Weta Atọ́n
Yise Yetọn Lùn Whlepọn lọ Tọ́n
1. Etẹwẹ nọ yin numọtolanmẹ mẹsusu tọn gando mẹdezejo hlan Jiwheyẹwhe po otò yetọn po go?
BE MẸDEZEJO towe dona yin na Jiwheyẹwhe kavi na otò he mẹ hiẹ nọ nọ̀ ya? Mẹsusu na gblọn dọmọ, ‘Yẹn nọ na sisi he siso hlan awe lẹpo. Yẹn nọ basi sinsẹ̀n hlan Jiwheyẹwhe sọgbe hẹ nubiọtomẹsi sinsẹ̀n ṣie tọn lẹ; to ojlẹ dopolọ mẹ, yẹn dopà nugbonọ-yinyin tọn hlan otò ṣie.’
2. Nawẹ ahọlu Babilọni tọn yin sinsẹ̀nnọ bosọ yin gbẹtọ tonudọtọ de gbọn?
2 Vogbingbọn to mẹdezejo sinsẹ̀n tọn po nugbonọ-yinyin hlan otò mẹtọn po ṣẹnṣẹn sọgan taidi nuhe dózin to egbehe, ṣigba vogbingbọn mọnkọtọn de matin to Babilọni hohowhenu tọn mẹ gba. Na nugbo tọn, to ojlẹ delẹ mẹ tovi-yinyin po sinsẹ̀n-bibasi wiwe po nọ yin dindọnṣaka sọmọ bọ yé ma nọ tindo vogbingbọn depope. Weyọnẹntọ Charles F. Pfeiffer wlan dọmọ: “To Babilọni hohowhenu tọn mẹ, ahọlu nọ yinuwa taidi Yẹwhenọ Daho po togán po. E nọ basi avọ́sinsan lẹ bo nọ basi nudide do gbẹzan sinsẹ̀n mẹjidugando etọn lẹ tọn ji.”
3. Etẹwẹ dohia dọ sinsẹ̀nnọ taun de wẹ Nẹbukadnẹzali yin?
3 Lẹnnupọndo Ahọlu Nẹbukadnẹzali ji. Yinkọ etọn zẹẹmẹdo “Nẹbo E, Basi Hihọ́na Gudutọ Lọ!” Nẹbo wẹ yẹwhe nuyọnẹn po glepipọ tọn po heyin Babilọni tọn. Sinsẹ̀nnọ taun wẹ Nẹbukadnẹzali yin. Dile e yin ayidego jẹnukọn do, e gbá tẹmpli whanpẹnọ lẹ na yẹwhe voovo Babilọni tọn lẹ bo ze ede jo pete na Madọku, mẹhe e yí pipà awhàngbigba etọn tọn lẹ na.a E sọ taidi dọ Nẹbukadnẹzali ganjẹ dọṣẹdidọ go taun nado wleawuna tito awhànfunfun etọn tọn lẹ.—Ezekiẹli 21:18-23.
4. Basi zẹẹmẹ gbigbọ sinsẹ̀n Babilọni tọn.
4 Na nugbo tọn, gbigbọ sinsẹ̀n tọn gbayipe lẹdo Babilọni lẹpo. Tòdaho lọ doawagun to hugan tẹmpli 50, he mẹ yẹwhe po yẹwhe-yọnnu voovo lẹ po nọ yin sinsẹ̀n-basina te mẹ, gọna atọ̀n-to-dopomẹ Anu tọn (yẹwhe agahomẹ tọn), Enlil (yẹwhe aigba, jẹhọn, po oyújẹhọn po tọn), po Ea po (yẹwhe osìn tọn). Atọ̀n-to-dopomẹ devo yin bibasi sọn Sin mẹ (yẹwhe osun tọn), Shamash (yẹwhe owhè tọn), po Ishtar po (yẹwhe-yọnnu sinsẹ́n tọn). Nujijlẹ, afinyọnnuwiwa, po sunwhlẹvu pinpọn po yí adà titengbe de basi to sinsẹ̀n-bibasi Babilọni tọn mẹ.
5. Avùnnukundiọsọmẹ tẹwẹ lẹdo sinsẹ̀n Babilọni tọn ze dote na kanlinmọ Ju lẹ?
5 Ṣẹnṣẹn gbẹtọ he nọ basi sinsẹ̀n hlan yẹwhe susu lẹ tọn ninọ ze avùnnukundiọsọmẹ sẹhundaga donukọnna Juvi he tin to kanlinmọgbenu lẹ. Owhe kanweko lẹ jẹnukọn, Mose ko na avase Islaelivi lẹ dọ kọdetọn ylankan lẹ na tin eyin yé dè nado ṣiatẹ sọta Sẹ́nnamẹtọ Nupojipetọ lọ. Mose dọna yé dọmọ: “OKLUNỌ lọ na hẹn we wá, po ahọlu towe he hiẹ na ze do oji we lọ po jẹ akọta he hiẹ ma ko yọnẹn de dè, hiẹ kavi otọ́ towe lẹ ma gba; podọ finẹ yé na nọ sẹ̀n yẹwhe devo lẹ te, atin po zannu po.”—Deutelonomi 28:15, 36.
6. Naegbọn Babilọni ninọ do ze avùnnukundiọsọmẹ vonọtaun dote na Daniẹli, Hanania, Miṣaẹli, po Azalia po?
6 Todin Ju lẹ mọ yede to ninọmẹ enẹ pẹpẹ mẹ. Tenọgligo hinhẹn hlan Jehovah na vẹawu, titengbe na Daniẹli, Hanania, Miṣaẹli, po Azalia po. Na taun tọn Heblu ẹnẹ enẹlẹ ko yin didè nado mọ azọ́nplọnmẹ yí nado wà sinsẹ̀nzọn to gandudu mẹ. (Daniẹli 1:3-5) Flindọ yinkọ Babilọni tọn ko tlẹ yin dido na yé—Bẹlteṣazali, Ṣadlaki, Mẹṣaki, po Abẹdi-nẹgo po—vlavo nado yinuwado yé ji nado sọgbe hẹ lẹdo yọyọ yetọn.b Otẹn yiaga he mẹ sunnu ehelẹ tin te na hẹn gbigbẹ́ depope to adà yetọn mẹ nado basi sinsẹ̀n na yẹwhe aigba lọ tọn lẹ zun nuhe na yin yinyọnẹn lẹdope—bo tlẹ yin walọ agọjẹdomẹgo tọn.
BOṢIỌ SIKA TỌN DE FỌ́N BUDONAMẸ DOTE
7. (a) Basi zẹẹmẹ boṣiọ he yin zize dote gbọn Nẹbukadnẹzali dali lọ tọn. (b) Etẹwẹ yin lẹndai boṣiọ lọ tọn?
7 Kunnudenu dohia dọ to vivẹnudido mẹ nado hẹn pọninọ ahọluigba etọn tọn lodo, Nẹbukadnẹzali ze boṣiọ sika tọn de dai to danfafa Dula tọn ji. Tedidi etọn yin awagbà 60 (mẹtlu 27) podọ gbigblo etọn yin awagbà 6 (mẹtlu 2.7).c Mẹdelẹ yise dọ pòtin de poun, kavi atin daho titli de wẹ boṣiọ lọ yin. E sọgan ko tindo dodonu he yiaga tlala de to ehe ji boṣiọ gbẹtọ tọn nkọtọn de tin te vlavo he nọtena Nẹbukadnẹzali lọsu kavi yẹwhe Nẹbo tọn. Depope he whẹho lọ sọgan yin, boṣiọ he yiaga fiofio ehe yin yẹhiadonu Ahọluigba Babilọni tọn. Gbọnmọ dali, e yin zizedai nado yin mimọ bo yin sinsẹ̀n.—Daniẹli 3:1.
8. (a) Mẹnu lẹ wẹ yin yiylọ wá hùnwhẹ zedai boṣiọ lọ tọn tẹnmẹ, podọ etẹwẹ yin bibiọ to mẹhe wá lẹpo si nado wà? (b) Etẹwẹ na yin yasanamẹ lọ na gbigbẹ́ nado litai to nukọn boṣiọ lọ tọn?
8 Po gbesisọ po, Nẹbukadnẹzali basi tito hùnwhẹ nuzedai tọn de. E bẹ gbetahọlu lẹ, whépọntọ lẹ, togán lẹ, whẹ̀datọ lẹ, agbàngopọntọ lẹ, hónamẹtọ lẹ, sẹ́nyizantọ lẹ, po ogán gbetato etọn tọn lẹpo pli. Gànhútọ dè mìsèlú dọmọ: “Mì wẹ e yin gbedena hlan, mì gbẹtọ lẹ emi, akọta lẹ, po ogbè lẹ po, dọ ojlẹ he mẹ mì sè nudidọ afinván tọn, okète, ajalẹn, vángbèlelenọ, hànjinu okànnọ, hànjinu hihò, po hunkọ kànjinu lẹpo po tọn, mì ni ṣinyọ́n ai bo litaina boṣiọ sika tọn lọ he Nẹbukadnẹzali ahọlu ko ze daga: podọ mẹdepope he ma ṣinyọ́n ai bo litai wẹ yè na zedlan to ojlẹ dopolọ ji biọ gblagbla zohọ miyọ́n jiji de tọn mẹ.”—Daniẹli 3:2-6.
9. Etẹwẹ họnwun nado yin zẹẹmẹ taliliai to nukọn boṣiọ he Nẹbukadnẹzali ze dote tọn?
9 Mẹdelẹ yise dọ Nẹbukadnẹzali wẹ basi titona hùnwhẹ ehe nado tẹnpọn bo hẹn Ju lẹ po huhlọn po nado jogbe to sinsẹ̀n-bibasi Jehovah tọn yetọn mẹ. E taidi dọ whẹho lọ ma yin mọ gba, na kunnudenu dohia dọ ahọluzọnwatọ lẹ kẹdẹ wẹ yin yiylọ wá nujijọ lọ tẹnmẹ. Gbọnmọ dali, Ju he tin to finẹ lẹ kẹdẹ wẹ mẹhe to sinsẹ̀nzọnwa to otẹn gandudu tọn mẹ lẹ. Enẹwutu, e taidi dọ, taliai to boṣiọ lọ nukọn yin hùnwhẹ he lẹndai etọn yin nado na huhlọn pọninọ mẹhe to gandu lẹ tọn. Weyọnẹntọ John F. Walvoord doayi e go dọmọ: “Dohia ahọluzọnwatọ lẹ tọn mọnkọtọn to alọ de mẹ yin dohia homẹhunhun tọn na huhlọn ahọluigba Nẹbukadnẹzali tọn podọ to alọ devo mẹ e yin onú titengbe nado flin vodun he yé lẹndọ ewọ wẹ zọ́n bọ yé do tindo kọdetọn dagbe to awhàngbigba yetọn lẹ mẹ.”
DEVIZỌNWATỌ JEHOVAH TỌN LẸ GBẸ́ NADO JOGBE
10. Naegbọn mẹhe mayin Ju lẹ ma nado tindo nuhahun nado kẹalọyi gbedide Nẹbukadnẹzali tọn?
10 Mahopọnna mẹdezejo yetọn hlan yẹwhe nukundeji voovo lẹ, suhugan mẹhe pli to boṣiọ Nẹbukadnẹzali tọn nukọn lẹ ma na tindo nuhahun nado sẹ̀n ẹn gba. Weyọnẹntọ Biblu tọn dopo basi zẹẹmẹ dọmọ: “Yemẹpo wẹ jẹakọ hẹ boṣiọ lẹ sinsẹ̀n, podọ yẹwhe de sinsẹ̀n ma hẹnalọdotena yé nado wà hùnwhẹ devo tọn gba.” E zindonukọn dọmọ: “E tin to gbesisọmẹ hẹ pọndohlan he gbayipe boṣiọ-sẹ̀ntọ lẹ tọn dọ yẹwhe susu wẹ tin . . . podọ dọ e sọgbe nado basi hùnwhẹ yẹwhe mẹdevo depope kavi otò devo tọn.”
11. Naegbọn Ṣadlaki, Mẹṣaki, po Abẹdi-nẹgo po do gbẹ́ nado litai to nukọn boṣiọ lọ tọn?
11 Ṣigba, na Ju lẹ, whẹho he gbọnvo de wẹ e yin. Yé ko yin gbedena gbọn Jiwheyẹwhe yetọn, yèdọ Jehovah dali dọmọ: “Hiẹ ma na basi boṣiọ pipà de hlan dewe, kavi apajlẹ ojlẹmọ depope tọn he tin to olọn mẹ aga, kavi he tin to aigba mẹ todò, kavi he tin to otọ̀ mẹ to aigba glọ: hiẹ ma na dẹ́ dewe dodò hlan yé, kavi sẹ̀n yé gba: na yẹn OKLUNỌ Jiwheyẹwhe towe Jiwheyẹwhe awuwhàntọ de wẹ.” (Eksọdusi 20:4, 5) Enẹwutu, dile nuhiho bẹjẹeji bọ mẹhe pli lẹ dẹ́ yedelẹ to boṣiọ lọ nukọn, Heblu jọja atọ̀n lọ lẹ—yèdọ Ṣadlaki, Mẹṣaki, po Abẹdi-nẹgo po—gbọṣi ote.—Daniẹli 3:7.
12. Mẹslẹho tẹwẹ Kaldeanu delẹ hẹn wá Heblu atọ̀n lọ lẹ ji, podọ etẹwutu?
12 Gbigbẹ́ ahọluzọnwatọ atọ̀n Heblu lọ lẹ tọn nado basi sinsẹ̀n hlan boṣiọ lọ doadina Kaldeanu delẹ. Tlolo, yé dọnsẹpọ ahọlu lọ bo “hẹn mẹslẹho wá Ju lẹ ji.”d Yé ma tindo ojlo to zẹẹmẹ-bibasi mẹ gba. To jijlo dọ Heblu lọ lẹ ni yin yasana na nugbomadọ po agọjẹdomẹ po mẹ, mẹslẹtọ lọ lẹ dọmọ: “Ju delẹ tin mẹhe hiẹ ko dè do whẹho gbetato Babilọni tọn tọn lẹ ji, Ṣadlaki, Mẹṣaki, po Abẹdi-nẹgo po; ahọlu E, dawe helẹ, ma ko hò we pọ́n: yé ma to yẹwhe towe lẹ sẹ̀n gba, mọ ma sọ litaina boṣiọ sika tọn lọ he hiẹ ko ze daga.”—Daniẹli 3:8-12.
13, 14. Nawẹ Nẹbukadnẹzali yinuwa gando teninọ heyin zize gbọn Ṣadlaki, Mẹṣaki, po Abẹdi-nẹgo po go dali gbọn?
13 Lehe e na ko hẹn adi Nẹbukadnẹzali tọn jimiyọ́n do sọ dọ Heblu atọ̀n lọ lẹ ma setonu na gbedide etọn! E họnwun dọ e ma ko tindo kọdetọn dagbe nado diọ Ṣadlaki, Mẹṣaki, po Abẹdi-nẹgo po zun godonọtọ nugbonọ na Ahọluigba Babilọni tọn. Be e ma ko plọn yé to nuyọnẹn Kaldeanu lẹ tọn mẹ ya? Yèdọ, e tlẹ ko diọ yinkọ yetọn lẹ! Ṣigba eyin Nẹbukadnẹzali lẹndọ wepinplọn sisosiso na plọn aliho sinsẹ̀n-bibasi yọyọ tọn de yé kavi yinkọ yetọn lẹ didiọ na diọ gbẹtọ-yinyin yetọn lẹ, be nuṣiwa pete wẹ e basi. Ṣadlaki, Mẹṣaki, po Abẹdi-nẹgo po gbọṣi nugbonọ-yinyin mẹ taidi devizọnwatọ Jehovah tọn lẹ.
14 Nukun Ahọlu Nẹbukadnẹzali tọn bia. Tlolo, e ylọ Ṣadlaki, Mẹṣaki, po Abẹdi-nẹgo po pli. E kanse dọmọ: ‘Ṣadlaki, Mẹṣaki, po Abẹdi-nẹgo po E, be nugbonugbo wẹ, dọ mì ma to yẹwhe ṣie lẹ sẹ̀n, bo ma sọ to taliaina boṣiọ sika tọn he yẹn ze daga lọ ya?’ Matin ayihaawe Nẹbukadnẹzali yí hogbe ehelẹ zan po nupaṣamẹ sinsinyẹn po. To popolẹpo mẹ, e dona ko lẹn dọmọ, ‘Nawẹ sunnu atọ̀n he whèwhín ehelẹ na gbẹ́ gbedide he họnwun mọnkọtọn dai gbọn—yèdọ gbedide he bẹ yasanamẹ sinsinyẹn mọnkọtọn hẹn na mẹhe vẹtolina ẹn?’—Daniẹli 3:13, 14.
15, 16. Dotẹnmẹ hundote tẹwẹ Nẹbukadnẹzali na Heblu atọ̀n lọ lẹ?
15 Nẹbukadnẹzali to jijlo nado na Heblu atọ̀n lọ lẹ dotẹnmẹ devo. E dọmọ: “Dinvie eyin mìwlẹ yin awuwlenọ dọ to ojlẹ he ji mì sè nudidọ afinván lọ tọn, okète; ajalẹn, vángbèlélénọ, hànjinu okànnọ, po hànjinu hihò po, po hunkọ hánjinu lẹpo po tọn, mì ṣinyọ́n ai bo litaina boṣiọ he yẹn ko basi lọ, be dádó: ṣigba eyin mìwlẹ ma litaina, yè na ze mì dlan to ojlẹ dopolọ mẹ biọ gblagbla, zòhọ miyọ́n jiji de tọn mẹ; podọ mẹnu wẹ yẹwhe nẹ he na whlẹn mì sọn alọ ṣie lẹ mẹ?”—Daniẹli 3:15.
16 E họnwun dọ, nuplọnmẹ boṣiọ odlọ lọ mẹ tọn (heyin kinkandai to Daniẹli weta 2 mẹ) ma ko hẹn ayiha po ahun Nẹbukadnẹzali tọn po hòapà gba. Vlavo e ko wọnji hogbe ewọ lọsu titi tọn lẹ hlan Daniẹli dọmọ: “Jiwheyẹwhe towe wẹ Jiwheyẹwhe yẹwhe lẹ tọn, podọ Oklunọ ahọlu lẹ tọn.” (Daniẹli 2:47) Todin e taidi dọ Nẹbukadnẹzali to avunnukundiọsọ Jehovah, bo to didọ dọ Ewọ lọsu ma tlẹ sọgan whlẹn Heblu lẹ sọn yasanamẹ he to tenọpọn yé si gba.
17. Nawẹ Ṣadlaki, Mẹṣaki, po Abẹdi-nẹgo po yinuwa hlan nuzedonukọnnamẹ ahọlu lọ tọn gbọn?
17 Ṣadlaki, Mẹṣaki, po Abẹdi-nẹgo po ma dona vọ́ nulẹnpọn do whẹho lọ ji gba. Tlolo yé gblọn dọmọ: “Nẹbukadnẹzali E, míwlẹ ma tindo núwhèdo de nado gblọnna we to whẹho he mẹ gba. Doayi e go, Jiwheyẹwhe mítọn mẹhe míwlẹ to sinsẹ̀n tin sọgan nado whlẹn mí sọn zòhọ miyọ́n jiji lọ tọn mẹ; ewọ bo nasọ whlẹn mí sọn alọ towe mẹ, hiẹ ahọlu E. Ṣigba eyin lala, ahọlu E, e ni yin yinyọnẹn hlan we, dọ míwlẹ ma na sẹ̀n yẹwhe towe lẹ gba, mọ litaina boṣiọ sika tọn lọ he hiẹ ko ze daga gba.”—Daniẹli 3:16-18.
BIỌ ZÒHỌ MIYỌ́N JIJI TỌN LỌ MẸ!
18, 19. Etẹwẹ jọ̀ to whenuena Heblu atọ̀n lọ lẹ yin zizedlan zòhọ he to miyọ́n ji lọ mẹ?
18 Po adi po, Nẹbukadnẹzali degbè dọ devizọnwatọ etọn lẹ ni hẹn zòhọ miyọ́n tọn lọ hùnmiyọ́n whla ṣinawe hugan dehe e te. Enẹgodo e degbè na “omẹ huhlọnnọ delẹ” nado blá Ṣadlaki, Mẹṣaki, po Abẹdi-nẹgo po bo ze yé dlan “zòhọ miyọ́n jiji lọ tọn mẹ.” Yé hodo anademẹ ahọlu tọn lẹ, bo yìn Heblu atọ̀n, heyin bibla bosọ doaṣọ́ ganji lọ lẹ do miyọ́n mẹ—vlavo na yé nido yawu fiọ. Etomọṣo, godonọnamẹtọ nugbonọ Nẹbukadnẹzali tọn lọ lẹ lọsu wẹ yin mẹhe yin hùhù gbọn miyọ́n lọ dali.—Daniẹli 3:19-22.
19 Ṣigba nuhe paṣamẹ de to jijọ. Dile etlẹ yindọ Ṣadlaki, Mẹṣaki, po Abẹdi-nẹgo po tin to zòhọ he to miyọ́n jì de ṣẹnṣẹn, miyọ́n lọ ma to yé fiọ gba. Pọ́n lehe e na ko paṣa Nẹbukadnẹzali do sọ! Yé ko yin zize dlan miyọ́n he to jiji blẹblẹ de mẹ, bo yin bibla tánun-tánun, ṣigba yé gbẹ́ pò to ogbẹ̀. Etẹ nkọ, yé to dùdlú pé to miyọ́n lọ mẹ! Ṣigba Nẹbukadnẹzali doayi nudevo de go. E kanse devizọnwatọ yiaga họ̀nmẹ tọn etọn lẹ dọmọ: “Omẹ atọ̀n bibla ma wẹ mí zedlan biọ gblagbla miyọ́n lọ tọn mẹ?” Yé gblọn dọmọ: “Ahọlu E, nugbo wẹ.” Nẹbukadnẹzali dawhá dọmọ: “Pọ́n, yẹn mọ omẹ ẹnẹ túntún, zọnlinzin to gblagbla miyọ́n lọ tọn mẹ, yé ma sọ tindo awugble de; podọ mimọ mẹnẹtọ lọ tọn tin taidi visunnu yẹwhe lẹ tọn de.”—Daniẹli 3:23-25.
20, 21. (a) Etẹ go wẹ Nẹbukadnẹzali doayi dogbọn Ṣadlaki, Mẹṣaki, po Abẹdi-nẹgo po dali to whenuena yé tọ́n sọn zòhọ miyọ́n jiji tọn lọ mẹ? (b) Etẹwẹ Nẹbukadnẹzali yin hinhẹn po huhlọn po nado kẹalọyi?
20 Nẹbukadnẹzali dọnsẹpọ ohọ̀n zòhọ miyọ́n lọ tọn. “Ṣadlaki, Mẹṣaki, po Abẹdi-nẹgo po, mì devi Jiwheyẹwhe Gigogán tọn lẹ, mì jẹgbonu wá, bo wá file,” wẹ e dawhá dọ. Heblu atọ̀n lọ lẹ zinzọnlin tọ́n sọn gblagbla miyọ́n lọ tọn mẹ. Matin ayihaawe mẹlẹpo he mọ azọ́njiawu ehe—gọna gbetahọlu lẹ, whépọntọ lẹ, togán lẹ, po ogán gbetato tọn lẹpo po—wẹ yin pipaṣa tlala. Yèdọ, etlẹ taidi dọ sunnu jọja atọ̀n ehelẹ ma tlẹ ko biọ zòhọ de mẹ nkọtọn! Yé ma tlẹ lùn azọ̀wán, podọ oda ota yetọn tọn dopo tata ma tlẹ fiọ.—Daniẹli 3:26, 27.
21 Todin Ahọlu Nẹbukadnẹzali yin hinhẹn po huhlọn po nado kẹalọyi dọ Jehovah wẹ Jiwheyẹwhe Gigogán lọ. E lá dọmọ: “Donanọ Jiwheyẹwhe Ṣadlaki, Mẹṣaki, po Abẹdi-nẹgo po tọn yin, mẹhe ko do angẹli etọn lẹ hlan, bo whlẹn devi etọn he dotu to ewọ mẹ lẹ gán, bo ko diọ ohó ahọlu tọn lọ, bo ko sọ jo agbasa yetọn lẹ hlan, na yé ma nado sẹ̀n mọ ma sọ litaina yẹwhe depope, adavo Jiwheyẹwhe yetọn lọsu.” Enẹgodo, ahọlu lọ yí avase sinsinyẹn ehe dogọ dọmọ: “Yẹn sọ basi aṣẹ de, dọ gbẹtọ lẹpo, akọta, po ogbè po, he dọ onú depope jẹagọ do Jiwheyẹwhe Ṣadlaki, Mẹṣaki, po Abẹdi-nẹgo po tọn go, yè na sán do flinflin, owhé yetọn lẹ nasọ yin ogbóji de: na yẹwhe devo de matin he tin sọgan nado whlẹnmẹ kẹdẹdi ehe hunkọ wutu.” To ojlẹ enẹ mẹ, lẹblanulọkẹyi ahọluzọnwiwa tọn yin gigọ̀ jó na Heblu atọ̀n lọ lẹ ‘bọ yé yin zize daga to agbegbe Babilọni tọn mẹ.’—Daniẹli 3:28-30.
YISE PO WHLEPỌN PO TO EGBEHE
22. Nawẹ devizọnwatọ egbezangbe Jehovah tọn lẹ pannukọn ninọmẹ lẹ he taidi enẹ heyin Ṣadlaki, Mẹṣaki, po Abẹdi-nẹgo po tọn gbọn?
22 To egbehe, sinsẹ̀n-basitọ Jehovah tọn lẹ nọ pannukọn ninọmẹ lẹ he taidi enẹ he yin Ṣadlaki, Mẹṣaki, po Abẹdi-nẹgo po tọn. Nugbo wẹ dọ, omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ sọgan nọ mayin kanlinmọ lẹ to aliho paa mẹ. Ṣogan, Jesu dọ dọ hodotọ emitọn lẹ “mayin aihọn tọn” gba. (Johanu 17:14) Yé yin “jonọ” lẹ na yé ma nọ doalọ to aṣa, walọyizan, po nuyiwa he ma sọgbe hẹ Owe-wiwe heyin aihọn he lẹdo yé pé lẹ tọn po mẹ gba. Dile apọsteli Paulu wlan do, Klistiani lẹ ma dona yin “mẹkọndopọ hlan aihọn he.”—Lomunu lẹ 12:2.
23. Nawẹ Heblu atọ̀n lọ lẹ do tenọgligo hinhẹn hia gbọn, podọ nawẹ Klistiani lẹ to egbehe sọgan hodo apajlẹ yetọn gbọn?
23 Heblu atọ̀n lọ lẹ gbẹ́ nado yin kinkọndopọ hẹ titonu Babilọni tọn. Oplọn sisosiso to oyọnẹn Kaldeanu tọn mẹ ma tlẹ hẹn yé joagọyigodo gba. Yé ma sọgan yin linlẹndiọna gando teninọ yetọn to whẹho sinsẹ̀n-bibasi tọn mẹ go gba, podọ mẹdezejo yetọn yin hlan Jehovah. To egbehe Klistiani lẹ dona hẹn tenọgligo to aliho dopolọ mẹ. Winyan ma dona hù yé na yé gbọnvo na mẹhe tin to aihọn mẹ lẹ wutu gba. Na nugbo tọn, “aihọn sọ to juju jei po wantuntun etọn po.” (1 Johanu 2:17) Enẹwutu e na yin nuwiwa nulu tọn po ovọ́ po nado diọada sọgbe hẹ titonu he to kukujei ehe.
24. Nawẹ teninọ Klistiani nugbonọ lẹ tọn yin yiyijlẹdo enẹ heyin Heblu atọ̀n lọ lẹ tọn go gbọn?
24 Klistiani lẹ dona họ́ yede sọta wunmẹ boṣiọ sinsẹ̀n tọn lẹpo, gọna adà oklọ tọn lẹ.e (1 Johanu 5:21) Ṣadlaki, Mẹṣaki, po Abẹdi-nẹgo po to tonusise po sisi po mẹ nọte to boṣiọ sika tọn lọ nukọn, ṣigba yé yọnẹn dọ nado litaina ẹn hugan sisi didohia poun. Nuyiwa sinsẹ̀n-bibasi tọn de wẹ, podọ mahẹ tintindo to e mẹ na hẹn homẹgble Jehovah tọn wá. (Deutelonomi 5:8-10) John F. Walvoord wlan dọmọ: “Nuhe taidi nudọdo asia wẹ e yin, ṣigba na kanṣiṣa he tin to sinsẹ̀n po nugbonọ-yinyin na akọta po ṣẹnṣẹn wutu, e sọgan tindo linlẹn sinsẹ̀n tọn.” To egbehe, Klistiani nugbo lẹ lọsu nọ do teninọ mawhàngo dopolọ hia sọta boṣiọ sinsẹ̀n.
25. Nuplọnmẹ tẹwẹ hiẹ ko plọn sọn otàn nugbo gbẹzan tọn he yin Ṣadlaki, Mẹṣaki, po Abẹdi-nẹgo po tọn mẹ?
25 Kandai Biblu tọn heyin Ṣadlaki, Mẹṣaki, po Abẹdi-nẹgo po tọn wleawu apajlẹ yọn-na-yizan titengbe de na mẹhe magbè nado ze yede jó mlẹnmlẹn hlan Jehovah lẹpo. Kunnudenu dohia dọ apọsteli Paulu tindo Heblu atọ̀n ehelẹ to ayiha mẹ to whenuena e dọho gando mẹsusu he do yise hia lẹ go, gọna mẹhe “ṣizò huhlọn miyọ́n tọn” lẹ. (Heblu lẹ 11:33, 34) Jehovah na suahọ mẹhe hodo apajlẹ yise mọnkọtọn lẹpo. Heblu atọ̀n lọ lẹ yin whinwhlẹngan sọn zòhọ miyọ́n jiji tọn lọ mẹ, ṣigba mí sọgan tindo jide dọ e na fọ́n nugbonọ he hẹn ogbẹ̀ yetọn lẹ bu taidi tenọgligo hẹntọ lẹpo sọnku bo na dona yé po ogbẹ̀ mavọmavọ po. To adà awe lẹpo mẹ, Jehovah “to ayiha mẹwiwe etọn lẹ tọn hẹndote; e sọ to yé whlẹn sọn alọ mẹylankan lẹ tọn mẹ.”—Psalm 97:10.
[Nudọnamẹ Odò Tọn]
a Mẹdelẹ yise dọ Madọku, heyin pinpọnhlan nado yin dowatọ Ahọluigba Babilọni tọn, nọtena Nimlọdi he hẹn ede zun yẹwhe. Ṣigba, ehe ma sọgan yin didọ po jide po gba.
b “Bẹlteṣazali” zẹẹmẹdo “Basi Hihọ́na Ogbẹ̀ Ahọlu Tọn.” “Ṣadlaki” sọgan ko zẹẹmẹdo “Gbedide Aku tọn,” yèdọ yẹwhe-osun Sumérien tọn. Vlavo “Mẹṣaki” dlẹnalọdo yẹwhe Sumérien tọn de, podọ “Abẹdi-nẹgo” zẹẹmẹdo “Devizọnwatọ Nego tọn,” kavi Nẹbo.
c To dogbapọnna kiklo sẹhundaga boṣiọ lọ tọn, weyọnẹntọ Biblu tọn delẹ yise dọ e yin bibasi po atin po podọ to enẹgodo yin búbú gbọn sika dali.
d Hogbe Alamaiki tọn lọ he yin lilẹdogbedevomẹ nado yin “mẹsislẹ” zẹẹmẹdo nado ‘dù olàn’ mẹde tọn—nado dù i pọdọpọdọ nkọtọn, gbọn mẹnudidọ mẹhẹngble tọn dali.
e Di apajlẹ, Biblu yí adọ̀nọ po nukunkẹnnọ po jlẹ do boṣiọ sinsẹ̀n go.—Filippinu lẹ 3:18, 19; Kọlọsinu lẹ 3:5.
ETẸ GO WẸ HIẸ DOAYI?
• Naegbọn Ṣadlaki, Mẹṣaki, po Abẹdi-nẹgo po do gbẹ́ nado litai to boṣiọ he Nẹbukadnẹzali ze dote nukọn?
• Nawẹ Nẹbukadnẹzali yinuwa gando teninọ he Heblu atọ̀n lọ lẹ ze go gbọn?
• Nawẹ Jehovah suahọ Heblu atọ̀n lọ lẹ na yise yetọn gbọn?
• Etẹwẹ hiẹ ko plọn sọn ayidonugo nina hlan otàn nugbo gbẹzan Ṣadlaki, Mẹṣaki, po Abẹdi-nẹgo po tọn mẹ?
[Yẹdide to weda blebu ji to weda 68]
[Yẹdide lẹ to weda 70]
1. Atọ̀họ̀ tẹmpli tọn (ziggourat) to Babilọni
2. Tẹmpli Madọku tọn
3. Yẹdide owhlẹ go tọn he nọtena yẹwhe Madọku tọn lẹ (amiyọnwhé) podọ Nẹbo (adusiwhé) nọte to dlagọni lẹ ji
4. Boṣiọ pipà Nẹbukadnẹzali tọn, mẹhe diyin na azọ́n họgbigba etọn tọn lẹ
[Yẹdide to weda blebu ji to weda 76]
[Yẹdide to weda blebu ji to weda 78]