Weta Fotọ̀n-nukun-dopo
Ahọlu Ahiditọ lọ lẹ Sẹpọ Vivọnu Yetọn
1, 2. Nawẹ mẹyinyọnẹn ahọlu agewaji tọn diọ to wẹkẹ-whàn awetọ godo gbọn?
TO NULẸNPỌNDO ninọmẹ tonudidọ États-Unis po Russie tọn po ji, tamẹnuplọnmẹtọ he sọ yin whenuho-kàntọ Flanse tọn lọ Alexis de Tocqueville wlan to 1835 dọmọ: “Dopo tindo mẹdekannujẹ taidi aliho titengbe lọ na nuyiwa; awetọ yin kanlinmọ. Aliho . . . yetọn [lẹ] gbọnvo na yede; etomọṣo, dopodopo yetọn sọawuhia nado yin oylọ-basina gbèdopo gbọn Huhlọn mayọnmọ delẹ dali nado tindo lẹndai jẹnukọn odaa aihọn tọn tọn lẹ to alọ etọn mẹ.” Nawẹ dọdai ehe yin nugbo to vivọnu Wẹkẹ-whàn II tọn gbọn? Whenuho-kàntọ J.M. Roberts wlan dọmọ: “Na nugbo tọn, to vivọnu Wẹkẹ-whàn awetọ tọn, lẹndai jẹnukọn aihọn tọn, sọawuhia to godo mẹ nado taidi nuhe yin gandudeji gbọn huhlọn gandudu daho tọn awe he gbọnvo pete lẹ dali, dopo sinai do nuhe ko yin Russie ji, bọ awetọ yin États-Unis d’Amérique.”
2 To Wẹkẹ-whàn awe lọ lẹ whenu, Allemagne ko yin kẹntọ tọ́ntlọngbọ́n ahọlu hùwaji tọn—Huhlọn Aihọn tọn heyin Anglo-Amérique tọn—podọ ko yí otẹn ahọlu agewaji tọn tọn. Ṣigba to Wẹkẹ-whàn II godo, akọta enẹ má. Whèyihọ Allemagne tọn kọngbedopọ hẹ ahọlu hùwaji tọn, bọ Whèzẹtẹn Allemagne tọn kọnawudopọ hẹ gandudu huhlọnnọ devo—yèdọ pipli akọta communisme tọn lẹ he Union soviétique yin nukọntọ na. Pipli, kavi gandudu tonudidọ tọn ehe, fọ́nṣite taidi ahọlu agewaji tọn, to nukundiọsọmẹ sinsinyẹn mẹ do gbẹdohẹmẹtọ Anglo-Amérique tọn ji. Podọ agbàwhinwhlẹn he tin to ahọlu awe lọ lẹ ṣẹnṣẹn lẹzun Awhàn Nuglọ tọn he dẹn-to-aimẹ sọn 1948 jẹ 1989. To ojlẹ he wayi mẹ, ahọlu agewaji Allemagne tọn ko “gbẹ́ alẹnu wiwe lọ dai.” (Daniẹli 11:28, 30) Nawẹ pipli communisme tọn sọgan yinuwa gando alẹnu lọ go gbọn?
KLISTIANI NUGBO LẸ DAHLI ṢIGBA GBAWHÀN
3, 4. Mẹnu lẹ wẹ “yí yinylan do wanu do alẹnu lọ go,” podọ haṣinṣan tẹwẹ yé ko tindo po ahọlu agewaji tọn po?
3 Angẹli Jiwheyẹwhe tọn dọmọ: “Mẹhunkọ he yí yinylan do wanu do alẹnu lọ go lẹ na yin hinhẹn flu gbọn ovlẹ lẹ dali [to alọ ahọlu agewaji tọn tọn mẹ].” Angẹli lọ yidogọ dọmọ: “Ṣigba mẹhe yọ́n Jiwheyẹwhe yetọn na yin huhlọnnọ, bosọ wà asúkanu lẹ. Podọ mẹplọntọ gbẹtọ lẹ tọn lẹ na nọ naplọn mẹsusu: ganṣo yé na [dahli, NW ] gbọn ohi dali podọ gbọn zòlọ dali, gbọn mẹmẹglọ dali podọ gbọn ogblàn dali, azán susu.”—Daniẹli 11:32, 33.
4 Mẹhe “yí yinylan do wanu do alẹnu lọ go lẹ” sọgan yin nukọntọ Mẹylọhodotọklisti tọn lẹ kẹdẹ, mẹhe sọalọakọ́n nado yin Klistiani lẹ ṣigba nuyiwa yetọn lẹ hẹn yinkọ Klistiani tọn flu. To owe etọn La religion en Union soviétique [Glẹnsigbe] mẹ, Walter Kolarz dọmọ: “[To wẹkẹ-whàn awetọ whenu] Gandudu Soviétique tọn tẹnpọn nado dín alọgọ agbasanu po godonọnamẹ Ṣọṣi lẹ tọn po nado yiavunlọ na otò lọ.” To awhàn lọ godo nukọntọ ṣọṣi tọn lẹ tẹnpọn nado hẹn họntọnjiji mọnkọtọn go, mahopọnna afọdide yise matindo to Jiwheyẹwhe mẹ tọn he huhlọn heyin ahọlu agewaji tọn lọ to zize. Gbọnmọ dali, Mẹylọhodotọklisti tọn lẹzun apadewhe aihọn ehe tọn hugan gbede pọ́n tọn—yèdọ awuhiọnu atẹṣiṣi tọn de to nukun Jehovah tọn lẹ mẹ.—Johanu 17:16; Jakobu 4:4.
5, 6. Mẹnu lẹ wẹ “mẹhe yọ́n Jiwheyẹwhe yetọn” lẹ, podọ etẹwẹ yin ninọmẹ yetọn to gandudu ahọlu agewaji tọn glọ?
5 Etẹwẹ dogbọn Klistiani jọnun lẹ—yèdọ “mẹhe yọ́n Jiwheyẹwhe yetọn” podọ ‘mẹhe tindo zinzin lẹ’ dali? Dile etlẹ yindọ yé “yin mẹmẹglọ hlan huhlọn daho lẹ” mlẹnmlẹn, Klistiani he tin to gandudu ahọlu agewaji tọn glọ lẹ mayin apadewhe aihọn ehe tọn gba. (Lomunu lẹ 13:1; Johanu 18:36) To yíyí sọwhiwhe do nọ yí “onú he yin Sesali tọn lẹ hlan Sesali,” yé sọ nọ yí “onú he . . . yin Jiwheyẹwhe tọn lẹ hlan Jiwheyẹwhe” ga. (Matiu 22:21) Na ehe tọn wutu, tenọgligo-hinhẹn yetọn yin avunnukundiọsọ.—2 Timoti 3:12.
6 Taidi kọdetọn de, Klistiani nugbo lẹ “dahli” bosọ ‘gbawhàn.’ Yé dahli to linlẹn lọ mẹ dọ yé jiya homẹkẹndomẹ kudaa-gbẹ̀daa tọn, delẹ tlẹ yin hùhù. Ṣigba yé gbawhàn to linlẹn lọ mẹ dọ suhugan yetọn yin nugbonọ. Yé gbawhàn aihọn tọn, kẹdẹdile Jesu basi do. (Johanu 16:33) Humọ, yé ma doalọtena yẹwhehodidọ gbede, yèdọ eyin yé tlẹ mọ yedelẹ to ganpamẹ kavi to opá yasanamẹ tọn lẹ mẹ. To mọwiwà mẹ, yé “naplọn mẹsusu.” Mahopọnna homẹkẹn to suhugan aigba heyin gandudeji gbọn ahọlu agewaji tọn dali, sọha Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn jideji. Na nugbonọ-yinyin ‘mẹhe tindo zinzin lẹ’ tọn wutu, adà gblodeji hugan gbede pọ́n tọn heyin “gbẹtọ susugege” lọ tọn de ko sọawuhia to aigba enẹlẹ ji.—Osọhia 7:9-14.
OMẸ JEHOVAH TỌN LẸ YIN KIKLỌWÉ
7. “Alọgọ pẹvi” tẹwẹ Klistiani mẹyiamisisadode he to gbẹ̀nọ to gandudu ahọlu agewaji tọn glọ lẹ mọyi?
7 “Whenuena yé [omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ na yin hinhẹn dahli], yé na yin omẹ yí alọgọ pẹvi de do gọalọna,” wẹ angẹli lọ dọ. (Daniẹli 11:34a) Awhàngbigba ahọlu hùwaji tọn to wẹkẹ-whàn awetọ mẹ ko dekọtọn do pọngbọ delẹ mẹ na Klistiani he to gbẹ̀nọ to ahọlu agbàwhlẹntọ lọ glọ lẹ. (Yijlẹdo Osọhia 12:15, 16 go.) Mọdopolọ, mẹhe yin homẹkẹndo gbọn ahọlu he bọdego dali lẹ tindo numimọ kọgbọ tọn sọn ojlẹ de mẹ jẹ devo mẹ. Dile Awhàn Nuglọ tọn to vivọnu wá, susu nukọntọ lẹ tọn wá mọnukunnujẹemẹ dọ Klistiani nugbonọ lẹ ma yin owùnu de gba bo gbọnmọ dali na yé mẹyinyọnẹn sọgbe hẹ osẹ́n. Humọ, alọgọ sọ wá sọn sọha wọ̀bliba gbẹtọ susugege lẹ tọn dè, mẹhe kẹalọyi yẹwhehodidọ nugbonọ mẹyiamisisadode lẹ tọn bo gọalọna yé.—Matiu 25:34-40.
8. Nawẹ mẹdelẹ “yí ovlẹ” do kọnawudopọ hẹ omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ gbọn?
8 E mayin mẹhe sọalọakọ́n nado tindo ojlo to Jiwheyẹwhe sinsẹ̀n mẹ to Awhàn Nuglọ tọn lọ whenu lẹpo wẹ tindo linlẹn dagbe gba. Angẹli lọ ko na avase dọmọ: “Mẹsusu na yí ovlẹ lẹ do kọ̀n yede dopọ hlan yé.” (Daniẹli 11:34b) Sọha he yinukunkẹ delẹ do ojlo hia to nugbo lọ mẹ ṣigba ma to jijlo nado basi klandowiwe hlan Jiwheyẹwhe gba. Ṣogan mẹdevo lẹ he sọawuhia nado kẹalọyi wẹndagbe lọ na taun tọn yin amẹ́ aṣẹpatọ lẹ tọn. Linlin de sọn aigba de ji hia dọmọ: “Delẹ to gbẹtọ owùnọ ehelẹ mẹ yin godonọtọ sinsinyẹn communisme tọn he ko lìn biọ titobasinanu Oklunọ tọn mẹ, basi dohia zohunhun sinsinyẹn tọn, podọ bo ko tlẹ yin dide do otẹn azọngban sinsẹ̀nzọn tọn lẹ mẹ.”
9. Naegbọn Jehovah do na dotẹnmẹ Klistiani nugbonọ delẹ nado “dahli” na amẹ́ lẹ wutu?
9 Angẹli lọ zindonukọn dọmọ: “Podọ vude sọn mẹplọntọ lẹ mẹ na [dahli, NW ], nado hẹn yé wé, podọ nado lẹ̀wé, podọ nado hẹn yé zun wiwé, yèdọ jẹ ojlẹ opodo lọ tọn: na e gbẹsọ tin na ojlẹ dide lọ.” (Daniẹli 11:35) Amẹ́ lọ lẹ hẹn nugbonọ delẹ nado jai jẹ alọ aṣẹpatọ lẹ tọn mẹ. Jehovah jotẹnna onú mọnkọtọn lẹ nado jọ nado klọ́ bo lẹ̀ omẹ etọn lẹ wé. Kẹdẹdile Jesu “plọn tonuse gbọn onú he mẹ e jiya te” do, mọdopolọ wẹ nugbonọ ehelẹ plọn akọ́ndonanu sọn whlepọn yise yetọn tọn mẹ do. (Heblu lẹ 5:8; Jakobu 1:2, 3; yijlẹdo Malaki 3:3 go.) Gbọnmọ dali yé yin ‘kiklọwé, yin lilẹ̀we, bo yin hinhẹn zun wiwé.’
10. Etẹwẹ hogbe lọ “jẹ ojlẹ opodo lọ tọn” zẹẹmẹdo?
10 Omẹ Jehovah tọn lẹ na tindo numimọ ahlidida po kiklọwé po tọn “jẹ ojlẹ opodo lọ tọn.” Na nugbo tọn, yé donukun nado yin homẹkẹndo kakajẹ vivọnu titonu ylankan ehe tọn. Ṣigba, omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ lilẹ̀we po hinhẹn zun wiwe po taidi kọdetọn mẹgbeyinyan lọ tọn sọn ahọlu agewaji tọn dè yin “na ojlẹ dide lọ.” Enẹwutu, to Daniẹli 11:35 mẹ, “ojlẹ opodo lọ tọn” dona gando vivọnu ojlẹ he yin nuhudo lọ tọn na omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ nado yin kiklọwé to whenuena yé to akọndona mẹgbeyinyan ahọlu agewaji tọn tọn. Kunnudenu dohia dọ ahlidida lọ wá vivọnu to ojlẹ dide Jehovah tọn mẹ.
AHỌLU LỌ HẸN EDE KLO
11. Etẹwẹ angẹli lọ dọ gando walọyizan ahọlu agewaji tọn dohlan nupojipetọ-yinyin Jehovah tọn go?
11 Gando ahọlu agewaji tọn go, angẹli lọ yidogọ dọmọ: “Podọ ahọlu lọ na nọ wà kẹdẹdi ojlo etọn; ewọ nasọ nọ ze ede daga, bosọ nọ hẹn ede klo to yẹwhe lẹpo ji [bo gbẹ́ nado kẹalọyi nupojipetọ-yinyin Jehovah tọn], bosọ nọ dọhó onú jawujawu lẹ tọn do Jiwheyẹwhe yẹwhe lẹ tọn go: ewọ nasọ mọ dagbe kaka homẹgble do yin hinhẹn lodo; na enẹ he yè dotana na yin wiwà. Mọ ewọ ma na hò yẹwhe otọ́ etọn lẹ tọn lẹ pọ́n gba, kavi nujlo yọnnu lẹ tọn, kavi hò yẹwhe depope pọ́n gba: na ewọ na hẹn ede klo to popo ji.”—Daniẹli 11:36, 37.
12, 13. (a) Aliho tẹmẹ wẹ ahọlu agewaji tọn gbẹ́ “yẹwhe otọ́ etọn lẹ tọn” dai te? (b) Mẹnu lẹ wẹ yin “yọnnu” lọ lẹ he ahọlu agewaji tọn ma hò “nujlo” yetọn pọ́n? (c) “Yẹwhe” tẹwẹ ahọlu agewaji tọn na gigo?
12 To hinhẹn hogbe dọdai tọn ehelẹ di, ahọlu agewaji tọn gbẹ́ “yẹwhe otọ́ etọn lẹ tọn” dai, taidi yẹwhe Atọ̀n-to-dopomẹ Mẹylọhodotọklisti tọn. Pipli communisme tọn ze yise matindo to Jiwheyẹwhe mẹ daga tlọlọ. Gbọnmọ dali ahọlu agewaji tọn hẹn ede zun yẹwhe de, ‘bo to ede hẹn klo do mẹlẹpo ji.’ To “nujlo yọnnu lẹ tọn” ma hopọn mẹ—aigba he yidò lẹ, taidi Agewaji Viêt-nam tọn—ahọlu lọ yinuwa “kẹdẹdi ojlo etọn.”
13 To nukọnzinzindo mẹ po dọdai lọ po, angẹli lọ dọmọ: “To azọ́nhọ̀ etọn mẹ wẹ ewọ na nọ gbògbéna yẹwhe agbóhomẹ lẹ tọn: podọ yẹwhe mẹhe otọ́ etọn lẹ ma yọnẹn de wẹ ewọ na yí sika, po fataka po do gbògbéna, po zannu họakuẹ lẹ po, po onú whanpẹnọ lẹ po.” (Daniẹli 11:38) Na nugbo tọn, ahọlu agewaji tọn ze jide etọn do lẹnunnuyọnẹn awhànfunfun egbezangbe tọn mẹ, yèdọ “yẹwhe agbóhomẹ lẹ tọn.” E dín whlẹngán gbọn “yẹwhe” ehe gblamẹ, bo nọ to adọkunnu susugege lẹ yí do to avọsán do agbà etọn ji.
14. Nawẹ ahọlu agewaji tọn yinuwa ‘po kọdetọn dagbe po’ gbọn?
14 “Ewọ nasọ zan hẹ agbó sinsinyẹn lẹ gbọn alọgọ yẹwhe jonọ de tọn dali; mẹhe ewọ na yigbena bo hẹn sudeji po gigo po: ewọ bo na hẹn yé nado dugán to mẹsusu ji, bo nasọ má aigba lọ na akuẹta de.” (Daniẹli 11:39) To jide tintindo to “yẹwhe jonọ” awhànfuntọ etọn tọn mẹ, ahọlu agewaji tọn yinuwa ‘po kọdetọn dagbe’ taun po, bo sọawuhia nado yin huhlọn awhànfunfun tọn he sẹhundaga de to ‘azán godo tọn lẹ mẹ.’ (2 Timoti 3:1) Mẹhe nọgodona linlẹn etọn lẹ yin ahọsuna po godonọnamẹ tonudidọ, akuẹzinzan, podọ to whedelẹnu awhànfunfun tọn po.
‘TA-SỌ́MẸ DE’ TO OJLẸ OPODO LỌ TỌN MẸ
15. Nawẹ ahọlu hùwaji tọn biọ nuyiwa ‘ta-sọ́mẹ’ tọn mẹ po ahọlu agewaji tọn po gbọn?
15 “To ojlẹ opodo lọ tọn ji wẹ ahọlu hùwaji tọn na sọta ewọ,” wẹ angẹli lọ dọ na Daniẹli. (Daniẹli 11:40a) Be ahọlu hùwaji tọn ko “sọta” ahọlu agewaji tọn to “ojlẹ opodo lọ tọn” whenu ya? (Daniẹli 12:4, 9) Na nugbo tọn, mọwẹ. To wẹkẹ-whàn tintan godo, gbemima jijọho yasanamẹ tọn heyin zizedo ahọlu agewaji tọn whenẹnu tọn ji—yèdọ Allemagne—na jide tọn yin ‘ta-sọ́mẹ de,’ yèdọ mẹwhinwhan ahọsu-yíyí tọn de. To awhàngbigba etọn godo to wẹkẹ-whàn awetọ mẹ, ahọlu hùwaji tọn wleawu awhànfunnu dobu adínọ lẹ do agbàwhlẹnhẹmẹtọ etọn ji bo basi tito gbẹdohẹmẹtọ awhànfunfun huhlọnnọ tọn de sọta ẹ, yèdọ Titobasinanu Gbemima Agewaji Ohù tọn (Organisation du traité de l’Atlantique Nord OTAN). Gando azọngban OTAN tọn go, whenuho-kàntọ Grande-Bretagne tọn de dọmọ: “Azọ́nwanu titengbe de wẹ e yin na ‘alọhẹndotena’ URSS, ehe yin pinpọnhlan todin taidi budonamẹnu tangan lọ na jijọho Europe tọn. Azọ́ndenamẹ etọn dẹn-to-aimẹ na owhe 40, bo yin tadona po kọdetọn dagbe mlẹnmlẹn po.” Dile owhe Awhàn Nuglọ tọn lẹ to yìyì, ‘ta-sọ́mẹ’ gbọn ahọlu hùwaji tọn dali bẹ yizan azọ́nwanu he yiaga amẹ́ tọn lẹ gọna mẹgbeyinyan ayiha wintinwintin po awhànfunfun tọn lẹ po hẹn.
16. Nawẹ ahọlu agewaji tọn yinuwa hlan ta-sọ́mẹ ahọlu hùwaji tọn gbọn?
16 Nawẹ ahọlu agewaji tọn yinuwa gbọn? “Ahọlu agewaji tọn na wá ewọ ji taidi jẹhọn ahìzì de, po kẹkẹ lẹ po, po osọ́nọ lẹ po, po ohún lẹ po; ewọ nasọ biọ otò lẹ lọ mẹ, bo na gọfla bo juwayi.” (Daniẹli 11:40b) Whenuho azán godo tọn lẹ tọn ko do hẹngblodeji ahọlu agewaji tọn hia. To wẹkẹ-whàn awetọ whenu, “ahọlu” nazi tọn lọ gọfla lẹdo dogbo etọn lẹ ji biọ aigba he lẹdo lẹ mẹ. To vivọnu awhàn enẹ lọ tọn, “ahọlu” mẹjẹmẹtẹnmẹ lọ wleawuna ahọluigba huhlọnnọ de. To Awhàn Nuglọ tọn whenu, ahọlu agewaji tọn hoavun hẹ agbàwhlẹnhẹmẹtọ etọn he to afọzedaitọ po gufọntọ po yin to Aflika, Asia, po Amérique Latine po. E dohomẹkẹn Klistiani nujọnu tọn lẹ, glọnalina yé—ṣigba ma doalọtena—nuwiwa yetọn lẹ, to alọ depope mẹ gba. Podọ mẹgbeyinyan awhànfunfun po tonudidọ etọn tọn lẹ po hẹn sọha aigba delẹ tọn wá anademẹ etọn glọ. Ehe pẹpẹ wẹ nuhe angẹli lọ ko dọdai dọmọ: “Ewọ na biọ aigba gigonọ lọ mẹ ga [ninọmẹ gbigbọmẹ omẹ Jehovah tọn lẹ tọn], otò susu na yin gòhunna.”—Daniẹli 11:41a.
17. Dogbo tẹlẹ wẹ tin to finẹ na gbigblodeji ahọlu agewaji tọn?
17 Etomọṣo, ahọlu agewaji tọn ma mọ awhàngbigba aihọn tọn yí gba. Angẹli lọ dọdai dọmọ: “Ehelẹ na yin whinwhlẹn sọn alọ etọn mẹ, Edọmi, po Moabi po, po nukọntọ ovi Amọni tọn lẹ tọn po.” (Daniẹli 11:41b) To ojlẹ hohowhenu tọn lẹ mẹ, Edọmi, Moabi, po Amọni po tin to gandutẹn ahọlu hùwaji Egipti tọn po ahọlu agewaji tọn Silia tọn lẹ po ji. To ojlẹ egbezangbe tọn lẹ mẹ yé nọtena akọta lẹ po titobasinanu lẹ po he ahọlu agewaji tọn ko tọ̀pọwu na ṣigba ma penugo nado hẹn yé wá aṣẹpipa etọn glọ.
EGIPTI MA HỌNGÁN GBA
18, 19. To aliho tẹlẹ mẹ wẹ ahọlu hùwaji tọn tindo numọtolanmẹ nuyiwadomẹji agbàwhlẹnhẹmẹtọ etọn tọn te?
18 Angẹli Jehovah tọn zindonukọn dọmọ: “Ewọ [ahọlu agewaji tọn] na dlẹn alọ etọn jẹgbonu ga do otò lẹ ji: podọ aigba Egipti tọn ma na họngán gba. Ṣigba ewọ na tindo huhlọn do adọkunnu sika tọn po fataka tọn po ji, podọ do onú họakuẹ Egipti tọn lẹpo ji: podọ Libianu lẹ po Etiopianu lẹ po na tin to afọdide etọn lẹ kọ̀n.” (Daniẹli 11:42, 43) Ahọlu hùwaji tọn lọsu, yèdọ “Egipti,” ma họngán sọn nugandomẹgo afọdide nuhẹngblo ahọlu agewaji tọn lẹ si gba. Di apajlẹ, ahọlu hùwaji tọn jiya awhànṣiṣi ayidego tọn de to Viêt-nam. Podọ etẹwẹ dogbọn “Libianu lẹ po Etiopianu lẹ po” dali? Kọmẹnu Egipti hohowhenu tọn ehelẹ sọgan nọtena akọta he, nado dọ ẹ to aliho dogbo aigba tọn liho, yin otò he sẹpọ “Egipti” egbezangbe tọn lẹ (ahọlu hùwaji tọn). To whedelẹnu, yé ko yin hodotọ—‘afọsu-afọsi’—ahọlu agewaji tọn.
19 Be ahọlu agewaji tọn ko dugán do ‘adọkunnu whiwhla Egipti tọn’ lẹ ji ya? Na nugbo tọn e ko tindo nuyiwadomẹji huhlọnnọ de do aliho he mẹ ahọlu hùwaji tọn ko yí adọkunnu akuẹzinzan etọn tọn lẹ zan te. Na obu agbàwhlẹnhẹmẹtọ etọn tọn wutu, ahọlu hùwaji tọn ko klán akuẹ susugege lẹ dai nado penukundo awhànpa, awhànfuntọ tọji tọn, po awhànfuntọ agahomẹ tọn he jẹ na ayidego lẹ po go. Jẹ obá ehe mẹ, ahọlu agewaji tọn ‘dugán,’ kavi deanana, lehe adọkun ahọlu hùwaji tọn na yin zinzan gbọn.
NUJIJLA GODO TỌN LỌ
20. Nawẹ angẹli lọ basi zẹẹmẹ nujijla godo tọn heyin ahọlu agewaji tọn gbọn?
20 Agbàwhinwhlẹn he tin to ahọlu agewaji tọn po ahọlu hùwaji tọn po ṣẹnṣẹn—vlavo to awhànfunfun, akuẹzinzan, kavi aliho devo mẹ—to sisẹpọ vivọnu etọn. To nudọnamẹ gigọ́ avunhiho he na wá lọ tọn didohia, angẹli Jehovah tọn dọmọ: “Linlin lẹ sọn whèzẹtẹnji podọ sọn agewaji na nọ dotukla ẹ [ahọlu agewaji tọn]: e nasọ jẹgbonu yì po homẹwlu daho po nado và podọ nado dopàna mẹsusu. Ewọ bo nasọ do gohọ họ̀nmẹ etọn tọn lẹ to ohù lẹ ṣẹnṣẹn to osó wiwe gigonọ lọ ji; ganṣo ewọ na wá jẹ opodo etọn, bọ mẹde ma nasọ gọalọna ẹn gba.”—Daniẹli 11:44, 45.
21. Etẹwẹ mí na gbẹ́ plọn dogbọn ahọlu agewaji tọn dali?
21 Po kinklan sọn Union soviétique go to décembre 1991 po, ahọlu agewaji tọn jiya aijijẹ sinsinyẹn de tọn. Mẹnu wẹ na yin ahọlu ehe to whenuena Daniẹli 11:44, 45 na yin hinhẹndi? Be e na yin yinyọnẹn taidi dopo to otò heyin apadewhe Union soviétique dai tọn lẹ ya? Kavi be e na diọ mẹyinyọnẹn etọn pete, dile e ko basi do na sọha ojlẹ delẹ tọn wayi wẹ ya? Be awuwiwlena awhànfunnu adínọ lẹ gbọn akọta devo lẹ dali na dekọtọn do agbàwhinwhlẹn awhànfunnu tọn mẹ bo na yinuwado mẹyinyọnẹn ahọlu enẹ tọn ji wẹ ya? Jujuyi ojlẹ lẹ tọn kẹdẹ wẹ na na gblọndo kanbiọ ehelẹ tọn. Nuyọnẹnnu wẹ e na yin na mí ma nado pàhodọ. To whenuena ahọlu agewaji tọn na bẹ nujijla etọn godo tọn jẹeji, hẹndi dọdai tọn na yin mimọ hezeheze gbọn mẹhe tindo wuntuntun Biblu tọn lẹpo dali.—Pọ́n “Ahọlu He Tin to Daniẹli Weta 11 mẹ Lẹ,” to weda 284.
22. Kanbiọ tẹlẹ wẹ fọndote dogbọn mẹgbeyinyan godo tọn gbọn ahọlu agewaji tọn dali?
22 Ṣigba, mí yọ́n afọdide he ahọlu agewaji tọn lọ na ze to madẹnmẹ. Yin whinwhàn gbọn linlin lẹ “sọn whèzẹtẹnji podọ sọn agewaji” dali, ewọ na wleawuna nujijla de ‘nado sọgan và mẹsusu sudo.’ Mẹnu lẹ wẹ nujijla ehe yin bibasi sọta? Podọ “linlin” tẹlẹ wẹ fọ́n mẹgbeyinyan mọnkọtọn dote?
YIN MAGBỌJẸNỌ GBỌN LINLIN TUKLADOMẸ TỌN LẸ DALI
23. (a) Nujijọ ayidego tọn tẹwẹ dona jọ jẹnukọnna Amagẹdọni? (b) Mẹnu lẹ wẹ “ahọlu he sọn whèzẹtẹn ja lẹ”?
23 Lẹnnupọndo nuhe owe Osọhia tọn tindo nado dọ dogbọn vivọnu Babilọni Daho lọ tọn dali, yèdọ ahọluigba aihọn sinsẹ̀n lalo tọn. Jẹnukọnna “awhàn azán daho Jiwheyẹwhe Ganhunupo tọn lọ,” heyin Amagẹdọni, kẹntọ daho sinsẹ̀n-bibasi nugbo tọn ehe wẹ “yè na yí miyọ́n do fiọ . . . mlẹnmlẹn.” (Osọhia 16:14, 16; 18:2-8) Vasudo etọn yin yẹdena gbọn ogò ṣidopotọ homẹgble Jiwheyẹwhe tọn túntúntún do tọ̀sisa yẹhiadonu Euflate tọn mẹ dali. Tọ̀sisa lọ hú na “yè nido jla aliho do na ahọlu he sọn whèzẹtẹn ja lẹ.” (Osọhia 16:12) Mẹnu wẹ ahọlu ehelẹ yin? Yé mayin mẹdevo de zẹ̀ Jehovah Jiwheyẹwhe po Jesu Klisti po go gba.—Yijlẹdo Isaia 41:2; 46:10, 11 go.
24. Nuyiwa Jehovah tọn tẹwẹ sọgan dotukla ahọlu agewaji tọn lọ?
24 Vasudo Babilọni Daho lọ tọn yin zẹẹmẹ basina hezeheze to owe Osọhia tọn mẹ, he dọmọ: ‘Azò ao he hiẹ mọ lẹ [ahọlu he to gandu to ojlẹ opodo tọn mẹ lẹ], po gbekanlin lọ [Plidopọ Akọta lẹ tọn] po, ehelẹ wẹ na gbẹwanna ayọdetọ lọ bo nasọ và ẹ sudo podọ hẹn ẹn jẹmẹ́, bo na dù adà etọn he tindo olàn lẹ bo nasọ yí miyọ́n do fiọ ẹ gbidigbidi.’ (Osọhia 17:16) Naegbọn gandutọ lẹ nado và Babilọni Daho sudo? Na ‘Jiwheyẹwhe ko yí do ahun yetọn lẹ mẹ nado hẹn linlẹn etọn di,’ wutu wẹ. (Osọhia 17:17) Ahọlu agewaji tọn tin to gandutọ ehelẹ mẹ. Nuhe e sè “sọn whèzẹtẹn ji” lẹ sọgan dlẹnalọdo nuyiwa Jehovah tọn, to whenuena e yí do ahun mẹ na nukọntọ gbẹtọvi lẹ tọn nado và ayọdetọ daho sinsẹ̀n tọn lọ sudo.
25. (a) Pọ̀wutọnamẹnu vonọtaun tẹwẹ ahọlu agewaji tọn tindo? (b) Fie wẹ ahọlu agewaji tọn “do gòhọ họ̀nmẹ etọn tọn lẹ” do?
25 Ṣigba pọ̀wutọnamẹ vonọtaun de tin na homẹgble ahọlu agewaji tọn. E na “do gòhọ họ̀nmẹ etọn tọn lẹ to ohù lẹ ṣẹnṣẹn to osó wiwe gigonọ lọ ji,” wẹ angẹli lọ dọ. To ojlẹ Daniẹli tọn mẹ, ohù daho hugan lọ wẹ Méditerranée podọ osó wiwe lọ wẹ Ziọni, he ko yin nọtẹn tẹmpli Jiwheyẹwhe tọn dai. Gbọnmọ dali, to hẹndi dọdai lọ tọn mẹ, ahọlu agewaji tọn he tin to homẹgble mẹ lọ basi nujijla de sọta omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ. To gbigbọ liho, nọtẹn he to ‘ohù daho lọ po osó wiwe lọ po ṣẹnṣẹn’ nọtena ninọmẹ gbigbọmẹ devizọnwatọ yiamisisadode Jehovah tọn lẹ tọn. Yé ko tọ́n sọn “ohù” gbẹtọvi he dẹn do Jiwheyẹwhe lẹ mẹ bo tindo todido nado dugán to Osó Ziọni olọn mẹ tọn ji hẹ Jesu Klisti.—Isaia 57:20; Heblu lẹ 12:22; Osọhia 14:1.
26. Dile e yin didohia gbọn dọdai Ezekiẹli tọn dali do, etẹwẹ sọgan ko yin dodonu linlin he “sọn agewaji” lọ lẹ tọn?
26 Ezekiẹli, he nọgbẹ̀ to ojlẹ dopolọ mẹ hẹ Daniẹli, sọ dọ dọdai mẹgbeyinyan de tọn do omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ ji to “azán lẹ godo.” E dọ dọ nukundiọsọmẹ lọ lẹ na yin finfọndote gbọn Gọgi Magọgi tọn dali, enẹ wẹ yin, gbọn Satani Lẹgba dali. (Ezekiẹli 38:14, 16) To yẹhiadonu liho, awà tẹ ji wẹ Gọgi wá sọn? Jehovah dọ, gbọn Ezekiẹli dali dọmọ: “Sọn adà agewaji petepete tọn lẹ ji.” (Ezekiẹli 38:15) Mahopọnna lehe mẹgbeyinyan ehe na ylanhùn do sọ, e ma na và omẹ Jehovah tọn lẹ sudo gba. Afọdide awhànfunfun tọn zize to adà Jehovah tọn mẹ nado sukúndona awhànpa Gọgi tọn lẹ wẹ na dekọtọn do mẹgbeyinyan ayidego tọn ehe mẹ. Nalete, Jehovah dọna Satani dọmọ: “Yẹn bo nasọ . . . yí omlẹn lẹ do alaka towe lẹ mẹ, yẹn bo nasọ hẹn we jẹgbonu wá.” “Yẹn bo nasọ . . . hẹn we nado hẹji sọn adà agewaji lẹ tọn petepete wá; yẹn nasọ hẹn we wá osó Islaeli tọn lẹ ji.” (Ezekiẹli 38:4; 39:2) Enẹwutu, linlin lọ lẹ “sọn agewaji” he gblehomẹ na ahọlu agewaji tọn lọ, dona wá sọn Jehovah dè. Ṣigba nuhe linlin lẹ “sọn whèzẹtẹn ji podọ sọn agewaji” na bẹhẹn to godo mẹ, Jiwheyẹwhe kẹdẹ wẹ sọgan yọnẹn po jujuyi ojlẹ lẹ tọn po.
27. (a) Naegbọn Gọgi nado yí do ahun mẹ na akọta lẹ, gọna ahọlu agewaji tọn, nado yangbé omẹ Jehovah tọn lẹ tọn? (b) Etẹwẹ na yin kọdetọn mẹgbeyinyan Gọgi tọn?
27 Na Gọgi tọn, e yí huhlọn lẹpo zan nado basi tito mẹgbeyinyan etọn tọn na kọdetọn dagbe tintindo “Islaeli Jiwheyẹwhe tọn’ mẹhe, to pọmẹ po “gbẹtọ susugege” heyin “lẹngbọ devo” lẹ tọn lọ po,” ma sọ yin apadewhe aihọn etọn tọn ba wutu. (Galatianu lẹ 6:16; Osọhia 7:9; Johanu 10:16; 17:15, 16; 1 Johanu 5:19) Gọgi yẹ́n-awọ̀nlín do “gbẹtọ he yè ṣinyan tọ́n sọn akọta lẹ mẹ . . ., he ko tindo kanlinpa po agbàn [gbigbọmẹ tọn] lẹ po.” (Ezekiẹli 38:12) Ninọmẹ gbigbọmẹ Klistiani tọn pinpọ́n taidi “otò he taidi gbetato” he sọgan yin awhàn etọn gbà po awubibọ po, Gọgi dovivẹnu gángánsu etọn tọn lẹpo nado de nuhe to aliglọn na ẹn ma nado dugán do gbẹtọvi lẹ ji mlẹnmlẹn ehe sẹ̀. Ṣigba e gboawupo. (Ezekiẹli 38:11, 18; 39:4) To whenuena ahọlu aigba ji tọn lẹ, gọna ahọlu agewaji tọn, yangbé omẹ Jehovah tọn lẹ tọn, yé ‘na yin kúnsudona.’
‘AHỌLU LỌ NA YIN KÚNSUDONA’
28. Etẹwẹ mí yọnẹn dogbọn sọgodo ahọlu agewaji tọn po ahọlu hùwaji tọn po dali?
28 Nujijla godo tọn heyin ahọlu agewaji tọn ma yin anadena sọta ahọlu hùwaji tọn gba. Enẹwutu, ahọlu agewaji tọn ma yin kúnsudona to alọ agbàwhlẹnhẹmẹtọ daho etọn tọn mẹ gba. Mọdopolọ, ahọlu hùwaji tọn ma yin vivasudo gbọn ahọlu agewaji tọn dali gba. Ahọlu hùwaji tọn yin vivasudo, “matin alọ [gbẹtọvi] tọn,” gbọn Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn dali.a (Daniẹli 8:25) Na nugbo tọn, to awhàn Amagẹdọni tọn whenu, ahọlu aigba ji tọn lẹpo wẹ na yin didesẹ gbọn Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn dali, podọ kunnudenu dohia dọ ehe wẹ yin nuhe na jọ do ahọlu agewaji tọn go. (Daniẹli 2:44) Daniẹli 11:44, 45 basi zẹẹmẹ nujijọ he na dekọtọn do awhànfunfun godo tọn enẹ mẹ. Abajọ “mẹde ma nasọ gọalọna ẹn” to whenuena ahọlu hùwaji tọn wá vivọnu etọn!
[Nudọnamẹ Odò Tọn]
a Pọ́n Weta 10 owe ehe tọn.
ETẸ GO WẸ HIẸ DOAYI?
• Nawẹ mẹyinyọnẹn ahọlu agewaji tọn diọ to wẹkẹ-whàn awetọ godo gbọn?
• Etẹwẹ na jọ to godo mẹ do ahọlu agewaji tọn po ahọlu hùwaji tọn po go?
• Nawẹ hiẹ ko mọaleyi sọn ayipipa dọdai Daniẹli tọn go dogbọn agbàwhinwhlẹn to ahọlu awe lọ lẹ ṣẹnṣẹn mẹ gbọn?
[Apotin/Yẹdide to weda 284]
AHỌLU HE TIN TO DANIẸLI WETA 11 MẸ LẸ
Ahọlu Ahọlu
Agewaji tọn Hùwaji tọn
Daniẹli 11:5 Séleucus I Nicator Ptolémée I
Daniẹli 11:6 Antiochus II Ptolémée II
(asi Laodice) (viyọnnu Belnike)
Daniẹli 11:7-9 Séleucus II Ptolémée III
Daniẹli 11:10-12 Antiochus III Ptolémée IV
Daniẹli 11:13-19 Antiochus III Ptolémée V
(viyọnnu Cléopâtre I tọn) Mẹnọmẹtẹnmẹ:
Mẹnọmẹtẹnmẹ lẹ: Ptolémée VI
Séleucus IV po
Antiochus IV po
Daniẹli 11:20 Augustus
Daniẹli 11:21-24 Tiberius
Daniẹli 11:25, 26 Aurélien Ahọsi Zénobie
Ahọluigba Lomu tọn jai
Daniẹli 11:27-30a Ahọluigba Allemagne Grande-Bretagne, bọ
tọn (Wẹkẹ-whàn I) Huhlọn Aihọn Anglo-
Amérique tọn bọdego
Daniẹli 11:30b, 31 Reich Atọ̀ntọ Hitler tọn Huhlọn Aihọn
(Wẹkẹ-whàn II) Anglo-Amérique tọn
Daniẹli 11:32-43 Pipli communisme tọn Huhlọn Aihọn
(Awhàn Nuglọ tọn) Anglo-Amérique tọn
Daniẹli 11:44, 45 Dehe ma ko tọ́ntab Huhlọn Aihọn
Anglo-Amérique tọn
[Nudọnamẹ Odò Tọn]
b Dọdai he to Daniẹli weta 11 mẹ ma dọ dọdai yinkọ gandudu tonudidọ tọn lẹ he na jẹ otẹn ahọlu agewaji tọn po ahọlu hùwaji tọn lẹ po mẹ to ojlẹ voovo lẹ mẹ gba. Mẹyinyọnẹn yetọn lẹ nọ yin yinyọnẹn to godo he nujijọ lọ lẹ jẹ jijọ ji kẹdẹ. Humọ, to whenuena e yindọ avunhiho lọ lẹ nọ wá aimẹ to aliho voovo debọdo-dego tọn mẹ, gblagbla ojlẹ matin awhànfunfun tọn lẹ tin—ahọlu dopo to gandu bọ awetọ gbọṣi madogánnọ-yinyin mẹ.
[Yẹdide to weda blebu ji to weda 271]
[Yẹdide to weda 279]
‘Ta-sọ́mẹ’ gbọn ahọlu hùwaji tọn dali bẹ yizan azọ́nwanu he yiaga amẹ́ tọn lẹ gọna mẹgbeyinyan ayiha wintinwintin po awhànfunfun tọn lẹ po hẹn