“Yẹn Wé sọn Ohùn Gbẹtọ Lẹpo Tọn Mẹ”

 1-3. (a) Basi zẹẹmẹ nuhe jọ to ozán he mẹ Eutiku kú tọn. (b) Etẹwẹ Paulu wà, podọ etẹwẹ nujijọ ehe dohia gando mẹhe nkọ Paulu yin go?

PAULU tin to abò aga tọn he mẹ gbẹtọ sù te de mẹ to Tloa. E dọho susu hẹ mẹmẹsunnu lẹ, na whèjai godo tọn he e na zan po yé po die. Ogàn 12 zánmẹ tọn ko hò todin. Miyọ́ngbán he to titá to abò lọ mẹ lẹ ma whè, podọ ehe yidogọna yozò he tin to ohọ̀ lọ mẹ, bọ azọ̀ sọgan ko gọ́ filẹpo. Dẹpẹ de he nọ yin Eutiku sinai to fleṣe nù. Dile Paulu to hodọ, Eutiku damlọn yìkànmẹ bo jai sọn petlezìn atọ̀ntọ ji!

² Taidi dotozọ́nwatọ de, Luku na ko tin to omẹ tintan he dowezun jẹgbonu nado wá pọ́n Eutiku lẹ mẹ. Amọ́ whẹpo yé na tọ́n jẹ kọho, whenu ko fẹ́. “Kúkú etọn” wẹ yé ze. (Owalọ 20:9) Ṣigba azọ́njiawu de jọ. Paulu dẹ́ ede do dẹpẹ lọ ji bo dọna gbẹtọgun lọ dọmọ: “Mì gbọ nuhà, ewọ ko gọwá ogbẹ̀.” Mọwẹ, Paulu fọ́n Eutiku sọnku!—Owalọ 20:10.

³ Nujijọ enẹ do huhlọn gbigbọ wiwe Jiwheyẹwhe tọn hia. Nugbo wẹ dọ mẹde ma sọgan dowhẹ Paulu na okú Eutiku tọn. Etomọṣo, e ma jlo dọ okú dẹpẹ lọ tọn ni hẹn nujijọ titengbe ehe gble kavi hẹn mẹde dahli. Gbọn Eutiku finfọnsọnku dali, Paulu miọnhomẹna agun lọ bo na tuli Klistiani enẹlẹ nado zindonukọn to lizọnyizọn yetọn mẹ. E họnwun dọ ogbẹ̀ mẹdevo lẹ tọn nọ duahunmẹna Paulu taun. Enẹ flin mí nuhe e dọ lẹ dọmọ: “Yẹn wé sọn ohùn gbẹtọ lẹpo tọn mẹ.” (Owalọ 20:26) Mì gbọ mí ni gbadopọnna lehe apajlẹ Paulu tọn sọgan gọalọna mí nado tindo pọndohlan dopolọ do.

 4. Nuhahun tẹlẹ mẹ wẹ Paulu ko jugbọn?

⁴ Dile mí mọ do to weta he wayi mẹ, Paulu ko jugbọn nuhahun susu mẹ. Hunyanhunyan he lizọnyizọn etọn hẹnwa to Efesu ma whè. Na nugbo tọn, ayatọ fataka tọn he nọ mọ akuẹ gbọn sinsẹ̀n-bibasi Altemis tọn gblamẹ lẹ ko fọ́n bẹwlu de dote! Owalọ lẹ 20:1 dọ dọ, “to whenue zingidi lọ ko depò, Paulu dowẹn hlan devi lẹ, podọ to whenue e ko na tuli yé bo dọ e yì whedenu na yé godo, e zingbejizọnlin dedo Makedonia.”

 5, 6. (a) Nawẹ Paulu dẹn to Makedonia sọ, podọ etẹwẹ e wà na mẹmẹsunnu he to finẹ lẹ? (b) Nukun tẹwẹ Paulu yí do pọ́n mẹmẹsunnu hatọ etọn lẹ?

⁵ Whenue Paulu jei Makedonia, e zẹ̀ Tloa bo nọ finẹ na ojlẹ de. Linlẹn Paulu tọn wẹ yindọ Titu, he yin didohlan Kọlinti, na wá pé e to finẹ. (2 Kọl. 2:12, 13) Ṣigba whenue e họnwun na Paulu dọ Titu ma na wá ba, e dedo Makedonia bo yí nudi owhe dopo zan nado “dọho tulinamẹ tọn susu na mẹhe tin to finẹ lẹ.”a (Owalọ 20:2) To godo mẹ, Titu yì plá Paulu to Makedonia bo hẹn linlin dagbe lẹ wá gando lehe Kọlintinu lẹ yí wekanhlanmẹ tintan Paulu tọn do go. (2 Kọl. 7:5-7) Ehe whàn Paulu nado wlan wekanhlanmẹ devo hlan yé, ehe mí nọ ylọdọ 2 Kọlintinu lẹ todin.

⁶ E jẹna ayidego dọ Luku yí hogbe lọ lẹ “na tuli” po “tulinamẹ” po zan whenue e to hodọ gando dlapọn he Paulu basi yì mẹmẹsunnu he to Efesu po Makedonia po lẹ dè go. Lehe hogbe enẹlẹ do nukun he Paulu yí do pọ́n mẹmẹsunnu hatọ etọn lẹ hia do sọ! To vogbingbọn mẹ na Falesi he gbẹwanna gbẹtọ paa lẹ, Paulu nọ pọ́n Klistiani lẹ hlan taidi azọ́nwatọ hatọ etọn lẹ. (Joh. 7:47-49; 1 Kọl. 3:9) Nukun dopolọ wẹ Paulu do nọ pọ́n yé etlẹ yin to whenue e jlo na na yé ayinamẹ sinsinyẹn.—2 Kọl. 2:4.

 7. Nawẹ Klistiani nugopọntọ lẹ sọgan hodo apajlẹ Paulu tọn to egbehe gbọn?

⁷ To egbehe, mẹho agun tọn lẹ po nugopọntọ lẹdo tọn lẹ po nọ dovivẹnu nado hodo apajlẹ Paulu tọn. Eyin yé tlẹ to nugbẹna mẹde, yanwle yetọn wẹ nado hẹn mẹhe tindo nuhudo alọgọ tọn lẹ lodo. Klistiani nugopọntọ lẹ nọ tẹnpọn nado na tulimẹ po awuvẹmẹ po kakati nado gblewhẹdomẹ. Nugopọntọ lẹdo tọn numimọnọ de dọmọ: “Suhugan mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu mítọn lẹ tọn po nọ jlo nado wà nuhe sọgbe, ṣigba yé nọ saba diahi hẹ flumẹjijẹ, obu, po numọtolanmẹ nugomape tọn po.” Nugopọntọ lẹ sọgan na tuli yisenọ hatọ mọnkọtọn lẹ.—Heb. 12:12, 13.

 8, 9. (a) Etẹwẹ hẹn tito Paulu tọn nado do tọjihun yì Silia gble? (b) Etẹwẹ na ko zọ́n bọ Ju lẹ do gbẹwanna Paulu sinsinyẹn?

⁸ Paulu tọ́n sọn Makedonia bo yì Kọlinti.b To whenue e ko zan osun atọ̀n to finẹ godo, e to jejeji nado yì Kẹnklea, fie e lẹn nado dohún sọn yì Silia te. Sọn finẹ, e na penugo nado yì Jelusalẹm bo bẹ nunina he e mọyi lẹ jo na mẹmẹsunnu he to nuhudo mẹ to finẹ lẹ.c (Owalọ 24:17; Lom. 15:25, 26) Ṣigba, onú madonukun de diọ tito Paulu tọn. Owalọ lẹ 20:3 dọmọ: ‘Ju lẹ wleawuna núbibla de’!

⁹ Ju lẹ nọ pọ́n Paulu hlan taidi atẹṣitọ, enẹwutu wẹ e ma yin nupaṣamẹ de dọ yé gbẹwanna ẹn sinsinyẹn. To ojlẹ de mẹ wayi, lizọnyizọn etọn ko gọalọna Klispu he yin omẹ nukundeji de to sinagọgu Kọlinti tọn mẹ, nado lẹzun Klistiani. (Owalọ 18:7, 8; 1 Kọl. 1:14) To ojlẹ devo mẹ, Ju he tin to Kọlinti lẹ ko sawhẹdokọna Paulu to Galio he yin ayimatẹn-gán Akaia tọn nukọn. Ṣigba, Galio gbà yé do bo dọ dọ whẹsadokọnamẹ lọ lẹ ma tindo dodonu—yèdọ nudide he doadi na kẹntọ Paulu tọn lẹ sinsinyẹn. (Owalọ 18:12-17) Ju he tin to Kọlinti lẹ sọgan ko sè kavi lẹndọ Paulu na wá do tọjihun to Kẹnklea he to yakẹ, enẹwutu yé kàn ayiha nado yì gbò ali na ẹn to finẹ. Nawẹ Paulu na wà do todin?

10. Be obu wẹ zọ́n bọ Paulu ma do gbọn Kẹnklea ya? Basi zẹẹmẹ.

¹⁰ Na dagbemẹninọ etọn to ahunmẹduna ẹn, podọ na nude nikaa wà nunina he yin bibẹ na ẹn lẹ wutu, Paulu basi dide ma nado yì Kẹnklea ba, kakatimọ e lẹkọ gbọn agbegbe Makedonia tọn mẹ. Nugbo wẹ dọ gbejizọnlin zinzin gbọn aliji lọsu do owù etọn lẹ. Jaguda lẹ nọ saba gbòali namẹ to hohowhenu. Hotẹli pẹvipẹvi lẹ tlẹ nọ gọ́ na owù. Etomọṣo, Paulu mọdọ owù ehelẹ pọnte hugan dehe e na pehẹ to Kẹnklea lẹ. Mí dopẹ́ dọ mẹmẹsunnu devo lẹ hodo e to gbejizọnlin lọ whenu. Mẹhe zọnhẹ Paulu lẹ wẹ, Alistaku, Gaiu, Sekundu, Sopateli, Timoti, Tlofimu, po Tikiku po.—Owalọ 20:3, 4.

11. Nawẹ Klistiani lẹ nọ wà nuhe go yé pé lẹpo nado basi hihọ́na yedelẹ to egbehe gbọn, podọ apajlẹ tẹwẹ Jesu zedai gando ehe go?

¹¹ Taidi Paulu, Klistiani lẹ nọ wà nuhe go yé pé nado basi hihọ́na yede to whenue yé tin to lizọnyizọn lọ mẹ. To lẹdo delẹ mẹ, susu yetọn nọ zọnpọ kavi nọ zọ̀n awe-awe kakati mẹdopodopo ni wazọ́n. Etẹwẹ dogbọn homẹkẹn dali? Klistiani lẹ yọnẹn dọ yé ma sọgan dapana homẹkẹn. (Joh. 15:20; 2 Tim. 3:12) Etomọṣo, yé ma nọ desọn ojlo mẹ bo nọ ze yede do owù mẹ. Lẹnnupọndo apajlẹ Jesu tọn ji. To gbèdopo, whenue nukundiọsọmẹtọ lẹ jlo na dlan zannu do e to Jelusalẹm, “Jesu whlá ede bo tọ́n sọn tẹmpli lọ mẹ.” (Joh. 8:59) To ojlẹ devo mẹ, whenue Ju lẹ to sébla nado hù i, “Jesu masọ nọ zinzọnlin dánpe to Ju lẹ ṣẹnṣẹn to gbangba ba, ṣigba e tọ́n sọn finẹ yì agbegbe he sẹpọ danfafa ji lọ mẹ.” (Joh. 11:54) Jesu wà nuhe go e pé nado basi hihọ́na ede to whenuena mọwiwà ma jẹagọdo ojlo Jiwheyẹwhe tọn. Klistiani lẹ nọ wà nudopolọ to egbehe.—Mat. 10:16.

12, 13. (a) Nuyiwadomẹji tẹwẹ fọnsọnku Eutiku tọn tindo do agun lọ ji? (b) Todido Biblu tọn tẹwẹ nọ miọnhomẹna mẹhe hẹn mẹvivẹ yetọn bu to okú mẹ lẹ to egbehe?

¹² Paulu po gbẹdohẹmẹtọ etọn lẹ po zingbejizọnlin to pọmẹ gbọn Makedonia, podọ e taidi dọ yé wá klan to enẹgodo. E họnwun dọ yemẹpo wá pli whladopo dogọ to Tloa.d Kandai lọ dọmọ: “Mí sọ wá yé dè to Tloa to azán atọ́n gblamẹ.”e (Owalọ 20:6) File wẹ Eutiku, dẹpẹ he yin nùdego to bẹjẹeji weta ehe tọn, yin finfọnsọnku te. Pọ́n nuhe na ko yin numọtolanmẹ mẹmẹsunnu lẹ tọn to whenue Eutiku yin hinhẹngọwa ogbẹ̀! Dile kandai lọ dọ do, yé yin “homẹmiọnna hugan nuhe yè sọgan jlẹ.”—Owalọ 20:12.

¹³ Nugbo wẹ dọ azọ́njiawu mọnkọtọn lẹ ma nọ jọ to egbehe ba. Etomọṣo, mẹhe hẹn mẹvivẹ yetọn bu to okú mẹ lẹ nọ yin “homẹmiọnna hugan nuhe yè sọgan jlẹ” gbọn todido he Biblu na mí gando fọnsọnku go dali. (Joh. 5:28, 29) Na Eutiku yin mapenọ wutu, e gbẹsọ wá kú to godo mẹ. (Lom. 6:23) Ṣigba, mẹhe na yin finfọnsọnku to aihọn yọyọ Jiwheyẹwhe tọn mẹ lẹ tindo todido nado nọgbẹ̀ kakadoi! Humọ, Jiwheyẹwhe nọ ze jọmaku do na mẹhe yin finfọn do ogbẹ̀ nado dugán hẹ Jesu to olọn mẹ lẹ. (1 Kọl. 15:51-53) Klistiani lẹ to egbehe—vlavo yé yin hagbẹ mẹyiamisisadode kavi “lẹngbọ devo lẹ” tọn—tindo whẹwhinwhẹ́n dagbe nado yin “homẹmiọnna hugan nuhe yè sọgan jlẹ.”—Joh. 10:16.

14. Etẹwẹ Paulu dọna mẹho agun Efesu tọn lẹ to whenue yé wá pé e to Miletu?

¹⁴ Paulu po gbẹdohẹmẹtọ etọn lẹ po zingbejizọnlin sọn Tloa yì Asso, enẹgodo yì Mitilene, Kio, Samo, Miletu. Yanwle Paulu tọn wẹ nado yawu jẹ Jelusalẹm jẹnukọnna Hùnwhẹ Pẹntikọsti tọn. Ojlo etọn nado yawu jẹ Jelusalẹm na hùnwhẹ lọ do nuhewutu e do dó tọjihun he ma zẹ̀ Efesu to kọlilẹ etọn whenu hia. Ṣigba na Paulu jlo na dọho hẹ mẹho agun Efesu tọn lẹ wutu, e biọ dọ yé ni wá pé emi to Miletu. (Owalọ 20:13-17) Whenue yé jẹ finẹ, Paulu dọna yé dọmọ: “Mìwlẹ yọnẹn ganji lehe yẹn yinuwa to ṣẹnṣẹn mìtọn do sọn azán tintan he gbè yẹn wá ayimatẹn Asia tọn mẹ, bo yí whiwhẹ daho po dasin lẹ po gọna whlepọn he núbibla Ju lẹ tọn hẹnwa ji e lẹ do to azọ́nwa na Oklunọ di afanumẹ, dile yẹn ma gboawupo sọn nuhe na hẹn ale wá lẹ didọna mì mẹ kavi sọn pinplọn mì to gbangba podọ sọn whédegbè jẹ whédegbè mẹ do. Ṣigba, yẹn dekunnu mlẹnmlẹn na Ju lẹ po Glẹkinu lẹ po dọ yé ni lẹnvọjọ bo lẹhlan Jiwheyẹwhe dè bosọ tindo yise to Oklunọ mítọn Jesu mẹ.”—Owalọ 20:18-21.

15. Etẹwẹ yin delẹ to ale he tin to yẹwhehodidọ sọn whédegbè jẹ whédegbè mẹ lẹ mẹ?

¹⁵ To egbehe, aliho susu mẹ wẹ mí sọgan hẹn wẹndagbe lọ jẹ mẹdevo lẹ dè te. Taidi Paulu, mí nọ dovivẹnu nado yì fie mí sọgan mọ gbẹtọ lẹ te, vlavo to húnglintẹn lẹ, to alihogbó he mẹsusu nọ gbọn lẹ ji, kavi to ahi lẹ mẹ. Etomọṣo, yẹwhehodidọ sọn whédegbè jẹ whédegbè wẹ gbẹ́ yin aliho titengbe he mẹ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ nọ lá wẹndagbe lọ te. Etẹwutu? Whẹwhinwhẹ́n dopo wẹ yindọ yẹwhehodidọ sọn whédegbè jẹ whédegbè nọ hùn dotẹnmẹ susu dote na mẹlẹpo nado sè owẹ̀n Ahọluduta lọ tọn to gbesisọ mẹ, podọ ehe nọ dohia dọ Jiwheyẹwhe ma yin mẹnukuntahopọntọ. E sọ nọ gọalọna gbẹtọ ahunjijlọnọ lẹ nado mọ alọgọ he jẹ yí. Humọ, yẹwhehodidọ sọn whédegbè jẹ whédegbè nọ hẹn yise mẹmẹsunnu lẹ tọn lodo bo nọ gọalọna yé nado doakọnnanu. Na nugbo tọn, dopo to ohia he mí do nọ yọ́n Klistiani nugbo lẹ to egbehe lẹ mẹ wẹ zohunhun he yé tindo nado dekunnu “to gbangba podọ sọn whédegbè jẹ whédegbè.”

16, 17. Nawẹ Paulu nọ do adọgbigbo hia gbọn, podọ nawẹ Klistiani lẹ nọ hodo apajlẹ etọn to egbehe gbọn?

¹⁶ Paulu basi zẹẹmẹ na mẹho agun tọn Efesu tọn lẹ dọ emi ma yọ́n owù he to tepọn emi to Jelusalẹm gba. E dọna yé dọmọ: “Etomọṣo, yẹn ma hia ogbẹ̀ ṣie titi di nuhọakuẹ de gba, eyin yẹn ko gbẹ́ sọgan dotana alewezun ṣie po lizọnyizọn he yẹn mọyi sọn Oklunọ Jesu dè po, nado dekunnu wẹndagbe nukundagbe majẹhẹ Jiwheyẹwhe tọn mlẹnmlẹn.” (Owalọ 20:24) Po adọgbigbo po, Paulu ma dike ninọmẹ depope—vlavo manọna agbasa tọn kavi nukundiọsọmẹ sinsinyẹn—ni glọnalina ẹn nado hẹn azọ́ndenamẹ etọn di.

¹⁷ Mọdopolọ to egbehe, Klistiani lẹ nọ doakọnna nuhahun voovo lẹ. Delẹ to mí mẹ nọ pehẹ alọhẹndotenamẹ gandudu tọn gọna homẹkẹn. Mẹdevo lẹ nọ diahi hẹ manọna voovo lẹ. Jọja Klistiani lẹ nọ pehẹ kọgbidinamẹ hagbẹ tọn to wehọmẹ. Mahopọnna ninọmẹ depope he mẹ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tin te, yé nọ hẹn tenọgli yetọn go dile Paulu wà do. Yé nọ magbe nado ‘dekunnu wẹndagbe lọ tọn mlẹnmlẹn.’

18. Nawẹ Paulu dapana hùnhọ́dudu gbọn, podọ nawẹ mẹho agun tọn Efesu tọn lẹ sọgan wà nudopolọ gbọn?

¹⁸ Todin, Paulu dotuhomẹna mẹho agun tọn Efesu tọn lẹ tlọlọ, gbọn apajlẹ ede tọn yiyizan dali. Jẹnukọn whẹ́, e dọna yé dọ e yọnbasi dọ whla godo tọn he yé na mọ emi die. Enẹgodo e dọmọ: “Yẹn wé sọn ohùn gbẹtọ lẹpo tọn mẹ, na yẹn ma gboawupo sọn lẹndai Jiwheyẹwhe tọn lẹpo didọna mì mẹ.” Nawẹ mẹho agun tọn Efesu tọn lẹ sọgan hodo apajlẹ Paulu tọn bo gbọnmọ dali dapana hùnhọ́dudu gbọn? E dọna yé dọmọ: “Mì payi mìde po apó lọ pete po go, ehe mẹ gbigbọ wiwe ko de mì nado yin nugopọntọ lẹ te, nado nọ yìn agun Jiwheyẹwhe tọn, ehe e yí ohùn Visunnu etọn titi tọn do họ̀.” (Owalọ 20:26-28) Paulu na yé avase dọ “ohla kanylantọ lẹ” na lìn biọ apó lọ mẹ bo na “slokọna nuplọnmẹ lẹ nado dọ̀n devi lẹ dogodo yede tọn.” Etẹwẹ mẹho lọ lẹ dona wà? Paulu na ayinamẹ dọmọ: “Mì nọ nukle, bo hẹn do ayiha mẹ dọ na owhe atọ̀n, n’ma nọma yí dasin do dotuhomẹna dopodopo mìtọn to ozán po okle po.”—Owalọ 20:29-31.

19. Atẹṣiṣi tẹwẹ sọawuhia to vivọnu owhe kanweko tintan tọn, podọ etẹ mẹ wẹ ehe dekọtọn do to owhe kanweko he bọdego lẹ mẹ?

¹⁹ “Ohla kanylantọ lẹ” sọawuhia to vivọnu owhe kanweko tintan tọn. To nudi owhe 98 W.M., apọsteli Johanu wlan dọmọ: “Agọjẹdoklistitọ susu wẹ tlẹ ko sọawuhia todin . . . Yé tọ́nyi sọn mí mẹ, ṣigba yé ma yin míwlẹ nkọ; na eyin yé ko yin míwlẹ nkọ wẹ, yé na ko gbọṣi mí dè.” (1 Joh. 2:18, 19) Bẹsọn owhe kanweko atọ̀ntọ, atẹṣitọ ehelẹ wá lẹzun pipli sinsẹ̀ngán Mẹylọhodotọklisti tọn lẹ tọn, podọ to owhe kanweko ẹnẹtọ, Ahọluigbagán Constantin wá kẹalọyi “sinsẹ̀n Klistiani” gblezọn ehe. Na nugbo tọn, gbọn alọkikẹyi aṣa kosi lẹ tọn po dido yé hia taidi nuhe sọgbe na Klistiani lẹ po dali, sinsẹ̀ngán ehelẹ ko “slokọna nuplọnmẹ lẹ.” Nuyiwadomẹji atẹṣitọ enẹlẹ tọn gbẹ́ nọ yin mimọ to nuplọnmẹ po aṣa sinsẹ̀n Mẹylọhodotọklisti tọn lẹ tọn po mẹ.

20, 21. Nawẹ Paulu do gbigbọ mẹde-yido-sanvọ́ tọn hia gbọn, podọ nawẹ mẹho agun tọn lẹ sọgan wà nudopolọ to egbehe gbọn?

²⁰ To vogbingbọn mlẹnmlẹn mẹ na mẹhe na wá tafu lẹngbọ he tin to apó lọ mẹ lẹ, Paulu yí alọ etọn titi lẹ do wazọ́n ma nado lẹzun agbàn to kọ̀ji na agun lọ. E ma jẹtukla do yisenọ hatọ lẹ tamẹ nado sọgan mọaleyi gba. Paulu dotuhomẹna mẹho agun tọn Efesu tọn lẹ nado do gbigbọ mẹde-yido-sanvọ́ tọn hia. E dọna yé dọmọ: “Mì dona gọalọna mẹhe yin madogánnọ lẹ podọ mì dona hẹn ohó Oklunọ Jesu tọn lẹ do ayiha mẹ, to whenue ewọ lọsu dọ dọ, ‘Ayajẹ sù to nunamẹ mẹ hú to mimọyi mẹ.’”—Owalọ 20:35.

²¹ Taidi Paulu, mẹho agun tọn lẹ nọ do gbigbọ mẹde-yido-sanvọ́ tọn hia to egbehe. To vogbingbọn mẹ na sinsẹ̀ngán Mẹylọhodotọklisti tọn he nọ slokọna lẹngbọpa yetọn lẹ, mẹhe tindo azọngban lọ nado “yìn agun Jiwheyẹwhe tọn” lẹ ma nọ wazọ́n yetọn po gbigbọ ṣejannabi tọn po gba. Sakla po ojlo zogbe po ma tindo otẹn de to agun Klistiani tọn mẹ, na “gigo dindin na mẹdetiti” nọ hẹn aijijẹ wá janwẹ. (Howh. 25:27) Winyan mẹ wẹ sakla nọ dekọtọn do.—Howh. 11:2.

22. Etẹwẹ zọ́n bọ mẹho agun tọn Efesu tọn lẹ do yiwanna Paulu?

²² Owanyi ahundopo tọn he Paulu tindo na mẹmẹsunnu etọn lẹ zọ́n bọ yé yiwanna ẹn. Na nugbo tọn, whenue ojlẹ lọ sọ nado jo yé do, “yemẹpo sọ viavi tlala bo gbò Paulu fán bosọ donùnùgo na ẹn.” (Owalọ 20:37, 38) Klistiani lẹ nọ yọ́n pinpẹn mẹhe nọ ze yede jo matin ṣejannabi taidi Paulu do apó lọ tamẹ lẹ tọn bosọ nọ yiwanna yé. To dogbigbapọnna apajlẹ dagbe Paulu tọn godo, be hiẹ ma na yigbe dọ ewọ ma to nùgo yí kavi to hójlẹ to whenuena e dọmọ: “Yẹn wé sọn ohùn gbẹtọ lẹpo tọn mẹ” ya?—Owalọ 20:26.