Weta Ṣidopo
Gòhunna Nudabla Atingbo lọ Tọn
1. Etẹwẹ jọ do Ahọlu Nẹbukadnẹzali go, he fọ́n kanbiọ tẹlẹ dote?
JEHOVAH na dotẹnmẹ Ahọlu Nẹbukadnẹzali nado lẹzun ogán aihọn tọn. Taidi ahọluigbagán Babilọni tọn, e tindo adọkun daho, asisa daho núdùdù tọn, họ̀nmẹ he sẹhundaga de—yèdọ nuhe e jlo to aliho adọkun tọn mẹ lẹpo. Ṣigba to ajijimẹ e jiya winyandomẹ tọn. To lilẹzun mẹhe tindo bẹwlu to apọ̀nmẹ, Nẹbukadnẹzali yinuwa taidi gbekanlin de! Yin yinyan sọn tafo ahọlu tọn ji po owhé gigonọ etọn tọn po mẹ, e nọ danji bo nọ dù ogbé taidi oyinsu de. Etẹwẹ hẹn nugbajẹmẹji ehe wá? Podọ naegbọn e dona gando mí go?—Yijlẹdo Job 12:17-19; Yẹwhehodọtọ 6:1, 2 go.
AHỌLU LỌ PAGIGONA GIGOGÁN LỌ
2, 3. Numimọ etẹ tọn wẹ ahọlu Babilọni tọn jlo dọ mẹjidugando emitọn lẹ ni tindo, podọ nukun tẹwẹ e yí do pọ́n Jiwheyẹwhe Gigogán lọ?
2 Tlolo to godo he e mọ pọngbọ yí sọn aijijẹ apọ̀nmẹ tọn pete enẹ mẹ, Nẹbukadnẹzali yí owẹ̀n ayidego tọn de hlan fidugante etọn lẹpo mẹ gando nuhe ko jọ̀ go. Jehovah gbọdo yẹwhegan Daniẹli nado sẹ̀ kandai he sọgbe gando nujijọ ehelẹ go do. E bẹjẹeji po hogbe ehelẹ po: “Nẹbukadnẹzali ahọlu lọ, hlan gbẹtọ lẹpo, akọta lẹ, po ogbè lẹ po, he nọ nọ̀ aigba lẹpo mẹ; jijọho ni yin jideji hlan mì. E ko sọawuhia dagbe hlan mi nado do ohia lẹ po awujinu lẹ po hia he Jiwheyẹwhe Gigogán ko wà hlan dali ṣie. Nawẹ ohia etọn lẹ yin kiklo sọ! Podọ nawẹ awujinu etọn lẹ yin hlọnhlọnnọ sọ! ahọludu etọn wẹ ahọludu madopodo de, podọ ahọluigba etọn sọn whẹndo mẹ jẹ whẹndo mẹ wẹ.”—Daniẹli 4:1-3.
3 Mẹjidugando Nẹbukadnẹzali tọn lẹ “nọ nọ̀ aigba lẹpo mẹ”—ahọluigba etọn bẹ suhugan aigba he kandai Biblu tọn dọho gando e go hẹn. Ahọlu lọ dọ gando Jiwheyẹwhe Daniẹli tọn go dọmọ: “Ahọludu etọn wẹ ahọludu madopodo de.” Lehe hogbe enẹlẹ pagigona Jehovah to Ahọluigba Babilọni tọn lẹpo mẹ do sọ! Humọ, ehe wẹ ojlẹ awetọ he Nẹbukadnẹzali dohia dọ Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn kẹdẹ wẹ madopodo, he na nọte “kakadoi.”—Daniẹli 2:44.
4. Nawẹ “ohia po awujinu” Jehovah tọn lẹ po bẹjẹeji gando Nẹbukadnẹzali go gbọn?
4 ‘Ohia po awujinu’ tẹlẹ po wẹ “Gigogán” lọ basi? Ehelẹ bẹjẹeji po numimọ mẹdetiti ahọlu lọ tọn po heyin didọ to hogbe ehelẹ mẹ dọmọ: “Yẹn Nẹbukadnẹzali tin blẹo to ohọ̀ ṣie mẹ, bosọ to vùnvùn to ohọ̀nmẹ ṣie mẹ. Yẹn mọ odlọ de he hẹn mi savò; bọ ohiamọ to adọ́zan ṣie ji lẹ lọ po numimọ ota ṣie tọn lẹ lọ po dotukla mi.” (Daniẹli 4:4, 5) Etẹwẹ ahọlu Babilọni tọn lọ wà dogbọn odlọ tukladomẹ tọn ehe dali?
5. Nukun tẹwẹ Nẹbukadnẹzali yí do pọ́n Daniẹli, podọ etẹwutu?
5 Nẹbukadnẹzali ylọ nuyọnẹntọ Babilọni tọn lẹ pli bo dọ odlọ lọ na yé. Ṣigba lehe yé gboawupo do sọ! Yé ma penugo to aliho depope mẹ nado basi tadena de gba. Kandai lọ yidogọ dọmọ: “Godo wẹ Daniẹli wá họmẹ to nukọn ṣie, oyín mẹhetọn yin Bẹlteṣazali, kẹdẹdi oyín yẹwhe ṣie tọn, podọ mẹhe mẹ gbigbọ yẹwhe wiwe lẹ tọn te: yẹn sọ dọ odlọ lọ to ewọ nukọn.” (Daniẹli 4:6-8) Họ̀nmẹ-yinkọ Daniẹli tọn wẹ Bẹlteṣazali, podọ vodun lalo tọn he ahọlu lọ ylọ dọ “yẹwhe ṣie” sọgan ko yin Bel kavi Nẹbo, kavi Madọku. Na yinyin yẹwhe susu sẹ̀ntọ wutu, Nẹbukadnẹzali pọ́n Daniẹli hlan taidi “mẹhe mẹ gbigbọ yẹwhe wiwe lẹ tọn te.” Podọ na otẹn Daniẹli tọn taidi nukọntọ nuyọnẹntọ Babilọni tọn lẹpo tọn wutu, ahọlu lọ dlẹnalọ do e taidi ‘ogán nujlẹtọ lẹ tọn.’ (Daniẹli 2:48; 4:9; yijlẹdo Daniẹli 1:20 go.) Na nugbo tọn, Daniẹli nugbonọ lọ ma gbẹkọ sinsẹ̀n-bibasi Jehovah tọn go gbede nado yin nujlẹtọ gba.—Levitiku 19:26; Deutelonomi 18:10-12.
ATIN BLIBATA DE
6, 7. Nawẹ hiẹ na basi zẹẹmẹ nuhe Nẹbukadnẹzali mọ to odlọ etọn mẹ tọn gbọn?
6 Etẹwẹ odlọ dobunamẹ ahọlu Babilọni tọn bẹhẹn? Nẹbukadnẹzali dọmọ: “Le wẹ numimọ ota ṣie tọn lẹ lọ yin, to adọ́zan ṣie ji: yẹn mọ, bo doayi e go, atin de to gblagbla aigba tọn mẹ, podọ ojiyiyi etọn yin kiklo. Atin lọ whẹ́n, bosọ yin sinsinyẹn, ojiyiyi etọn bosọ yì jẹ olọn, podọ nukunmẹ etọn jẹ opodo aigba lẹpo tọn. Amà etọn lẹ yin whanpẹnọ, podọ osinsẹ́n etọn gege, podọ e mẹ wẹ núdùdù te na mẹpopo: gbekanlin danji tọn lẹ tindo yẹtẹn to e glọ, podọ ohẹ olọn tọn lẹ nọ nọ̀ ala etọn lẹ mẹ, podọ agbasalan lẹpo wẹ yè to yìnyìn sọn e mẹ.” (Daniẹli 4:10-12) Eyin linlin etọn na dọ, Nẹbukadnẹzali yiwanna atin kedali daho he tin to Lẹbanọni lẹ, e yì nado yì pọ́n yé, bo hẹn pipotọ etọn vude wá Babilọni. Ṣigba e ma ko mọ nudepope he taidi atin he e mọ to odlọ etọn mẹ pọ́n gbede gba. E yí otẹn daho de “to gblagbla aigba tọn mẹ,” bo yin mimọ lẹdo aihọn pé, podọ e tindo sinsẹ́n sọmọ bọ e wleawu núdùdù tọn na agbasalan lẹpo.
7 Odlọ lọ bẹ onú susu hẹn hugan mọ, na Nẹbukadnẹzali yidogọ dọmọ: “Yẹn mọ to numimọ ota ṣie tọn mẹ to adọ́zan ṣie ji, bo, doayi e go, hihọ́tọ de po omẹ wiwe de po jẹte sọn olọn mẹ wá. E dawhá lele, bo dọ le, dọ, Sán atin lọ liai, bosọ sán ala etọn lẹ sẹ̀, húnhún amà etọn lẹ sẹ̀, bosọ vúnvún sinsẹ́n etọn: gbọ gbekanlin lẹ ni yì sọn e glọ, podọ ohẹ̀ lẹ sọn ala etọn lẹ mẹ. Ṣogan jo dodonu adọ̀ etọn tọn lẹ dai to aigba mẹ, yèdọ po kọgàn ogànyuu po ogànvẹẹ po tọn de, to ogbé omú danji tọn mẹ; bosọ gbọ yè ni yí ahun olọn tọn do yọ̀n ẹn, bosọ gbọ mimá etọn ni tin to gbekanlin lẹ dè to ogbé aigba tọn lọ mẹ.”—Daniẹli 4:13-15.
8. Mẹnu wẹ “hihọ́tọ” lọ yin?
8 Babilọninu lẹ tindo linlẹn sinsẹ̀n yetọn titi lẹ tọn heyin nudida dagbe po gbigbọ ylankan lẹ tọn po. Ṣigba mẹnu wẹ “hihọ́tọ,” kavi mẹhọ́tọ, olọn mẹ tọn ehe? Na e yin yiylọ dọ “omẹ wiwe de” wutu, angẹli dodonọ he nọtena Jiwheyẹwhe wẹ e yin. (Yijlẹdo Psalm 103:20, 21 go.) Lẹnnupọndo kanbiọ he na ko dotukla Nẹbukadnẹzali lẹ ji! Naegbọn atin lọ nado yin sinsán liai? Dagbe tẹwẹ tin to alọhẹndotena dodonu adọ̀ lọ tọn ma nado whẹ́n gbọn kọgàn ogànyuu po ogànvẹẹ tọn po dido okọ̀ na ẹn mẹ dali? Na nugbo tọn, lẹndai tẹwẹ atinta tata de na yiwà?
9. Na taun tọn, etẹwẹ hihọ́tọ lọ dọ, podọ kanbiọ tẹlẹ wẹ fọndote?
9 Nẹbukadnẹzali dona ko gbọjọ pete dile e sè hogbe yinukọn dogọ hihọ́tọ lọ tọn lẹ dọmọ: “Gbọ ayiha etọn ni yin didiọ sọn gbẹtọ tọn mẹ, bosọ gbọ yè ni na ayiha gbekanlin tọn de hlan ẹn; bosọ gbọ ojlẹ ṣinawe ni gbọn ewọ ji. Whẹ̀dahó lọ tin gbọn aṣẹ hihọ́tọ lẹ lọ tọn dali, podọ whẹho lọ gbọn ohó omẹ wiwe lẹ lọ tọn dali: hlan oyilẹn dọ ogbẹ̀nọ lẹ nido yọnẹn dọ Gigogán wẹ dugán to ahọludu gbẹtọ lẹ tọn mẹ, bosọ nọ yí ì na hlan mẹdepope ewọ jlo, bo nọ ze omẹ he yido patapata daga do e ji.” (Daniẹli 4:16, 17) Adọ̀ atin de tọn ma nọ tindo ahun gbẹtọvi tọn de he to hihò to e mẹ gba. Na enẹwutu, nawẹ ahun gbekanlin de tọn sọgan yin yiyi na adọ̀ atin de tọn gbọn? Etẹwẹ “ojlẹ ṣinawe” lọ lẹ zẹẹmẹdo? Podọ nawẹ ehe lẹpo gando gandudu “ahọludu gbẹtọ lẹ tọn” go gbọn? Po jide po Nẹbukadnẹzali jlo nado yọnẹn.
LINLIN YLANKAN LẸ NA AHỌLU
10. (a) Nado dọ ẹ to aliho Owe-wiwe tọn mẹ, etẹwẹ atin lẹ sọgan nọtena? (b) Etẹwẹ atingbo lọ nọtena?
10 To odlọ lọ sisè pó godo, e paṣa Daniẹli na ojlẹ de, enẹgodo obu di i. To yinyin tudohomẹna gbọn Nẹbukadnẹzali dali nado basi zẹẹmẹ etọn, yẹwhegan lọ dọmọ: “Klunọ ṣie, odlọ lọ ni tin hlan yé he gbẹwanna we lẹ, podọ otadena etọn hlan mẹglatọ towe lẹ. Atin he hiẹ mọ, he whẹ́n, bosọ yin sinsinyẹn . . . : ahọlu E, hiẹ wẹ ewọ, he yè hẹn whẹ́n bosọ lẹzun sinsinyẹn: na yè hẹn kiklo towe whẹ́n, bosọ yì jẹ olọn, podọ ahọluigba towe jẹ opodo aigba tọn.” (Daniẹli 4:18-22) To Owe-wiwe lẹ mẹ, atin lẹ sọgan nọtena omẹ dopodopo lẹ, gandutọ lẹ, po ahọluduta lẹ po. (Psalm 1:3; Jẹlemia 17:7, 8; Ezekiẹli, weta 31) Taidi atin blibata odlọ etọn mẹ tọn, Nẹbukadnẹzali ko “whẹ́n bosọ lẹzun sinsinyẹn” taidi tatọ huhlọn aihọn tọn de. Ṣigba ‘gandudu jẹ opodo aigba tọn,’ he bẹ ahọluduta gbẹtọvi lẹpo tọn hẹn, yin tenọna gbọn atingbo lọ dali. Gbọnmọ dali e nọtena nupojipetọ-yinyin Jehovah tọn to wẹkẹ ji, titengbe gando aigba go.—Daniẹli 4:17.
11. Nawẹ odlọ ahọlu lọ tọn dohia dọ e na tindo numimọ diọdo mẹdèpo tọn de gbọn?
11 Diọdo mẹdèpo tọn de tin to nukọn na Nẹbukadnẹzali. To alọdlẹndo diọdo ehe mẹ, Daniẹli yidogọ dọmọ: “Podọ yídomọ ahọlu sọ mọ hihọ́tọ de po omẹ wiwe de po to tejẹ sọn olọn mẹ ja, bo to didọmọ, Sán atin lọ liai, bo và ẹ sudo; ṣogan jo dodonu adọ̀ etọn lẹ tọn dai do aigba mẹ, yèdọ po kọgàn ogànyuu po ogànvẹẹ po tọn de, to ogbé omú danji tọn mẹ; bosọ gbọ yè ni yí ahún olọn tọn do yọ̀n ẹn, bo gbọ mimá etọn ni tin to gbekanlin danji tọn lẹ dè, kaka ojlẹ ṣinawe gbọn ewọ ji; ahọlu E, ehe wẹ otadena lọ, podọ aṣẹ Gigogán tọn wẹ, he yè hẹn wá klunọ ṣie ahọlu ji.” (Daniẹli 4:23, 24) Na jide tọn e biọ adọgbigbo nado dọ wẹndomẹ enẹ na ahọlu huhlọnnọ lọ!
12. Etẹwẹ to na jọ do Nẹbukadnẹzali go?
12 Adán tẹwẹ to na gbò Nẹbukadnẹzali? Lẹnnupọndo nuyiwa etọn ji dile Daniẹli yidogọ dọmọ: “Yè na yàn we sọn gbẹtọ lẹ mẹ, podọ ninọ towe na tin to gbekanlin danji tọn lẹ dè, yè bo nasọ hẹn we nado dù ogbé di oyìn lẹ, yè bo nasọ yí ahún olọn tọn do yọ̀n we, ojlẹ ṣinawe nado gbọn oji we; kaka hiẹ nado yọnẹn dọ Gigogán wẹ dugán to ahọludu gbẹtọ lẹ tọn mẹ, bosọ nọ jo e hlan mẹdepope he ewọ jlo.” (Daniẹli 4:25) E họnwun dọ devizọnwatọ Nẹbukadnẹzali tọn lẹ wẹ na tlẹ ‘yàn ẹn tọ́n sọn gbẹtọ lẹ mẹ.’ Ṣigba be ewọ na yin nukunpedo gbọn kanlin-yintọ kavi lẹngbọhọtọ lẹ dali ya? Lala, na Jiwheyẹwhe ko degbè dọ Nẹbukadnẹzali na nọ nọ̀ hẹ “gbekanlin danji tọn lẹ,” bo na nọ dù ogbé.
13. Etẹwẹ atin odlọ lọ mẹ tọn dohia dọ e na jọ do otẹn Nẹbukadnẹzali tọn go taidi gandutọ aihọn tọn de?
13 Kẹdẹdile atin lọ yin sinsán liai do, Nẹbukadnẹzali na yin alọhẹndotena ma nado dugán do aihọn ji—ṣigba na ojlẹ de poun. Daniẹli basi zẹẹmẹ dọmọ: “Yé degbè nado jo dodonu adọ̀ atin lọ tọn lẹ dai; ahọludu towe na tin nudi hlan we, ehe godo hiẹ ko yọnẹn dọ olọn lẹ wẹ to gandu.” (Daniẹli 4:26) To odlọ Nẹbukadnẹzali tọn mẹ dodonu kavi ota, atin he yin sinsán liai lọ tọn yin jijodo nado pò to ai, dile etlẹ yindọ eyin onú do okọ̀ na ma nado wú ba. Mọdopolọ, “dodonu adọ̀” ahọlu Babilọni tọn na gbọṣi aimẹ, dile etlẹ yindọ e na yin onú do okọ̀ na na “ojlẹ ṣinawe.” Otẹn etọn taidi gandutọ aihọn tọn na taidi atinta he yin onú do okọ̀ na. E na yin hihọ́-basina kaka ojlẹ ṣinawe nado juwayi. Jehovah na hẹn ẹn diun dọ to ojlẹ enẹ gblamẹ mẹdepope ma na jẹ otẹn Nẹbukadnẹzali tọn mẹ taidi gandutọ dopo kẹdẹ Babilọni tọn gba, dile etlẹ yindọ visunnu etọn he nọ yin Evilimẹlodaki sọgan ko zindonukọn nado yin tẹnmẹpọntọ de na ẹn.
14. Etẹwẹ Daniẹli dotuhomẹna Nẹbukadnẹzali nado wà?
14 To pọndohlanmẹ na nuhe yin didọdai gando Nẹbukadnẹzali go, Daniẹli yí adọgbigbo do dotuhomẹna ẹn dọmọ: “Ahọlu E enẹwutu, gbọ hónamẹ ṣie ni yin alọkẹyi hlan we, bosọ fli ylando towe lẹ gbọn dodo dali, po oylanwa towe lẹ po gbọn lẹblanu sọhia hlan wamọnọ lẹ dali: eyin ohẹngbọ nuwayindo towe tọn sọgan tin.” (Daniẹli 4:27) Eyin Nẹbukadnẹzali na lẹkọ sọn aliho ylanwa kọgbidinamẹ po goyiyi etọn tọn po mẹ, vlavo ehe sọgan diọ whẹho lẹ na ẹn. Na, to owhe kanweko awe die jẹnukọn, Jehovah saa ko magbè nado và gbẹtọ tatọ-tònọ Assilia tọn lẹ, yèdọ Nineve sudo, ṣigba e ma wàmọ gba na ahọlu lọ po mẹjidugando etọn lẹ po lẹnvọjọ. (Jona 3:4, 10; Luku 11:32) Etẹwẹ dogbọn Nẹbukadnẹzali goyitọ lọ dali? Be e na diọ aliho etọn lẹ ya?
HẸNDI TINTAN ODLỌ LỌ TỌN
15. (a) Walọyizan tẹwẹ Nẹbukadnẹzali zindonukọn nado to didohia? (b) Etẹwẹ nukinkan lẹ dohia dogbọn nuwiwa Nẹbukadnẹzali tọn lẹ dali?
15 Nẹbukadnẹzali gbọṣi goyiyi mẹ. To zọnlinzinzin pé to họta họ̀nmẹ etọn tọn ji to osun 12 delẹ to whenuena e kudlọ gando atin de go godo, e doawagun dọmọ: “Ehe ma wẹ Babilọni daho, he yẹn ko do na otẹn ninọ ahọlu tọn, gbọn hlọnhlọn huhlọn ṣie tọn dali podọ na gigo gigodaho ṣie tọn?” (Daniẹli 4:28-30) Nimlọdi ko do Babilọni (Babẹli) ai, ṣigba Nẹbukadnẹzali doaṣọ na ẹn. (Gẹnẹsisi 10:8-10) To dopo to nukinkan zannu ji tọn etọn lẹ mẹ, e doawagun dọmọ: “Nẹbukadnẹzali, Ahọlu Babilọni tọn, mẹhe yin hẹngọwatọ Esagila po Ezida po tọn, yẹn wẹ visunnu Nabopolassar tọn. . . . Yẹn hẹn Esagila po Babilọni po yin huhlọnnọ bo ze yinkọ gandudu ṣie tọn dai kakadoi.” (Archaeology and the Bible, gbọn George A. Barton dali, 1949, weda 478-9) Nukinkan devo dlẹnalọdo nudi tẹmpli 20 he e vọjlado kavi vọgbá lẹ. Otanwe lọ The World Book Encyclopedia dọmọ: “To gandudu Nẹbukadnẹzali tọn glọ, Babilọni lẹzun dopo to tòdaho gigonọ hugan aihọn hohowhenu tọn lẹ mẹ. To kandai edetiti tọn lẹ mẹ, e ma nọ saba dọhodo nuwiwa awhànfunfun etọn tọn lẹ ji gba, ṣigba kanwe gando yanwle họgbigbá etọn tọn lẹ po ayidonugo etọn hlan yẹwhe Babilọni tọn lẹ po go. Vlavo Nẹbukadnẹzali wẹ gbá Jipa Dokọdò Babilọni tọn, dopo to Nudabla Ṣinawe Aihọn Hohowhenu tọn lẹ mẹ.”
16. Nawẹ Nẹbukadnẹzali to na yin winyando gbọn?
16 Dile etlẹ yindọ e doawagun, Nẹbukadnẹzali goyitọ na dù winyan to madẹnmẹ. Kandai gbọdo lọ dọmọ: “Le ohó lọ tin to onù ahọlu lọ tọn mẹ, ogbè de flẹ finẹ sọn olọn mẹ, dọmọ, Ahọlu Nẹbukadnẹzali E, hiẹ e yin didọ hlan: yè hẹn ahọludu lọ fọnyi sọn dè we. Hiẹ bo nasọ yin yinyan sọn gbẹtọ lẹ mẹ, ninọ̀ towe na tin to gbekanlin danji tọn lẹ dè; hiẹ nasọ yin hinhẹn nado dù ogbé di oyìn lẹ, ojlẹ ṣinawe bo nasọ gbọn hiẹ ji; kaka hiẹ nado yọnẹn dọ Gigogán wẹ dugán to ahọludu gbẹtọ lẹ tọn mẹ, bosọ nọ jo e hlan mẹdepope he ewọ jlo.”—Daniẹli 4:31, 32.
17. Etẹwẹ jọ do Nẹbukadnẹzali goyitọ lọ go, podọ ninọmẹ tẹlẹ mẹ wẹ e mọ ede te to madẹnmẹ?
17 Nẹbukadnẹzali hùnalẹ̀ to afọdopolọji. Yin yinyan sọn gbẹtọvi lẹ mẹ, e dù ogbé “di oyìn lẹ.” Na nugbo tọn e nọ nọ̀ gbonu to gbekanlin danji tọn lẹ ṣẹnṣẹn, e ma sinai ewọ ṣokẹdẹ to ogbé flinflin paladisi nujọnu tọn de ji, bo to jẹhọn fifá mọyi egbesọegbesọ gba. To Iraq egbezangbe tọn mẹ, fie gbakija Babilọni tọn lẹ yin mimọ te, yozò ninọmẹ aimẹ tọn nọ yiaga na 50°C to osun alúnlùn tọn lẹ mẹ bọ fifá lọ nọ sinyẹn taidi osin-agó to awéwe whenu. Na e mayin nukunpedego bo yin hunhundonuvo hlan ninọmẹ aimẹ tọn lẹ wutu, odà gaa he gọ́ ganji Nẹbukadnẹzali tọn lẹ taidi ofún akùn lẹ tọn podọ ofẹ̀n mapà-mapà alọvi po afọvi tọn etọn lẹ po wá taidi ofẹ̀n ohẹ lẹ tọn nkọtọn. (Daniẹli 4:33) Lehe e yin winyannu de na gandutọ aihọn tọn goyitọ ehe do sọ!
18. To ojlẹ ṣinawe lọ lẹ gblamẹ, etẹwẹ jọ do ofìn Babilọni tọn go?
18 To odlọ Nẹbukadnẹzali tọn mẹ, atingbo lọ yin sinsán liai bọ dodonu etọn yin onú do okọ̀ na nado glọnalina wúwú etọn na ojlẹ ṣinawe. Mọdopolọ, Nẹbukadnẹzali yin hinhẹn “jẹte sọn ofìn ahọlu tọn etọn ji” to whenuena Jehovah yí alẹdida do hò e. (Daniẹli 5:20) Taidi kọdetọn de, ehe diọ ahun ahọlu lọ tọn sọn enẹ heyin gbẹtọ tọn do oyìn tọn mẹ. Ṣogan, Jiwheyẹwhe pò ofìn Nẹbukadnẹzali tọn dai na ẹn kakajẹ vivọnu ojlẹ ṣinawe lọ tọn. To whenuena e yindọ Evilimẹlodaki sọgan ko yin ota gandudu tọn na ojlẹ gli de, Daniẹli wà devizọn taidi ‘ogán to gbetato Babilọni tọn pete ji, podọ nado yin ogán nukọntọ lẹ tọn to omẹ nuyọnẹntọ Babilọni tọn lẹpo ji.’ Gbẹdohẹmẹtọ etọn Heblunu atọ̀n lẹ lọsu to mahẹ tindo to anadidena nuyiwa agbegbe lọ tọn mẹ. (Daniẹli 1:11-19; 2:48, 49; 3:30) Kanlinmọ ẹnẹ lọ lẹ nọtepọn hinhẹngọwa ofìn ji Nẹbukadnẹzali tọn taidi ahọlu alẹ̀nọ de he ko plọn dọ “Gigogán wẹ dugán to ahọludu gbẹtọ lẹ tọn mẹ, bosọ nọ yí ì na hlan mẹdepope ewọ jlo.”
HINHẸN JẸ GÁNGÁN NẸBUKADNẸZALI TỌN
19. To whenuena Jehovah hẹn alẹ̀ Nẹbukadnẹzali tọn gbọ̀ pó godo, etẹwẹ ahọlu Babilọni tọn lọ wá yọnẹn?
19 Jehovah hẹn alẹ̀ Nẹbukadnẹzali tọn gbọ̀ to vivọnu ojlẹ ṣinawe lọ tọn. Enẹgodo to jlọjẹ Gigogán Jiwheyẹwhe tọn yinyọnẹn mẹ, ahọlu lọ dọmọ: “To opodo azán lẹ lọ tọn yẹn Nẹbukadnẹzali ze nukun ṣie lẹ daga hlan olọn, wuntuntun ṣie bosọ lẹ́gọ̀ hlan dee, yẹn bosọ dona Gigogán lọ, podọ yẹn pà bosọ gbògbéna ewọ he togbẹ̀ kakadoi; na ahọluigba etọn wẹ ahọluigba madopodo de, podọ ahọludu etọn sọn whẹndo mẹ jẹ whẹndo mẹ: podọ tòmẹnu aigba tọn lẹpo wẹ yè hia di ovọ́: ewọ sọ nọ wà kẹdẹdi ojlo etọn to awhànfuntọ olọn tọn lẹ mẹ, podọ to tòmẹnu aigba tọn lẹ ṣẹnṣẹn: podọ mẹde ma sọgan hò alọ etọn sẹ̀, kavi dọ hlan ẹn dọ, Etẹ hiẹ wiwà?” (Daniẹli 4:34, 35) Mọwẹ, Nẹbukadnẹzali wá yọnẹn dọ Gigogán lọ wẹ Gandutọ Nupojipetọ lọ to ahọluduta gbẹtọvi lẹ tọn mẹ nugbonugbo.
20, 21. (a) Nawẹ didesẹ gbànnú ogànnọ he tin lẹdo dodonu adọ̀ atin odlọ lọ mẹ tọn sọzẹn hẹ nuhe jọ do Nẹbukadnẹzali go gbọn? (b) Gbeyiyi tẹwẹ Nẹbukadnẹzali basi, podọ be ehe hẹn ẹn zun sinsẹ̀n-basitọ Jehovah tọn wẹ ya?
20 To whenuena Nẹbukadnẹzali lẹgọwa ofìn etọn ji, e taidi dọ gbànnú ogànnọ he lẹdo dodonu adọ̀ atin odlọ lọ mẹ tọn ko yin didesẹ nkọtọn. Gando hinhẹn jẹ gángán etọn go, e dọmọ: “To ojlẹ dopolọ ji wuntuntun ṣie lẹgọ hlan dee; podọ na gigo ahọludu ṣie tọn, gigodaho ṣie po osìsẹ́ ṣie po lẹgọ hlan dee; bọ honamẹtọ ṣie lẹ po [omẹ klogán-klogán, NW ] ṣie lẹ po sọ din hlan dee; yè sọ hẹn yẹn lodo to ahọludu ṣie mẹ, podọ yè sọ do kiklo yẹyinọ e ji hlan mi.” (Daniẹli 4:36) Eyin devizọnwatọ họ̀nmẹ tọn depope ko vlẹ ahọlu he hùnalẹ̀ lọ kò, todin yé ‘to dindin vẹkuvẹku’ nado ze dagbemẹninọ etọn daga mlẹnmlẹn.
21 Lehe nuhe Gigogán lọ basi yin “ohia po awujinu” lẹ po do sọ! E ma na paṣa mí to whenuena ahọlu Babilọni tọn lọ dọmọ: “Dinvie yẹn Nẹbukadnẹzali pà bo jlayinna bosọ gbògbéna Ahọlu olọn tọn; na nugbo wẹ azọ́n etọn lẹpo, podọ aliho etọn lẹ whẹdida: podọ enẹlẹ he to zọnlinzin to sakla mẹ lẹ ewọ tin sọgan nado zindai.” (Daniẹli 4:2, 37) Etomọṣo, gbeyiyi mọnkọtọn ma hẹn Nẹbukadnẹzali zun Kosi sinsẹ̀n-basitọ Jehovah tọn gba.
BE KUNNUDENU AIHỌN MẸ TỌN TIN YA?
22. Awutu tẹwẹ mẹdelẹ yí alẹ̀-hùnhùn Nẹbukadnẹzali tọn jlẹdo, ṣigba etẹwẹ mí dona yọnẹn gando nuhe hẹn ninọmẹ bẹwlu apọ̀nmẹ tọn etọn wá go?
22 Mẹdelẹ ko yí alẹ̀-hùnhùn Nẹbukadnẹzali tọn jlẹdo azọ̀n gbẹtọ-diọzun-ohla tọn go. Wezẹhomẹ amasinzọ́nwiwà tọn dopo dọmọ: “GBẸTỌ-DIỌZUN-OHLA . . . wá sọn [lyʹkos], lupus, ohla; [anʹthro·pos], homo, gbẹtọ mẹ. Yinkọ ehe yin nina awutu gbẹtọ he yise dọ yé ko yin didiọ zun kanlin de, podọ he nọ dọnu kavi dawhá, bo nọ diọ kavi yinuwa taidi kanlin enẹ. Omẹ ehelẹ nọ saba pọ́n yedelẹ hlan taidi mẹhe ko yin didiọ zun ohla de, avún de kavi asé de; podọ to whedelẹnu oyinsu de, dile e tedo to whẹho Nẹbukadnẹzali tọn mẹ.” (Dictionnaire des sciences médicales, par une société de médecins et de chirurgiens, Paris, 1818, Bladopọ 29, weda 246) Ohia azọ̀n gbẹtọ-diọzun-ohla tọn lẹ yin onú dopolọ po dehe yin ninọmẹ alẹ̀-hùnhùn Nẹbukadnẹzali tọn lẹ po. Ṣigba, na azọ̀njijẹ apọ̀nmẹ tọn etọn yin gbedide sọn olọn mẹ wá wutu, e ma sọgan yin yiyijlẹdo awutu apọ̀nmẹ tọn he yin yinyọnẹn de go tlọlọ gba.
23. Kunnudenu aihọn mẹ tọn tẹwẹ tin na alẹ̀-hùnhùn Nẹbukadnẹzali tọn?
23 Weyọnẹntọ John E. Goldingay donu ninọmẹ susu lẹ go he sọzẹn hẹ alẹ̀-hùnhùn po hinhẹn jẹ gángán Nẹbukadnẹzali tọn po. Di dohia, e dọmọ: “E họnwun dọ nukinkan zannu fínfẹ́n tọn lẹ dlẹnalọdo bẹwlu apọ̀nmẹ Nẹbukadnẹzali tọn delẹ, podọ vlavo do kọgbigbẹ́ po jijo Babilọni do etọn po go.” Goldingay dlẹnalọdo kandai de he yin yiylọdọ “Babilọninu lọ he Taidi Job” bo dọ dọ e “dekunnu na yasanamẹ gbọn Jiwheyẹwhe dali, azọ̀n, winyandomẹ, tadena odlọ dobunamẹ tọn de dindin, yin zize dlan taidi atin de, yin zize dlan gbonu, nọ dù ogbé, wọnji ede go, bo taidi oyìn de, jikun Madọku tọn yin hinhẹn jà deji, ofẹ̀n etọn lẹ flusọ, odà etọn lẹ wú, podọ yin gẹdẹ do, podọ to enẹgodo yin hinhẹn jẹ gángán hetọn wutu e do pagigona yẹwhe lọ.”
OJLẸ ṢINAWE HE GANDO MÍ GO LẸ
24. (a) Etẹwẹ atingbo odlọ lọ mẹ tọn nọtena? (b) Etẹwẹ yin alọhẹndotena na ojlẹ ṣinawe, podọ nawẹ enẹ jọ gbọn?
24 Dile e yin tenọna gbọn atingbo lọ dali do, Nẹbukadnẹzali nọtena gandudu aihọn tọn. Ṣigba flin, atin lọ nọtena gandudu po nupojipetọ he yiaga tlala hugan enẹ heyin ahọlu Babilọni tọn po. E nọtena nupojipetọ-yinyin Jehovah tọn to wẹkẹ mẹ, “Ahọlu olọn tọn,” titengbe gando aigba ji go. Jẹnukọnna vasudo Jelusalẹm tọn gbọn Babilọninu lẹ dali, ahọ́nkan ahọluduta lọ tọn to otò enẹ mẹ ehe ji Davidi po whédutọgbẹ́ etọn lẹ po sinai do to “ofin OKLUNỌ tọn lọ ji” nọtena nupojipetọ-yinyin Jiwheyẹwhe tọn to aigba ji. (1 Otannugbo lẹ 29:23) Jiwheyẹwhe lọsu hẹn nupojipetọ-yinyin enẹ nado yin sinsán liai bo yin bibla to owhe 607 J.W.M. to whenuena e yí Nẹbukadnẹzali zan nado và Jelusalẹm sudo. Nupojipetọ-yinyin sọn olọn mẹ wá yiyizan to aigba go gbọn ahọluduta de dali to hukan Davidi tọn ji yin alọhẹndotena na ojlẹ ṣinawe. Nawẹ ojlẹ ṣinawe ehelẹ na dẹnsọ? Whetẹnu wẹ yé bẹjẹeji, podọ etẹwẹ dohiagona vivọnu yetọn?
25, 26. (a) To whẹho Nẹbukadnẹzali tọn mẹ, nawẹ “ojlẹ ṣinawe” lọ lẹ dẹnsọ, podọ naegbọn hiẹ do na gblọndo domọ? (b) To hẹndi daho lọ mẹ, whetẹnu podọ nawẹ “ojlẹ ṣinawe” lọ lẹ bẹjẹeji gbọn?
25 To alẹ̀-hùnhùn Nẹbukadnẹzali tọn whenu, “odà etọn gọ́ taidi ofún akùn lẹ tọn, podọ ofẹ̀n etọn lẹ taidi ofẹ̀n ohẹ̀ lẹ tọn.” (Daniẹli 4:33) Ehe dẹn taun hugan azán ṣinawe kavi osẹ ṣinawe. Lẹdogbedevomẹ voovo lẹ hia dọ “ojlẹ ṣinawe,” podọ hogbe devo he sọgan yin yiyizan lẹ wẹ ‘ojlẹ (tangan) dide lẹ’ kavi ‘whenu ojlẹ lẹ tọn.’ (Daniẹli 4:16, 23, 25, 32) “Owhe ṣinawe” wẹ (Septante) Glẹki Hoho tọn voovo lẹ hia ẹ dọ. “Ojlẹ ṣinawe” lọ lẹ yin nukunnumọjẹemẹ taidi “owhe ṣinawe” gbọn whenuho-kantọ owhe kanweko tintan whenu tọn lọ yèdọ Josephus dali. (Histoire ancienne des Juifs, Bladopọ 10, Weta 10, hukan 6) Podọ weyọnẹntọ Heblu tọn delẹ ko pọ́n “ojlẹ” ehelẹ hlan taidi “owhe lẹ.” “Owhe ṣinawe” wẹ yin lẹdogbedevomẹ Français courant, Today’s English Version tọn, po lẹdogbedevomẹ James Moffatt tọn po.
26 Po kunnudenu po, “ojlẹ ṣinawe” Nẹbukadnẹzali tọn bẹ owhe ṣinawe hẹn. To dodai liho, madozẹnzẹn owhe dopo osùn tọn yin azán 360 lẹ, kavi osun 12 he dopodopo yetọn tindo azán 30. (Yijlẹdo Osọhia 12:6, 14 go.) Enẹwutu “ojlẹ ṣinawe” ahọlu lọ tọn, kavi owhe ṣinawe, yin azán 360 donu 7, heyin azán 2 520 lẹ. Ṣigba etẹwẹ dogbọn hẹndi titengbe odlọ ehe tọn dali? “Ojlẹ ṣinawe” dọdai tọn lọ dẹn tlala hugan azán 2 520 lẹ. Ehe yin didohia gbọn hogbe Jesu tọn lẹ dali dọmọ: “Jelusalẹm na yin zinzindai sọn Kosi lẹ dè, kaka ojlẹ Kosi lẹ tọn nado sọ.” (Luku 21:24) “Zinzindai” enẹ bẹjẹeji to owhe 607 J.W.M. to whenuena Jelusalẹm yin vivasudo bọ ahọluduta yẹhiadonu Jiwheyẹwhe tọn doalọtena nuyiwa to Juda. Whetẹnu wẹ zinzindai lọ na wá vivọnu? To “ojlẹ hẹngọ̀ onú popo tọn,” whenuena nupojipetọ olọn mẹ tọn na yin didohia whladopo dogọ hlan aigba gbọn Jelusalẹm yẹhiadonu tọn lọ, yèdọ Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn gblamẹ.—Owalọ lẹ 3:21.
27. Naegbọn hiẹ nado dọ dọ “ojlẹ ṣinawe” he bẹjẹeji to owhe 607 J.W.M. lẹ ma wá vivọnu to azán paa 2 520 tọn lẹ godo?
27 Eyin mí na hia azán dopodopo 2 520 lẹ sọn vasudo Jelusalẹm tọn whenu to owhe 607 J.W.M., enẹ na hẹn mí wá owhe 600 J.W.M. poun, yèdọ owhe he ma tindo nujọnu-yinyin Owe-wiwe tọn depope. Etlẹ yin to owhe 537 J.W.M., to whenuena Ju he yin tuntundote lẹ lẹkọwa Juda, nupojipetọ-yinyin Jehovah tọn mayin didohia to aigba ji gba. Enẹ yinmọ na Zelubabẹli, mẹhe dugu ofìn Davidi tọn, mayin hinhẹn zun ahọlu gba ṣigba yin hinhẹnzun tògán pọ̀nla Pẹlsia tọn heyin Juda tọn poun.
28. (a) Osẹ́n tẹwẹ dona yin yiyizan na azán 2 520 dọdai “ojlẹ ṣinawe” lọ tọn lẹ? (b) Nawẹ “ojlẹ ṣinawe” dọdai tọn lọ lẹ dẹnsọ, podọ azán tẹlẹ wẹ dohiagona bẹjẹeji po vivọnu yetọn po?
28 To whenuena e yindọ “ojlẹ ṣinawe” lọ lẹ yin dọdai tọn, mí dona yí azán 2 520 zan na osẹ́n Owe-wiwe tọn lọ heyin: ‘Azán dopo na owhe dopo.’ Osẹ́n ehe yin didọ to dọdai liho gando mẹgbeyinyan Babilọni tọn do Jelusalẹm ji go. (Ezekiẹli 4:6, 7; yijlẹdo Osọha lẹ 14:34 go.) Enẹwutu “ojlẹ ṣinawe” he huhlọn Kosi lẹ tọn do dugán do aigba ji matin didademẹ Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn dẹn na owhe 2 520 lẹ. Yé bẹjẹeji po hinhẹn Juda po Jelusalẹm po jẹvọ to osùn hihia ṣinawetọ (Tishri 15) owhe 607 J.W.M. tọn mẹ. (2 Ahọlu lẹ 25:8, 9, 25, 26) Sọn ojlẹ enẹ jẹ owhe 1 J.W.M. yin owhe 606. Owhe 1 914 he pò lẹ dlẹnkan sọn whenẹnu wá 1914 W.M. Enẹwutu, “ojlẹ ṣinawe” lọ lẹ, kavi owhe 2 520 lọ lẹ, wá vivọnu to Tishri 15, kavi 4/5 octobre 1914 W.M.
29. Mẹnu wẹ yin ‘mẹhe yidò patapata to gbẹtọvi lẹ mẹ,’ podọ etẹwẹ Jehovah wà nado ze e do ofìn ji?
29 To owhe enẹ mẹ “ojlẹ Kosi lẹ tọn” yin hinhẹndi, bọ Jiwheyẹwhe yí gandudu na “mẹhe yidò patapata”—yèdọ Jesu Klisti—mẹhe ko yin vivlẹko gbọn kẹntọ etọn lẹ dali sọmọ bọ yé tlẹ whè e do yatin go. (Daniẹli 4:17) Nado ze Ahọlu Mẹssia tọn lọ do ofìn ji, Jehovah tlú gbànnú yẹhiadonu tọn ogànyuu po ogànvẹẹ lọ tọn po he tin to okọ̀ “dodonu adọ̀” nupojipetọ-yinyin etọn tọn go. Gbọnmọ dali, Jiwheyẹwhe Gigogán lọ na dotẹnmẹ ‘tintọ́nkẹ̀n’ ahọvi de tọn nado wú sọn e mẹ taidi dohia nupojipetọ-yinyin sọn olọn mẹ wá etọn do aigba ji gbọn Ahọluduta olọn mẹ tọn lọ gblamẹ he tin to alọ mẹ na Gudutọ klohugan Davidi tọn lọ, yèdọ Jesu Klisti. (Isaia 11:1, 2; Job 14:7-9; Ezekiẹli 21:27) Lehe mí dopẹna Jehovah na kọdetọn ayajẹnọ ehe podọ na gòhunna nudabla atingbo ehe tọn do sọ!
ETẸ GO WẸ HIẸ DOAYI?
• Etẹwẹ atingbo odlọ Nẹbukadnẹzali mẹ tọn nọtena?
• Etẹwẹ jọ do Nẹbukadnẹzali go to hẹndi tintan atin odlọ tọn etọn mẹ?
• To hẹndi odlọ etọn tọn godo, gbeyiyi tẹwẹ Nẹbukadnẹzali basi?
• To hẹndi daho dọdai atin odlọ lọ mẹ tọn mẹ, nawẹ “ojlẹ ṣinawe” lọ lẹ dẹnsọ, podọ whetẹnu wẹ yé bẹjẹeji bo wá vivọnu?
[Yẹdide to weda blebu ji to weda 83]
[Yẹdide to weda blebu ji to weda 91]