Ko-Atọ́n-Nukun-Atọ̀n
Paladisi Yin Hinhẹngọwa!
1. Naegbọn sinsẹ̀n susu nọ tindo todido ogbẹ̀ to paladisi de mẹ tọn?
“OJLO vẹkuvẹku na paladisi yin dopo to nujlomẹ hugan lẹ mẹ he sọawuhia nado nọ yawu wá ayiha mẹ na gbẹtọvi lẹ. E sọgan yin dehe sinyẹn bo nọ yinuwadomẹji hú devo lẹ. Ojlo mọnkọtọn na paladisi nọ sọawuhia to adà gbẹzan sinsẹ̀n tọn lẹpo mẹ.” Mọwẹ Encyclopédie de la religion (Glẹnsigbe) dọ. Ojlo vẹkuvẹku mọnkọtọn yin onú jọwamọ tọn de, to whenuena e yindọ Biblu dọ na mí dọ gbẹzan gbẹtọ tọn bẹjẹeji to Paladisi mẹ—yèdọ jipa whanpẹnọ de he mẹ azọ̀n po okú po matin te. (Gẹnẹsisi 2:8-15) Abajọ bọ susu sinsẹ̀n aihọn mẹ tọn lẹ nọ tindo todido gbẹzan sọgodo to paladisi de mẹ tọn to aliho de mẹ kavi devo mẹ.
2. Fie wẹ mí sọgan mọ todido nugbo tọn na Paladisi sọgodo tọn te?
2 To adà Biblu tọn susu mẹ, mí sọgan hia dogbọn todido nugbo Paladisi sọgodo tọn dali. (Isaia 51:3) Di apajlẹ, apadewhe dọdai Isaia tọn heyin kinkandai to weta 35 mẹ basi zẹẹmẹ gando agbegbe zungbo tọn lẹ didiọ zun jipa whanpẹnọ lẹ po aigba he nọ de sinsẹ́n susu tọ́n po go. Nukuntọ́nnọ mọnú, unbọpẹnnọ dọho, podọ tókunọ sọgan sènú. To Paladisi dopagbe ehe mẹ, awubla kavi hùnwinwẹn ma na tin, ehe dohia dọ okú lọsu ma na tin ba. Opagbe jiawu nankọ die! Nawẹ ohó helẹ dona yin nukunnumọjẹemẹ gbọn? Be yé wleawu todido tọn na mí to egbehe ya? Dogbigbapọnna weta Isaia tọn ehe na wleawuna gblọndo kanbiọ helẹ tọn.
Aigba He Jẹvọ́ de Jaya
3. Sọgbe hẹ dọdai Isaia tọn, diọdo tẹwẹ na wá aigba lọ ji?
3 Dọdai gbọdo Isaia tọn gando Paladisi heyin hinhẹngọwa lọ go bẹjẹeji po hogbe helẹ po dọmọ: “Zungbo po aigba he to atò po na jaya na yé; ozùn na jaya, bosọ gbàsẹ́ di vounvoun lii. E na gbàsẹ́ susu, bosọ jaya, yèdọ ayajijẹ po ohàn po: yè nasọ yí gigo Lẹbanọni tọn na ẹn, yẹyi Kalmẹli po Ṣalọmi po tọn; yé na mọ gigo OKLUNỌ tọn, po yẹyi Jiwheyẹwhe mítọn tọn po.”—Isaia 35:1, 2.
4. Whetẹnu podọ aliho tẹ mẹ wẹ aigba Ju lẹ tọn lẹzun zungbo de te?
4 Isaia wlan ohó helẹ to nudi owhe 732 J.W.M. To owhe 125 delẹ godo, Babilọninu lẹ và Jelusalẹm sudo bọ omẹ Juda tọn lẹ yin bibẹ yì kanlinmọgbenu. Otò yetọn lẹzun nọtẹn gbọgbé, he jẹvọ́ de. (2 Ahọlu lẹ 25:8-11, 21-26) To aliho ehe mẹ avase Jehovah tọn he dọ dọ omẹ Islaeli tọn lẹ na yì kanlinmọgbenu eyin yé yin nugbo-madọtọ yin hinhẹndi. (Deutelonomi 28:15, 36, 37; 1 Ahọlu lẹ 9:6-8) To whenuena akọta Heblu tọn lẹzun kanlinmọ to aigba jonọ tọn de ji, ogle yetọn he nọ yin sinhúna ganji lẹ po atin sinsẹ́n lẹ po yin jijodo na owhe 70 bọ yé wá taidi zungbo de nkọ.—Isaia 64:10; Jẹlemia 4:23-27; 9:10-12.
5. (a) Nawẹ ninọmẹ he taidi paladisi yin hinhẹngọwa aigba lọ ji gbọn? (b) Linlẹn tẹ mẹ wẹ gbẹtọ lẹ “mọ gigo OKLUNỌ tọn” te?
5 Ṣigba, dọdai Isaia tọn dọ dọdai dọ aigba lọ ma na gbọgbé kakadoi gba. E na yin hinhẹnzun paladisi nujọnu tọn de. “Gigo Lẹbanọni tọn” podọ “yẹyi Kalmẹli po Ṣalọni po tọn” wẹ na yin nina ẹn.a Gbọnna? To kọlilẹ yetọn sọn kanlinmọgbenu godo, Ju lẹ penugo whladopo dogọ nado pọ̀ ogle yetọn bo húsinna ẹn, bọ aigba yetọn vọ́ lẹzun sinsẹ́nnọ susugege dile e te do dai. Jehovah kẹdẹ wẹ sọgan yin pipà na ehe tọn. Gbọn ojlo, godonọnamẹ, po dona etọn po dali wẹ Ju lẹ do sọgan duvivi ninọmẹ he taidi paladisi tọn mọnkọtọn. Gbẹtọ lẹ penugo nado mọ “gigo OKLUNỌ tọn, po yẹyi Jiwheyẹwhe [yetọn] tọn po” to whenuena yé mọ alọgọ Jehovah tọn to diọdo jiawu aigba yetọn tọn mẹ.
6. Hẹndi titengbe ohó Isaia tọn tẹwẹ yin mimọ?
6 Etomọṣo, to aigba Islaeli tọn heyin hinhẹngọwa lọ ji, ohó Isaia tọn lẹ mọ hẹndi yí to aliho nujọnu tọn devo mẹ. To gbigbọ-liho, Islaeli ko tin to ninọmẹ akú, taidi danfafa nkọtọn de mẹ na owhe susu. Sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke yin aliglọnna sinsinyẹn, to whenue kanlinmọ lọ lẹ tin to Babilọni. Tẹmpli de ma tin, agbà de ma tin, podọ yẹwhenọduta heyin tito-basina de ma tin. Avọ́sinsan egbesọegbesọ tọn lẹ doalọte. Todin, Isaia dọ dọdai diọdo de tọn. To gandudu sunnu mọnkọtọn lẹ taidi Zelubabẹli, Ẹzla, po Nẹhemia tọn po glọ, afọzedaitọ lẹ sọn whẹndo 12 Islaeli tọn lẹpo mẹ lẹkọwa Jelusalẹm, bo vọ́ tẹmpli lọ gbá, bosọ sẹ̀n Jehovah po awuvivo po. (Ẹzla 2:1, 2) Na nugbo tọn, Paladisi gbigbọmẹ tọn de wẹ ehe yin!
Yin Zohunhunnọ to Gbigbọmẹ
7, 8. Naegbọn Ju he tin to kanlinmọgbenu lẹ do tindo nuhudo pọndohlan dagbe tọn, podọ nawẹ ohó Isaia tọn lẹ wleawu tuli tọn na yé gbọn?
7 Hogbe Isaia weta 35 tọn lẹ hẹnmẹ jaya. Yẹwhegán lọ to sọgodo ayajẹnọ de lá na akọta he lẹnvọjọ lọ. Na nugbo tọn, e yí nujikudo po pọndohlan dagbe po do dọho. To owhe kanweko donu awe godo, to bẹjẹeji hẹngọwá yetọn tọn, Ju he tin to kanlinmọgbenu lẹ tindo nuhudo nujikudo po pọndohlan dagbe dopolọ tọn po. Jehovah dotuhomẹna yé to dọdai-liho, gbọn Isaia gblamẹ dọmọ: “Mì hẹn alọ madogánnọ sinyẹn, bosọ hẹn kligonu he ma sinyẹn dote. Mì dọ hlan yé he ayiha yetọn gọ́ na obu lẹ, dọ, mì wlekli, dọmọ, mì dibu blo: pọ́n, Jiwheyẹwhe mìtọn na wá po ahọsuyí po; ewọ na wá bo nasọ whlẹn mì.”—Isaia 35:3, 4.
8 Ojlẹ nuyiwa tọn de wẹ vivọnu kanlinmọgbenu-ninọ ojlẹ dindẹn tọn lọ yin. Ahọlu Kilusi Pẹlsia tọn, he Jehovah yizan nado yiahọsu to Babilọni ji, ko lá dọ sinsẹ̀n-bibasi Jehovah tọn na yin hinhẹngọwa Jelusalẹm. (2 Otannugbo lẹ 36:22, 23) Fọtọ́n susu whẹndo Heblunu lẹ tọn dona yin tito-basina nado sọgan zin gbejizọnlin owùnọ lọ sọn Babilọni yì Jelusalẹm. To whenuena yé jẹ dọ́n, yé dona gbá fininọ he pémẹnu lẹ bo wleawudai na azọngban pligidi lọ nado vọ́ tẹmpli lọ po tòdaho lọ po gbá. Na susu Ju lẹ tọn he tin to Babilọni, ehe lẹpo sọgan sọawuhia taidi nuhe sẹhundaga. Etomọṣo, ehe mayin ojlẹ lọ nado gbọjọ kavi dibu gba. Ju lọ lẹ dona hẹn ode awetọ yetọn lodo bo tindo jide to Jehovah mẹ. E na jide yé dọ yé na yin whinwhlẹngán.
9. Opagbe jiawu tẹwẹ yin zizedonukọnna Ju he lẹkọ ja whé lẹ?
9 Mẹhe yin tuntundote sọn kanlinmọgbenu to Babilọni lẹ na tindo whẹwhinwhẹ́n dagbe nado jaya, na sọgodo jiawu de wẹ to tenọpọn yé to kọlilẹ yetọn yì Jelusalẹm godo. Isaia dọ dọdai dọmọ: “Whenẹnu wẹ nukun nukuntọ́nnọ lẹ tọn na hùn, otó tókunọ lẹ tọn nasọ hùn. Whenẹnu wẹ pòtẹn na lọ́n di agbanlin, odẹ́ unbọpẹn tọn nasọ jihàn.”—Isaia 35:5, 6a.
10, 11. Na Ju he lẹkọ ja whé lẹ, naegbọn ohó Isaia tọn lẹ dona tindo zẹẹmẹ gbigbọmẹ tọn de na yé, podọ etẹwẹ yé zẹẹmẹdo?
10 Kunnudenu dohia dọ ninọmẹ gbigbọmẹ omẹ etọn lẹ tọn wẹ Jehovah tindo to ayiha mẹ. Yé ko yin yasana po kanlinmọgbenu-ninọ owhe 70 tọn po na atẹ̀ he yé ṣì dai wutu. Ṣogan, to mẹplọnlọ-didomẹgo etọn mẹ, Jehovah ma yí nukuntintọ́n, tókúkú, sẹ́kúkú, po unbọpẹn po do hò omẹ etọn lẹ gba. Enẹwutu, hinhẹn akọta Islaeli tọn gọwá otẹn etọn mẹ ma biọ hinhẹn madogán agbasa tọn lẹ gbọ̀ gba. Jehovah hẹn nuhe ko yin hinhẹnbú lẹ gọwá, yèdọ, agbasalilo gbigbọmẹ tọn.
11 Ju he lẹnvọjọ lẹ yin azọ̀nhẹngbọna to linlẹn lọ mẹ dọ yé vọ́ lẹnpọn dagbe gbigbọmẹ tọn yetọn mọyi—yèdọ numimọ gbigbọmẹ tọn po nugopipe yetọn nado sè, setonu, bo dọ ohó Jehovah tọn po. Yé wá yọ́n nuhudo yetọn nado dọnsẹpọ Jehovah pẹkipẹki. Gbọn walọdagbe yetọn dali, yé ‘dawhá jẹgbonu’ bo yí ayajẹ do pà Jiwheyẹwhe yetọn. Mẹhe yin ‘pòtẹnnọ’ dai lẹ lẹzun mẹhe apàpà zohunhun to sinsẹ̀n-bibasi Jehovah tọn mẹ tọn nọ sọ́. To yẹhiadonu-liho, e na “lọ́n di agbanlin.”
Jehovah Miọnhomẹna Omẹ Etọn Lẹ
12. Jẹ obá tẹ mẹ wẹ Jehovah na yí osin do dona aigba lọ te?
12 E na vẹawu nado pọ́n fie ma tindo osin hlan taidi paladisi de. Paladisi dowhenu tọn to Edẹni mẹ tindo osin susugege. (Gẹnẹsisi 2:10-14) Aigba heyin nina Islaeli sọ yin “aigba tándò osin tọn lẹ de, asisa lẹ tọn po osẹ́dò lẹ po, he to sisà jẹgbonu.” (Deutelonomi 8:7) To whelọnu lo, po gbesisọ po, Isaia dó opagbe homẹmiọnnamẹ tọn etọn dọmọ: “Osin na ví sọn zungbo mẹ jẹgbonu, po asisa po to ozùn mẹ. Aigba húhú na lẹzun tándò, aigba nugblanọ na zun tọ̀sisa: to aisintẹn dlagọni lẹ tọn mẹ, fie mẹdopodopo mlọnai te, wẹ ogbé na te dogọ ofán po owóko po.” (Isaia 35:6b, 7) To whenuena Islaelivi lẹ penukundo aigba lọ go whladopo dogọ, ogbé whanpẹnọ lẹ wẹ na wú do ofi jẹvọ́ he dlagọni lẹ disa te dai. Aigba húhú he gọ́ na afínfín na yin didiọ zun “ogbọ̀n” fie fánkan lẹ po tọ̀páma lẹ po nọ wú te.—Job 8:11.
13. Osin gbigbọmẹ tọn susugege tẹwẹ na tin-to-aimẹ na akọta heyin hinhẹngọwa lọ?
13 Nalete, osin nugbo gbigbọmẹ tọn lọ wẹ yin onú titengbe hugan lọ, he Ju he lẹkọ ja whé lẹ na duvivi etọn to gigọ́mẹ. Jehovah na wleawu oyọnẹn, tulinamẹ, po homẹmiọnnamẹ po tọn gbọn Ohó etọn gblamẹ. Humọ, sunnu mẹho nugbonọ lẹ po ahọvi lẹ po na tin “di otọ̀ osin tọn to ofi húhú.” (Isaia 32:1, 2) Na nugbo tọn mẹhe ze sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke daga lẹ, taidi Ẹzla, Hagai, Jeṣua, Nẹhemia, Zekalia, Zelubabẹli, na tin to ogbẹ̀ nado dekunnuna hẹndi dọdai Isaia tọn.—Ẹzla 5:1, 2; 7:6, 10; Nẹhemia 12:47.
“Aliho Walọwiwe Tọn”
14. Basi zẹẹmẹ gbejizọnlin-zinzin sọn Babilọni yì Jelusalẹm tọn.
14 Ṣigba, whẹpo Ju he tin to kanlinmọgbenu lọ lẹ nido sọgan duvivi ninọmẹ paladisi agbasa po gbigbọmẹ tọn mọnkọtọn lẹ po, yé dona basi gbejizọnlin gaa owùnọ sọn Babilọni yì Jelusalẹm. Aliho tlélé gbigbọn na zẹẹmẹdo gbejizọnlin nudi kilomẹtlu 800 tọn to aigba húhú klókló, he gbọgbé de ji. Aliho lọ he pọnte pẹvide na biọ gbejizọnlin kilomẹtlu 1 600 tọn lẹ bibasi. Depope to aliho awe lọ lẹ mẹ na zẹẹmẹdo osun lẹ yiyizan to ninọmẹ aimẹ tọn sinsinyẹn lẹ mẹ podọ to owù pipehẹ gbekanlin ylankan lẹ po gbẹtọ kanlinjọmẹ tọn lẹ po mẹ. Etomọṣo, mẹhe yí dọdai Isaia tọn sè lẹ ma hànú zẹjlẹgo gba. Etẹwutu?
15, 16. (a) Hihọ́ tẹwẹ Jehovah wleawu etọn na Ju nugbonọ lẹ to gbejizọnlin yetọn jei whé whenu? (b) Linlẹn devo tẹ mẹ wẹ Jehovah wleawu alihogbó hihọ́ tọn de na Ju lẹ te?
15 Jehovah dopagbe, gbọn Isaia gblamẹ dọmọ: “Aligbó dopo wẹ na tin to finẹ po aliho dopo po, yè nasọ nọ ylọ ẹ dọ aliho walọwiwe tọn; mawenọ de ma to na jugbọn finẹ; na ewọ na tin hẹ yé: ahisi ali lọ tọn, eyin yé tlẹ yin wunvinọ, yè ma to na buali etọn. Kinnikinni ma to na tin to finẹ; mọ kanlin mẹhùdùtọ de ma to na hẹ e ji, yè ma to na mọ ẹn to finẹ; ṣigba mẹfligọ lẹ wẹ na nọ zinzọnlin to finẹ.” (Isaia 35:8, 9) Jehovah ko fli omẹ etọn lẹ gọ! “Mẹfligọ” etọn lẹ wẹ yé yin, podọ e hẹn yé deji dọ e na basi hihọ́na yé to whenuena yé tin to aliho ji jei whé. Be aliho paa nujọnu tọn de yin dide tlọlọ sọn Babilọni yì Jelusalẹm wẹ ya? Lala, ṣigba jide tin na hihọ́-basinamẹ Jehovah tọn do omẹ etọn lẹ ji to gbejizọnlin yetọn whenu sọmọ bọ e taidi dọ alihogbó mọnkọtọn de ji wẹ yé tin te nkọ.—Yijlẹdo Psalm 91:1-16 go.
16 Ju lẹ sọ yin hihọ́-basina sọn owù gbigbọmẹ tọn lẹ mẹ ga. Alihogbó yẹhiadonu tọn lọ wẹ “Aliho Walọwiwe tọn.” Mẹhe ma tindo sisi na onú wiwe lẹ kavi yin mawé to gbigbọ-liho lẹ ma pegan nado zinzọnlin gbọn e ji gba. Mẹde ma to yé dín to aigba heyin hinhẹngọwa lọ ji gba. Mẹhe yin alọkẹyi lẹ nọ yin whinwhàn to aliho he sọgbe mẹ. Yé ma lẹkọ jei Juda po Jelusalẹm po to gbigbọ akọta zizedaga tọn mẹ kavi na yanwle alenu mẹdetiti tọn gba. Ju he onú gbigbọmẹ tọn nọ duahunmẹna lẹ yọnẹn dọ whẹwhinwhẹ́n titengbe lọ na kọlilẹ yetọn wẹ nado vọ́ sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke Jehovah tọn zedai to aigba lọ ji.—Ẹzla 1:1-3.
Omẹ Jehovah Tọn lẹ Jaya
17. Nawẹ dọdai Isaia tọn miọnhomẹna Ju nugbonọ lẹ to kanlinmọgbenu whenu gaa tọn yetọn mẹ gbọn?
17 Dọdai Isaia weta 35 tọn wá vivọnu po hogbe ayajẹ tọn po dọmọ: “Mẹfligọ OKLUNỌ tọn lẹ na lẹgọ, bo na wá Ziọni yé po ohàn po, ayajijẹ madopodo nasọ tin to ota yetọn: yé na mọ ayajijẹ po homẹhunhun po yí, nukunbibia po awubla po na họnyi.” (Isaia 35:10) Lehe zẹẹmẹ voovo dọdai ehe tọn na yin hinhẹndi do sọgan ko paṣa Ju he tin to kanlinmọgbenu lẹ he ko ganjẹ dọdai ehe go na homẹmiọnnamẹ po todido po to kanlinmọgbenu-ninọ yetọn whenu. Vlavo yé ma ko mọnukunnujẹ adà voovo dọdai lọ tọn lẹ mẹ gba. Etomọṣo, e họnwun hezeheze dọ yé na “lẹgọ, bo na wá Ziọni.”
18. Aliho tẹ mẹ wẹ awubla po hùnwinwẹn to Babilọni mẹ po yin tẹndiọna gbọn aglinjijẹ po ayajẹ po dali to aigba heyin hinhẹngọwa lọ ji te?
18 Enẹwutu, to 537 J.W.M., sunnu 50 000 (gọna afanumẹ he hugan 7 000) to pọmẹ po yọnnu lẹ po ovi lẹ po basi gbejizọnlin osun ẹnẹ tọn lọ lẹkọwa Jelusalẹm, po jide mlẹnmlẹn po to Jehovah mẹ. (Ẹzla 2:64, 65) To osun vude lẹ godo poun, agbà Jehovah tọn ko yin vivọgbá, taidi afọdide bẹjẹeji tọn de na vivọgbá tẹmpli lọ lọsu tọn. Dọdai he Isaia dọ to owhe 200 jẹnukọn mọ hẹndi yí. Awubla po hùnwinwẹn akọta lọ tọn po to whenuena yé tin to Babilọni yin tẹndiọna gbọn aglinjijẹ po ayajẹ po dali to aigba heyin hinhẹngọwa lọ ji. Jehovah ko hẹn opagbe etọn di. Paladisi—nujọnu tọn po gbigbọmẹ tọn po—ko yin hinhẹngọwa!
Jiji Akọta Yọyọ de Tọn
19. Naegbọn e dona yin didọ dọ hẹndi he tindo dogbó de poun wẹ dọdai Isaia tọn tindo to owhe kanweko ṣidopotọ J.W.M. mẹ?
19 Na nugbo tọn, to owhe kanweko ṣidopotọ J.W.M. mẹ, hẹndi Isaia weta 35 tọn tindo dogbó. Ninọmẹ paladisi tọn lọ he Ju he lẹkọwa whé lẹ duvivi etọn ma dẹn-to-aimẹ gba. To nukọnmẹ, nuplọnmẹ sinsẹ̀n lalo tọn po owanyi akọta tọn po hẹn sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke flú. Whladopo dogọ, Ju lẹ sọ vọ́ tindo numimọ awubla po hùnwinwẹn po tọn to gbigbọ-liho. To godo mẹ Jehovah gbẹ́ yé dai taidi omẹ etọn lẹ. (Matiu 21:43) Na tolivivẹ devo wutu, ayajijẹ yetọn ma dẹn-to-aimẹ gba. Ehe lẹpo dlẹnalọdo hẹndi yinukọn dogọ, he klohugan de gando Isaia weta 35 go.
20. Islaeli yọyọ tẹwẹ wá aimẹ to owhe kanweko tintan W.M. mẹ?
20 To ojlẹ sisọ Jehovah tọn mẹ, Islaeli devo, yèdọ gbigbọmẹ tọn de, wá aimẹ. (Galatianu lẹ 6:16) Jesu wleawuna dodonu lọ na jiji Islaeli yọyọ ehe tọn to devizọnwiwa aigba ji etọn tọn whenu. E hẹn sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke gọwá otẹn etọn mẹ, bọ dogbọn nuplọnmẹ etọn lẹ dali, osin ogbẹ̀ tọn jẹ sisà ji whladopo dogọ. E hẹnazọ̀ngbọna awutunọ lẹ, to agbasa-liho po gbigbọ-liho po. Awhá ayajẹ tọn de tọ́n yì dile wẹndagbe Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn yin lilá. Azán ṣinawe to okú po fọnsọnku etọn po godo, Jesu pagigona lọ ze agun Klistiani tọn dai, yèdọ Islaeli gbigbọmẹ tọn de he bẹ Ju lẹ po mẹdevo lẹ po hẹn heyin fifligọ gbọn hùnsọndai Jesu tọn dali, bo yin sọdodo ovi taidi visunnu Jiwheyẹwhe tọn po nọvisunnu Jesu tọn lẹ po, bosọ yin amisisadode gbọn gbigbọ wiwe dali.—Owalọ lẹ 2:1-4; Lomunu lẹ 8:16, 17; 1 Pita 1:18, 19.
21. Gando agun Klistiani owhe kanweko tintan whenu tọn go, nujijọ tẹlẹ wẹ sọgan yin pinpọnhlan taidi hẹndi de na adà dọdai Isaia tọn delẹ?
21 To whenuena e to wekan hlan hagbẹ Islaeli gbigbọmẹ tọn lẹ, apọsteli Paulu dlẹnalọdo ohó Isaia 35:3 mẹ tọn lẹ bo dọmọ: “Mì ze alọ he kuyẹ̀ daga, po kligonu he ma sinyẹn lẹ po.” (Heblu lẹ 12:12) To whelọnu lo, kunnudenu dohia dọ, to owhe kanweko tintan W.M. tọn mẹ, ohó Isaia weta 35 tọn lẹ mọ hẹndi yí. To linlẹn nujọnu tọn mẹ, Jesu po devi etọn lẹ po hùn nukun nukuntọ́nnọ lẹ tọn bọ tókunọ lẹ sọ sènú. Yé hẹn ‘pòtẹnnọ’ lẹ nado zinzọnlin podọ unbọpẹnnọ lẹ nado jẹ hodọ ji. (Matiu 9:32; 11:5; Luku 10:9) Na titengbe tọn, ahunjijlọnọ lẹ họngán sọn sinsẹ̀n lalo mẹ bo wá nado duvivi paladisi gbigbọmẹ tọn de to agun Klistiani tọn mẹ. (Isaia 52:11; 2 Kọlintinu lẹ 6:17) Taidi to whẹho Ju he lẹkọ sọn Babilọni lẹ tọn mẹ, mẹhe họngán helẹ mọdọ gbigbọ pọndohlan dagbe tọn, po adọgbigbo tọn po yin nujọnu.—Lomunu lẹ 12:11.
22. Nawẹ Klistiani ahunjijlọnọ, nugbo-dintọ ojlẹ egbezangbe tọn lẹ biọ kanlinmọgbenu Babilọni tọn mẹ gbọn?
22 Etẹwẹ dogbọn azán mítọn dali? Be dọdai Isaia tọn tindo hẹndi devo de he yin to gigọ́mẹ mlẹnmlẹn gando agun Klistiani tọn go to egbehe ya? Mọwẹ. To okú apọsteli lẹ tọn godo, sọha Klistiani yiamisisadode lẹ tọn depò tlala, bọ Klistiani lalo tọn lẹ, yèdọ “ogbé ylankan,” lẹ gọfla to aihọn lọ mẹ. (Matiu 13:36-43; Owalọ lẹ 20:30; 2 Pita 2:1-3) To owhe kanweko 19tọ lọ gblamẹ, to whenuena ahundoponọ lẹ tlẹ jẹ yedelẹ klandovo ji sọn Mẹylọhodotọklisti mẹ bo dín sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke, nukunnumọjẹnumẹ yetọn gbẹ́ yin hinhẹnflu po nuplọnmẹ he ma sọgbe hẹ Owe-wiwe lẹ po. To 1914, Jesu yin zizedo ofin ji taidi Ahọlu Mẹssia, ṣigba ojlẹ vude to enẹgodo, ninọmẹ lọ sọawuhia taidi dọ todido de ma tin na nugbo dintọ ahundoponọ ehelẹ nkọtọn. To hẹndi dọdai tọn mẹ, akọta lẹ ‘fùnawhàn hẹ yé bo gbawhàn yetọn,’ bọ vivẹnudido Klistiani ahundoponọ helẹ tọn nado dọyẹwheho wẹndagbe lọ tọn yin alọhẹndotena. Taidi kọdetọn de, yé yì kanlinmọgbenu Babilọni tọn mẹ.—Osọhia 11:7, 8.
23, 24. Aliho tẹlẹ mẹ wẹ ohó Isaia tọn lẹ mọ hẹndi yí to omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ ṣẹnṣẹn sọn 1919 gbọ́n te?
23 Ṣigba, onú lẹ diọ to 1919. Jehovah de omẹ etọn lẹ sọn kanlinmọgbenu. Yé jẹ nuplọnmẹ lalo tọn he ko hẹn sinsẹ̀n-bibasi yetọn flú dai lẹ gbẹdai ji. Taidi kọdetọn de, yé duvivi azọ̀nhẹngbọ tọn. Yé wá biọ paladisi gbigbọmẹ tọn de mẹ, ehe tlẹ zindonukọn nado to gbigbayipe lẹdo aihọn pé to egbehe. To linlẹn gbigbọmẹ tọn de mẹ, nukuntọ́nnọ lẹ to pinplọn nado mọnú podọ tókunọ lẹ, nado sènú—bo tin to aṣeji mlẹnmlẹn gando nuyiwa gbigbọ wiwe Jiwheyẹwhe tọn go, bosọ yọ́n nuhudo lọ nado dọnsẹpọ Jehovah pẹkipẹki to whepoponu. (1 Tẹsalonikanu lẹ 5:6; 2 Timoti 4:5) Na yé ma yin unbọpẹnnọ ba wutu, Klistiani nugbo lẹ tin to jejeji nado ‘dawhá jẹgbonu,’ bo lá nugbo Biblu tọn lẹ na mẹdevo lẹ. (Lomunu lẹ 1:15) Mẹhe yin madogánnọ, kavi ‘pòtẹnnọ’ to gbigbọ-liho dai lẹ, nọ do zohunhun po ayajẹ po hia todin. To yẹhiadonu-liho, yé penugo nado “lọ́n di agbanlin.”
24 Klistiani heyin hinhẹngọwa otẹn yetọn mẹ ehelẹ nọ zinzọnlin to “Aliho Walọwiwe tọn” ji. “Aliho” ehe, he nọ planmẹ sọn Babilọni Daho lọ mẹ biọ paladisi gbigbọmẹ tọn de mẹ, yin hunhundote na sinsẹ̀n-basitọ he wé to gbigbọ-liho lẹpo. (1 Pita 1:13-16) Yé sọgan ganjẹ Jehovah go na hihọ́-basinamẹ bo deji dọ Satani ma na gbawhàn to mẹgbeyinyan kanlinjọmẹ etọn tọn mẹ nado sukúndona sinsẹ̀n-bibasi nugbo gba. (1 Pita 5:8) Tolivẹtọ lẹ po mẹhe nọ yinuwa taidi gbekanlin ylankan mẹhùdùtọ lẹ po ma na yin dotẹnmẹ na nado hẹn mẹhe tin to aliho walọwiwe Jiwheyẹwhe tọn ji lẹ flú gba. (1 Kọlintinu lẹ 5:11) To lẹdo hihọ́ tọn ehe mẹ, mẹfligọ Jehovah tọn lẹ—yèdọ mẹyiamisisadode lẹ po “lẹngbọ devo” lẹ po—nọ mọ ayajẹ to Jiwheyẹwhe nugbo dopo lọ sinsẹ̀n mẹ.—Johanu 10:16.
25. Be hẹndi nujọnu tọn de na tin gando Isaia weta 35 go wẹ ya? Basi zẹẹmẹ.
25 Etẹwẹ dogbọn sọgodo dali? Be dọdai Isaia tọn na mọ hẹndi yí to aliho nujọnu tọn mẹ pọ́n gbede ya? Mọwẹ. Azọ̀nhẹngbọ azọ́njiawu tọn he Jesu po apọsteli etọn lẹ po basi to owhe kanweko tintan whenu do ojlo po nugopipe Jehovah tọn po hia nado hẹn azọ̀n mọnkọtọn lẹ gbọ̀ to adà he gblo de mẹ to sọgodo. Psalm heyin kinkan to gbọdo glọ lẹ dọho gando ogbẹ̀ madopodo to ninọmẹ jijọho tọn de mẹ to aigba ji go. (Psalm 37:9, 11, 29) Jesu dopagbe ogbẹ̀ to Paladisi mẹ tọn. (Luku 23:43) Sọn bẹjẹeji kakajẹ vivọnu etọn, Biblu wleawu todido tọn na paladisi nujọnu tọn de. To ojlẹ enẹ mẹ, nukuntọ́nnọ lẹ, tókunọ lẹ, sẹkunọ lẹ po unbọpẹnnọ lẹ po na yin azọ̀nhẹngbọna to agbasa-liho podọ kakadoi. Awubla po hùnwinwẹn po na busẹ. Na nugbo tọn ayajẹ na tin kakadoi, yèdọ doidoi.—Osọhia 7:9, 16, 17; 21:3, 4.
26. Nawẹ ohó Isaia tọn lẹ nọ hẹn Klistiani lẹ lodo to egbehe gbọn?
26 Dile Klistiani nugbo lẹ to tenọpọn hẹngọwá Paladisi yinukundomọ aigba ji tọn, yé tlẹ to vivi dona paladisi gbigbọmẹ tọn lọ tọn dù todin. Yé nọ yí pọndohlan dagbe do pehẹ whlepọn po nukunbibia lẹ po. Po jide he lodo po to Jehovah mẹ, yé nọ na tuli ode awetọ yetọn, bo nọ hodo avase he dọmọ: “Mì hẹn alọ madogánnọ sinyẹn, bosọ hẹn kligonu he ma sinyẹn dote. Mì dọ hlan yé he ayiha yetọn gọ́ na obu lẹ, dọ, mì wlekli, dọmọ, mì dibu blo.” Yé tindo jide mlẹnmlẹn to tudohomẹnamẹ dọdai lọ tọn mẹ dọmọ: “Pọ́n, Jiwheyẹwhe mìtọn na wá po ahọsuyí po; ewọ na wá bo nasọ whlẹn mì.”—Isaia 35:3, 4.
[Nudọnamẹ Odò Tọn]
a Owe-wiwe lẹ basi zẹẹmẹ Lẹbanọni hohowhenu tọn taidi aigba sinsẹ́nnọ de he tindo zungbo whanpẹnọ po kedali daho-daho lẹ po, he sọgan yin yiyijlẹdo Jipa Edẹni tọn go. (Psalm 29:5; 72:16; Ezekiẹli 28:11-13) Ṣalọni diyin na tọ̀sisa po zungbo atingbó etọn tọn lẹ po; Kalmẹli diyin na vẹngle, atin sinsẹ́n, po dòdòklidò heyin yẹyidogona gbọn vounvoun lẹ dali po.
[Yẹdide weda blebu ji tọn to weda 370]
[Yẹdide to weda 375]
Danfafa lẹ na lẹzun fie gọ́ na osin nọtẹn fánkan po amà tọ̀pá tọn lẹ po
[Yẹdide to weda 378]
Jesu hẹnazọ̀ngbọna awutunọ lẹ, to gbigbọ-liho podọ to agbasa-liho