Nugbonọ-Yinyin Na Klisti po Afanumẹ Nugbonọ Etọn Po
“Klunọ etọn . . . na yí ì do basi ogán nuhe e tindo lẹpo tọn.”—MATIU 24:45-47.
1, 2. (a) Mẹnu wẹ Owe-wiwe dlẹnalọdo taidi Ogán mítọn? (b) Etẹwẹ dohia dọ Klisti to anadena agun Klistiani tọn?
“MÌ MA dike mẹde ni ylọ mì dọ: ‘Ogán’ blo, na Klisti doponọ gee wẹ yin Ogán mìtọn.” (Matiu 23:10, Alẹnuwema Yọyọ Fọngbe tọn) Po hogbe ehelẹ po, Jesu hẹn ẹn họnwun na hodotọ etọn lẹ dọ gbẹtọvi depope ma tin to aigba ji he na yin ogán yetọn. Ogán dopo akàn yetọn na yin sọn olọn mẹ—yèdọ Jesu Klisti lọsu na ede. Jiwheyẹwhe wẹ de Jesu do otẹn ehe mẹ. Jehovah “fọ́n ẹn sọn oṣiọ lẹ mẹ, bosọ . . . yí na ẹn nado yin ota to onú lẹpo ji, agun lọ, ehe yin agbasa etọn.”—Efesunu lẹ 1:20-23.
2 To whenuena e yindọ Klisti wẹ yin “ota to onú lẹpo ji” na nuhe dù agun Klistiani tọn, e nọ yí aṣẹpipa etọn zan do nuhe to jijọ to agun lọ mẹ lẹpo ji. Nudepope ma whlá do e to agun lọ mẹ gba. E nọ yí sọwhiwhe do doayi ninọmẹ gbigbọmẹ tọn pipli Klistiani lẹ tọn, kavi agun dopodopo tọn go. Ehe họnwun hezeheze to osọhia he yin nina apọsteli Johanu to vivọnu owhe kanweko tintan W.M. tọn mẹ. To hodidọ hlan agun ṣinawe mẹ, Jesu dọ whla atọ́n dọ emi yọ́n nuyiwa yetọn lẹ, jẹhẹnu dagbe yetọn lẹ, po madogán yetọn lẹ po, bosọ na yé ayinamẹ po tulinamẹ he jẹ lẹ po. (Osọhia 2:2, 9, 13, 19; 3:1, 8, 15) Mí tindo whẹwhinwhẹ́n dagbe nado yise dọ Klisti sọ yọ́n ninọmẹ gbigbọmẹ tọn agun he pò lẹ tọn to Asia Pẹvi, Palestine, Silia, Babilọni, Grèce, Italie, po fidevo lẹ po. (Owalọ lẹ 1:8) Egbehe lo?
Afanumẹ Nugbonọ De
3. Naegbọn e do sọgbe nado yí Klisti jlẹdo ota go podọ agun etọn jlẹdo agbasa go?
3 To fọnsọnku etọn godo podọ ojlẹ vude whẹpo e do hẹji yì Otọ́ etọn dè to olọn mẹ, Jesu dọna devi etọn lẹ dọmọ: “Aṣẹ lẹpo wẹ yè ko jo hlan mi to olọn mẹ podọ to aigba ji.” E sọ yidogọ dọ: “Pọ́n, yẹn tin to mì dè to whepoponu kakajẹ opodo aihọn tọn.” (Matiu 28:18-20) E na tin hẹ yé bo na to nuyiwa zọnmii taidi Ota yetọn. To wekanhlanmẹ etọn lẹ mẹ hlan Klistiani Efesu po Kọlọsi po tọn lẹ, apọsteli Paulu yí agun Klistiani tọn jlẹdo “agbasa” de go, ehe Klisti yin Ota etọn. (Efesunu lẹ 1:22, 23; Kọlọsinu lẹ 1:18) Owe de dọ dọ nuyijlẹdonugo ehe “dohia dọ gbọnvona dọ kọndopọ yin dandannu to Ota lọ [po agbasa po] ṣẹnṣẹn, ojlo Ota lọ tọn wẹ awutugonu lẹpo nọ wà. Nuyizan Etọn lẹ wẹ yé yin.” (The Cambridge Bible for Schools and Colleges) Pipli tẹwẹ Klisti ko yizan taidi nuyizan etọn sọn whenue gbọ́n e mọ huhlọn Ahọluduta tọn yí to 1914?—Daniẹli 7:13, 14.
4. Dile e yin didọ jẹnukọn to dọdai Malaki tọn mẹ do, etẹwẹ Jehovah po Klisti Jesu po mọ to whenuena yé dla tẹmpli gbigbọmẹ tọn lọ pọ́n?
4 Dọdai Malaki tọn dọ dọ Jehovah, ‘Oklunọ nugbo lọ,’ to pọmẹ hẹ “angẹli alẹnu tọn” etọn, yèdọ Ovi etọn Klisti Jesu he ṣẹṣẹ yin zizedo ofìn ji, na wá nado dawhẹ podọ nado dla “tẹmpli,” kavi ohọ̀ sinsẹ̀n-bibasi gbigbọmẹ tọn Etọn pọ́n. E họnwun dọ ‘ojlẹ dide’ he mẹ ‘whẹdida owhé Jiwheyẹwhe tọn’ na bẹjẹeji te wá to 1918.a (Malaki 3:1; 1 Pita 4:17) Mẹhe sọalọakọ́n nado yin afọzedaitọ Jiwheyẹwhe po sinsẹ̀n-bibasi nugbo etọn po tọn to aigba ji lẹ yin gbigbejepọn dile e jẹ do. Ṣọṣi Mẹylọhodotọklisti tọn lẹ, he ko hẹn sinsẹ̀n-nuplọnmẹ he nọ de yẹyi sọn Jiwheyẹwhe go lẹ gbayipe na owhe kanweko lẹ bo ko sọ doalọ to nuyiwa mẹhusudo Wẹkẹ-Whàn I tọn lẹ mẹ badabada, yin gbigbẹdai. Pipotọ nugbonọ Klistiani he yin dide gbọn gbigbọ dali lẹ tọn de yin whiwhlepọn, yin kiklọwé taidi to miyọ́n mẹ, bo yin alọkẹyi, bosọ gbọnmọ dali lẹzun ‘mẹhe na nọ na avọ́nunina lẹ hlan Jehovah to dodo mẹ.’—Malaki 3:3.
5. To kọndopọ mẹ hẹ dọdai Jesu tọn gando ‘tintin tofi’ etọn go, mẹnu wẹ sọawuhia nado yin “afanumẹ” nugbonọ lọ?
5 To kọndopọ mẹ hẹ dọdai Malaki tọn, ohia he Jesu na devi etọn lẹ nado gọalọna yé nado yọ́n ojlẹ ‘tintin tofi etọn po opodo aihọn tọn po tọn’ bẹ pipli “afanumẹ” de tọn yinyọnẹn hẹn. Jesu dọmọ: “Mẹnu wẹ afanumẹ nugbonọ, nuyọnẹntọ, mẹhe klunọ etọn do basi ogán whédo etọn tọn, nado na núdùdù yetọn yé to osaa sisọ mẹ? Donanọ wẹ afanumẹ nẹ, whenuena klunọ etọn wá, mẹhe e na mọ to mọwà. Nugbo wẹ yẹn dọhlan mì dọ, Ewọ na yí ì do basi ogán nuhe e tindo lẹpo tọn.” (Matiu 24:3, 45-47) To whenuena Klisti “wá” nado dla “afanumẹ” lọ pọ́n to 1918, e mọ pipotọ yiamisisadode devi nugbonọ lẹ tọn de he ko to linlinnamẹwe ehe po owe sinai do Biblu ji devo lẹ po yizan sọn 1879 gbọ́n nado wleawuna ‘núdùdù gbigbọmẹ tọn to osaa sisọ mẹ.’ E kẹalọyi yé taidi nuyizan, kavi “afanumẹ” pọmẹ tọn etọn, podọ to 1919, e deazọ́nna yé nado nọ penukundo nutindo etọn lẹpo go to aigba ji.
Nukunpipedo Nutindo Klisti Tọn lẹ Go to Aigba Ji
6, 7. (a) Hogbe devo tẹlẹ wẹ Jesu yizan nado dọho gando “afanumẹ” nugbonọ etọn go? (b) Etẹwẹ hogbe lọ “họ̀nkọnsi” he Jesu yizan zẹẹmẹdo?
6 Osun vude whẹpo Jesu do dọ dọdai gando ohia tintin tofi etọn tọn go, ehe apadewhe etọn dohia dọ “afanumẹ” de na wá ze afọ etọn dai to aigba ji, e dọho gando “afanumẹ” ehe go. To hodidọ enẹ mẹ, e yí hogbe he gbọnvo yẹẹ delẹ zan he tá hinhọ́n do azọngban afanumẹ lọ tọn lẹ ji. Jesu dọmọ: “Mẹnu wẹ họ̀nkọnsi nugbonọ, nuyọnẹntọ lọ, mẹhe Oklunọ etọn na do basi ogán do owhé etọn ji, nado na núdùdù sọha yetọn yé to ojlẹ etọn mẹ? Nugbo wẹ yẹn dọhlan mì, dọ, E na yí ì do basi ogán do nuhe e tindo lẹpo ji.”—Luku 12:42, 44.
7 Tofi afanumẹ lọ yin yiylọdọ họ̀nkọnsi, yèdọ hogbe de he yin lilẹdogbedevomẹ sọn hogbe Glẹki tọn de mẹ he dlẹnalọdo “nukunpedonugotọ whédo kavi nutindo de tọn.” Pipli họ̀nkọnsi lọ tọn ma na yin pipli weyọnẹntọ lẹ tọn de poun he nọ basi zẹẹmẹ nuagokun ojlofọndotenamẹ tọn lẹ tọn sọn Biblu mẹ gba. Gbọnvona awuwiwlena núdùdù gbigbọmẹ tọn to “ojlẹ etọn mẹ,” “họ̀nkọnsi nugbonọ” lọ na yin dide do devi Klisti tọn lẹpo ji bo nasọ yin azọ́ndena nado nọ penukundo agun Klisti tọn po nuwiwa etọn lẹ po go to aigba ji, yèdọ “nuhe e tindo lẹpo.” Etẹlẹ wẹ ehe na bẹhẹn?
8, 9. ‘Nutindo’ tẹlẹ wẹ afanumẹ lọ yin azọ́ndena nado penukundego?
8 Azọngban afanumẹ lọ tọn lẹ bẹ nukunpipedo nọtẹn he hodotọ Klisti tọn lẹ nọ yizan nado hẹn nuwiwa Klistiani tọn yetọn lẹ di hẹn, taidi tatọ́-tẹnnọ po wekantẹn alahọ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn po, gọna nọtẹn sinsẹ̀n-bibasi tọn yetọn lẹ—yèdọ Plitẹnhọ Ahọluduta tọn po Plitẹnhọ Plidopọ tọn lẹ po—lẹdo aihọn pé. Dehe yin nujọnu hugan wẹ yindọ, afanumẹ lọ sọ nọ deanana tito Biblu pinplọn tọn lẹ to opli sẹmẹsẹmẹ tọn lẹ po plidopọ he nọ yin bibasi sọn ojlẹ de mẹ jẹ devo mẹ lẹ po ji, ehe nọ jlọmẹdote to gbigbọ-liho. To opli ehelẹ ji, nudọnamẹ lẹ nọ yin nina gando hẹndi dọdai Biblu tọn lẹ tọn go, gọna anademẹ he wá do ganmẹ do lehe nunọwhinnusẹ́n Biblu tọn lẹ sọgan yin yiyizan to gbẹzan egbesọegbesọ tọn mẹ do ji.
9 Azọngban họ̀nkọnsi lọ tọn lẹ sọ bẹ nukunpipedo azọ́n titengbe yẹwheho “wẹndagbe Ahọludu tọn helẹ” didọ po hinhẹn “akọta lẹpo zun nuplọntọ” po tọn hẹn. Ehe zẹẹmẹdo nupinplọn gbẹtọ lẹ nado nọ doayi nuhe Klisti, he yin Ota agun lọ tọn, degbè dọ e dona yin wiwà to ojlẹ opodo tọn ehe mẹ lẹpo go. (Matiu 24:14; 28:19, 20; Osọhia 12:17) Azọ́n yẹwhehodidọ po mẹpinplọn tọn po ko dọ̀n “gbẹtọ susugege” he yin gbẹdohẹmẹtọ pipotọ yiamisisadode lọ tọn lẹ wá. Ayihaawe ma tin dọ ‘onú tindo ojlona ehelẹ sọn akọta lẹpo mẹ’ yin apadewhe ‘nutindo’ họakuẹ Klisti tọn lẹ tọn he afanumẹ nugbonọ lọ to nukunpedego.—Osọhia 7:9; Hagai 2:7.
Hagbẹ Anademẹtọ Afọzedaitọ De
10. Pipli tẹwẹ yin azọ́ndena nado nọ basi nudide lẹ to owhe kanweko tintan whenu, podọ nawẹ ehe yinuwado agun lẹ ji gbọn?
10 E họnwun dọ azọngban pinpẹn afanumẹ lọ tọn lẹ na bẹ nudide susu bibasi hẹn. To agun Klistiani dowhenu tọn mẹ, apọsteli lẹ po mẹho he to Jelusalẹm lẹ po nọ yinuwa taidi afọzedaitọ, bo nọ basi nudide lẹ do agun Klistiani tọn blebu tamẹ. (Owalọ lẹ 15:1, 2) Nudide he hagbẹ anademẹtọ owhe kanweko tintan tọn ehe basi lẹ nọ yin didohlan agun lẹ gbọn wekanhlanmẹ lẹ po afọzedaitọ tomẹyitọ lẹ po gblamẹ. Klistiani dowhenu tọn lẹ nọ jaya nado mọ anademẹ họnwun ehelẹ yí, podọ gbekọndopọ ahundopo tọn yetọn hẹ hagbẹ anademẹtọ lọ yidogọna jijọho po pọninọ po.—Owalọ lẹ 15:22-31; 16:4, 5; Filippinu lẹ 2:2.
11. Mẹnu lẹ wẹ Klisti to yiyizan to egbehe nado deanana agun etọn, podọ nukun tẹwẹ mí dona nọ yí do pọ́n pipli Klistiani yiamisisadode lẹ tọn ehe?
11 Taidi to ojlẹ Klistiani dowhenu tọn lẹ tọn mẹ, pipli kleun nugopọntọ yiamisisadode lẹ tọn de wleawuna Hagbẹ Anademẹtọ hodotọ Klisti tọn lẹ tọn to aigba ji to egbehe. Gbọn “adusilọ” huhlọnnọ etọn yiyizan dali, Klisti he yin Ota agun lọ tọn, nọ deanana sunnu nugbonọ ehelẹ dile yé to nukunpedo azọ́n Ahọluduta lọ tọn go. (Osọhia 1:16, 20) To otàn gbẹzan tọn etọn mẹ, Albert Schroeder, he yin dopo to Hagbẹ Anademẹtọ lọ mẹ na ojlẹ dindẹn bo dotana gbẹzan aigba ji tọn etọn to agọe, wlan dọmọ: “Hagbẹ Anademẹtọ lọ nọ pli to mercredi lẹpo, bo nọ bẹ opli yetọn jẹeji po odẹ̀ po nado biọ anademẹ gbigbọ Jehovah tọn. Vivẹnu vonọtaun nọ yin dido nado mọ dọ whẹho he yin nukunpedego lẹpo po nudide he yin bibasi lẹpo po tin to kọndopọ mẹ hẹ Ohó Jiwheyẹwhe tọn Biblu.”b Mí sọgan dejido Klistiani yiamisisadode nugbonọ enẹlẹ go. Titengbe yewlẹ wẹ mí dona setonuna dile apọsteli Paulu degbè etọn do dọmọ: ‘Mì nọ setonuna mẹhe to nukọntọ yin to mì ṣẹnṣẹn lẹ bo nọ litaina yé, na yé to alindọn mìtọn lẹ họ́.’—Heblu lẹ 13:17.
Sisi He Jẹ Tintindo Na Afanumẹ Nugbonọ Lọ
12, 13. Whẹwhinwhẹ́n Owe-wiwe tọn tẹlẹ wẹ mí tindo nado nọ do sisi hia pipli afanumẹ lọ tọn?
12 Whẹwhinwhẹ́n tangan he wutu mí dona nọ do sisi he jẹ hia pipli afanumẹ nugbonọ lọ tọn wẹ yindọ gbọn mọwiwà dali, mí nọ do sisi hia Klunọ lọ, Jesu Klisti. Paulu wlan gando mẹyiamisisadode lẹ go dọ: “Mẹhe yè ylọ, whenuena e yin mẹmẹdekannu, mẹmẹglọ [kavi afanumẹ] Klisti tọn wẹ e yin. Yè ko yí akuẹ sọha de do họ̀ mì.” (1 Kọlintinu lẹ 7:22, 23; Efesunu lẹ 6:6) Enẹwutu, eyin mí yí nugbonọ-yinyin do litaina anademẹ afanumẹ nugbonọ lọ po Hagbẹ Anademẹtọ etọn po tọn, Klisti he yin Klunọ afanumẹ lọ tọn wẹ mí to taliaina. Sisi he jẹ tintindo na nuyizan he Klisti yí do to nukunpedo nutindo etọn aigba ji tọn lẹ go yin aliho dopo he mẹ mí nọ “yigbe [to gbangba te] dọ, Jesu Klisti wẹ Oklunọ, hlan gigo Jiwheyẹwhe Otọ́ tọn.”—Filippinu lẹ 2:11.
13 Whẹwhinwhẹ́n Owe-wiwe tọn devo he wutu mí dona do sisi hia afanumẹ nugbonọ lọ wẹ yindọ Klistiani yiamisisadode he tin to aigba ji lẹ yin alọdlẹndo to yẹhiadonu-liho taidi “tẹmpli” de he mẹ Jehovah nọ nọ̀ gbọn ‘gbigbọ’ dali. Gbọnmọ dali, yé yin “wiwe.” (1 Kọlintinu lẹ 3:16, 17; Efesunu lẹ 2:19-22) Hagbẹ tẹmpli wiwe ehe tọn lẹ wẹ Jesu ze nutindo etọn aigba ji tọn lẹ do alọmẹ na, ehe zẹẹmẹdo dọ pipli afanumẹ ehe tọn kẹdẹ wẹ jlọjẹ po azọngban delẹ po tin na to agun Klistiani tọn mẹ. Na whẹwhinwhẹ́n ehe wutu, mẹhe tin to agun lọ mẹ lẹpo nọ mọ dọ azọngban wiwe yetọn wẹ e yin nado hodo bosọ nọgodona anademẹ he nọ wá sọn afanumẹ nugbonọ lọ po Hagbẹ Anademẹtọ etọn po dè. Na nugbo tọn, “lẹngbọ devo” lẹ nọ pọ́n ẹn hlan taidi lẹblanulọkẹyi vonọtaun de nado gọalọna pipli afanumẹ lọ tọn to nukunpipedo nutindo Klunọ lọ tọn lẹ go mẹ.—Johanu 10:16.
Godoninọna Yé po Nugbonọ-Yinyin Po
14. Dile Isaia dọ dọdai etọn do, nawẹ lẹngbọ devo lẹ to zọnlinzin to godo na pipli afanumẹ yiamisisadode lọ tọn bosọ to devizọnwa taidi “pakanọ he ma nọ yí akuẹ” lẹ gbọn?
14 Whiwhẹ he lẹngbọ devo lẹ nọ yí do litaina hagbẹ yiamisisadode Islaeli gbigbọmẹ tọn lẹ yin didọdai gbọn yẹwhegán Isaia dali dọmọ: “Le wẹ OKLUNỌ dọ, [Pakanọ he ma nọ yí akuẹ, NW] Egipti tọn po ajọnu Etiopia tọn po, po Sabeanu lẹ tọn po, po gbẹtọ he tọ́nalùn lẹ po na juwa dè we, yé na yin towe: yé na hodo we; ogàn mẹ wẹ yé na sọn wá, yé na jẹklo na we, yé na vẹvẹna we, dọmọ, Nugbo, Jiwheyẹwhe tin to ohò towe mẹ: mẹdevo ma tin, Jiwheyẹwhe devo ma tin.” (Isaia 45:14) To yẹhiadonu-liho, lẹngbọ devo lẹ to zọnlinzin to pipli afanumẹ yiamisisadode lọ tọn po Hagbẹ Anademẹtọ etọn po godo to egbehe, bo to anademẹ yetọn hodo. Taidi “pakanọ he ma nọ yí akuẹ” lẹ, lẹngbọ devo lẹ nọ yí huhlọn po nutindo yetọn lẹ po zan sọn ojlo mẹ wá nado nọgodona azọ́n yẹwhehodidọ lẹdo aihọn pé tọn lọ he Klisti dena hodotọ yiamisisadode etọn he tin to aigba ji lẹ.—Owalọ lẹ 1:8; Osọhia 12:17.
15. Nawẹ dọdai Isaia 61:5, 6 tọn do haṣinṣan he tin to lẹngbọ devo lẹ po Islaeli gbigbọmẹ tọn po ṣẹnṣẹn hia jẹnukọn gbọn?
15 Lẹngbọ devo lẹ nọ jaya bosọ nọ dopẹ́ nado sẹ̀n Jehovah to nukunpedomẹgo pipli afanumẹ lọ tọn po Hagbẹ Anademẹtọ etọn po tọn glọ. Yé yọ́n mẹyiamisisadode lẹ taidi hagbẹ “Islaeli Jiwheyẹwhe tọn” lẹ. (Galatianu lẹ 6:16) To yẹhiadonu-liho, taidi “jonọ lẹ” podọ “ovi jonọ lẹ tọn” he yin kinkọndopọ hẹ Islaeli gbigbọmẹ tọn lọ, yé nọ jaya nado wadevizọn taidi “aigba-jlòtọ” po “vẹnla-sántọ” lẹ po to anademẹ mẹyiamisisadode he yin “yẹwhenọ OKLUNỌ tọn lẹ,” podọ ‘wẹndagun Jiwheyẹwhe tọn lẹ’ tọn glọ. (Isaia 61:5, 6) Yé nọ yí zohunhun do tindo mahẹ to yẹwheho wẹndagbe Ahọluduta lọ tọn didọ po gbẹtọ akọta lẹpo tọn hinhẹnzun devi po mẹ. Yé nọ yí ahundopo do gọalọna pipli afanumẹ lọ tọn nado penukundo omẹ taidi lẹngbọ he ṣẹṣẹ yin mimọ lẹ go.
16. Etẹwẹ nọ whàn lẹngbọ devo lẹ nado nọgodona afanumẹ nugbonọ nuyọnẹntọ lọ po nugbonọ-yinyin po?
16 Lẹngbọ devo lẹ yọnẹn dọ yé ko mọaleyi tlala sọn vivẹnudido vẹkuvẹku afanumẹ nugbonọ lọ tọn nado wleawu núdùdù gbigbọmẹ tọn na yé to osaa sisọ mẹ. Yé nọ gbọn whiwhẹ dali yigbe dọ matin alọgọ afanumẹ nugbonọ nuyọnẹntọ lọ tọn, yé ma tlẹ na yọ́n nudepope gando nugbo họakuẹ Biblu tọn lẹ go, taidi nupojipetọ-yinyin Jehovah tọn, klandowiwe yinkọ etọn tọn, Ahọluduta lọ, olọn yọyọ lẹ po aigba yọyọ lọ po, alindọn, ninọmẹ oṣiọ lẹ tọn, gọna nugbo lọ gando mẹhe Jehovah po Ovi etọn po yin, podọ nuhe gbigbọ wiwe yin go. To pẹdido daho po nugbonọ-yinyin po mẹ, lẹngbọ devo lẹ nọ gbọn owanyi dali nọgodona “mẹmẹsunnu” yiamisisadode Klisti tọn he tin to aigba ji lẹ to ojlẹ opodo tọn ehe mẹ.—Matiu 25:40.
17. Etẹwẹ Hagbẹ Anademẹtọ lọ mọ dọ e jẹ nado wà, podọ etẹwẹ na yin hodọdeji to hosọ he bọdego mẹ?
17 To whenuena e yindọ sọha yetọn fọ́n bo to didepo, mẹyiamisisadode lẹ ma sọgan tin to agun lẹpo mẹ nado penukundo nutindo Klisti tọn lẹ go tlọlọ gba. Enẹwutu, Hagbẹ Anademẹtọ lọ nọ de sunnu lẹ sọn lẹngbọ devo lẹ mẹ do otẹn nugopọntọ tọn mẹ to wekantẹn alahọ tọn, agbegbe, lẹdo, po agun Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn po mẹ. Be nuyiwa mítọn hẹ lẹngbọhọtọ pẹvi ehelẹ nọ tindo nugandomẹgo de do nugbonọ-yinyin mítọn na Klisti po afanumẹ nugbonọ etọn po ji ya? Ehe na yin hodọdeji to hosọ he bọdego mẹ.
[Nudọnamẹ Odò Tọn]
a Na dogbapọn kitokito hosọ ehe tọn, pọ́n Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ Lọ Tọn, 1er mars 2004, weda 13-18, po 1er août 1993, weda 13 po.
b Sọawuhia to zinjẹgbonu [Flansegbe] 1er mars 1988 linlinnamẹwe ehe tọn mẹ, weda 10-17.
Dogbapọn
• Mẹnu wẹ yin Ogán mítọn, podọ etẹwẹ dohia dọ e yọ́n ninọmẹ agun lẹ tọn?
• To dlapọn “tẹmpli” lọ tọn whenu, mẹnu lẹ wẹ to nuyiwa taidi afanumẹ nugbonọ de, podọ nutindo tẹlẹ wẹ yin zizedo alọmẹ na yé?
• Whẹwhinwhẹ́n Owe-wiwe tọn tẹlẹ wẹ mí tindo nado nọgodona afanumẹ nugbonọ lọ po nugbonọ-yinyin po?
[Yẹdide to weda 23]
‘Nutindo’ he “họ̀nkọnsi” lọ nọ penukundego lẹ bẹ núzinzan agbasa tọn lẹ, tito-to-whinnu gbigbọmẹ tọn lẹ, po azọ́n yẹwhehodidọ tọn po hẹn
[Yẹdide to weda 25]
Hagbẹ lẹngbọ devo lẹ tọn nọ nọgodona pipli afanumẹ nugbonọ lọ tọn gbọn yẹwhehodidọ zohunhun tọn yetọn dali