‘Eyin Hiẹ Yin Hinhẹn po Huhlọn po Nado Wazọ́n’ — WESẸDOTẸN INTẸNẸT JI TỌN Watchtower Tọn

‘Eyin Hiẹ Yin Hinhẹn po Huhlọn po Nado Wazọ́n’

“PỌ́N fi! Jo nuhe wà a te to alọnu do, bo wáfi plaun nado hẹn agbàn ehe na mi.” Nawẹ hiẹ lẹndọ Juvi he alọnu etọn ján de sọgan ko yinuwa gbọn eyin awhànfuntọ Lomunu de dọ mọ na ẹn to owhe kanweko tintan whenu? To Yẹwhehodidọ Osó ji tọn etọn mẹ, Jesu na ayinamẹ dọ: “Eyin mẹdepope [he tin to otẹn aṣẹpipa tọn mẹ] yí huhlọn do hẹn we [wazọ́n] yì liu dopo, yì hẹ ẹ jẹ awe.” (Matiu 5:41)a Nawẹ todoaitọ Jesu tọn lẹ na mọnukunnujẹ ayinamẹ enẹ mẹ gbọn? Podọ etẹwẹ e dona zẹẹmẹdo na míwlẹ to egbehe?

Nado mọ gblọndo lọ lẹ, mí dona yọ́n nususu dogọ gando azọ́n dandan hohowhenu tọn go. Mẹhe nọgbẹ̀ to Islaeli to azán Jesu tọn gbè lẹ jẹakọhẹ aṣa enẹ taun.

Azọ́n Dandan Tọn

Kunnudenu dohia dọ azọ́n dandan tọn (kavi tòzọ́n) ko tin to otò he sẹpọ Whèzẹtẹn lẹ mẹ sọn owhe kanweko 18tọ W.M. die gbọ́n. Kandai anadenanu tọn he wá sọn tòdaho Alalakh Silia hohowhenu tọn mẹ lẹ dlẹnalọdo pipli tòzọ́n-wàtọ lẹ tọn he gandudu lọ de nado wà azọ́n etọn titi lẹ. To Ougarit, he tin to huto Silia tọn, mẹhe nọ pọgle to aigba mẹdevo tọn ji lẹ dona wà azọ́n mọnkọtọn lẹ, adavo ahọlu de yé sẹ sọn azọ́n dandan tọn ehelẹ glọ.

Ayihaawe ma tin dọ mẹhe ṣíawhàn lẹ nọ saba yin hinhẹn gánnugánnu nado wazọ́n sinsinyẹn. Azọ́ngán Egipti tọn lẹ yí Islaelivi lẹ zan taidi kanlinmọ nado sún bliki na yé. To nukọn mẹ, Islaelivi lẹ de azọ́n sinsinyẹn na Kenaninu he tin to Aigba Pagbe tọn ji lẹ, podọ Davidi po Sọlọmọni po sọ hodo aṣa mọnkọtọn lẹ ga.—Eksọdusi 1:13, 14; 2 Samuẹli 12:31; 1 Ahọlu lẹ 9:20, 21.

To whenuena Islaelivi lẹ biọ dọ ahọlu de ni dugán do yé ji, Samuẹli basi zẹẹmẹ jlọjẹ he ahọlu lọ na tindo lẹ tọn. E na yí mẹjidugando etọn lẹ zan nado nọ kùn kẹkẹ lẹ po osọ́ lẹ po, nado pọgle bo gbẹ̀n ojijẹ, nado wleawuna awhànfunnu lẹ, po mọmọ po sọyi. (1 Samuẹli 8:4-17) Etomọṣo, to tẹmpli Jehovah tọn gbigbá whenu, to whenuena jonọ lẹ yin yiyizan nado wà kanlinmọ-zọ́n lẹ, “sọn ovi Islaeli tọn lẹ mẹ wẹ Sọlọmọni ma basi mẹmẹglọ lẹ de gba: ṣigba yé wẹ omẹ awhàn tọn lẹ, po mẹmẹsi etọn lẹ po, po ahọvi etọn lẹ po, po awhàngán etọn lẹ po, po ogán daho kẹkẹ etọn lẹ tọn po po osọ́nọ etọn lẹ tọn po.”—1 Ahọlu lẹ 9:22.

Gando Islaelivi he yin yiyizan to azọ́n họgbigbá tọn mẹ lẹ go, 1 Ahọlu lẹ 5:13, 14 dọmọ: “Sọlọmọni ahọlu sọ fọ́n sẹ̀njọtọ [kavi, azọ́n sinsinyẹn wàtọ] lẹ de sọn Islaeli lẹpo mẹ; sẹ̀njọtọ lẹ lọ yin gbẹtọ fọtọ́n ogbàn. E sọ nọ do yé hlan yì Lẹbanọni, fọtọ́n ao to osun de mẹ gbọn hamẹ hamẹ: osun de yé tin to Lẹbanọni mẹ, osun awe to whégbè.” Weyọnẹntọ de dọ dọ, “ayihaawe ma tin dọ ahọlu Islaeli po Juda po tọn lẹ yí tito tòzọ́n tọn zan nado sọgan wà azọ́n họgbigbá tọn yetọn lẹ po azọ́n he yin wiwà to aigba ahọlu lọsu tọn lẹ ji po matin azọ́nkuẹ súsú.”

To Sọlọmọni glọ, agbàn he yin didó do ota na tòvi lẹ pẹnzin taun. E sinyẹn sọmọ bọ to whenuena Lehoboami sìn adán nado hẹn ẹn sudeji, Islaeli lẹpo fọ́ngu bo dlan zannu do mẹhe yin dide nado deanana azọ́n sinsinyẹn wàtọ lẹ. (1 Ahọlu lẹ 12:12-18) Ṣogan, tito lọ ma yin hùzẹdeji gba. Asa, ovivi Lehoboami tọn, basi oylọna tòmẹnu Juda tọn lẹ nado gbá tòdaho Geba po Mizpa po tọn, podọ ‘yè ma de mẹde dovo.’—1 Ahọlu lẹ 15:22.

To Aṣẹpipa Lomu Tọn Glọ

Yẹwhehodidọ Osó ji tọn lọ dohia dọ Juvi owhe kanweko tintan tọn lẹ yọnẹn ganji dọ whedepopenu wẹ yè sọgan ‘yí huhlọn do hẹn mẹde wazọ́n.’ To Glẹkigbe mẹ, hogbe he yin yiyizan tofi wẹ ag·ga·reuʹo, he gando azọ́n wẹnsagun Pẹlsia tọn lẹ tọn go to dowhenu. Yé tindo aṣẹpipa nado yí gbẹtọ, osọ́, bato, kavi onú devo depope he nuhudo etọn tin zan nado yawu penukundo whẹho otò tọn lẹ go.

To azán Jesu tọn gbè, Lomunu he ko kẹalọyi tito mọnkọtọn lẹ wẹ paṣẹ do Islaeli ji. To ayimatẹn Whèzẹtẹn-waji tọn lẹ mẹ, gbọnvona takuẹ he nọ yin súsú lẹ, e sọgan yin bibiọ to tòvi lẹ si nado wà azọ́n dandan tọn to paa mẹ kavi to ninọmẹ madonukun lẹ mẹ. Matin ayihaawe, mẹsusu gbẹwanna azọ́ndenamẹ enẹlẹ. Humọ, whlasusu wẹ kanlin lẹ, kẹkẹ-kùntọ lẹ, kavi kẹkẹ lẹ, nọ yin hihòyi to aliho he ma sọgbe hẹ osẹ́n mẹ nado lẹzun nuyizan tẹnsisẹ tọn na Tohọluduta. Sọgbe hẹ whenuho-kàntọ Michael Rostovtzeff, anadenanutọ lẹ “tẹnpọn nado deanana [nuzedai lọ] bo hẹn ẹn tin to tito ji, ṣigba to ovọ́ mẹ, na eyin aṣa lọ gbẹ́ tin-to-aimẹ, e na hẹn kọdetọn ylankan lẹ wá dandan. Gbedide debọdo-dego lẹ yin didetọ́n gbọn osẹ́ndoaitọ, he dovivẹnu po ahundopo po nado doalọtena huhlọn ṣiṣizan podọ kọgbidinamẹ tito lọ tọn lẹ dali . . . Ṣigba kọgbidinamẹ nuzedai lọ tọn gbọṣi aimẹ.”

“Mẹdepope wẹ sọgan yin hinhẹn po huhlọn po nado hẹn agbàn awhànfuntọ lẹ tọn jẹ fide,” wẹ weyọnẹntọ Glẹki tọn dopo dọ, podọ “mẹdepope wẹ sọgan yin hinhẹn gánnugánnu nado wà azọ́n depope he aṣẹpatọ lẹ jlo nado dena ẹn.” Enẹ wẹ jọ do Simọni Silene tọn go, mẹhe awhànfuntọ Lomunu lẹ “yí huhlọn do hẹn” nado ze yatin Jesu tọn.—Matiu 27:32.

Kandai labbi lẹ tọn lọsu dlẹnalọdo tito he yin wangbẹna ehe. Di apajlẹ, labbi de yin hinhẹn po huhlọn po nado ze vounvoun mylte tọn lẹ yì họ̀nmẹ. Pàkànọ lẹ sọgan yin hihòyi sọn azọ́nmẹyimẹdotọ yetọn lẹ si bo yin azọ́n devo lẹ dena, bọ azọ́nmẹyimẹdotọ lọ lẹ na gbẹsọ tin to dandannu glọ nado suahọ yé. Kanlin he nọ hẹn agbàn lẹ kavi oyìnsú lẹ sọgan yin hihòyi. Eyin yé wá yin gigọjo janwẹ, vlavo wẹ yé nọ pò to gángán nado sọgan yin yiyizan. Hiẹ sọgan mọ nuhewutu gbẹtọ lẹ nọ mọdọ eyin onú yetọn yin hihòyi, be yè ṣinyọ́nalọ e ji kakadoi niyẹn. Enẹ wẹ zọ́n bọ oló Ju lẹ tọn de dọ dọ: “Angareia tin taidi okú.” Whenuho-kàntọ de dọmọ: “Gbétatò de sọgan yin hinhẹn biọ ohẹ́n klókló mẹ na oyìnsú glepipọ tọn etọn lẹ yin hihòyi do angareia tamẹ, kakati nido yin kanlin he nọ dọ̀n agbàn lẹ wutu.”

Hiẹ sọgan yí nukun homẹ tọn do pọ́n lehe azọ́n enẹlẹ yin wangbẹna do, titengbe na yé nọ saba yin didenamẹ to aliho goyiyi po mawadodo tọn po mẹ. Na Ju lẹ gbẹwanna awhànpa Kosi tọn he paṣẹ do yé ji lẹ taun wutu, yé nọ tindo numọtolanmẹ sinsinyẹn mẹdèpo tọn to whenuena yé yin hinhẹn po huhlọn po nado wà azọ́n homẹgblenamẹ tọn mọnkọtọn lẹ. Osẹ́n de ma tin he do fie tòmẹnu de sọgan yin hinhẹn po huhlọn po nado hẹn agbàn jẹ hia mí. E yọnbasi dọ mẹsusu ma na jlo nado yì zẹ̀ dogbó he osẹ́n doai lọ go na afọdide dopo tata.

Ṣogan, ehe wẹ Jesu dlẹnalọdo to whenuena e dọmọ: “Eyin mẹdepope [he tin to otẹn aṣẹpipa tọn mẹ] yí huhlọn do hẹn we [wazọ́n] yì liu dopo, yì hẹ ẹ jẹ awe.” (Matiu 5:41) Mẹdelẹ na ko lẹndọ Jesu ma tindo lẹnpọn dagbe to whenue yé sè hodidọ enẹ. Ṣigba etẹ dọ wẹ e te taun?

Lehe Klistiani lẹ Dona Yinuwa Do

Do glido, Jesu to didọna todoaitọ etọn lẹ dọ eyin aṣẹpatọ de hẹn yé po huhlọn po nado wà azọ́n wunmẹ de he osẹ́n kẹalọyi, yé dona wà ẹ sọn ojlo mẹ wá matin homẹgble. Gbọnmọ dali, yé dona “yí nuhe yin Sesali tọn hlan Sesali” ṣigba bo ma na wọn dọ dandannu wẹ e yin nado yí “nuhe yin Jiwheyẹwhe tọn hlan Jiwheyẹwhe.”—Malku 12:17.b

Humọ, apọsteli Paulu dotuhomẹna Klistiani lẹ dọmọ: “Mì gbọ gbigbọ lẹpo ni yin mẹmẹglọ hlan huhlọn daho lẹ. Na huhlọn de ma tin adavo sọn Jiwheyẹwhe dè; huhlọn he tin lẹ Jiwheyẹwhe dè wẹ yè do yé ai sọn. Enẹwutu mẹdepope he diọnukunsọ huhlọn, e diọnukunsọ osẹ́ndoai Jiwheyẹwhe tọn . . . Eyin hiẹ wà ehe ylan, bo dibu; na ewọ ma ze ohí lọ hẹn yaya gba.”—Lomunu lẹ 13:1-4.

Gbọnmọ dali, Jesu po Paulu po yigbe dọ ahọlu de kavi gandudu de tindo jlọjẹ nado sayana mẹhe tùnafọ nubiọtomẹsi yetọn ji lẹ. Yasanamẹ nankọtọn wẹ enẹ? Tamẹnuplọnmẹtọ Glẹki tọn Épictète, he nọgbẹ̀ to owhe kanweko tintan po awetọ W.M. po mẹ, na gblọndo dọmọ: “Eyin awhànfuntọ de degbè do we to ajijimẹ bo hò kẹtẹkẹtẹvu towe yí, jodo na ẹn. Ma diọnukun blo, ma hlunnudọ blo, hiẹ nikaa yin hihò to yidogọ mẹ na kẹtẹkẹtẹ lọ hinhẹnbu.”

Ṣogan, to nujijọ delẹ mẹ, to hohowhenu podọ to egbehe, Klistiani lẹ ko mọdọ ayihadawhẹnamẹnu dagbe yetọn ma na yé dotẹnmẹ nado kẹalọyi nubiọtomẹsi gandudu tọn lẹ. To whedelẹnu, ehe ko dekọtọn do nugbajẹmẹji sinsinyẹn lẹ mẹ. Owhẹ̀ okú tọn ko yin didá na Klistiani delẹ. Mẹdevo lẹ ko sẹ̀ngàn na owhe susu na yé gbẹ́ nado doalọ to nuwiwa he ma do kadaninọ hia to nukun yetọn mẹ lẹ wutu. (Isaia 2:4; Johanu 17:16; 18:36) To nujijọ devo lẹ mẹ, Klistiani lẹ ko mọdọ yé sọgan wà nuhe yin bibiọ to yé si. Di apajlẹ, Klistiani delẹ mọdọ, po ayihadawhẹnamẹnu dagbe de po, yé sọgan wazọ́n to tito anadenanu otò tọn de glọ, ehe bẹ azọ́n alọgọnamẹ tọn paa lẹ wiwà na lẹdo lọ hẹn. Enẹ sọgan zẹẹmẹdo alọgigọna yọnhonọ lẹ kavi madogánnọ lẹ, azọ́nwiwa taidi miyọ́nṣitọ, huto lẹ hinhẹn do wiwe ji, azọ́nwiwa to gbọjẹtẹn, zungbo, kavi wesẹdotẹn lẹ mẹ, po mọmọ po sọyi.

E họnwun dọ ninọmẹ lẹ nọ gbọnvo sọn otò de mẹ jẹ devo mẹ. Enẹwutu, Klistiani dopodopo dona hodo ayihadawhẹnamẹnu etọn he yin pinplọn gbọn Biblu dali nado basi dide eyin e na kẹalọyi nubiọtomẹsi lọ lẹ kavi lala.

Yìyì Jẹ Liu Awe

Nunọwhinnusẹ́n he Jesu plọnmẹ lọ, yèdọ ojlo tintindo nado kẹalọyi obiọ he sọgbe hẹ osẹ́n lẹ, yọn-na-yizan, e ma yin na nubiọtomẹsi gandudu tọn lẹ kẹdẹ gba, ṣigba to haṣinṣan egbesọegbesọ gbẹtọvi tọn lẹ mẹ ga. Di dohia, e sọgan yindọ mẹde he paṣẹna we biọ to hiẹ si nado wà nuhe a ma na ko jlo nado wà ṣigba he ma gbà osẹ́n Jiwheyẹwhe tọn. Nawẹ hiẹ na yinuwa gbọn? Hiẹ sọgan mọdọ nubiọtomẹsi agọ̀ lẹ to whenu po huhlọn towe po hòyí, bọ enẹ sọgan hẹn we yinuwa po adi po. Ehe sọgan hẹn okẹ̀n wá. To alọ devo mẹ, eyin hiẹ kẹalọyi obiọ lọ po homẹgble po, a sọgan hẹn jijọho ahun mẹ tọn towe bu. Etẹwẹ yin pọngbọ lọ? Yinuwa sọgbe hẹ ayinamẹ Jesu tọn—yì jẹ liu awe. Ma wà nuhe yin bibiọ to asi we lọ kẹdẹ blo, ṣigba wà hugan nuhe yin bibiọ to asi we. Wà ẹ sọn ojlo mẹ wá. Po gbigbọ enẹ po, hiẹ ma nasọ lẹndọ mẹde to titafú we ba, ṣogan a gbẹsọ vò nado deanana nuwiwa towe lẹ.

“Mẹsusu nọ to nuhe yé yin hinhẹn po huhlọn po nado wà lẹ kẹdẹ wà to gbẹzan yetọn lẹpo mẹ,” wẹ wekantọ de dọ. “Ogbẹ̀ nọ vẹawu to nukun yetọn mẹ, podọ nuṣikọ mẹ wẹ yé nọ tin te to whepoponu. Mẹdevo lẹ nọ wà nususu hugan nuhe yé to dandannu glọ nado wà bo nọ ze yede jo sọn ojlo mẹ wá.” Na nugbo tọn, to ninọmẹ susu mẹ dotẹnmẹ nọ tin nado basi dide nado yì jẹ liu dopo poun to huhlọn-yido-hẹnmẹ glọ—kavi jẹ awe. To ninọmẹ tintan mẹ, mẹde sọgan tẹdo jlọjẹ etọn titi lẹ go. To awetọ mẹ, e sọgan tindo numimọ pekọhẹnwanamẹ tọn etọn dagbe hugan. Gbẹtọ nankọtọn wẹ hiẹ yin? E yọnbasi dọ hiẹ na yin ayajẹnọ bo na tindo kọdetọn dagbe dogọ eyin a sọgan nọ pọ́n nuwiwa towe lẹ, e ma yin taidi azọngban kavi nuhe hiẹ dona wà lẹ gba, ṣigba taidi nuhe hiẹ jlo nado wà lẹ.

Podọ eyin hiẹ tin to otẹn aṣẹpipa tọn mẹ lo? Matin ayihaawe, aṣẹpipa yiyizan nado hẹn mẹdevo lẹ po huhlọn po nado wà nuhe hiẹ biọ to yé si lẹ ma nọ do owanyi kavi gbigbọ Klistiani tọn hia gba. “Gandutọ Kosi lẹ tọn nọ duklunọ to yé ji, podọ mẹgángán yetọn lẹ nọ zan huhlọn to yé ji,” wẹ Jesu dọ. Ṣigba enẹ ma yin aliho nuyiwa Klistiani tọn gba. (Matiu 20:25, 26) Dile etlẹ yindọ nuyiwa aṣẹpanamẹ tọn sọgan hẹn kọdetọn delẹ wá, lehe haṣinṣan lẹ na pọnte to mẹhe go whẹho lọ gando lẹpo ṣẹnṣẹn eyin obiọ homẹdagbe tọn he sọgbe lẹ nọ yin alọkẹyi to sisi po ayajẹ po mẹ do sọ! Mọwẹ, ojlo tintindo nado yì jẹ liu awe kakati nido yin dopo poun sọgan hẹn gbẹzan towe pọnte nugbonugbo.

[Nudọnamẹ odò tọn]

a Hogbe Glẹki dowhenu tọn he yin lilẹdogbedevomẹ dọ liu to wefọ ehe mẹ yin ojlẹ tedidi nudi kilomẹtlu dopo daa tọn.

b Na zẹẹmẹ gigọ́ do nuhe e zẹẹmẹdo na Klistiani lẹ nado “yí nuhe yin Sesali tọn hlan Sesali, podọ nuhe yin Jiwheyẹwhe tọn hlan Jiwheyẹwhe” ji, pọ́n Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ Lọ Tọn 1^er mai 1996, weda 23-28.

[Apotin to weda 25]

HUHLỌN SIṢIZAN TO HOHOWHENU

Osẹ́n he yin didó nado de mẹtafu pò lẹ dohia dọ huhlọn-yido-hẹnmẹ wazọ́n nọ saba yin yiyizan na ale mẹdetiti tọn lẹ. To owhe 118 J.W.M., Ptolémée Évergète II Egipti tọn degbè dọ nukunpedonugotọ etọn lẹ “ma dona hẹn mẹdepope po huhlọn po to otò lọ mẹ nado wà azọ́n mẹdetiti tọn lẹ, kavi hò oyìn gbẹtọ lẹ tọn yí (aggareuein) na lẹndai yetọn titi lẹ gba.” To yidogọ mẹ: “Mẹdepope ma dona hò . . . bato lẹ yí na yizan etọn titi na whẹwhinwhẹ́n depope wutu gba.” To nukinkan owhe 49 W.M. tọn de mẹ, to Tẹmpli Bẹtẹn Daho Egipti tọn mẹ, osẹ́ndoaitọ Lomu tọn Vergilius Capito yigbe dọ awhànfuntọ lẹ ko hò nulẹ yí to aliho agọ̀ mẹ, podọ e de osẹ́n tọ́n dọ “mẹdepope ma dona ze kavi hò . . . nudepope yí, adavo e mọ kandai de yí sọn dè e he na ẹn gbè.”

[Yẹdide to weda 24]

Simọni Silene tọn yin hinhẹn po huhlọn po nado wazọ́n

[Yẹdide to weda 26]

Kunnudetọ susu ko sẹ̀ngàn na yé hẹn teninọ Klistiani tọn yetọn go wutu