Weta Wiẹnẹ
Jehovah Dowinyan Tòdaho Goyitọ De
1. Todin nawẹ owe Isaia tọn pọnnukọn hlan dẹn sọ?
OWE dọdai Isaia tọn yin kinkàn to owhe kanweko ṣinatọ̀ntọ J.W.M. to mẹgbeyinyan Assilianu lẹ tọn do Aigba Pagbe tọn lọ ji whenu. Dile e ko yin mimọ to weta owe etọn tọn he jẹnukọn lẹ mẹ do, Isaia dọ dọdai he sọgbe mlẹnmlẹn gando aliho he mẹ nujijọ lọ lẹ na wá aimẹ te go. Ṣigba, owe lọ dọho zẹ ojlẹ gandudu Assilianu lẹ tọn go. E dọ dọdai gando kọlilẹ sọn kanlinmọgbenu mẹhe tin to alẹnu Jehovah tọn mẹ lẹ tọn sọn aigba susu lẹ ji go, gọna Ṣinale, nọtẹn Babilọni tọn. (Isaia 11:11) To Isaia weta 13 mẹ, mí mọ dọdai ayidego tọn de he hẹndi etọn na hùn aliho lọ dote na kọlilẹ mọnkọtọn. Dọdai ehe bẹjẹeji po hogbe ehelẹ po dọmọ: “Hogbe nulila tọn sọta Babilọni, he Isaia ovi Amọzi tọn mọ to numimọ mẹ.”—Isaia 13:1, NW.
‘Yẹn na Zin Goyiyi Dai’
2. (a) Nawẹ Hẹzekia kọnawudopọ hẹ Babilọni gbọn? (b) “Asia” tẹwẹ na yin zizedaga?
2 Juda biọ awhànfunfun mẹ hẹ Babilọni to gbẹwhenu Isaia tọn. Ahọlu Hẹzekia jẹ awutu sinsinyẹn bosọ jẹ gángán to enẹgodo. Afọzedaitọ lẹ wá sọn Babilọni nado wá dọnudo e na hinhẹn jẹ gángán etọn, vlavo po lẹndai aṣli tọn de po nado hẹn Hẹzekia kọnawudopọ hẹ awhànpa yetọn nado fùnawhàn sọta Assilia. Po nuyọnẹn matindo po, Ahọlu Hẹzekia do adọkun etọn lẹpo hia yé. Na enẹ tọn wutu, Isaia dọna Hẹzekia dọ to okú ahọlu lọ tọn godo, adọkun enẹ lẹpo na yin bibẹ sọyi Babilọni. (Isaia 39:1-7) Ehe yin hinhẹndi to owhe 607 J.W.M. to whenuena Jelusalẹm yin vivasudo bọ akọta lọ yin hinhẹn sọyi kanlinmọgbenu. Ṣigba, mẹdide Jiwheyẹwhe tọn lẹ ma na nọ̀ Babilọni kakadoi gba. Jehovah dọdai lehe e na hùnalina kọlilẹ-wá-whé yetọn do. E bẹjẹeji dọmọ: “Mì ze asia do aga to osó daho lọ ji, mì jlẹgbè hlan yé, mì mì alọ, na yé nido biọ dòkọ́ asuka lẹ tọn mẹ.” (Isaia 13:2) “Asia” lọ wẹ huhlọn aihọn tọn he to gandu lọ he na dè Babilọni tọ́n sọn otẹn nukundeji etọn tọn mẹ. E na yin zizedaga “to osó daho” de ji—yin mimọ hezeheze sọn aganu boboe. Yin oylọ-basina nado yangbé Babilọni tọn, huhlọn aihọn tọn yọyọ enẹ na klẹalì gbọn “dòkọ́ asuka lẹ tọn mẹ,” heyin họ̀ngbo tòdaho enẹ tọn, bo na gbawhàn etọn.
3. (a) “Mẹwiwe” tẹlẹ wẹ Jehovah na zedaga? (b) Linlẹn tẹmẹ wẹ awhànpa kosi tọn lẹ yin ‘hinhẹn zun wiwe’ te?
3 Todin Jehovah dọmọ: “Yẹn ko dosẹ́nna mẹwiwe ṣie lẹ, yẹn sọ ylọ huhlọntọ ṣie lẹ ga na homẹgble ṣie, yèdọ, yé he to ayajẹ to yẹyi ṣie mẹ lẹ. Awhá omẹ susugege lẹ tọn to osó ji, di omẹ susu tọn, zingidi ahọludu akọta he yè bẹpli lẹ tọn; OKLUNỌ awhànpa lẹ tọn bẹ awhànpa lẹ pli.” (Isaia 13:3, 4) Mẹnu wẹ yin “mẹwiwe” lọ lẹ he yin dide nado dowinyan Babilọni goyitọ? Bẹplidopọ awhànpa akọta lẹ tọn wẹ, yèdọ “akọta he yè bẹpli lẹ.” Yé jẹte wá Babilọni ji sọn lẹdo osó he tin to aganu boboe de ji. “Yé sọn aigba dindẹn ji wá, sọn opòdo olọn tọn.” (Isaia 13:5) To linlẹn tẹmẹ wẹ yé yin hinhẹn zun wiwe te? Na nugbo tọn e mayin to linlẹn yinyin wiwe tọn mẹ gba. Awhànpa kosi tọn lẹ wẹ yé yin bo ma tindo ojlo to Jehovah sinsẹ̀n mẹ. Ṣigba, to Owe-wiwe Heblu tọn lẹ mẹ, ‘yin hinhẹn zun wiwe’ zẹẹmẹdo “kinklandovo na yizan Jiwheyẹwhe tọn.” Jehovah sọgan klán awhànpa akọta lẹ tọn do wiwe bo yí ojlo zogbe ṣejannabinọ yetọn lẹ zan nado sọgan do homẹgble etọn hia. E yí Assilia zan to aliho ehe mẹ. E na yí Babilọni zan to aliho dopolọ mẹ. (Isaia 10:5; Jẹlemia 25:9) Podọ e na yí akọta devo lẹ zan nado sayana Babilọni.
4, 5. (a) Dọdai tẹwẹ Jehovah dọ gando Babilọni go? (b) Etẹwẹ mẹhe to ogbé Babilọni tọn yàn lẹ dona yinuwa hẹ?
4 Babilọni ma ko yin huhlọn aihọn tọn heyin gángánsu lọ gba. Ṣogan, to nulila de didetọn gbọn Isaia gblamẹ, Jehovah mọ ojlẹ lọ hlan nukọn whenuena e na jẹ otẹn enẹ mẹ, podọ e dọ dọdai aijijẹ etọn tọn. E dọmọ: “Mì wẹnhùn: na azán [Jehovah, NW ] tọn sẹpọ, e na wá di dindọ̀n sọn Ganhunupo lọ dè.” (Isaia 13:6) Mọwẹ, nsọle-yinyin Babilọni tọn na lẹzun hùnwinwẹn he gọna awubla tọn. Etẹwutu? Na “azán Jehovah tọn” wutu, yèdọ azán lọ whenuena Jehovah na hẹn whẹdida ṣẹ do e ji.
5 Nalete, nawẹ e na yọnbasi gbọn dọ Babilọni na yin hinhẹn jẹ agbágbá? To whenuena ojlẹ Jehovah tọn na ehe na wá, tòdaho lọ na sọawuhia nado tin to hihọ́ glọ. To tintan whenu awhànfuntọ mẹgbeyantọ lọ lẹ dona diahi hẹ avùnlọyinu jọwamọ tọn lẹ he yin awuwlena gbọn Tọ̀sisa Euflate tọn dali, ehe nọ sà gbọn ṣẹnṣẹn tòdaho lọ tọn podọ he mẹ osin nọ yin anadena sọn nado gọ́ osinwhín hihọ́-basinamẹ tọn de mẹ podọ nado na sin-nùnù tòdaho lọ. Enẹgodo adó awepọ huhlọnnọ Babilọni tọn lọ, ehe taidi nuhe ma sọgan yọ́n dasá. Humọ, tòdaho lọ na gọ́ pete po núdùdù po. Owe lọ Daily Bible Illustrations dọ dọ Nabonidu—ahọlu he gbọngodo to Babilọni—“ko dovivẹnu sinsinyẹn nado bẹ awuwledainanu lọ lẹ pli do otò lọ mẹ, podọ eyin linlẹn etọn tindo dọ e tindo [núdùdù] he pemẹnu nado hẹn tòmẹnu etọn lẹ do ogbẹ̀ na owhe oko.”
6. Etẹwẹ na jọ to ajijimẹ to whenuena mẹgbeyinyan heyin dọdai etọn dọ do Babilọni ji na wá aimẹ?
6 Ṣigba, awusọhia sọgan klọ mẹ. Isaia dọmọ: “Enẹwutu wẹ alọ lẹpo na kúsẹ́, ayiha gbẹtọ lẹpo tọn na yọ́. Yé na dibu: awufiẹ po awubla po na hẹn yé: yé nasọ tin to awusinsinyẹn mẹ di yọnnu he to ajipanu: awu na ji mẹde do mẹde go; nukun yetọn nasọ taidi ozòlọ.” (Isaia 13:7, 8) To whenuena awhànpa awhàngbatọ lọ lẹ na yangbé tòdaho lọ tọn, vivomẹninọ tòmẹnu lọ lẹ tọn na lẹzun awufiẹsa sinsinyẹn to ajijimẹ taidi yọnnu he to ovi ji de tọn nkọtọn. Ahun yetọn lẹ na yọ́ na obu. Na huhlọn matindo wutu, alọ yetọn lẹ na kúsẹ́, bo ma na penugo nado yiavunlọ. Obu po awufiẹsa po na hẹn nukunmẹ yetọn lẹ taidi “ozòlọ.” Yé na pọ́n ode awetọ yetọn hlan po avòsisà po, bọ e na paṣa yé lehe tòdaho yetọn ehe sọgan jai do.
7. “Azán Jehovah tọn” tẹwẹ ja, podọ etẹwẹ kọdetọn etọn lẹ na yin na Babilọni?
7 Etomọṣo, e na jai janwẹ. Babilọni na pannukọn azán nulẹnjó tọn, “azán Jehovah tọn,” he na yin awufiẹsa tọn na taun tọn. Whẹdatọ nupojipetọ lọ na do homẹgble etọn hia bo na hẹn whẹdida he sọgbe wá tòmẹnu ylandonọ Babilọni tọn lẹ ji. Dọdai lọ dọmọ: “Doayi e go, azán [Jehovah, NW ] tọn ja, okà gbọn homẹgble po homẹfiọ zòzò po dali, nado hẹn aigba jẹvọ́: e nasọ gbà mẹylankan lẹ sudo sọn e mẹ. (Isaia 13:9) Nukundido Babilọni tọn dozín. E taidi dọ owhè, osùn, po sunwhlẹvu lẹ po doalọte nado na hinhọ́n. “Na sunwhlẹvu olọn tọn lẹ, podọ mlindopọ yetọn ma to na họ́n hinhọ́n yetọn: owhè na dozinvlu to tintọ́n yì etọn mẹ, osùn ma to na hẹn hinhọ́n etọn họnwun bà.”—Isaia 13:10.
8. Naegbọn Jehovah do degbe aijijẹ Babilọni tọn?
8 Naegbọn onú mọnkọtọn nado jọ do tòdaho goyitọ ehe go? Jehovah dọmọ: “Yẹn nasọ sayahẹ aihọn na ylankan yetọn wutu, podọ hẹ omẹ ylankan na ylando yetọn wutu; yẹn nasọ basi na goyiyi goyitọ lẹ tọn ni doalọte, bosọ hò sakla huhlọntọ lẹ tọn liai.” (Isaia 13:11) Kinkọ̀njẹgbonu homẹgble Jehovah tọn na yin yasanamẹ de na kanyinylan Babilọni tọn do omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ go. Aigba lọ blebu na jiya na ylanwiwa Babilọninu lẹ tọn wutu. Gbẹtọ goyitọ kanylantọ ehelẹ ma nasọ diọnukunsọ Jehovah to gbangba bà!
9. Etẹwẹ to tenọpọn Babilọni to azán whẹdida Jehovah tọn gbè?
9 Jehovah dọmọ: “Yẹn na basi na sunnu dopo ni họakuẹ hú sika, yèdọ sunnu dopo hú sika dagbedagbe Ofili tọn.” (Isaia 13:12) Mọwẹ, tòdaho lọ na jẹvọ́. Jehovah zindonukọn dọmọ: “Enẹwutu yẹn na whàn olọn, [aigba, NW] nasọ họ̀n sọn otẹn etọn mẹ, to homẹgble OKLUNỌ awhànpa lẹ tọn mẹ, podọ to azán homẹfiọ zòzò etọn gbè.” (Isaia 13:13) “Olọn” Babilọni tọn, yèdọ susugege yẹwhe po yẹwhe-yọnnu etọn lẹ po tọn, na yin whinwhàn, bo ma na penugo nado gọalọna tòdaho lọ to ojlẹ nuhudo etọn tọn mẹ. “Aigba” lọ, yèdọ Ahọluigba Babilọni tọn, na yin dide sọn otẹn etọn mẹ, bo na yin finflin taidi ahọluigba dai tọn de poun. “E na taidi agbànlin asi he yè to mọdona, podọ di lẹngbọ he gbẹtọ ma gọ̀kọ̀ na, yé nasọ lẹgọ omẹ dopodopo do omẹ etọn dè, omẹ dopodopo nado họnyi aigba ede tọn ji.” (Isaia 13:14) Godonọnamẹtọ tògodo tọn heyin Babilọni tọn lẹpo na gbẹ́ ẹ dai bo na họnyì, po todido po nado ze haṣinṣan yọyọ dai po huhlọn aihọn tọn he gbawhàn lọ po. To godomẹ Babilọni na tindo numimọ awufiẹsa tòdaho heyin awhàn etọn gbà tọn, yèdọ awufiẹsa he e yí do sayana mẹsusu devo lẹ to azán gigo etọn gbè tọn lẹ mẹ: “Mẹdepope he yè mọ wẹ yè na sọwhán lùntọ́n; mẹdepope he sọ hò ede hú yé ji na gbọn ohi dali jai. Yè na gbà ovi yetọn lẹ kija to nukun yetọn mẹ; yè na bẹ́ owhé yetọn, yè nasọ hẹn yọnnu yetọn lẹ gble.”—Isaia 13:15, 16.
Nuyizan Jiwheyẹwhe Tọn na Vasudo
10. Mẹnu lẹ wẹ Jehovah na yizan nado gbawhàn Babilọni tọn?
10 Huhlọn tẹwẹ Jehovah na yizan nado hẹn aijijẹ Babilọni tọn wá? Owhe 200 lẹ jẹnukọn, Jehovah do gblọndo lọ hia dọmọ: “Doayi e go, yẹn na ze [Medianu] lẹ fọ́n do yé ji, he ma na hò fataka pọ́n; eyin sika tọn sọ wẹ, yé ma na do homẹvivi do e go. Ogába yetọn ga na gbà dẹpẹmẹ yetọn lẹ kija; yé ma na walẹblanuna ovi he to ohò mẹ lẹ; nukun yetọn ma na pò yọpọ dote. Babilọni, gigo ahọludu lẹ tọn, whanpẹ yẹyi daho [Kaldeanu] lẹ tọn na taidi whenuena Jiwheyẹwhe sisẹ Sọdọmi po Gọmọla po liai.” (Isaia 13:17-19) Babilọni gigonọ na jai, podọ nuyizan Jehovah tọn nado hẹn ehe jọ na yin awhànpa otò dindẹn mẹ tọn lẹ, sọn otò he tin to osó Media tọn ji.a To godomẹ, Babilọni na jẹvọ́ kẹdẹdile tòdaho mawé tọn Sọdọmi po Gọmọla po basi do.—Gẹnẹsisi 13:13; 19:13, 24.
11, 12. (a) Nawẹ Media lẹzun huhlọn aihọn tọn gbọn? (b) Nuyiwa he paṣamẹ tẹwẹ dọdai lọ dọ gando awhànpa Media tọn lẹ go?
11 To azán Isaia tọn gbè, Media po Babilọni po tin to gandudomẹji Assilia tọn glọ. Nudi owhe kanweko dopo godo, to owhe 632 J.W.M., Media po Babilọni po kọ̀n awhànfuntọ yetọn lẹ dopọ bo yí huhlọn do dè Nineve sẹ̀ sọn tatọ-tònọ Assilia tọn ji. Ehe hùn aliho lọ dote na Babilọni nado lẹzun huhlọn aihọn tọn gángánsú lọ. Ayiha etọn ma mọ dọ Media na và emi sudo, to nudi owhe 100 to godo enẹ tọn! Be e mayin Jehovah Jiwheyẹwhe kẹdẹ wẹ sọgan dọ dọdai nujikudo tọn mọnkọtọn ya?
12 To whenuena e to azọ́nwanu etọn he e na yizan na vasudo dohia, Jehovah dọ dọ awhànpa Media tọn lẹ “ma na hò fataka pọ́n; eyin sika tọn sọ wẹ, yé ma na do homẹvivi do e go.” Nuyiwa ayidego tọn nankọ die na awhànfuntọ he awhànfunfun ko gbàtana lẹ! Weyọnẹntọ Biblu tọn lọ Albert Barnes dọmọ: “Na nugbo tọn, vude to awhànpa mẹgbeyantọ lẹ mẹ wẹ ma nọ yin nuyiwadeji gbọn todido ogblànnu tọn dali.” Be awhànpa Medianu lẹ tọn do Jehovah hia nado yin nugbonọ to whẹho ehe mẹ ya? Mọwẹ. Lẹnnupọndo zẹẹmẹ ehe heyin mimọ to The Bible-Work mẹ heyin kinkan gbọn J. Glentworth Butler dali ji he dọmọ: “To vogbingbọn mẹ na suhugan akọta he ko fùn awhàn pọ́n lẹ tọn, Medianu lẹ, podọ na taun tọn Pẹlsianu lẹ, ma yí nukun nuhọakuẹ-yinyin sọmọ tọn do pọ́n sika sọ awhàngbigba po gigo po gba.”b To pọndohlan ehe tọn mẹ, e mayin nupaṣamẹ de dọ to whenuena e dè Islaelivi lẹ sọn kanlinmọgbenu Babilọni tọn glọ, togán Pẹlsia tọn lọ Kilusi gọ̀ sika po núzinzan fataka tọn lẹ po he Nẹbukadnẹzali bẹ sọn tẹmpli Jelusalẹm tọn mẹ jó na yé.—Ẹzla 1:7-11.
13, 14. (a) Dile etlẹ yindọ yé ma tindo ojlo to ogblànnu mẹ, etẹwẹ awhànfuntọ Medianu po Pẹlsianu lẹ po tindo ojlo zogbe na? (b) Nawẹ Kilusi dùto aliglọnnamẹnu ayidego tọn he Babilọni tindo lẹ ji gbọn?
13 Dile etlẹ yindọ awhànfuntọ Medianu po Pẹlsianu lẹ po tọn tindo ojlo vude na ogblànnu, etomọṣo, yé tindo ojlo zogbe to onú devo mẹ. Yé ma nọ jlo dọ akọta depope ni jẹnukọnna yé to yindidi aihọn tọn mẹ gba. Humọ, Jehovah yí “dindọ̀n” do ahun yetọn lẹ mẹ. (Isaia 13:6) Gbọnmọ dali, po ogába ogàn tọn yetọn lẹ po—he sọgan yin yiyizan e mayin nado dè ogá kẹdẹ wẹ gba ṣigba nado hù bo gbidi kẹntọ awhànfuntọ lẹ tọn sudo, yèdọ ovivi onọ̀ Babilọni tọn lẹ—yé magbè nado gbawhàn Babilọni tọn.
14 Kilusi, nukọntọ awhànpa Mẹdo-Pẹlsia tọn, ma dibuna figángán Babilọni tọn gba. To zanmẹ 5/6 octobre 539 J.W.M. tọn, e degbè dọ Tọ̀sisa Euflate tọn ni yin anadena hlan fidevo. Dile osin lọ jẹ húhú ji, mẹgbeyantọ lọ lẹ tọ̀ pọwù biọ tòdaho lọ mẹ, bo to zọnlinzin gbọn osinwhín he osìn etọn hẹn yé jẹ asapada go mẹ. Yé jẹ tòmẹnu Babilọni tọn lẹ ji to ajiji mẹ, bọ Babilọni jai. (Daniẹli 5:30) Jehovah Jiwheyẹwhe gbọdo Isaia nado dọ dọdai nujijọ ehelẹ tọn, bo ma hẹnmẹ tindo ayihaawe depope dọ Ewọ wẹ to anadena whẹho lẹ.
15. Sọgodo tẹwẹ to tenọpọn Babilọni?
15 Nawẹ vasudo Babilọni tọn na sẹhundaga sọ? Dotoai hlan nulila Jehovah tọn dọmọ: “E ma to na yin otò gbedegbede bà, mọ yè ma sọ to na nọ̀ e mẹ bà sọn whẹndo de jẹ whẹndo de mẹ: mọ Alabi-nu lẹ ma to na gbá gòhọ to finẹ bà, mọ lẹngbọhọtọ lẹ ma to na doapó yetọn to finẹ bà. Ṣigba gbekanlin zungbómẹ tọn lẹ na mlọnai to finẹ; ohọ̀ yetọn lẹ na gọ́ na kanlin he blawu lẹ; ajànkusu lẹ wẹ na nọ nọ̀ finẹ, nuvóle lẹ na nọ dúwe to finẹ. Hávú lẹ wẹ na nọ dawhá to owhé yetọn he jẹvọ́ mẹ, avún fifiẹtọ lẹ to gbàgan dagbedagbe yetọn lẹ mẹ: ojlẹ etọn sẹpọ, yè ma to na dọ̀n azán etọn dite gba.” (Isaia 13:20-22) Vasudo mlẹnmlẹn wẹ na wá tòdaho lọ ji to godomẹ.
16. Jide tẹwẹ ninọmẹ he mẹ Babilọni tin te todin na mí?
16 Ehe ma jọ to owhe 539 J.W.M. tlolo gba. Ṣogan, to egbehe e họnwun hezeheze dọ nuhe Isaia dọ dọdai etọn gando Babilọni go lẹpo ko mọ hẹndi yí. Zẹẹmẹ-basitọ Biblu tọn dopo dọmọ: “Todin [Babilọni] ko yin, podọ ko lẹzun nọtẹn he jẹvọ́ mlẹnmlẹn de, bosọ yin okiti gbakija lẹ tọn, na owhe kanweko susu lẹ.” Enẹgodo e yidogọ dọmọ: “E vẹawu nado mọ nọtẹn ehe bo ma na flin lehe dọdai Isaia po Jẹlemia tọn lẹ po yin hinhẹndi na taun tọn do gba.” E họnwun dọ, gbẹtọ depope to azán Isaia tọn gbè ma sọgan ko dọ dọdai aijijẹ Babilọni tọn po vọjijẹ godomẹ tọn etọn po gba. To popolẹpo mẹ, aijijẹ Babilọni tọn jẹ alọ Medianu po Pẹlsianu lẹ po tọn mẹ jọ to nudi owhe 200 lẹ godo he Isaia kàn owe ehe! Podọ vọjijẹ godo tọn etọn wá to owhe kanweko lẹ godo. Be ehe ma hẹn yise mítọn lodo to Biblu mẹ taidi Ohó gbọdo Jiwheyẹwhe tọn ya? (2 Timoti 3:16) Humọ, to whenuena e yindọ Jehovah hẹn dọdai ojlẹ he wayi tọn lẹ di, mí sọgan tindo jide mlẹnmlẹn dọ dọdai Biblu tọn he ma ko yin hinhẹndi lẹ na yin hinhẹndi to ojlẹ sisọ Jiwheyẹwhe tọn mẹ.
‘Gbọjẹ sọn Awubla Towe Mẹ’
17, 18. Dona tẹlẹ wẹ awhàngbigba do Babilọni ji na hẹn wá na Islaeli?
17 Aijijẹ Babilọni tọn na yin kọgbọ de na Islaeli. E na zẹẹmẹdo tundote sọn kanlinmọgbenu po dotẹnmẹ hundote po nado lẹkọ wá Aigba Pagbe tọn lọ ji. Enẹwutu, Isaia dọ todin dọmọ: “OKLUNỌ na wà lẹblanuna Jakob, bo na vọ́ Islaeli dè, bo na sọ na otẹn yé to aigba yé lọsu tọn ji: jonọ lẹ na lẹzun dopo po yé po, yé nasọ joawuna owhé Jakob tọn. Gbẹtọ lẹ na yí yé, bo na hẹn yé wá otẹn yetọn mẹ: owhé Islaeli tọn nasọ tindo yé to aigba OKLUNỌ tọn ji, na devisunnu podọ na deviyọnnu: yé na yí do wlé mẹmẹglọ mẹhe yé yin mẹmẹglọ na lẹ; yé nasọ dugan do awusinyẹnnamẹtọ lẹ ji.” (Isaia 14:1, 2) Tofi “Jakob” dlẹnalọdo Islaeli blebu—yèdọ akọta 12 lọ lẹpo. Jehovah na do lẹblanu hia “Jakob” gbọn dotẹnmẹ jijodona akọta lọ nado lẹkọ wá whé dali. Fọtọ́n susu jonọ lẹ tọn na kọnawudopọ hẹ yé, he susu to yé mẹ na sẹ̀n Islaelivi lẹ taidi devizọnwatọ tẹmpli mẹ tọn lẹ. Islaelivi delẹ na tlẹ wá tindo aṣẹpipa do mẹwletọ yetọn dai tọn lẹ ji.c
18 Awufiẹsa kanlinmọgbenu ninọ tọn ma nasọ tin gbede ba. Kakatimọ, Jehovah na na omẹ etọn lẹ “gbọjẹ . . . sọn awubla [yetọn] mẹ, podọ sọn avòsisa [yetọn] mẹ, podọ sọn kanlinmọgbenu sinsinyẹn he mẹ yè hẹn [yé] sẹ̀n te.” (Isaia 14:3) To yinyin hinhẹn jẹ mẹdekannu sọn agbànpẹnmẹnu afanumẹ tọn sí, Islaeli ma nasọ jiya awubla po avòsisa tọn po na ninọ sinsẹ̀n-basitọ yẹwhe lalo tọn lẹ ṣẹnṣẹn bà. (Ẹzla 3:1; Isaia 32:18) To hodidọ do ehe ji mẹ, owe lọ Lands and Peoples of the Bible dọmọ: “Na Babilọninu lẹ yẹwhe yetọn lẹ yin onú dopolọ po yé lọsu po, na yẹwhe lọ lẹ tindo walọyizan ylankan he omẹ lọ lẹ lọsu tindo lẹpo. Bútọnọ, ahànnumúnọ, alẹ̀nọ wẹ yẹwhe lọ lẹ.” Lehe e yin kọgbọ nado họ̀ngán sọn lẹdo he yidò to sinsẹ̀n-bibasi mẹ mọnkọtọn mẹ do sọ!
19. Nuhudo etẹ tọn wẹ Islaeli tindo nado sọgan mọ jona Jehovah tọn yí, podọ etẹwẹ mí plọn sọn ehe mẹ?
19 Etomọṣo, lẹblanu Jehovah tọn biọ afọdide de. Omẹ etọn lẹ dona lẹnvọjọ sọn ylanwiwa yetọn, he hẹn Jiwheyẹwhe nado sayana yé sinsinyẹn lẹ mẹ. (Jẹlemia 3:25) Gbeyiyi tlọlọ, sọn ahun mẹ wá na hẹn jonamẹ Jehovah tọn wá. (Pọ́n Nẹhemia 9:6-37; Daniẹli 9:5.) Nunọwhinnusẹ́n dopolọ wẹ tin to egbehe. To whenuena e yindọ “omẹ de matin he ma waylando,” mímẹpo wẹ tindo nuhudo lẹblanu Jehovah tọn. (2 Otannugbo lẹ 6:36) Jehovah, Jiwheyẹwhe lẹblanunọ lọ, gbọn owanyi dali do basi oylọ na mí nado yigbe ylando mítọn lẹ tọn na ẹn, nado lẹnvọjọ, bo doalọte na afọdide ylanwiwa tọn depope, na mí nido sọgan yin azọ̀nhẹngbọna. (Deutelonomi 4:31; Isaia 1:18; Jakobu 5:16) Ehe ma nọ gọalọna mí nado vọ́ nukundagbe Jiwheyẹwhe tọn mọyi kẹdẹ gba ṣigba sọ nọ hẹn kọgbọ wá na mí ga.—Psalm 51:1; Howhinwhẹn lẹ 28:13; 2 Kọlintinu lẹ 2:7.
“Ohó Milomilo” de Sọta Babilọni
20, 21. Nawẹ otò he lẹdo Babilọni lẹ jaya to aijijẹ etọn whenu gbọn?
20 Hugan owhe 100 lẹ jẹnukọnna awusọhia Babilọni tọn taidi huhlọn aihọn tọn he diyin lọ, Isaia dọ dọdai nuyiwa aihọn tọn na aijijẹ etọn. To dọdai-liho, e degbè na Islaelivi he ko yin hinhẹn jẹ mẹdekannu sọn kanlinmọgbenu to e mẹ lẹ dọmọ: “Hiẹ na [dọ ohó milomilo de sọta ahọlu Babilọni tọn, NW] bo na dọmọ, Nawẹ awusinyẹnnamẹtọ doalọte dole! otò sika tọn doalọte? OKLUNỌ ko wẹ́n opò mẹylankan tọn, po ogànpò gándutọ lẹ tọn po. Mẹhe yí homẹgble do zinnudo omẹ madoalọte, mẹhe yí homẹfiọ do dugán do akọta lẹ ji, wẹ yè to homẹkẹndo, mẹdepope ma glọnali.” (Isaia 14:4-6) Babilọni ko wleawuna oyín de taidi awhàngbatọ de, kọgbidinamẹtọ he lilẹ́ mẹhe to mẹdekannu lẹ zun afanumẹ. Lehe e sọgbe pẹpẹ do sọ dọ aijijẹ etọn ni yin hùnwhẹ etọn basi po “ohó milomilo” po heyin didọ tlọlọ sọta hukan gandudu Babilọni tọn—he bẹjẹeji po Nẹbukadnẹzali po bo wá vivọnu po Nabonidu po Bẹlṣazali po—yèdọ mẹhe yin nukunmọnu tòdaho lọ tọn to gigozán etọn lẹ whenu!
21 Lehe aijijẹ etọn hẹn diọdo wá do sọ! “Aihọn lẹpo gbọjẹ, bosọ nabọẹ: yé sọ dabobo to hànjiji mẹ. Nugbo, atin kyple tọn jaya do oji we, [kedali-tin Lebanoni] tọn, dọmọ, Sọn whenuena hiẹ ko họ́jai atingbòtọ de ma wá dè we.” (Isaia 14:7, 8) Na gandutọ Babilọni tọn lẹ, ahọlu akọta he lẹdo e lẹ tọn taidi atin he na yín sinsán liai bo na yin yiyizan na lẹndai ahọlu lọ lẹ tọn. Ṣigba, enẹ lẹpo ko wá vivọnu. Gandudu Babilọni tọn ko wá vivọnu!
22. To aliho ohó milomilo tọn de mẹ, nawẹ Ṣeol gando aijijẹ hukan gandudu Babilọni tọn go gbọn?
22 Aijijẹ Babilọni tọn yin nupaṣamẹ sọmọ bọ yọ̀do lọsu yí nude wà: “[Ṣeol] sọn odò whàn na we nado pé we to gigọ̀ towe mẹ: e sọ whàngo na oṣiọ lẹ na we, yèdọ ogán aihọn tọn lẹpo; e ko ze ahọlu akọta lẹpo tọn tite sọn ofìn yetọn ji. Yé omẹ po na dọhó, bo na dọ hlan we, dọmọ, be hiẹ ko lẹzun madogánnọ di míwlẹ ga? Be hiẹ sọ taidi míwlẹ? Yé zlọ́n aṣọ́ towe do yọ̀do mẹ; po ogbè viọli towe lẹ tọn po: ovọ́n ko dlẹn do oglọ towe, owé sọ ṣinyọ́n we.” (Isaia 14:9-11) Dohia ohó milomilo huhlọnnọ nankọtọn die! E taidi dọ yọ̀do paa gbẹtọvi lẹ tọn na fọ́n ahọlu he kú jẹnukọnna hukan gandudu Babilọninu tọn lẹpo sọ́nku na yé nido sọgan dọnudo mẹhe ṣẹṣẹ wá lọ nkọtọn. Yé ṣàn gandutọ Babilọni tọn lọ kò, mẹhe ma tindo huhlọn ba, bo mlọnai to akánma ovọ́n lẹ tọn ji kakati nido yin akánma vẹ̀npẹ̀n akuẹgegenu tọn ji, mẹhe owé lẹ ṣinyọ́n kakati nido yin avọ̀ akuẹgegenu lẹ.
“Di Oṣiọ He Yè Zindai to Afọ Glọ”
23, 24. Goyiyi he zẹjlẹgo tẹwẹ ahọlu Babilọni tọn lẹ dohia?
23 Isaia zindonukọn to ohó milomilo lọ mẹ dọmọ: “Nawẹ hiẹ flẹ́ sọn olọn do, hiẹ [mẹhe to sisẹ́ visunnu afọnnu fuu tọn!, NW] Nawẹ yè sán we liai do, hiẹ he hẹn akọta lẹ zun madogannọ!” (Isaia 14:12) Goyiyi ṣejannabi tọn whàn ahọlu Babilọni tọn lẹ nado ze yedelẹ daga hugan mẹhe lẹdo yé lẹ. Taidi sunwhlẹvu he to sisẹ́ mlánmlán to afọnnu fuu to aga, yé yí huhlọn po aṣẹpipa po zan to aliho goyiyi tọn mẹ. Onú titengbe he hẹn goyiyi lọ wá wẹ awhàngbigba Nẹbukadnẹzali tọn do Jelusalẹm ji, yèdọ nuyiwa de he kọ̀n Assilianu lẹ ma penugo nado jẹ. Hogbe milomilo lọ do hukan gandudu goyitọ Babilọni tọn hia bo dọmọ: “Yẹn na hẹji yì olọn, yẹn na ze ofìn ṣie yì aga hú sunwhlẹvu Jiwheyẹwhe tọn lẹ: yẹn na sinai to aga oplitò gbẹtọ lẹ tọn ji, to agewaji dali. Yẹn na hẹji zẹ oji yìyì aslọ tọn go; yẹn na taidi Ganhunupo. (Isaia 14:13, 14) Be nudepope sọgan zẹ̀pá hugan ehe ya?
24 To Biblu mẹ ahọlu he wá sọn hukan whẹndo ahọlu Davidi tọn mẹ lẹ yin yiyijlẹdo sunwhlẹvu lẹ go. (Osọha lẹ 24:17) Bẹsọn Davidi ji kaka sọyi “sunwhlẹvu” enẹlẹ dugán sọn Osó Ziọni tọn ji. To whenuena Sọlọmọni gbá tẹmpli Jelusalẹm tọn pó godo, yinkọ Ziọni tọn wá nọtena tòdaho lọ pete. To alẹnu Osẹ́n tọn lọ glọ, e yin dandannu na Islaelivi sunnu lẹpo nado zingbejizọnlin yì Ziọni whlaatọ̀n to owhe dopo mẹ. Gbọnmọ dali, e lẹzun ‘osó opli tọn.’ Gbọn gbemima nado gbawhàn ahọlu Juda tọn lẹ bo dè yé sẹ̀ sọn osó enẹ ji dali, Nẹbukadnẹzali to linlẹn etọn dohia nado ze ede daga hú “sunwhlẹvu” enẹlẹ. E ma na gigo Jehovah na awhàngbigba etọn do yé ji gba. Kakatimọ, e gbọn goyiyi dali do ze ede do otẹn Jehovah tọn mẹ.
25, 26. Nawẹ hukan gandudu Babilọni tọn wá vivọnu winyandomẹ tọn gbọn?
25 Diọdo nankọtọn die tin to sẹdotẹnmẹ na hukan gandudu goyitọ Babilọni tọn! Babilọni ma yiaga hugan sunwhlẹvu Jiwheyẹwhe tọn lẹ to aliho depope mẹ gba. Kakatimọ, Jehovah dọmọ: “Yè na hẹn we jẹte do [ṣeol], hlan odògbo waji. Yé he mọ we lẹ, na pọ́n we tlíntlín, bo na lẹn towe tọn pọ́n, dọmọ, ehe lọ wẹ mẹhe hẹn aihọn sisọ, bosọ hẹn ahọludu whàn ginyànginyàn. Mẹhe hẹn aihọn zun zungbo, bosọ gbà otò etọn sudo; bo ma dè gàntọ etọn lẹ na yé ni yì owhé?” (Isaia 14:15-17) Hukan gandudu ojlo zogbenọ lọ na biọ Hadẹs mẹ, kẹdẹdi gbẹtọvi nkọtọn.
26 To whelọnu lo, fie wẹ huhlọn he gbawhàn ahọluduta lẹ tọn, he và aigba he nọ de sinsẹ́n tọ́n lọ sudo, bo hò tòdaho madosọha lẹ yí lọ te? Fie wẹ huhlọn aihọn tọn lọ he hẹn gbẹtọ lẹ zun kanlinmọ bo ma na dotẹnmẹ yé nado lẹkọwa whé gbede bà na nọ? Yèdọ, hukan gandudu Babilọni tọn ma tlẹ na tindo ṣiọdidi yẹyinọ de! Jehovah dọmọ: “Ahọlu akọta lẹpo tọn, yèdọ yé omẹ pó mlọnai to gigo mẹ, omẹ dopodopo to owhé ede tọn gbè. Ṣigba hiẹ wẹ yè ze yìngbe sọn oyọwhé towe kọ̀n di alà osùnú de, di avọ̀ yé he yè hù tọn, yé he yè sọhi lùntọ́n, he to tejẹ jei odò osé tọn mẹ; di oṣiọ he yè zíndai to afọ glọ. Yè ma na dì we po yé po dopọ, na hiẹ ko gbà aigba towe sudo, bosọ hù omẹ towe lẹ: okún mẹylankan lẹ tọn ma na diyín gbedegbede.” (Isaia 14:18-20) To aihọn hohowhenu tọn mẹ, winyandomẹnu de wẹ e yin na ahọlu de ma nado yin nina ṣiọdidi yẹyinọ de. Enẹwutu, etẹwẹ dogbọn hukan gandudu ahọlu Babilọni tọn dali? Nugbo wẹ dọ ahọlu dopodopo sọgan nọ yin nina ṣiọdidi gbégbigbò tọn, ṣigba ahọvi hukan gandudu ahọlu he wá sọn Nẹbukadnẹzali dè lẹ yin gbigbẹ́dai “di alà osùnú de.” E taidi dọ hukan gandudu lọ tọn yin zizedlan yọ̀do he ma tindo ohia de mẹ nkọtọn—taidi awhànfuntọ aigba tọn tata de he yin hùhù to awhàngbenu nkọtọn. Winyandomẹ nankọtọn die!
27. Aliho tẹ mẹ wẹ whẹndo sọgodo Babilọninu lẹ tọn jiya na nuṣiwa tọgbó yetọn lẹ tọn te?
27 Ohó milomilo lọ wá vivọnu po gbedide godo tọn lẹ po hlan Medianu po Pẹlsianu he gbàwhàn lẹ po dọmọ: “Mì wleawu otẹn hùhù tọn dai na ovi etọn lẹ, na ylankan otọ́ yetọn lẹ tọn wutu; na yé nikaa fọ́n, bo tindo aigba lọ, na yé nikaa yí tòdaho do gọ́ aihọn nukunmẹ. (Isaia 14:21) Aijijẹ Babilọni tọn na yin tẹgbẹ̀ tọn. Hukan gandudu Babilọni tọn na yin kúnsudona. E ma nasọ yin vivọ́ji ba. Whẹndo sọgodo Babilọninu lẹ tọn na jiya na “ylankan otọ́ yetọn lẹ tọn wutu.”
28. Etẹwẹ yin adọ̀ ylando ahọlu Babilọni tọn lẹ tọn, podọ etẹwẹ mí plọn sọn ehe mẹ?
28 Whẹdida heyin lilá sọta hukan gandudu Babilọni tọn wleawu nuplọnmẹ họakuẹ de tọn na mí. Adọ̀ ylando ahọlu Babilọni tọn lẹ tọn wẹ ojlo zogbe mapote yetọn. (Daniẹli 5:23) Ahun yetọn lẹ mẹ gọ́ po ojlo gandudu tọn po. Yé jlo nado dugán do mẹdevo lẹ ji. (Isaia 47:5, 6) Podọ yé nọ jlo gigo, he dona yin nina Jiwheyẹwhe sọn gbẹtọ lẹ si. (Osọhia 4:11) Avase de wẹ ehe yin na mẹdepope he tin to otẹn aṣẹpipa tọn mẹ—etlẹ yin to agun Klistiani tọn mẹ. Ojlo zogbe po goyiyi ṣejannabi tọn po yin walọ he Jehovah ma na kẹalọyi lẹ, vlavo to mẹdopodopo si kavi to akọta lẹ si.
29. Dohia etẹ tọn wẹ goyiyi po ojlo zogbe gandutọ Babilọni tọn lẹ tọn po yin?
29 Goyiyi gandutọ Babilọninu lẹ tọn yin dohia gbigbọ “yẹwhe owhenu ehe tọn,“ yèdọ Satani Lẹgba. (2 Kọlintinu lẹ 4:4) Ewọ lọsu tindo ojlo na huhlọn bo nọ jlo nado ze ede yiaga hugan Jehovah Jiwheyẹwhe. Dile whẹho lọ yin po ahọlu Babilọni tọn gọna mẹhe ji e gbawhàn te lẹ po do, ojlo ylankan Satani tọn ko dekọtọn do flumẹjijẹ po yajiji po mẹ na gbẹtọvi lẹpo.
30. Babilọni devo tẹwẹ yin nùdego to Biblu mẹ, podọ gbigbọ tẹwẹ e dohia?
30 Humọ, to owe Osọhia tọn mẹ, mí hia dogbọn Babilọni devo dali—yèdọ “Babilọni daho.” (Osọhia 18:2) Titobasinanu ehe, heyin ahọluigba aihọn sinsẹ̀n lalo tọn, ko sọ do gbigbọ goyiyi, kọgbidinamẹ, po kanyinylan tọn po hia. Taidi kọdetọn de, ewọ lọsu dona pannukọn “azán Jehovah tọn” bo na yin vivasudo to ojlẹ sisọ Jiwheyẹwhe tọn mẹ. (Isaia 13:6) Sọn 1919 gbọ́n wẹndomẹ lọ he dọmọ: ‘Babilọni Daho lọ họ́!’ ko yì lẹdo aihọn pé. (Osọhia 14:8) To whenuena e ma penugo nado hẹn omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ do kanlinmọgbenu, e tindo numimọ aijijẹ tọn. To madẹnmẹ e na yin vivasudo mlẹnmlẹn. Gando Babilọni hohowhenu tọn go, Jehovah degbè dọmọ: “Na ahọsu i kẹdẹdi azọ́n etọn; kẹdẹdi ehe ewọ ko wà lẹpo, wà hlan ẹn na ewọ ko yin saklanọ do OKLUNỌ go, do Omẹ Wiwe Islaeli tọn lọ go.” (Jẹlemia 50:29; Jakobu 2:13) Babilọni Daho lọ na mọ whẹdida dopolọ yí.
31. Etẹwẹ na jọ do Babilọni Daho lọ go to madẹnmẹ?
31 Enẹwutu, hodidọ Jehovah tọn he gbọngodo to dọdai he tin to owe Isaia tọn ehe mẹ ma gando Babilọni hohowhenu tọn kẹdẹ go gba ṣigba do Babilọni Daho lọ go ga: “Yẹn na fọ́n do yé ji . . . bosọ sán oyín Babilọni tọn sẹ̀, pipotọ, visunnu po yọnlọnvi po . . . Yẹn nasọ yí ì do basi nudido na ajinján, podọ na tándo osìn tọn: yẹn na yí akizà dindọ̀n tọn do zà ẹ.” (Isaia 14:22, 23) Gbakija vasudo Babilọni hohowhenu tọn do nuhe Jehovah na wà to madẹnmẹ hia gando Babilọni Daho lọ go. Lehe e yin homẹmiọnnamẹnu de na mẹhe yiwanna sinsẹ̀n-bibasi nugbo lẹ do sọ! Tulinamẹ nankọ die ma nado tẹnpọn bo na dotẹnmẹ nuyiwa Satani tọn lẹ heyin goyiyi, nsọle jijla, kavi kanyinylan nado wleawu to mí mẹ!
[Nudọnamẹ Odò Tọn]
a Yinkọ Medianu lẹ tọn kẹdẹ go wẹ Isaia donù, ṣigba akọta susu wẹ na kọngbedopọ nado tọ́n-awhàn Babilọni—yèdọ Media, Pẹlsia, Elami, po akọta kleun-kleun devo lẹ po. (Jẹlemia 50:9; 51:24, 27, 28) Akọta he sẹpọ lẹ nọ dlẹnalọdo Media po Pẹlsia po taidi ‘Medenu lọ.’ Humọ, to azán Isaia tọn gbè, Media wẹ yin huhlọn gángánsú lọ. Gandudu Kilusi tọn kẹdẹ glọ wẹ Pẹlsia lẹzun gángánsú te.
b Nalete, e taidi dọ Medianu po Pẹlsianu lẹ po wá wleawu na owanyi sinsinyẹn na adọkunnu bibẹpli to godo mẹ.—Ẹsteli 1:1-7.
c Di apajlẹ, Daniẹli yin dide taidi ahọluzọnwatọ daho de to Babilọni to gandudu Medianu po Pẹlsianu lẹ tọn po glọ. Podọ to nudi owhe 60 lẹ to godomẹ, Ẹsteli lẹzun ahọsi Ahọlu Ahasuelusi Pẹlsia tọn tọn, podọ Mọdekai lẹzun mẹhe bọdo togán Ahọluigba Pẹlsia tọn pete go.
[Yẹdide to weda 178]
Babilọni he jai lọ na lẹzun owhé na nudida gbẹ̀te zungbomẹ tọn lẹ
[Yẹdide to weda 186]
Taidi Babilọni hohowhenu tọn, Babilọni Daho lọ na lẹzun okiti gbakija lẹ tọn