizedo otẹn de mẹ to paa mẹ to Jelusalẹm to 537 J.W.M. nado do kuavọ na hagbẹ tintan he lẹkọsọn kanlinmọgbenu lẹ gba. Tòdaho lọ ko gbọgbé na owhe 70. (Jẹlemia 25:11, 12) Enẹwutu “nuhọ́tọ” he ze ogbè yetọn daga lẹ dona yin Islaelivi he sè linlin lọ jẹnukọn gando hẹngọwá Ziọni tọn go bo didá azọngban lọ nado lá linlin lọ na pipotọ ovi Ziọni tọn lẹ. Whenue yé mọdọ Jehovah jo Babilọni do alọ Kilusi tọn mẹ to 539 J.W.M. tọn mẹ, nuhọ́tọ lọ lẹ ma tindo ayihaawe dọ Jehovah to omẹ etọn lẹ tundote gba. To pọmẹ po mẹhe kẹalọyi oylọ yetọn lẹ po, nuhọ́tọ lọ lẹ yí ayajẹ do to awhádo dopọ, nado hẹn mẹdevo lẹ sè wẹndagbe lọ.
16. Mẹnu wẹ “nuhọ́tọ” lọ lẹ mọ ‘nukun-sọ-nukun,’ podọ to linlẹn tẹ mẹ wẹ?
16 Nuhọ́tọ he tin to aṣeji lọ lẹ wleawuna haṣinṣan pẹkipẹki, mẹdetiti tọn de hẹ Jehovah, bo to mimọ ẹn ‘nukun-sọ-nukun,’ kavi po nukun po tlọlọ, to yẹhiadonu-liho. (Osọha lẹ 14:14) Kanṣiṣa pẹkipẹki yetọn hẹ Jehovah podọ hẹ ode awetọ yetọn zinnudo pọninọ yetọn po ninọmẹ ayajẹ wẹndomẹ yetọn tọn po ji.—1 Kọlintinu lẹ 1:10.
17, 18. (a) Nawẹ hagbẹ nuhọ́tọ egbezangbe tọn lẹ ze ogbè yetọn daga gbọn? (b) To linlẹn tẹ mẹ wẹ hagbẹ nuhọ́tọ lọ tọn basi oylọ to kọndopọmẹ te?
17 To hẹndi egbezangbe tọn mẹ, hagbẹ nuhọ́tọ lọ tọn, “afanumẹ nugbonọ, nuyọnẹntọ” lọ ze ogbè etọn daga, e mayin hlan mẹhe ko tin to titobasinanu yinukundomọ Jiwheyẹwhe tọn mẹ lẹ kẹdẹ gba ṣigba hlan gbonutọ lẹ ga. (Matiu 24:45-47) Oylọ de yin bibasi nado bẹ pipotọ mẹyiamisisadode lẹ tọn pli to 1919, podọ to 1922 oylọ lọ yin kandlẹnna to plidopọ Cedar Point, Ohio tọn ji po tudohomẹnamẹ lọ po dọ “mì lá, mì lá, mì lá, Ahọlu lọ po ahọluduta etọn po.” Sọn 1935 gbọ́n, ayidonugo ko yin lilẹ́ hlan bibẹ gbẹtọ susugege lẹngbọ devo lẹ tọn pli. (Osọhia 7:9, 10) To owhe agọe tọn lẹ mẹ lilá ahọlu-yinyin Jehovah tọn ko gblodeji. Gbọnna? To owhe 2000 tọn mẹ, gbẹtọ livi donu ṣidopo wẹ to mahẹ tindo to ahọlu-yinyin Jehovah tọn lilá mẹ to nuhe hugan aigba po aigba-denamẹ 230 lẹ po ji. Humọ, Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ Lọ Tọn, yèdọ azọ́nwanu tintan hagbẹ nuhọ́tọ lọ tọn, nọ lá owẹ̀n ayajẹnọ lọ to nuhe hugan ogbè 130 lẹ mẹ.
18 E nọ biọ whiwhẹ po owanyi mẹmẹsunnu tọn po nado tindo mahẹ to azọ́n mẹkọndopọ tọn mọnkọtọn mẹ. Na oylọ lọ nido tindo kọdetọn dagbe, mẹhe to mahẹ tindo lẹpo dona dọyẹwheho owẹ̀n dopolọ tọn, he gando oyín Jehovah tọn, awuwledainanu ofligọ etọn tọn, nuyọnẹn etọn, owanyi etọn, po Ahọluduta etọn po go. Dile Klistiani lẹpo lẹdo aihọn pé to azọ́nwa to gbenọpọmẹ, kanṣiṣa yetọn hẹ Jehovah nọ yin hinhẹn lodo nado lá wẹndagbe lọ to pọmẹ.
19. (a) Nawẹ “ofi jẹvọ́ Jelusalẹm tọn lẹ” lọsu jaglin gbọn? (b) To linlẹn tẹ mẹ wẹ Jehovah ‘kẹ̀ awà wiwe etọn’ te?
19 Dile omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ to ayajẹ yí do to awhádo, yèdọ nọtẹn fie yé nọ nọ̀ lẹ lọsu to aglinjẹ. Dọdai lọ zindonukọn dọmọ: “Mì ké to ayajijẹ mẹ, mì jihàn dopọ, mì ofi jẹvọ́ Jelusalẹm tọn lẹ, na OKLUNỌ ko miọnhomẹna omẹ etọn lẹ, e ko flí Jelusalẹm gọ̀. OKLUNỌ ko do awà wiwe etọn hia to nukọn akọta lẹpo tọn; aihọn lẹpo nasọ mọ whlẹngán Jiwheyẹwhe mítọn tọn.” (Isaia 52:9, 10) Po kọlilẹ wá whé sọn Babilọni po, nọtẹn jẹvọ́ Jelusalẹm tọn he tin to awubla mẹ lẹ tindo awusọhia aglinjijẹ tọn na sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke Jehovah tọn sọgan yin hinhẹngọwa todin wutu. (Isaia 35:1, 2) E họnwun dọ, Jehovah wẹ hẹn ehe yọnbasi. E ko ‘kẹ̀ awà wiwe etọn,’ taidi mẹhe sọawhànnu nkọ nado sọgan yí ede zan nado whlẹn omẹ etọn lẹ.—Ẹzla 1:2, 3.
20. Etẹwẹ ko jọ bo nasọ vọ́ wá jọ taidi kọdetọn awà wiwe kikẹ̀ Jehovah tọn to ojlẹ egbezangbe tọn lẹ mẹ?
20 To ‘azán godo tọn’ ehelẹ mẹ, Jehovah ko kẹ̀ awà wiwe etọn nado sọgan hẹn pipotọ mẹyiamisisadode lẹ tọn, yèdọ ‘kunnudetọ awe’ owe Osọhia mẹ tọn lẹ gọwá ogbẹ̀. (2 Timoti 3:1; Osọhia 11:3, 7-13) Sọn 1919 gbọ́n, omẹ ehelẹ ko yin hinhẹn biọ paladisi gbigbọmẹ tọn mẹ, yèdọ ninọmẹ dona gbigbọmẹ tọn he yé nọ má todin hẹ gbẹdohẹmẹtọ livi susu yetọn lẹ, heyin lẹngbọ devo lẹ. To godo mẹ, Jehovah na kẹ̀ awà wiwe etọn nado hẹn whlẹngán wá na omẹ etọn lẹ to “Amagẹdọni.” (Osọhia 16:14, 16) Whelọnu lo, “aihọn lẹpo nasọ mọ whlẹngán Jiwheyẹwhe mítọn tọn.”
Nubiọtomẹsi Niyaniya Tọn De
21. (a) Etẹwẹ yin bibiọ sọn mẹhe ‘hẹn núzinzan Jehovah tọn lẹ’ si? (b) Naegbọn Ju he to tintọ́nsọn Babilọni lẹ ma do tindo whẹwhinwhẹ́n depope nado dibu?
21 Mẹhe tọ́njẹgbonu sọn Babilọni bo lẹkọyi Jelusalẹm lẹ tindo nubiọtomẹsi de he kọ̀n yé dona jẹ. Isaia wlan dọmọ: “Mì jagọ̀, mì jagọ̀, mì tọ́nsọn ṣẹnṣẹn etọn, mì doalọ onú mawé de go blo; mì tọ́nsọn ṣẹnṣẹn etọn, mì yin wiwe, mì he hẹn núzinzan OKLUNỌ tọn lẹ. Na mì ma na hòsu do tọ́n, mọ mì ma na dowezun do yì: na OKLUNỌ na jẹnukọnna mì; Jiwheyẹwhe Islaeli tọn nasọ tin to godo mìtọn.” (Isaia 52:11, 12) Islaelivi he lẹkọ jei whé lẹ dona jó nudepope he tindo oblọ sinsẹ̀n-bibasi lalo Babilọni tọn lẹpo do Babilọni. To whenuena e yindọ yé hẹn núzinzan Jehovah tọn he wá sọn tẹmpli mẹ to Jelusalẹm, yé dona yin wiwe, e mayin to gbonu, to aṣa-liho kẹdẹ wẹ gba, ṣigba titengbe to ahun yetọn mẹ. (2 Ahọlu lẹ 24:11-13; Ẹzla 1:7) Humọ, Jehovah tin to nukọn na yé, enẹwutu yé ma dona dibu gba, mọjanwẹ yé ma dona to wezunhọ̀n po awuyiya po, taidi dọ mẹgbeyantọ he nugbla ohùn tọn to hùhù lẹ to godona yé nkọ gba. Jiwheyẹwhe Islaeli tọn wẹ yin hihọ́tọ he to godona yé.—Ẹzla 8:21-23.
22. Nawẹ Paulu zinnudo nuhudo lọ ji na Klistiani yiamisisadode lẹ nado hẹn wiweji-ninọ go to ṣẹnṣẹn yetọn gbọn?
22 Ohó Isaia tọn lẹ dogbọn wiweji-ninọ dali tindo hẹndi nujọnu tọn de do kúnkàn “Jelusalẹm he tin to aga” lọ tọn ji. Whenuena Paulu na ayinamẹ Klistiani Kọlintinu lẹ ma nado yin mẹhe yè yí gbemasọ do dó poklé dopọ hẹ mayisenọ lẹ, e yíhodọ sọn ohó Isaia 52:11 tọn lẹ mẹ dọmọ: “Enẹwutu wẹ Oklunọ, dọmọ, Mì tọ́nsọn ṣẹnṣẹn yetọn, bosọ nọ olá, mì gando onú mawé go blo.” (2 Kọlintinu lẹ 6:14-17) Kẹdẹdi Islaelivi he tọ́nsọn Babilọni jei whé lẹ, Klistiani lẹ dona nọ olá mlẹnmlẹn na sinsẹ̀n-bibasi lalo Babilọni tọn.
23. Aliho tẹlẹ mẹ wẹ devizọnwatọ Jehovah tọn lẹ nọ dovivẹnu nado hẹn yedelẹ do wiweji to egbehe te?
23 Ehe yin nugbo na taun tọn gando hodotọ yiamisisadode Jesu Klisti tọn he họ̀n sọn Babilọni Daho lọ mẹ to 1919 lẹ go. Yé klọ́ yedelẹ wé vudevude sọn ohia sinsẹ̀n-bibasi lalo tọn lẹpo mẹ. (Isaia 8:19, 20; Lomunu lẹ 15:4) Yé sọ wá doayi nujọnu-yinyin wiweji-ninọ walọ tọn go dogọ. Dile etlẹ yindọ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ ko nọ tẹdo nujinọtedo walọyizan he yiaga tọn lẹ go to whepoponu, Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ Lọ Tọn ze hosọ delẹ tọ́n to 1952 he zinnudo nuhudo lọ ji nado do mẹplọnlọ mẹhe tindo walọ mawé lẹ go nado sọgan hẹn agun lọ do wiweji. Nuyiwa mẹplọnlọ-didomẹgo tọn mọnkọtọn sọ gọalọna ylanwatọ lọ lọsu nado doayi nuhudo lọ go na lẹnvọjọ sọn ahun mẹ wá.—1 Kọlintinu lẹ 5:6, 7, 9-13; 2 Kọlintinu lẹ 7:8-10; 2 Johanu 10, 11.
24. (a) To ojlẹ egbezangbe tọn lẹ mẹ, etẹwẹ yin ‘núzinzan Jehovah tọn lẹ’? (b) Naegbọn Klistiani egbehe tọn lẹ tindo jide dọ Jehovah na zindonukọn nado tin to nukọn na yé bosọ yin hihọ́tọ yetọn to godo?
24 Klistiani yiamisisadode lẹ po gbẹtọ susugege lẹngbọ devo lẹ tọn po ko magbe ma nado doalọ nuhe yin mawé to gbigbọ-liho depope go. Ninọmẹ klọwé, wiwe-ṣeke tọn yetọn hẹn yé pegan nado yin hinhẹntọ ‘núzinzan Jehovah tọn lẹ’ tọn—yèdọ awuwledainanu họakuẹ he Jiwheyẹwhe ko basi na sinsẹ̀nzọn wiwe to lizọnyizọn whédegbè-jẹ-whédegbè po plọnmẹ Biblu tọn po mẹ podọ to adà nuwiwa Klistiani tọn devo lẹ mẹ. Gbọn gbigbọṣi teninọ wiwe de mẹ dali, omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ to egbehe sọgan deji dọ Jehovah na zindonukọn nado tin to nukọn na yé bosọ yin hihọ́tọ yetọn to godo. Taidi mẹwiwe Jiwheyẹwhe tọn lẹ, yé tindo whẹwhinwhẹ́n susugege nado ‘yí ayajẹ do dawhá dopọ’!
[Nudọnamẹ Odò Tọn]
a Pọ́n Weta 15 owe ehe tọn na zẹẹmẹ gigọ́ gando haṣinṣan he tin to “Jelusalẹm he tin to aga” po ovi yiamisisadode, aigba ji tọn etọn lẹ po ṣẹnṣẹn.
[Yẹdide to weda 183]
Ziọni na yin hinhẹn jẹ mẹdekannu sọn kanlinmọgbenu
[Yẹdide to weda 186]
Bẹsọn 1919, ‘afọ he yọnwhanpẹ lẹ’ ko sọawuhia whladopo dogọ to “osó” lẹ ji
[Yẹdide to weda 189]
Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ nọ dọho to kọndopọmẹ
[Yẹdide to weda 192]
Mẹhe hẹn ‘núzinzan Jehovah tọn lẹ’ dona yin wiwe to walọ-liho podọ gbigbọ-liho