Wleawudai!

“Mì wleawudai, na ogàn he mẹ mì ma lẹn do wẹ Visunnu gbẹtọ tọn ja.”—MAT. 24:44.

 1, 2. (a) Nujijọ he Biblu dọ dọdai etọn tẹlẹ wẹ sọgan yin yiyijlẹdo mẹgbeyinyan opọ̀ de tọn go? (b) Nawẹ mẹgbeyinyan he ja lọ gando gowe gbọn?

AIHUNDATỌ nukundeji de hẹn awuji nupọntọ lẹ na owhe susu gbọn awuvivo yíyí do daihun hẹ opọ̀ etọn he e ko plọn lẹ dali. E dọmọ: “Eyin kanlin de dejido gowe, a na nọ tindo numọtolanmẹ lọ dọ nunina he họakuẹ hugan to gbẹ̀mẹ wẹ a mọyi.” Ṣigba to 3 octobre 2003, onú madonukun de jọ. Na whẹwhinwhẹ́n he mẹdepope ma yọnẹn de wutu, dopo to kanlin etọn lẹ mẹ, yèdọ opọ̀ wewe he pẹnzin sọ kilo 172 de dlí do e ji bo gbleawu i. Ajiji mẹ wẹ kanlin lọ gbleawu i te.

² E jẹna ayidego dọ Biblu dọ dọdai mẹgbeyinyan “gbekanlin” de tọn, podọ mí dona wleawudaina nujijọ enẹ. (Hia Osọhia 17:15-18.) Ogbé mẹnu tọn wẹ gbekanlin ehe na yàn? To ajiji mẹ, aihọn Lẹgba tọn na klan bo sọta ede. Gbekanlin vẹẹ ṣẹ́ṣẹ́ lọ nọtena Plidopọ Akọta lẹ tọn podọ “azò ao” lọ lẹ nọtena huhlọn tonudidọ tọn lẹpo. Gbekanlin lọ po azò ao lọ lẹ po na diọnukunsọ yọnnu ayọdetọ lọ, he yin Babilọni Daho lọ, yèdọ ahọluigba aihọn tọn he yin sinsẹ̀n lalo tọn bo na và ẹ sudo gbidigbidi. Whetẹnu wẹ nujijọ ehe na wá aimẹ? Mí ma yọ́n azán po ogàn lọ mẹ po gba. (Mat. 24:36) Ṣigba nuhe mí yọnẹn wẹ yindọ ehe na jọ to ojlẹ he mí ma donukun de mẹ podọ gli wẹ ojlẹ he pò lọ whẹpo mẹgbeyinyan ehe nido bẹjẹeji. (Mat. 24:44; 1 Kọl. 7:29) Eyin mí jlo dọ Klisti ni whlẹn mí gán to whenue ewọ na yinuwa taidi Whẹdida-Hẹnṣẹtọ to mẹgbeyinyan enẹ whenu, nujọnu wẹ e yin dọ mí ni wleawudai! (Luku 21:28) Apajlẹ devizọnwatọ nugbonọ Jiwheyẹwhe tọn he wleawudai bo ko sọ yí nukun yetọn do mọ hẹndi opagbe Jiwheyẹwhe tọn lẹ tọn sọgan gọalọna mí nado wleawudai. Be mí na hẹn nujijọ jọnun ehelẹ do ayiha mẹ ya?

Wleawudai Dile Noa Wà Do

 3. Ninọmẹ tẹlẹ wẹ hẹn ẹn vẹawuna Noa nado sẹ̀n Jiwheyẹwhe po nugbonọ-yinyin po?

³ Mahopọnna ninọmẹ ylankan he gbayipe to gbẹwhenu Noa tọn lẹ, e wleawudai nado mọ hẹndi opagbe Jiwheyẹwhe tọn. Yí nukun homẹ tọn do pọ́n lehe e na ko vẹawuna Noa nado nọgbẹ̀ to ojlẹ he mẹ angẹli atẹṣitọ lẹ ze agbasa gbẹtọ tọn do bo wá zanhẹ yọnnu whanpẹnọ lẹ to aigba ji do sọ! Nudida gbigbọnọ ehelẹ he wá tindo kọndopọ zanhẹmẹ tọn he jẹagọdo jọwamọ hẹ yọnnu lẹ ji ovi he dohuhlọn hugan jọwamọ tọn lẹ, yèdọ “mẹgángán” he yí huhlọn yetọn do wadanu do gbẹtọ lẹ go. (Gẹn. 6:4) Yí nukun homẹ tọn do pọ́n lehe danuwiwa na ko sù sọ dile gángánsu ehelẹ to nuhẹngble to fidepope he yé yì. To godo mẹ, kanyinylan gbayipe bọ ayilinlẹn po walọ gbẹtọvi lẹ tọn po gblezọn pete. Enẹwutu, Oklunọ Nupojipetọ Jehovah de ojlẹ tangan de dovo nado và aihọn ylankan enẹ sudo.—Hia Gẹnẹsisi 6:3, 5, 11, 12.a

 4, 5. Aliho tẹlẹ mẹ wẹ ninọmẹ azán mítọn gbè tọn lẹ taidi azán Noa tọn gbè tọn te?

⁴ Jesu dọ dọdai dọ ninọmẹ azán mítọn gbè tọn lẹ na taidi azán Noa tọn lẹ gbè tọn. (Mat. 24:37) Di apajlẹ, mílọsu nọ tindo numimọ nuyiwadomẹji gbigbọ ylankan lẹ tọn. (Osọ. 12:7-9, 12) Angẹli ylankan ehelẹ ze agbasa gbẹtọ tọn do to azán Noa tọn lẹ gbè. Dile etlẹ yindọ yé masọ sọgan ze agbasa gbẹtọ tọn do ba, yé gbẹ́ nọ yinuwado yọpọ po mẹho po ji. Angẹli he peve to fẹnnuwiwa zanhẹmẹ tọn mẹ enẹlẹ nọ mọ awuvivi to nuylankan gọna walọ gblezọn mẹhe yé sọgan hẹnflu to aigba ji lẹ tọn mẹ.—Efe. 6:11, 12.

⁵ Ohó Jiwheyẹwhe tọn ylọ Lẹgba dọ “hlọnhutọ de” bosọ dọ dọ e tindo “huhlọn nado hẹn okú wá.” (Joh. 8:44; Heb. 2:14) Ṣigba huhlọn etọn tindo dogbó na nuhe dù okú hinhẹnwa tlọlọ. Etomọṣo, angẹli ylankan ehe wẹ asisa oklọ tọn. E nọ do ayilinlẹn mẹhuhu tọn do ahun po ayiha gbẹtọ lẹ tọn po mẹ. Di apajlẹ, to ovi 142 he nọ yin jiji to États-Unis lẹ mẹ, dopo to owù mẹ nado yin hùhù. Po danuwiwa hiọawu he gbayipe taun to egbehe lẹ po, be a lẹndọ Jehovah ma to nuhe to jijọ to ojlẹ mítọn mẹ lẹ mọ dile e wà do to azán Noa tọn gbè wẹ ya? Be a lẹndọ e ma na yí nude wà wẹ ya?

 6, 7. Nawẹ Noa po whẹndo etọn po do budisi Jiwheyẹwhe po yise po hia gbọn?

⁶ To godo mẹ, Jiwheyẹwhe hẹn ẹn zun yinyọnẹn na Noa dọ emi na hẹn singigọ de wá aigba ji nado và nutogbẹ̀ lẹpo sudo. (Gẹn. 6:13, 17) Jehovah degbena Noa nado gbá aki he klo sọ apotin daho de. Noa po whẹndo etọn po jẹ aki lọ gbá ji. Etẹwẹ gọalọna yé nado setonu bo wleawudaina whẹdida Jiwheyẹwhe tọn?

⁷ Yise dolido po budisi Jiwheyẹwhe po wẹ whàn Noa po whẹndo etọn po nado wà nuhe Jiwheyẹwhe degbe etọn na yé. (Gẹn. 6:22; Heb. 11:7) Taidi tatọ́ whẹndo tọn de, Noa gbọṣi nukle to gbigbọ-liho bo ma dike walọ gblezọn mẹhe lẹdo e lẹ tọn ni bẹpla ẹ. (Gẹn. 6:9) E yọnẹn dọ hagbẹ whẹndo tọn emitọn lẹ dona họ́ yede sọta walọ ylankan po gbẹzan jlòkoko tọn mẹhe lẹdo yé lẹ po tọn. Nujọnu wẹ e yin dọ yé ni ma hẹn alọnu yetọn ján to nuwiwa egbesọegbesọ tọn lẹ mẹ blo. Jiwheyẹwhe de azọ́n de na yé, podọ nujọnu wẹ e yin dọ whẹndo lọ blebu ni na ayidonugo azọ́n enẹ.—Hia Gẹnẹsisi 6:14, 18.

Noa po Whẹndo Etọn po Wleawudai

 8. Etẹwẹ dohia dọ hagbẹ whẹndo Noa tọn lẹ ze yede jo na Jiwheyẹwhe?

⁸ Kandai Biblu tọn zinnudo nuyiwa Noa tọn ji taidi tatọ́ whẹndo tọn, ṣigba asi Noa tọn po visunnu etọn lẹ po gọna ovi-si etọn lẹ lọsu yin sinsẹ̀n-basitọ Jehovah tọn lẹ ga. Yẹwhegán Ezekiẹli dekunnu gando ehe go. E dọ dọ eyin ojlẹ emitọn mẹ wẹ Noa ko nọgbẹ̀ te, dodowiwa etọn ma na whlẹn ovi etọn lẹ gán gba. Ovi etọn lẹ ko whẹ́n bo sọgan basi nudide nado setonu kavi vẹtoli. Na nugbo tọn, ovi lọ lẹ dohia dọ emi yiwanna Jiwheyẹwhe po nujinọtedo etọn lẹ po. (Ezek. 14:19, 20) Whẹndo Noa tọn kẹalọyi anademẹ etọn, do yise etọn nkọ hia bo ma dike nuyiwadomẹji mẹdevo lẹ tọn ni glọnalina yé ma nado wà azọ́n he Jiwheyẹwhe dena yé lọ.

 9. Mẹnu lẹ wẹ to yise Noa tọn nkọ dohia to egbehe?

⁹ To egbehe, lehe e yin tulinamẹnu nado mọdọ to pipli mẹmẹsunnu lẹ tọn mẹ lẹdo aihọn pé, tatọ́ whẹndo tọn lẹ to nuhe go yé pé lẹpo wà nado hodo apajlẹ Noa tọn do sọ! Yé yọnẹn dọ azọngban emitọn bẹ nususu hẹn hugan nado wleawu núdùdù, avọ̀, adọtẹn po wepinplọn tọn po na whẹndo yetọn. Yé sọ dona penukundo nuhudo gbigbọmẹ tọn whẹndo yetọn tọn lẹ go. Eyin yé to mọwà, be yé to awuwledaina nuhe Jehovah na wá wà to madẹnmẹ niyẹn.

10, 11. (a) Na jide tọn, etẹwẹ na ko yin numọtolanmẹ Noa po whẹndo etọn po tọn dile yé to aki lọ mẹ? (b) Kanbiọ tẹwẹ mí na wà dagbe nado kanse míde?

¹⁰ Noa, asi etọn, visunnu etọn lẹ po ovi-si etọn lẹ po sọgan ko wazọ́n na nudi owhe 50 nado gbá aki lọ. Ayihaawe ma tin dọ dile yé to aki lọ gbá, whlasusu wẹ yé na ko biọ e mẹ bo tọ́n nado pọ́n lehe azọ́n lọ to yìyì do. Yé và osẹ̀n na aki lọ nado glọnalina osin bosọ bẹ núdùdù po kanlin lẹ po do e mẹ. Yí nukun homẹ tọn do pọ́n nujijọ lọ. Azán ayajẹ tọn he donukun yé te lọ wá to godo mẹ. Azán 17tọ osun awetọ owhe 2370 J.W.M. tọn wẹ yé biọ aki lọ mẹ. Jehovah suhọ̀n lọ bọ jikun jẹ jijà ji. Ehe ma yin singigọ tata de poun gba. “Asisa osin daho-gbó de tọn” wú jẹgbonu bọ jikun daho de jẹ jijà ji po zingidi po do aki lọ ji. (Gẹn. 7:11, 16, NW) Mẹhe ma biọ aki lọ mẹ lẹ to tọ̀kú to whenue mẹhe biọ e mẹ lẹ to jijọho mẹ. Etẹwẹ na ko yin numọtolanmẹ whẹndo Noa tọn? Ayihaawe ma tin dọ yé na ko dopẹna Jiwheyẹwhe taun. Ṣigba na jide tọn, yé na ko lẹn to yede mẹ dọ, ‘Lehe mí jaya dọ mí zinzọnlin hẹ Jiwheyẹwhe nugbo lọ bo wleawudai do sọ!’ (Gẹn. 6:9) Be hiẹ sọgan mọ dewe taidi mẹhe lùn Amagẹdọni tọ́n bo tindo pinpẹn-nutọn-yinyọnẹn dopolọ ya?

¹¹ Nudepope ma sọgan glọnalina Ganhunupotọ lọ ma nado hẹn opagbe etọn nado và aihọn Satani tọn sudo di. Kanse dewe dọ, ‘Be n’deji mlẹnmlẹn dọ opagbe Jiwheyẹwhe tọn lẹpo pete na mọ hẹndi to ojlẹ sisọ mẹ ya?’ Eyin mọ wẹ, wleawudai gbọn “azán Jehovah tọn” he to dindọnsẹpọ po awuyiya po hinhẹn do ayiha mẹ gligli dali.—2 Pita 3:12.

Mose Gbọṣi Nukle

12. Etẹwẹ sọgan ko fẹayihasẹna Mose?

¹² Mì gbọ mí ni gbadopọnna apajlẹ devo. To pọndohlan gbẹtọ tọn mẹ, e taidi dọ otẹn he yọ́n taun de mẹ wẹ Mose te to Egipti. Na viyọnnu Falo tọn wẹ pọ́n e go whẹ́n wutu, e yọnbasi dọ gbẹtọ lẹ ni nọ na ẹn sisi taun podọ e nọ dù núdùdù dojó lẹ, nọ do avọ̀ he yọ́n hugan lẹ bọ fie e nọ nọ̀ sọ yọ́npọ́n taun. E mọ nuplọnmẹ sisosiso yí. (Hia Owalọ lẹ 7:20-22.) E na ko tin to otẹn dagbe mẹ nado dugu daho de.

13. Nawẹ Mose ze ayiha etọn do opagbe Jiwheyẹwhe tọn lẹ ji gbọn?

¹³ Boṣiọ wẹ Egiptinu lẹ nọ sẹ̀n. Ṣigba Mose yọnẹn dọ ovọ́ wẹ ehe yin, na whenue e gbẹ́ pò to ovu taun, mẹjitọ etọn lẹ plọn ẹn dọ Jehovah wẹ Jiwheyẹwhe nugbo lọ. (Eks. 32:8) Tito nupinplọn Egiptinu lẹ tọn po gbẹzan fẹẹmẹninọ tọn he tin to họ̀nmẹ po ma hẹn Mose nado gbẹkọ sinsẹ̀n-bibasi nugbo go gba. E dona ko lẹnnupọn siso do opagbe he Jiwheyẹwhe do na tọgbo etọn lẹ ji bo tindo ojlo sinsinyẹn nado wleawudaina ojlo Jiwheyẹwhe tọn wiwà. To godo mẹ, Mose dọna Islaelivi lẹ dọmọ: “OKLUNỌ . . . Jiwheyẹwhe Ablaham tọn, Jiwheyẹwhe Isaki tọn, podọ Jiwheyẹwhe Jakọbu tọn, ko do mi hlan mì dè.”—Hia Eksọdusi 3:15-17.

14. Nawẹ yise po adọgbigbo Mose tọn po yin whiwhlepọn gbọn?

¹⁴ To vogbingbọn mẹ na boṣiọ he nọtena yẹwhe Egipti tọn he ma tindo gbọfufu lẹ, Jehovah, Jiwheyẹwhe nugbo lọ yin omẹ nujọnu tọn de na Mose. E yinuwa to gbẹzan etọn mẹ taidi dọ e sọgan mọ “Omẹ lọ he yin mayinukundomọ lọ” wẹ nkọ. Mose yise dọ Jiwheyẹwhe na tún omẹ etọn lẹ dote, ṣigba e ma yọ́n whenue enẹ na jọ gba. (Heb. 11:24, 25, 27) Ojlo sinsinyẹn he e tindo nado mọ tundote Heblu lẹ tọn họnwun to aliho he mẹ e yiavunlọna Islaelivi kanlinmọ de he Egiptinu de to nuyiwa hẹ to aliho agọ̀ mẹ te. (Eks. 2:11, 12) Ṣigba, ojlẹ ma ko sọ na Jehovah to whenẹnu, enẹwutu Mose to dandannu glọ nado họ̀njẹgbé yì otò dindẹn de mẹ. Ayihaawe ma tin dọ e vẹawuna ẹn nado jo ninọmẹ dagbe he e to vivi etọn dù to họ̀nmẹ to Egipti do nado yì nọ danfafa ji. Etomọṣo, Mose gbọṣi nukle gando anademẹ Jehovah tọn lẹpo go podọ enẹ gọalọna ẹn nado wleawudai. Gbọnmọ dali, Jiwheyẹwhe yí i zan nado hẹn kọgbọ wá na mẹmẹsunnu etọn lẹ to whenue e ko yí owhe 40 zan to Midiani godo. To anademẹ Jiwheyẹwhe tọn glọ, Mose gbọn tonusise dali lẹkọyi Egipti. Ojlẹ lọ ko sọ na Jiwheyẹwhe todin nado deazọ́nna Mose, yèdọ azọ́n de he Mose dona hẹndi sọgbe hẹ ojlo Jiwheyẹwhe tọn. (Eks. 3:2, 7, 8, 10) To whenuena Mose he yin ‘homẹmimiọnnọ tlala hú mẹlẹpo’ lẹkọyi Egipti, e tindo nuhudo yise po adọgbigbo po tọn nado sọgan sọawuhia to Falo nukọn. (Sọh. 12:3) E sọawuhia to Falo nukọn nugbo, e ma wàmọ whladopo poun gba, ṣigba whlasusu dile azọ̀nylankan lọ lẹ to núgbà, podọ e ma tlẹ yọ́n whla sọha he pò na ẹn nado sọawuhia to nukọn etọn.

15. Mahopọnna aliglọnnamẹnu he Mose pehẹ lẹ, etẹwẹ gọalọna ẹn nado dín dotẹnmẹ hundote lẹ nado gbògbéna Otọ́ olọn mẹ tọn etọn?

¹⁵ To owhe 40 he bọdego lẹ mẹ, yèdọ sọn 1513 J.W.M. jẹ 1473 J.W.M., Mose pehẹ ninọmẹ flumẹjijẹ tọn lẹ. Etomọṣo, e dín dotẹnmẹ hundote lẹ nado gbògbéna Jehovah bo yí ahun lẹpo do dotuhomẹna Islaelivi hatọ etọn lẹ nado wà nudopolọ. (Deut. 31:1-8) Etẹwutu? Na e yiwanna oyín Jehovah tọn po nupojipetọ-yinyin etọn po hugan oyín edetiti tọn wutu. (Eks. 32:10-13; Sọh. 14:11-16) Mahopọnna ninọmẹ flumẹjijẹ tọn lẹ kavi aliglọnnamẹnu lẹ, mílọsu dona zindonukọn nado nọgodona gandudu Jiwheyẹwhe tọn po jide po dọ aliho he mẹ e nọ yí nulẹ wà te wẹ yọ́n hugan bo sọgbe hugan bosọ pọnte hugan devo depope. (Isa. 55:8-11; Jel. 10:23) Be enẹ wẹ yin pọndohlan towe ya?

Mì Nọ Họ́ Mìde!

16, 17. Naegbọn nuhe Malku 13:35-37 dọ lẹ do jẹna ayidego taun?

¹⁶ “Mì nọ họ́ali, mì nọ họ́ mìde, na mì ma yọ́n whenue ojlẹ dide lọ na wá.” (Malku 13:33) Jesu na avase enẹ to whenue e to zẹẹmẹ basi gando nuhe na dohiagona vivọnu aihọn ylankan ehe tọn go. Mì gbọ mí ni gbadopọnna nuhe Jesu dọ nado dotana dọdai ayidego tọn etọn dile e yin kinkandai do to owe Malku tọn mẹ dọmọ: “Mì nọ họ́ali, na mì ma yọ́n whenue oklunọ owhé lọ tọn ja, vlavo to whenue tenu ko dó kavi zánhomẹ kavi koklo dosé kavi afọnnu fuu; na to whenue e na wá to ajiji mẹ, e ma na mọ mì to amlọndọ. Ṣigba nuhe yẹn dọna mì, yẹn dọna mẹlẹpo, Mì nọ họ́ali.”—Malku 13:35-37.

¹⁷ Tudohomẹnamẹ Jesu tọn hẹnmẹ lẹnnupọn. Alihihọ́ voovo ẹnẹ go wẹ e donù. Godo tọn lọ na kàn dẹpẹ biọ nado gbọṣi nukle, na e bẹsọn ogàn atọ̀n zánhomẹ tọn mẹ kakajẹ afọnnu whenue owhè nọ zẹ̀. Awhànfuntọ numimọnọ lẹ dọ dọ ojlẹ ehe wẹ yọ́n hugan nado yangbé kẹntọ lẹ tọn, na ojlẹ enẹ wẹ nọ bọawu hugan na alọ nido jẹ yé go ‘to amlọn mẹ.’ Mọdopolọ to egbehe, e sọgan vẹawuna mí taun nado gbọṣi nukle to whenuena e yindọ aihọn lọ to amlọn yìkànmẹ de dọ to gbigbọ-liho. Be mí tindo ayihaawe dọ nujọnu wẹ e yin nado ‘nọ họ́ míde’ bo “nọ họ́ali” gando opodo po whlẹngán mítọn he yin didọdai lọ po go wẹ ya?

18. Lẹblanulọkẹyi vonọtaun tẹwẹ mí tindo taidi Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ?

¹⁸ Mẹhe go mí donù to bẹjẹeji dọ e nọ daihun hẹ kanlin lẹ lọ họ̀ngán sọn mẹgbeyinyan opọ̀ lọ tọn si. Ṣigba dọdai Biblu tọn dọ madoadúdẹji dọ sinsẹ̀n lalo kavi pipotọ aihọn ylankan ehe tọn lẹ tọn ma sọgan họ̀ngán sọn vasudo he to dindọnsẹpọ lọ si gba. (Osọ. 18:4-8) Mì gbọ devizọnwatọ Jiwheyẹwhe tọn lẹpo, yèdọ yọpọ po mẹho po ni mọnukunnujẹemẹ dọ nujọnu wẹ e yin dọ yé ni wà nuhe go yé pé lẹpo nado wleawudaina azán Jehovah tọn kẹdẹdile Noa po whẹndo etọn po wà do. Mí to gbẹnọ to aihọn he nọ de yẹyi sọn Jiwheyẹwhe go de mẹ, ehe mẹplọntọ sinsẹ̀n lalo tọn lẹ gọna mẹhe yise dọ Jiwheyẹwhe dablu lẹ po mẹhe ma yise dọ Jiwheyẹwhe tin lẹ po nọ yí hogbe yetọn lẹ do kọnmasin do oyín Mẹdatọ lọ tọn go. Ṣigba mí ma dona dike ehe ni bẹpla mí. Mì dike mí ni hẹn apajlẹ he mí gbadopọnna ehelẹ do ayiha mẹ gligli bo nọ dín dotẹnmẹ hundote lẹ nado yiavunlọna Jehovah bo gbògbéna ẹn taidi “Jiwheyẹwhe yẹwhe lẹ tọn,” yèdọ “Jiwheyẹwhe daho lọ, hlọnhlọnnọ lọ, podọ jiawu lọ.”—Deut. 10:17.

[Nudọnamẹ odò tọn]

Be Hiẹ Flin Ya?

• Naegbọn e do yin nujọnu dọ Noa ni ze nuhudo gbigbọmẹ tọn whẹndo etọn tọn lẹ do otẹn tintan mẹ?

• Aliho tẹlẹ mẹ wẹ ojlẹ mítọn taidi azán Noa gbè tọn te?

• Naegbọn Mose ze ayiha etọn do opagbe Jehovah tọn lẹ ji mahopọnna ninọmẹ flumẹjijẹ tọn lẹ?

• Dọdai Biblu tọn tẹlẹ wẹ whàn we nado gbọṣi nukle to gbigbọ-liho?

[Yẹdide to weda 25]

Noa po whẹndo etọn po na ayidonugo azọ́n he Jehovah dena yé lọ

[Yẹdide to weda 26]

Opagbe dejidego Jiwheyẹwhe tọn lẹ hẹn Mose gbọṣi nukle