“Yẹn Tindo Todido to Jiwheyẹwhe Mẹ”

 1-3. (a) Etẹwẹ mí dona nọ pọnhlan taidi dopo to nuyise titengbe mítọn lẹ mẹ? (b) Naegbọn fọnsọnku do yin nujọnu sọmọ? (Pọ́n yẹdide he tin to bẹjẹeji hosọ ehe tọn.)

ETẸWẸ a na gblọn, eyin yè kanse we dọ, ‘Nuplọnmẹ titengbe tẹlẹ ji wẹ yise towe sinai do?’ Ayihaawe ma tin dọ a na zinnudeji dọ Jehovah wẹ Mẹdatọ podọ Gbẹ̀namẹtọ lọ. E yọnbasi dọ a na donù yise towe to Jesu Klisti mẹ go, yèdọ mẹhe kú taidi ofligọ de. Podọ, a na yí ayajẹ do yidogọ dọ paladisi aigba ji tọn de to nukọn ja, fie omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ na nọgbẹ̀ kakadoi te. Ṣigba, be a na donù fọnsọnku go taidi dopo to nuyise he a yiwanna hugan lẹ mẹ ya?

² Mí tindo whẹwhinwhẹ́n dagbe lẹ nado pọ́n fọnsọnku hlan taidi nuplọnmẹ titengbe de, eyin nukundido mítọn tlẹ yin nado lùn nukunbibia daho lọ tọ́n bo nọgbẹ̀ kakadoi to aigba ji. Apọsteli Paulu do nuhewutu fọnsọnku do yin nuyise titengbe de hia dọmọ: “Na nugbo tọn, eyin fọnsọnku oṣiọ lẹ tọn ma tin, be mọjanwẹ Klisti lọsu ma ko yin finfọn do niyẹn.” Eyin Klisti ma ko yin finfọnsọnku wẹ, e ma na ko yin Ahọlu mítọn he to gandu, podọ mẹpinplọn mítọn gando gandudu Klisti tọn go na yin ovọ́. (Hia 1 Kọlintinu lẹ 15:12-19.) Ṣigba, mí yọnẹn dọ Jesu yin finfọnsọnku. Na mí tindo nujikudo enẹ tọn wutu, mí gbọnvona Ju he yin Sadusi lẹ, he ma kẹalọyi paali dọ oṣiọ lẹ sọgan fọnsọnku. Mí nọ tẹdo yise mítọn to fọnsọnku mẹ go gligli etlẹ yin to whenue mí pehẹ mẹṣanko.—Malku 12:18; Owalọ 4:2, 3; 17:32; 23:6-8.

³ To whenue Paulu kanwe gando “nuplọnmẹ dodonu tọn Klisti tọn” go, e donù “nuplọnmẹ . . . fọnsọnku oṣiọ lẹ tọn” go. (Heb. 6:1, 2) Podọ, Paulu zinnudeji dọ emi tindo yise to fọnsọnku mẹ. (Owalọ 24:10, 15, 24, 25) Ṣigba, nado slẹ fọnsọnku do nuplọnmẹ dodonu tọn lẹ mẹ, yèdọ dopo to “onú dodonu nulila wiwe Jiwheyẹwhe tọn lẹ tọn” mẹ ma dohia dọ e yin nuplọnmẹ paa de gba. (Heb. 5:12) Naegbọn mí do dọ mọ?

 4. Kanbiọ tẹlẹ wẹ sọgan fọndote gando fọnsọnku go?

⁴ Eyin gbẹtọ lẹ jẹ Biblu plọn ji, suhugan yetọn nọ hia kandai fọnsọnku hohowhenu tọn lẹ tọn, taidi fọnsọnku Lazalọsi tọn. Podọ yé nọ plọn dọ Ablaham, Jobu po Daniẹli po kudeji dọ oṣiọ lẹ na gọwá nọgbẹ̀ to sọgodo. Ṣigba, etẹwẹ a na gblọn eyin yè biọ to asi we nado na kunnudenu he dohia dọ opagbe fọnsọnku tọn na mọ hẹndi owhe susu kavi etlẹ yin owhe kanweko susu to whenue e ko yin dido godo? Podọ be Biblu do whenue fọnsọnku na wá aimẹ te hia nugbonugbo ya? Na onú enẹlẹ nọ yinuwado yise mítọn ji wutu, mì gbọ mí ni pọ́n nuhe Owe-wiwe lẹ dọ.

 5. Adà fọnsọnku tọn tẹ ji wẹ mí na dọhodo jẹnukọn?

⁵ Onú dopo wẹ nado yí nukun homẹ tọn do pọ́n dọ mẹhe ṣẹṣẹ kú de yin finfọnsọnku. (Joh. 11:11; Owalọ 20:9, 10) Ṣigba, etẹwẹ lo eyin opagbe fọnsọnku tọn de na mọ hẹndi to owhe lẹ, etlẹ yin owhe kanweko susu lẹ godo to sọgodo? Be a sọgan dejido opagbe ojlẹ dindẹn tọn mọnkọtọn go, vlavo opagbe lọ gando mẹhe ṣẹṣẹ kú kavi mẹhe ko kú e dẹn de go ya? Na taun tọn, opagbe fọnsọnku tọn he ko yin dido owhe kanweko lẹ jẹnukọn de mọ hẹndi, bọ a sọ tindo yise to e mẹ. Opagbe tẹwẹ? Podọ nawẹ enẹ tindo kanṣiṣa hẹ nuhe a sọgan donukun gando fọnsọnku sọgodo tọn de go gbọn?

 6. Adà tẹwẹ Jesu yiwà to hẹndi Salmu lẹ 118tọ tọn mẹ?

⁶ Na nuhe dù fọnsọnku de he ko yin didọdai sọn ojlẹ dindẹn die, mì gbọ mí ni gbadopọnna Salmu lẹ 118tọ, ehe mẹdelẹ lẹndọ Davidi wẹ kàn. E bẹ ovẹvivẹ ehe hẹn dọmọ: “Jehovah E, jaale bo whlẹn mí, mí vẹ̀ we! . . . Donanọ wẹ mẹlọ he ja to oyín Jehovah tọn mẹ.” A sọgan ko flindọ gbẹtọ lẹ yihodọ sọn adà salmu lẹ tọn he gando Mẹsia lọ go ehe mẹ, to whenue Jesu zọ̀n kẹtẹkẹtẹ de ji wá Jelusalẹm to Nisan 9tọ, yèdọ ojlẹ kleun de jẹnukọnna okú etọn. (Salm. 118:25, 26; Mat. 21:7-9) Ṣigba, nawẹ Salmu lẹ 118tọ dlẹnalọdo fọnsọnku de he na wá aimẹ to owhe susu lẹ godo to sọgodo gbọn? Doayi nudevo he salmu dọdai tọn enẹ dọ go dọmọ: “Zannu he họ̀dotọ lẹ gbẹdai ko lẹzun zannu gángánsu họ̀gosu tọn.”—Salm. 118:22.

 7. Obá tẹ mẹ wẹ Ju lẹ gbẹwanna Jesu jẹ?

⁷ “Họ̀dotọ lẹ,” yèdọ nukọntọ Ju lẹ gbẹ́ Mẹsia lọ dai. To whẹho yetọn mẹ, Mẹsia lọ gbigbẹdai yinukọn tlala zẹ̀ agọjijẹ do Jesu kavi gbigbẹ́ nado kẹalọyi i taidi Klisti lọ go. Ju susu gbẹ́ Jesu dai sọmọ bo tlẹ yí ogbè lélé do biọ dọ ewọ ni yin hùhù. (Luku 23:18-23) Na nugbo tọn, yé doalọ to okú Jesu tọn mẹ.

 8. Nawẹ Jesu sọgan lẹzun “zannu gángánsu họ̀gosu tọn” gbọn?

⁸ Eyin Jesu yin gbigbẹdai bo yin hùhù, nawẹ e sọgan lẹzun “zannu gángánsu họ̀gosu tọn” gbọn? Enẹ sọgan yọnbasi kiki eyin ewọ yin finfọn wá ogbẹ̀ whladopo dogọ. Jesu lọsu tlẹ dohia dọ dọdai enẹ gando emi go. E na apajlẹ glesi delẹ tọn he sayana mẹhe klunọ vẹngle lọ tọn dohlan yé lẹ, dile Islaelivi lẹ wà do na yẹwhegán he Jiwheyẹwhe dohlan yé lẹ. To apajlẹ lọ mẹ, klunọ lọ do visunnu yiwanna podọ gudutọ etọn hlan to godo mẹ. Be yé kẹalọyi visunnu lọ ya? Lala. Dehe tlẹ sọ ylan hugan wẹ yindọ glesi lọ lẹ hù i. Jesu donù dọdai he tin to Salmu lẹ 118:22 mẹ go nado nọgodona apajlẹ etọn. (Luku 20:9-17) Apọsteli Pita dohia ga dọ dọdai ehe gando Jesu go to whenue e to hodọna Juvi he yin ‘ogán lẹ, mẹho lẹ po wekantọ lẹ po he pli dopọ to Jelusalẹm.’ E dlẹnalọdo “Jesu Klisti Nazalẹti tọn . . . mẹhe mìwlẹ hù do pòtin ji, ṣigba he Jiwheyẹwhe fọ́n sọn oṣiọ lẹ mẹ.” Enẹgodo, Pita dohia to aliho he họnwun mẹ dọmọ: “Ehe lọ wẹ ‘zannu he mì họ̀dotọ lẹ gbẹ́ dai he ko lẹzun zannu gángánsu họ̀gosu tọn.’”—Owalọ 3:15; 4:5-11; 1 Pita 2:5-7.

 9. Nujijọ titengbe tẹ ji wẹ Salmu lẹ 118:22 zinnudo?

⁹ Na nugbo tọn, owhe kanweko susu lẹ jẹnukọn, dọdai he tin to Salmu lẹ 118:22 mẹ dohia dọ fọnsọnku de na wá aimẹ. Mẹsia lọ na yin gbigbẹdai bo na kú, ṣigba e na vọ́ yin finfọnsọnku nado lẹzun zannu gángánsu họ̀gosu tọn lọ. Gbọnmọ dali, Visunnu he yin finfọnsọnku ehe lẹzun omẹ dopo gee lọ, he oyín etọn “yin nina gbẹtọ gbọn ehe dali mí sọgan yin whinwhlẹngán.”—Owalọ 4:12; Efe. 1:20.

10. (a) Dọdai tẹwẹ tin to Salmu lẹ 16:10 mẹ? (b) Naegbọn mí sọgan kudeji dọ Salmu lẹ 16:10 ma mọ hẹndi do Davidi go?

¹⁰ Sọ lẹnnupọndo wefọ devo ji he dọhodo fọnsọnku he to nukọn ja de ji. E yin kinkandai owhe fọtọ́n linlán jẹnukọn, bo yin kunnudenu de he na hẹn jidide towe lodo dọ fọnsọnku de sọgan wá aimẹ etlẹ yin ojlẹ dindẹn to whenue e ko yin didọdai godo. To Salmu lẹ 16tọ he Davidi kàn mẹ, mí hia dọmọ: “Hiẹ ma na jo mi do Yọdò mẹ. Hiẹ ma na dike nugbonọ towe ni mọ odò lọ.” (Salm. 16:10) Davidi ma to didọ dọ emi ma na kú gbede kavi yì yọdò paa gbẹtọvi lẹ tọn mẹ gba. Na nugbo tọn, Ohó Jiwheyẹwhe tọn dohia hezeheze dọ Davidi wá poyọnho. To okú etọn godo, ewọ “yin hinhẹn nado mlọnai hẹ tọgbo etọn lẹ bo yin dìdì do Tòdaho Davidi tọn mẹ.” (1 Ahọ. 2:1, 10) Bọ etẹ dọ wẹ Salmu lẹ 16:10 te lo?

11. Whetẹnu wẹ Pita dọhodo nuhe tin to Salmu lẹ 16:10 mẹ lẹ ji?

¹¹ Mí ma yin jijodo wunvi mẹ. Owhe fọtọ́n linlán to whenue salmu enẹ ko yin kinkan godo, podọ osẹ susu to okú po fọnsọnku Jesu tọn po godo, Pita dọhona Ju po mẹdiọzun Ju fọtọ́n susu lẹ po gando Salmu lẹ 16:10 go. (Hia Owalọ lẹ 2:29-32.) E donù e go dọ Davidi kú bo yin dìdì nugbo. Todoaitọ Pita tọn lẹ yọ́n enẹ ganji. Podọ kandai lọ ma dọ dọ depope to yé mẹ jẹagọdo hodidọ Pita tọn dọ Davidi “mọ jẹnukọn bo dọho gando fọnsọnku” Mẹsia he na wá lọ tọn go.

12. Aliho tẹ mẹ wẹ Salmu lẹ 16:10 mọ hẹndi te, podọ jide tẹwẹ enẹ na mí gando opagbe fọnsọnku tọn lọ go?

¹² Pita sọ yihodọ sọn nuhe Davidi dọ to Salmu lẹ 110:1 mẹ nado nọgodona nuagokun hodidọ etọn tọn. (Hia Owalọ lẹ 2:33-36.) Hoyijlẹdohogo Pita tọn he sinai do Owe-wiwe lẹ ji gọalọ nado hẹn gbẹtọgun daho lọ kudeji dọ Jesu wẹ “Oklunọ po Klisti po.” Humọ, gbẹtọgun lọ kẹalọyi dọ Salmu lẹ 16:10 mọ hẹndi to whenue Jesu yin finfọn sọn oṣiọ lẹ mẹ. To nukọn mẹ, apọsteli Paulu yí kunnudenu he dutomẹji dopolọ zan to whenue e to hodọna Ju lẹ to tòdaho Antioku tọn mẹ to Pisidia. Zẹẹmẹ etọn lẹ yinuwado yé ji bọ yé jlo na dotoaina ẹn dogọ. (Hia Owalọ lẹ 13:32-37, 42.) Podọ ojlofọndotenamẹnu wẹ e yin na mílọsu dọ dọdai Biblu tọn gando fọnsọnku he ja lọ go lẹ yin nugbo, dile etlẹ yindọ azọ́njiawu enẹ ko yin didọdai sọn owhe kanweko lẹ die.

13. Kanbiọ tẹwẹ sọgan fọndote gando fọnsọnku go?

¹³ Tulinamẹnu de wẹ e dona yin na mí dọ fọnsọnku de sọgan wá aimẹ owhe susu lẹ to whenue opagbe etọn ko yin dido godo. Etomọṣo, mẹde sọgan kanse dọ: ‘Be enẹ zẹẹmẹdo dọ n’dona nọte na ojlẹ dindẹn whẹpo do gọ̀ mẹyiwanna ṣie mọ wẹ ya? Whetẹnu wẹ fọnsọnku he n’to nukundo lọ na wá?’ Jesu dọna devi etọn lẹ dọ nudelẹ tin he yé ma yọnẹn, mọ yé masọ sọgan yọnẹn. Enẹ wẹ zẹẹmẹ gigọ́ lẹ gando “ojlẹ lẹ kavi osaa lẹ he Otọ́ ko yí do aṣẹpipa ede tọn mẹ” go. (Owalọ 1:6, 7; Joh. 16:12) Ṣigba, enẹ ma zẹẹmẹdo dọ mí ma yọ́n nudepope gando ojlẹ fọnsọnku tọn go gba.

14. Nawẹ fọnsọnku Jesu tọn gbọnvona dehe jẹnukọnna etọn lẹ gbọn?

¹⁴ Nado mọnukunnujẹ enẹ mẹ ganji, flin fọnsọnku delẹ he yin didọdai to Biblu mẹ. Na nugbo tọn, fọnsọnku Jesu tọn wẹ yin titengbe hugan lọ. Eyin ewọ ma ko yin finfọnsọnku wẹ, depope mítọn ma na tindo todido nado gọ̀ mẹyiwanna mítọn he kú lẹ mọ. Mẹhe yin finfọnsọnku jẹnukọnna Jesu lẹ, taidi mẹhe Elija po Eliṣa po fọ́n lẹ ma nọgbẹ̀ kakadoi. Yé sọ vọ́ wá kú bo mọ gbigble to yọdò mẹ. To vogbingbọn mẹ, Jesu “ko yin finfọn sọn oṣiọ lẹ mẹ, [podọ] e ma nasọ kú ba; okú masọ yin ogán do ewọ ji ba.” Ewọ togbẹ̀ “kakadoi podọ doidoi” to olọn mẹ.—Lom. 6:9; Osọ. 1:5, 18; Kol. 1:18; 1 Pita 3:18.

15. Etẹwẹ e zẹẹmẹdo dọ Jesu yin “sinsẹ́n tintan lẹ”?

¹⁵ Jesu wẹ omẹ tintan he mọ fọnsọnku wunmẹ ehe yí, podọ e họnwun dọ fọnsọnku etọn wẹ yin dehe yin nujọnu hugan lọ. (Owalọ 26:23) Ṣigba, e ma yin ewọ kẹdẹ go wẹ opagbe lọ nado yin finfọnsọnku do olọn mẹ taidi nudida gbigbọnọ de gando. Jesu hẹn apọsteli nugbonọ etọn lẹ deji dọ yé na dugán hẹ emi to olọn mẹ. (Luku 22:28-30) Eyin yé na mọ ahọsumẹ lọ yí, e na biọ dọ yé ni kú whẹ́. Enẹgodo, taidi Klisti, yé sọgan yin finfọnsọnku to agbasa gbigbọ tọn de mẹ. Paulu wlan dọ “Klisti ko yin finfọn sọn oṣiọ lẹ mẹ, yèdọ sinsẹ́n tintan mẹhe ko damlọn to okú mẹ lẹ tọn lẹ.” Paulu yidogọ dọ mẹdevo lẹ na yin finfọnsọnku do olọn mẹ, to whenue e dọmọ: “Mẹdopodopo to aliho he to kannukannu de mẹ: Klisti sinsẹ́n tintan lẹ, enẹgodo mẹhe yin Klisti tọn lẹ to tintin tofi etọn whenu.”—1 Kọl. 15:20, 23.

16. Nudọnamẹ tẹwẹ mí tindo gando ojlẹ he mẹ fọnsọnku olọn mẹ tọn na wá aimẹ te go?

¹⁶ Enẹ bẹ nudọnamẹ de hẹn na mí gando ojlẹ he mẹ fọnsọnku olọn mẹ tọn na wá aimẹ te go. E na wá aimẹ “to tintin tofi etọn whenu.” Sọn ojlẹ dindẹn die, Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ ko dohia sọgbe hẹ Owe-wiwe lẹ dọ sọn 1914 wẹ mí ko to gbẹnọ to “tintin tofi” Jesu tọn he opagbe etọn yin dido lọ whenu. Ojlẹ enẹ gbẹ́ to nukọnzindo, podọ opodo titonu ylankan ehe tọn ko sẹpọ pete.

17, 18. Etẹwẹ na jọ do mẹyiamisisadode delẹ go to tintin tofi Klisti tọn whenu?

¹⁷ Biblu sọ na nudọnamẹ dogọ gando fọnsọnku olọn mẹ tọn go dọmọ: “Mí ma jlo dọ mì ni tin to wunvi mẹ gando mẹhe to amlọndọ to okú mẹ lẹ go gba, . . . Na eyin mí yise dọ Jesu kú bosọ fọ́n, mọdopolọ ga, Jiwheyẹwhe na hẹn mẹhe ko damlọn to okú mẹ . . . lẹ wá ogbẹ̀, . . . Mẹhe na pò to ogbẹ̀ to mí mẹ to tintin tofi Oklunọ tọn whenu lẹ ma na jẹnukọn to aliho depope mẹ na mẹhe ko damlọn to okú mẹ lẹ; na Oklunọ lọsu na jẹte sọn olọn mẹ po awhá gbedide tọn de po, . . . bọ mẹhe ko kú to kọndopọ mẹ hẹ Klisti lẹ na fọ́n jẹnukọn. Enẹgodo, mẹhe pò to ogbẹ̀ to mí mẹ lẹ na yin zize sọyi aslọ mẹ, to pọmẹ hẹ yé, nado pé Oklunọ to jẹhọn mẹ; podọ gbọnmọ dali, mí na tin po Oklunọ po to whepoponu.”—1 Tẹs. 4:13-17.

¹⁸ Fọnsọnku olọn mẹ tọn na wá aimẹ ojlẹ de to whenue “tintin tofi” Klisti tọn bẹjẹeji godo. Mẹyiamisisadode he gbẹ́ pò to aigba ji to nukunbibia daho lọ whenu lẹ na yin “zize sọyi aslọ mẹ.” (Mat. 24:31) Mẹhe yin “zize sọyi” lẹ ma na “damlọn to okú mẹ,” to linlẹn lọ mẹ dọ yé ma na yin oṣiọ na ojlẹ dindẹn. Yé “na yin didiọ, to ojlẹ dopo mẹ, yèdọ to nukunwhiwhe dopo mẹ, to opẹ̀n godo tọn lọ whenu.”—1 Kọl. 15:51, 52.

19. “Fọnsọnku he yọ́n hugan” tẹwẹ to nukọn ja?

¹⁹ To egbehe, suhugan Klistiani nugbonọ lẹ tọn ma yin mẹyiamisisadode he mọ oylọ olọn mẹ tọn yí nado yì wadevizọn hẹ Klisti lẹ gba. Kakatimọ, yé to nukundo opodo titonu ylankan ehe tọn he na wá to “azán Jehovah tọn” gbè. Mẹdepope ma sọgan yọ́n ojlẹ tangan he mẹ opodo lọ na wá te, ṣigba kunnudenu dohia dọ e ko sẹpọ. (1 Tẹs. 5:1-3) Enẹgodo, fọnsọnku wunmẹ devo na wá aimẹ, yèdọ fọnsọnku nado nọgbẹ̀ to aigba he na lẹzun paladisi de ji. Mẹhe na yin finfọn lẹ na tindo todido lọ nado yin hinhẹn jẹ pipé kọ̀n bo ma nasọ kú gbedegbede ba. E họnwun dọ enẹ na yin “fọnsọnku he yọ́n hugan de” yijlẹdo dehe wá aimẹ to hohowhenu lẹ go, whenue “yọnnu lẹ mọ oṣiọ yetọn lẹ yí gbọn fọnsọnku dali,” ṣigba omẹ enẹlẹ ka sọ wá kú to ojlẹ delẹ godo.—Heb. 11:35.

20. Naegbọn mí sọgan deji dọ fọnsọnku he to nukọn ja lọ na yì to aliho kannukannu tọn mẹ?

²⁰ To whenue Biblu to hodọ gando fọnsọnku olọn mẹ tọn go, e dọ dọ mẹhe na tindo numimọ fọnsọnku enẹ tọn lẹ na yin finfọn, yèdọ “mẹdopodopo to aliho he to kannukannu de mẹ.” (1 Kọl. 15:23) Mí sọgan deji dọ fọnsọnku aigba ji tọn lọsu na yì to aliho mọnkọtọn de mẹ. Todido he fọnjlodotenamẹ taun de wẹ enẹ yin. Be mẹhe kú to ojlẹ mítọn mẹ lẹ na yin finfọn to bẹjẹeji Gandudu Owhe Fọtọ́n tọn Klisti tọn bo na yin kuavọdona gbọn mẹyiwanna he yọ́n yé lẹ dali wẹ ya? Be sunnu nugbonọ hohowhenu tọn he tindo nugopipe anadenanu tọn lẹ na yawu yin finfọn bo gọalọ nado basi titona omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ to aihọn yọyọ lọ mẹ wẹ ya? Etẹwẹ dogbọn mẹhe ma sẹ̀n Jehovah pọ́n lẹ dali? Whetẹnu podọ fie wẹ yé na yin finfọn do? Kanbiọ susu wẹ sọgan fọndote. Ṣigba, nado dọ hójọhó, be e biọ nugbonugbo dọ mí ni lẹnnupọndo whẹho enẹlẹ ji ya? Be e ma na yọ́n hugan nado nọte bo pọ́n lehe nulẹ na yì do ya? Mí sọgan deji dọ awuvivinu wẹ e na yin nado yí nukun mítọn lẹ do mọ lehe Jehovah na penukundo whẹho enẹlẹ go do.

21. Etẹwẹ yin todido towe gando fọnsọnku go?

²¹ Todin whẹ́, mí dona hẹn yise mítọn to Jehovah mẹ lodo, yèdọ mẹhe hẹn mí deji gbọn Jesu dali dọ oṣiọ he tin to oflin Jiwheyẹwhe tọn mẹ lẹ na fọ́n. (Joh. 5:28, 29; 11:23) Nado dohia dọ Jehovah tindo nugopipe lọ nado fọ́n oṣiọ lẹ sọnku, Jesu dọ gando Ablaham, Isaki, po Jakọbu po go dọ “yemẹpo wẹ to ogbẹ̀ na ẹn.” (Luku 20:37, 38) Kakajẹ whenẹnu, mí tindo whẹwhinwhẹ́n dolido nado dọ taidi Paulu dọmọ: “Yẹn tindo todido to Jiwheyẹwhe mẹ . . . dọ fọnsọnku . . . de na tin.”—Owalọ 24:15.