Sinsẹ̀n Klistiani Tọn Biọ Asia Pẹvi

TO OWHE kanweko tintan W.M., agun Klistiani tọn susu jideji to Asia Pẹvi (Turquie egbezangbe tọn). Ju po Kosi susu po kẹalọyi owẹ̀n Klistiani tọn. Wezẹhomẹ Biblu tọn de dọmọ: “Gbọnvona Palestine Silia tọn, . . . Asia Pẹvi wẹ sinsẹ̀n Klistiani tọn bẹjẹeji bosọ gbayipe taun hugan te.”

Mí sọgan mọ lehe sinsẹ̀n Klistiani tọn gbayipe to lẹdo ehe mẹ do to gigọ́ mẹ gbọn nudọnamẹ asisa voovo tọn lẹ kinkọndopọ dali. Mì gbọ mí ni pọ́n lehe dogbigbapọnna nudọnamẹ he tin-to-aimẹ lẹ sọgan hẹn ale wá na mí do.

Klistiani Tintan lẹ to Asia Pẹvi

Nujijọ ayidego tọn tintan he hẹn sinsẹ̀n Klistiani tọn gbayipe to Asia Pẹvi wá aimẹ to Pẹntikọsti 33 W.M. whenuena gbẹtọgun he nọ dó ogbè voovo lẹ he bẹ Ju he nọ nọ̀ gbonu Palestine tọn lẹ po mẹdiọzun Juvi lẹ po hẹn pli to Jelusalẹm. Apọsteli Jesu tọn lẹ lá wẹndagbe lọ na jonọ ehelẹ. Kandai whenuho tọn dọ dọ mẹsusu wá sọn Kapadokia, Pọntu, agbegbe Asia tọn,a Fligia, po Pamfilia po—yèdọ otò he wleawuna adà daho hugan Asia Pẹvi tọn lẹ. Nudi gbẹtọ 3 000 wẹ kẹalọyi owẹ̀n Klistiani tọn bo yin bibaptizi. To whenuena yé lẹkọyi otò yetọn lẹ mẹ, yé hẹn yise yọyọ yetọn yì po yé po.—Owalọ lẹ 2:5-11, 41.

Mí mọ nudọnamẹ devo to kandai Biblu tọn mẹ gando gbejizọnlin mẹdehlan tọn lẹ he apọsteli Paulu basi to Asia Pẹvi go. To gbejizọnlin tintan etọn whenu, to nudi owhe 47/48 W.M., Paulu dó tọjihun sọn Kiplu yì Asia Pẹvi po gbẹdohẹmẹtọ etọn lẹ po, bọ ohún yetọn glin do Pẹlga to Pamfilia. To tòdaho Antioku tọn mẹ to Pisidia, kọdetọn dagbe yẹwhehodidọ yetọn tọn fọ́n awuwhàn po nukundiọsọmẹ po dote sọn Ju lẹ dè. To whenuena Paulu yì lẹdo hùwaji whèzẹtẹn tọn to Ikonioni, Ju devo lẹ blasé nado wà danú do mẹdehlan lọ lẹ. To Listla he ma dẹn do finẹ, tòmẹnu he tin to jejeji lọ lẹ ylọ Paulu dọ yẹwhe de to tintan whenu. Ṣigba to whenuena Ju agọjẹdomẹtọ lẹ wá sọn Antioku po Ikonioni po, tòmẹnu lọ lẹ jẹ zannu dlan do Paulu ji bo jo e do kúdaa-gbẹ̀daa! To nujijọ enẹ godo, Paulu po Balnaba po zindonukọn to gbejizọnlin yetọn mẹ yì Delbe to ayimatẹn Galatia tọn he tin to aṣẹpipa Lomu tọn glọ, yèdọ fie gbẹtọ lẹ nọ dó ogbè Lukaonia tọn te. Agun lẹ yin tito-basina bọ mẹho lẹ yin dide. Gbọnmọ dali, hiẹ sọgan mọdọ sinsẹ̀n Klistiani tọn ko hẹnai ganji to Asia Pẹvi to nudi owhe 15 to Pẹntikọsti 33 W.M. godo.—Owalọ lẹ 13:13–14:26.

To gbejizọnlin mẹdehlan tọn etọn awetọ whenu, to nudi owhe 49 jẹ 52 W.M., Paulu po gbẹdohẹmẹtọ etọn lẹ po zingbejizọnlin gbọ̀n ali ji whẹ́ yì Listla, vlavo bo gbọ̀n Talsu, otò etọn mẹ to Silisia. To whenuena yé vọ́ mẹmẹsunnu lẹ dlapọn to Listla bo sẹtẹn yì agewaji godo, Paulu tẹnpọn nado “dọyẹwheho ohó lọ tọn” to ayimatẹn Bitinia po Asia po tọn mẹ. Ṣigba, gbigbọ wiwe glọnalina ẹn. Wẹndagbe na yin lilá to lẹdo enẹlẹ mẹ to nukọn mẹ. Kakatimọ, Jiwheyẹwhe deanana Paulu gbọ̀n adà agewaji whèyihọ Asia Pẹvi tọn to huto Tloa tọn. Enẹgodo, anademẹ yin nina Paulu to numimọ mẹ nado lá wẹndagbe lọ to Europe.—Owalọ lẹ 16:1-12; 22:3.

To gbejizọnlin mẹdehlan tọn Paulu tọn atọ̀ntọ whenu, to nudi owhe 52/56 W.M., e sọ vọ́ zingbejizọnlin gbọ̀n Asia Pẹvi jẹ Efesu, yèdọ tòdaho bato-glintẹn Asia tọn nukundeji de. E ko nọte to finẹ dai to whenuena e lẹkọ sọn gbejizọnlin mẹdehlan tọn etọn awetọ. Pipli Klistiani lẹ tọn de to azọ́nwa to tòdaho enẹ mẹ, podọ Paulu po gbẹdohẹmẹtọ etọn lẹ po kọnawudopọ hẹ yé na nudi owhe atọ̀n. Ojlẹ ehe gọ́ na awusinyẹnnamẹnu po owù lẹ po. Apajlẹ dopo wẹ zingidi he fataka-yawàtọ Efesunu lẹ fọndote nado yiavunlọna ajọ́ yetọn he nọ hẹn akuẹ susu wá na yé.—Owalọ lẹ 18:19-26; 19:1, 8-41; 20:31.

Na nugbo tọn, azọ́n mẹdehlan tọn he yin wiwà to Efesu tindo kọdetọn dagbe susu. Owalọ lẹ 19:10 dọmọ: “Mẹhe tin to Asia lẹpo sè ohó Jesu Oklunọ tọn, Ju lẹ po Glẹki lẹ po.”

Sinsẹ̀n Klistiani Tọn Gbayipe to Asia Pẹvi

Sẹpọ vivọnu dlapọn etọn tọn to Efesu, Paulu wlanwe hlan Kọlintinu lẹ dọmọ: “Agun Asia tọn lẹ dọnudo mì.” (1 Kọlintinu lẹ 16:19) Agun tẹlẹ wẹ Paulu tindo to ayiha mẹ? Vlavo yé na ko bẹ dehe tin to Kọlọsi, Laodikea, po Hialapoli po lẹ hẹn. (Kọlọsinu lẹ 4:12-16) Owe lọ, Paul—His Story dọmọ: “E taidi nuhe sọgbe hẹ lẹnpọn dagbe nado dọ dọ azọ́n mẹdehlan tọn he yin wiwà to Efesu wẹ hẹn [Klistiani lẹ] nado tin to Smana, Pagamu, Sadi po Filadẹlfia po. . . . Ali dagbe lẹ ṣá otò lọ lẹpo dopọ . . . hẹ Efesu.”

Enẹwutu to nudi owhe 20 to Pẹntikọsti 33 W.M. godo, agun Klistiani tọn delẹ tin to hùwaji po whèyihọ-waji Asia Pẹvi tọn po. Etẹwẹ dogbọn adà lẹdo lọ tọn devo lẹ dali?

Mẹhe Mọ Wekanhlanmẹ Pita Tọn Yí Lẹ

Apọsteli Pita wlan wekanhlanmẹ gbọdo etọn tintan to owhe delẹ godo, to nudi 62 jẹ 64 W.M. E kàn owe lọ hlan Klistiani he tin to Pọntu, Galatia, Kapadokia, Asia, po Bitinia po lẹ. Wekanhlanmẹ Pita tọn dohia dọ agun Klistiani tọn lẹ sọgan ko tin to lẹdo ehelẹ mẹ, na mẹho yetọn lẹ yin tudohomẹna nado “nọ yìn lẹngbọpa” lọ. Whetẹnu wẹ agun ehelẹ yin didoai?—1 Pita 1:1; 5:1-3.

Paulu ko lá wẹndagbe lọ to delẹ to lẹdo he mẹ mẹhe mọ wekanhlanmẹ Pita tọn yí lẹ nọ nọ̀ lẹ mẹ, taidi Asia po Galatia po. Ṣigba, e ma ko dọyẹwheho to Kapadokia po Bitinia po. Biblu ma dọ lehe sinsẹ̀n Klistiani tọn biọ lẹdo ehelẹ mẹ do na mí gba, ṣigba e sọgan ko yin gbọn Ju kavi mẹdiọzun Ju he tin to Jelusalẹm to Pẹntikọsti 33 W.M. bosọ lẹkọyi whé to enẹgodo lẹ gblamẹ. Depope he whẹho lọ na yin, to nudi owhe 30 to Pẹntikọsti godo, whenuena Pita wlan wekanhlanmẹ etọn lẹ, e họnwun dọ agun lẹ ko “gbàpe to Asia Pẹvi pete,” dile weyọnẹntọ de dọ do.

Agun Ṣinawe Owe Osọhia Tọn Lẹ

Gufinfọn Ju lẹ tọn sọta Lomunu lẹ hẹn vasudo wá Jelusalẹm ji to owhe 70 W.M. E yọnbasi dọ Klistiani Jude tọn delẹ wá sẹtẹn yì Asia Pẹvi to godo mẹ.b

Sẹpọ vivọnu owhe kanweko tintan W.M., Jesu Klisti kanwe hlan agun ṣinawe Asia Pẹvi tọn lẹ gbọn apọsteli Johanu gblamẹ. Wekanhlanmẹ ehelẹ he yin didohlan agun Efesu, Smana, Pagamu, Tiatila, Sadi, Filadẹlfia, po Laodikea po tọn, dohia dọ Klistiani he tin to lẹdo Asia Pẹvi tọn ehe mẹ lẹ to pipehẹ owù voovo lẹ taidi fẹnnuwiwa, plọngiglọ, po atẹṣiṣi po.—Osọhia 1:9, 11; 2:14, 15, 20.

Sinsẹ̀nzọn Whiwhẹ, Ahundopo Tọn

E họnwun dọ sinsẹ̀n Klistiani owhe kanweko tintan tọn gbayipe zẹ̀ otò he yin nùdego to owe Owalọ Apọsteli lẹ tọn mẹ lẹ go. Apọsteli he yin yinyọnẹn ganji lọ lẹ, Pita po Paulu po, tindo mahẹ to nuwiwa he yin zẹẹmẹ basina to Owalọ lẹ mẹ, ṣigba mẹsusu devo he ma yin yinyọnẹn lẹ dọyẹwheho to fidevo lẹ. Aliho he mẹ sinsẹ̀n Klistiani tọn gbayipe to Asia Pẹvi mẹ te dohia dọ Klistiani fliflimẹ tọn lẹ setonuna gbedide Jesu tọn dọmọ: “Enẹwutu mì yì, bo hẹn akọta lẹpo zun nuplọntọ.”—Matiu 28:19, 20.

Mọdopolọ to egbehe, azọ́n ahundopo tọn Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn vude poun wẹ mẹmẹsunnu lẹ yọnẹn lẹdo aihọn pé. Taidi suhugan wẹndagbe-jlatọ nugbonọ Asia Pẹvi owhe kanweko tintan tọn lẹ tọn, suhugan mẹhe nọ lá wẹndagbe lọ to egbehe lẹ tọn ma yin yinyọnẹn sọmọ. Ṣogan, yelọsu nọ duvivi gbẹzan nuwiwa zohunhunnọ he nọ hẹn ale wá tọn bosọ nọ mọ pekọ daho to yinyọnẹn mẹ dọ yé gbọn tonusise dali yí yede do sanvọ́ nado whlẹn mẹdevo lẹ.—1 Timoti 2:3-6.

[Nudọnamẹ Odò Tọn]

[Apotin to weda 11]

SINSẸ̀N KLISTIANI FLIFLIMẸ TỌN TO BITINIA PO PỌNTU PO

Ayimatẹn awe-to-pọ́ Bitinia po Pọntu po tin to lẹdo Ohù Yuu Asia Pẹvi tọn mẹ. Nuhe Pline le Jeune, dopo to ahọluzọnwatọ ayimatẹn lọ tọn lẹ mẹ wlan hlan Ahọluigbagán Lomu tọn, Trajan, do nususu hia gando gbẹzan egbesọegbesọ tọn go to ayimatẹn ehe mẹ.

Nudi owhe 50 to whenuena wekanhlanmẹ Pita tọn lẹ ko yin hihia to agun lẹdo ehe tọn lẹ mẹ godo, Pline kàn ayinamẹ sè Trajan do nuhe dona yin wiwà na Klistiani lẹ ji. “Yẹnlọsu ma ko nọ̀ otẹn he mẹ whẹho Klistiani lẹ tọn yin gbigbejepọn te mẹ pọ́n. Enẹwutu, n’ma yọ́n afọdide yasanamẹ tọn he nọ yin zize gando yé go gba,” wẹ Pline wlan. “Sọha susugege gbẹtọ owhe po ninọmẹ lẹpo po tọn, sunnu po yọnnu po, nọ yin hinhẹnwa owhẹ̀ nukọn, podọ e yọnbasi dọ ehe ni zindonukọn. E ma yin tòdaho lẹ kẹdẹ wẹ yin nuyiwadeji gbọn sinsẹ̀n ylankan ehe dali gba, ṣigba gbétatò lẹ po glètoho lẹ po ga.”

[Diagram/Yẹdide otò tọn to weda 9]

GBEJIZỌNLIN PAULU TỌN LẸ

(Nado mọ yẹdide lọ ganji, pọ́n zinjẹgbonu lọ mẹ)

Gbejizọnlin Mẹdehlan Tọn Tintan

KIPLU

PAMFILIA

Pẹlga

Antioku (Pisidia tọn)

Ikonioni

Listla

Delbe

Gbejizọnlin Mẹdehlan Tọn Awetọ

SILISIA

Talsu

Delbe

Listla

Ikonioni

Antioku (Pisidia tọn)

FLIGIA

GALATIA

Tloa

Gbejizọnlin Mẹdehlan Tọn Atọ̀ntọ

SILISIA

Talsu

Delbe

Listla

Ikonioni

Antioku (Pisidia tọn)

Efesu

ASIA

Tloa

[Agun ṣinawe lẹ]

Pagamu

Tiatila

Sadi

Smana

Efesu

Filadẹlfia

Laodikea

[Nọtẹn devo lẹ]

Hialapoli

Kọlọsi

LIKIA

BITINIA

PỌNTU

KAPADOKIA

[Yẹdide to weda 9]

Antioku

[Yẹdide to weda 9]

Tloa

[Asisa Yẹdide tọn]

© 2003 BiblePlaces.com

[Yẹdide to weda 10]

Aihunhọ̀ de to Efesu.—Owalọ lẹ 19:29

[Yẹdide to weda 10]

Fihe agbà Zeus tọn te to Pagamu. Klistiani he tin to tòdaho lọ mẹ lẹ nọ nọ̀ “fie aisintẹn Satani tọn” te. —Osọhia 2:13

[Asisa Yẹdide tọn 10]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.