Nuhe Mí Dona Họ̀nna Lẹ
“Ovi amàpoe tọn, mẹnu wẹ kọnú na mì nado họ̀n sọn homẹgble he ja mẹ?”—MAT. 3:7.
1. Apajlẹ tẹlẹ wẹ tin to Biblu mẹ gando mẹhe họ̀n delẹ go?
ETẸWẸ nọ wá ayiha mẹ na we eyin a sè hogbe lọ “họ̀n”? Mẹdelẹ sọgan flin whenue dẹpẹ whanpẹnọ lọ Josẹfu họ̀nna fẹnnuwiwa zanhẹmẹ tọn he asi Pọtifali tọn zedonukọnna ẹn. (Gẹn. 39:7-12) Mẹdevo lẹ sọgan lẹnnu yì Klistiani he họ̀n sọn Jelusalẹm to owhe 66 W.M. mẹ lẹ ji, to tonusise mẹ na avase Jesu tọn dọmọ: “Whenuena mìwlẹ mọ yè yí awhàn lẹdo Jelusalẹm, whenẹnu . . . mì gbọ mẹhe tin to Jude lẹ ni họnyi osó lẹ ji; bosọ gbọ yé he tin to gblagbla etọn mẹ lẹ ni fọ́n tọ́nyi.”—Luku 21:20, 21.
2, 3. (a) Etẹwẹ nuhe Johanu Baptizitọ dọ do sinsẹ̀ngán lẹ go zẹẹmẹdo na taun tọn? (b) Nawẹ Jesu vọ́ nùzindo avase he Johanu na lọ ji gbọn?
2 Apajlẹ he yin nùdego to aga lọ lẹ gando mẹhe họ̀n to paa mẹ delẹ go. To egbehe, na Klistiani nugbo lẹ, he to sinsẹ̀n diblayin to adà aihọn tọn lẹpo ji, nuhudo niyaniya tọn tin nado họ̀n to yẹhiadonu-liho. Johanu Baptizitọ yí hogbe lọ “họ̀n” zan to linlẹn ehe mẹ. Delẹ to mẹhe wá Johanu dè lẹ mẹ wẹ sinsẹ̀ngán Ju dodo mẹdetiti tọn jlatọ lẹ he lẹndọ yé ma tindo nuhudo nado lẹnvọjọ. Yé nọ yí nukunpẹvi do pọ́n omẹ paa he to baptẹm yí taidi yẹhiadonu lẹnvọjọ tọn lẹ. Johanu de sinsẹ̀ngán yẹnuwatọ enẹlẹ gbà po adọgbigbo po dọmọ: “Ovi amàpoe tọn, mẹnu wẹ kọnú na mì nado họ̀n sọn homẹgble he ja mẹ? Enẹwutu mì sẹ́n sinsẹ́n he jẹ na lẹnvọjọ.”—Mat. 3:7, 8.
3 Johanu ma to hodọ gando hinhọ̀n to paa mẹ go gba. Avase na wẹ e te gando whẹdida he ja de go, yèdọ azán homẹgble tọn de; podọ e dọ̀n ayidonugo sinsẹ̀ngán lọ lẹ tọn wá e ji dọ nado sọgan họ̀ngán to azán enẹ gbè, yé dona de sinsẹ́n he do lẹnvọjọ yetọn hia tọ́n. To godo mẹ, Jesu gblewhẹdo sinsẹ̀ngán lọ lẹ po adọgbigbo po dọ gbigbọ hlọnhutọ tọn he yé tindo do yé hia nugbonugbo taidi ovi Lẹgba tọn lẹ. (Joh. 8:44) Nado vọ́ nùzindo avase he Johanu na jẹnukọn lọ ji, Jesu ylọ yé dọ “ovikun amàpoe lẹ tọn” bo kanse dọmọ: “Nawẹ mì na họ̀ngán na whẹdida [Gẹhẹnna] tọn do?” (Mat. 23:33) Etẹ dọ wẹ Jesu te whenuena e yí hogbe lọ ‘Gẹhẹnna’ zan?
4. Etẹ dọ wẹ Jesu te whenuena e yí hogbe lọ “Gẹhẹnna” zan?
4 Gẹhẹnna yin agbàdo de to gbonu adó Jelusalẹm tọn lẹ tọn, fie ogbó po oṣiọ kanlin lẹ tọn po nọ yin fifiọ te. Jesu yí Gẹhẹnna zan taidi yẹhiadonu okú madopodo tọn. (Pọ́n weda 27.) Kanbiọ he e kanse gando hinhọngán sọn Gẹhẹnna mẹ go lọ dohia dọ sinsẹ̀ngán enẹlẹ to pọmẹ jẹna vasudo mlẹnmlẹn.—Mat. 5:22, 29.
5. Nawẹ whenuho dohia dọ avase he Johanu po Jesu po na lọ mọ hẹndi gbọn?
5 Sinsẹ̀ngán Ju lẹ yidogọna ylando yetọn lẹ gbọn homẹkẹndido Jesu po hodotọ etọn lẹ po dali. To godo mẹ, dile Johanu po Jesu po na avase do, azán homẹgble Jiwheyẹwhe tọn wá. To nujijọ enẹ mẹ, “homẹgble he ja” lọ gando lẹdo tangan de go, yèdọ Jelusalẹm po Jude po, enẹwutu e sọgan ko yọnbasi nado họ̀n to paa mẹ. Homẹgble lọ wá to whenuena Jelusalẹm po tẹmpli etọn po yin vivasudo gbọn awhànpa Lomu tọn lẹ dali to owhe 70 W.M. “Nukunbibia” enẹ sinyẹn hú nudepope he ko bianukunna Jelusalẹm pọ́n. Mẹsusu wẹ yin hùhù kavi yin hinhẹn yì kanlinmọgbenu. Vasudo mọnkọtọn he tlẹ sọ sinyẹn hugan de wẹ to tepọn mẹhe ylọ yede dọ Klistiani lẹ po sinsẹ̀nnọ devo lẹ po.—Mat. 24:21.
Homẹgble Sọgodo Tọn de He mẹ Mí Dona Họ̀n Sọn
6. Etẹwẹ jẹ awusọhia ji to agun Klistiani dowhenu tọn mẹ?
6 Delẹ to Klistiani dowhenu tọn lẹ mẹ lẹzun atẹṣitọ bo dọ̀n mẹdevo lẹ do godo yetọn. (Owalọ 20:29, 30) Whenuena apọsteli Jesu tọn lẹ gbẹ́ pò to ogbẹ̀, yé “glọnalina” atẹṣiṣi enẹ, ṣigba to okú yetọn godo, hagbẹ klandovo Klistiani lalo lẹ tọn susu wẹ fọ́n. To egbehe, sinsẹ̀n kanweko susu he ylọ yede dọ Klistiani lẹ wẹ tin bosọ jẹagọdo yedelẹ. Biblu dọ dọdai gando awusọhia sinsẹ̀ngán Mẹylọhodotọklisti tọn lẹ go, bo dlẹnalọdo yé to pọmẹ taidi ‘dawe sẹ́nhẹngbatọ lọ’ podọ “ovi viva tọn,” yèdọ “mẹhe Oklunọ na . . . sudo, bo nasọ yí sisẹ́ [tintin tofi] etọn tọn do sukúndona.”—2 Tẹs. 2:3, 6-8.
7. Naegbọn yinkọ lọ ‘dawe sẹ́nhẹngbatọ’ do sọgbe na sinsẹ̀ngán Mẹylọhodotọklisti tọn lẹ?
7 Sinsẹ̀ngán Mẹylọhodotọklisti tọn lẹ yin sẹ́nhẹngbatọ to enẹ mẹ dọ yé ko klọ livi susu gbẹtọ lẹ tọn gbọn nuplọnmẹ, gbọjẹzan, po nuyiwa he jẹagọdo Biblu lẹ po zizedaga dali. Taidi sinsẹ̀ngán he Jesu gblewhẹdo lẹ, vasudo matin todido fọnsọnku tọn wẹ to tepọn sinsẹ̀ngán egbezangbe tọn he yin apadewhe “ovi viva tọn” lọ tọn lẹ. (2 Tẹs. 1:6-9) Ṣigba, etẹwẹ to tepọn mẹhe sinsẹ̀ngán Mẹylọhodotọklisti tọn po nukọntọ sinsẹ̀n lalo wunmẹ devo lẹ tọn po ko hẹn buali lẹ? Nado na gblọndo kanbiọ ehe tọn, mì gbọ mí ni gbadopọnna nujijọ he bọdo vasudo Jelusalẹm tọn he jẹnukọn de go, to 607 J.W.M.
“Họnyi sọn Gblagbla Babilọni Tọn Mẹ”
8, 9. (a) Owẹ̀n dọdai tọn tẹwẹ Jẹlemia tindo na Ju he tin to kanlinmọgbenu to Babilọni lẹ? (b) To whenuena Medianu lẹ po Pẹlsianu lẹ po gbawhàn Babilọni tọn, dotẹnmẹ hinhọ̀n tẹ tọn wẹ hundote?
8 Yẹwhegán Jẹlemia dọ dọdai gando vasudo Jelusalẹm tọn he wá aimẹ to owhe 607 J.W.M. go. E dọ dọ omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ na yin hinhẹn yì kanlinmọgbenu, ṣigba yé na yin hinhẹngọwa aigba yetọn ji to “owhe kandegbàn” godo. (Jẹl. 29:4, 10) Jẹlemia tindo owẹ̀n titengbe de na Ju he tin to kanlinmọgbenu to Babilọni lẹ; yé ma dona yin hinhẹnflu gbọn sinsẹ̀n lalo Babilọni tọn dali. Gbọnmọ dali, yé na wleawufo nado lẹkọyi Jelusalẹm bo gọ̀ sinsẹ̀n-bibasi wiwe lọ doai to whenue ojlẹ dide lọ na sọ̀. Ehe jọ tlolo to whenuena Medianu lẹ po Pẹlsianu lẹ po gbawhàn Babilọni tọn to owhe 539 J.W.M. Ahọlu Kilusi II Pẹlsia tọn de gbedide de tọ́n dọ Ju lẹ ni lẹkọyi Jelusalẹm bo vọ́ tẹmpli Jehovah tọn gbá.—Ẹzla 1:1-4.
9 Fọtọ́n susu Ju lẹ tọn yí dotẹnmẹ hundote ehe zan bo lẹkọyi. (Ẹzla 2:64-67) To mọwiwà mẹ, yé hẹn gbedide dọdai Jẹlemia tọn di. To whẹho yetọn mẹ, ehe zẹẹmẹdo nado họnyi sọn nọtẹn de mẹ yì devo mẹ. (Hia Jẹlemia 51:6, 45, 50.) Ninọmẹ lẹ ma na dotẹnmẹ Ju lẹpo nado zingbejizọnlin gaa lọ lẹkọyi Jelusalẹm po Juda po. Mẹhe gbọṣi Babilọni lẹ, taidi yẹwhegán yọnhonọ lọ Daniẹli, sọgan mọ nukundagbe Jiwheyẹwhe tọn, eyin yé yí ahundopo do nọgodona sinsẹ̀n-bibasi wiwe he yin didoai to Jelusalẹm bo nọla na sinsẹ̀n lalo Babilọni tọn.
10. “Osùnú” wunmẹ tẹlẹ wẹ “Babilọni Daho” lọ huwhẹ̀ etọn?
10 To egbehe, liva susu gbẹtọ lẹ tọn wẹ nọ tindo mahẹ to sinsẹ̀n lalo wunmẹ voovo lẹ mẹ, he wá sọn Babilọni hohowhenu tọn mẹ. (Gẹn. 11:6-9) To pọmẹ, sinsẹ̀n enẹlẹ yin yiylọdọ “Babilọni Daho, onọ̀ yọnnu ayọdetọ lẹ tọn, po osùnú aihọn tọn lẹ po.” (Osọhia 17:5) E ko dẹn bọ sinsẹ̀n lalo to godonọna gandutọ aihọn ehe tọn lẹ. Delẹ to “osùnú” he e huwhẹ̀ etọn lẹ mẹ wẹ awhàn susu he mẹ livi kanweko susu gbẹtọ lẹ tọn ko yin ‘hùhù te to aigba ji.’ (Osọhia 18:24) “Osùnú” devo lẹ bẹ nuyiwa ovivu zinzanhẹ tọn po wunmẹ fẹnnuwiwa zanhẹmẹ tọn devo lẹ po hẹn, ehe mẹ sinsẹ̀ngán lẹ nọ doalọ te bọ aṣẹpatọ ṣọṣi tọn lẹ sọ nọ kẹalọyi. Enẹwutu, be nupaṣamẹ wẹ e yin dọ Jehovah Jiwheyẹwhe na de sinsẹ̀n lalo sẹ̀ sọn aigba ji to madẹnmẹ ya?—Osọhia 18:8.
11. Kakajẹ whenue Babilọni Daho lọ na yin vivasudo, azọngban tẹwẹ Klistiani nugbo lẹ tindo?
11 Klistiani nugbo he yọ́n ehe lẹ tindo azọngban lọ nado na avase mẹhe tin to Babilọni Daho lọ mẹ lẹ. Dopo to aliho he mẹ yé nọ wàmọ te lẹ mẹ wẹ nado má Biblu po owe sinai do Biblu ji lẹ po he nọ yin zinzinjẹgbonu gbọn “afanumẹ nugbonọ, nuyọnẹntọ” lọ dali, mẹhe Jesu deazọ́nna nado nọ wleawuna “núdùdù [gbigbọmẹ tọn] to osaa sisọ mẹ.” (Mat. 24:45) Eyin gbẹtọ lẹ do ojlo hia to owẹ̀n Biblu tọn mẹ, tito plọnmẹ Biblu de tọn nọ yin bibasi nado gọalọna yé. Todido mítọn wẹ yindọ yé na mọ nuhudo lọ nado “họnyi sọn gblagbla Babilọni tọn mẹ” whẹpo whenu nido fẹ́.—Osọhia 18:4.
Họ̀nna Boṣiọ-Sinsẹ̀n
12. Nukun tẹwẹ Jiwheyẹwhe do nọ pọ́n sinsẹ̀n-bibasi na yẹdide po boṣiọ lẹ po?
12 Osùnú devo he gbayipe to Babilọni Daho lọ mẹ wẹ sinsẹ̀n-bibasi na yẹdide po boṣiọ lẹ po. Jiwheyẹwhe ylọ onú ehelẹ dọ “osùnú” podọ “boṣiọ” he hiọawu. (Deut. 29:17) Mẹhe jlo na hẹn homẹhun Jiwheyẹwhe lẹpo dona dapana boṣiọ-sinsẹ̀n, to kọndopọ mẹ hẹ nuhe Jiwheyẹwhe dọ lẹ dọmọ: “Yẹn wẹ [Jehovah]; ehe wẹ oyín ṣie: gigo ṣie wẹ yẹn ma na jo na mẹdevo, mọ yẹn ma na jo pipà ṣie na boṣiọ pipà lẹ.”—Isa. 42:8.
13. Boṣiọ-sinsẹ̀n wunmẹ he ma nọ yawu yin ayidego tẹlẹ wẹ mí dona họ̀nna?
13 Ohó Jiwheyẹwhe tọn sọ de boṣiọ-sinsẹ̀n wunmẹ he ma nọ yawu yin ayidego lẹ hia. Di apajlẹ, e ylọ nukunkẹn dọ “boṣiọ-sinsẹ̀n.” (Kọl. 3:5) Nukunkẹn zẹẹmẹdo nado jlo nuhe ma yin mẹtọn, taidi nutindo mẹdevo tọn lẹ. (Eks. 20:17) Angẹli he wá lẹzun Satani Lẹgba gbọn nukunkẹn dali wleawuna ojlo nado taidi Gigogán lọ bo yin sinsẹ̀n-basina. (Luku 4:5-7) Ehe hẹn ẹn nado ṣiatẹ do Jehovah go bo doyẹklọ Evi nado donukunkẹn do nuhe Jiwheyẹwhe dosẹ́n etọn go. To linlẹn de mẹ, Adam lọsu doalọ to boṣiọ-sinsẹ̀n mẹ gbọn dotẹnmẹ nina ojlo ṣejannabi tọn he e tindo to pọninọ hẹ asi etọn mẹ nado yíta to tonusisena Otọ́ owanyinọ olọn mẹ tọn etọn ji. To vogbingbọn mẹ, mẹhe jlo na họ̀nna azán homẹgble Jiwheyẹwhe tọn lẹpo dona ze yede jo na ẹn mlẹnmlẹn bo nọavunte sọta nukunkẹn mọnkọtọn depope.
“Họ̀nna Galilọ”
14-16. (a) Naegbọn Josẹfu do yin apajlẹ he jẹ nado hodo na nuhe dù walọ dagbe? (b) Etẹwẹ mí dona wà eyin mí jẹ ojlo mawé zanhẹmẹ tọn lẹ tindo ji? (c) Nawẹ mí sọgan họ̀nna galilọ po kọdetọn dagbe po gbọn?
14 Hia 1 Kọlintinu lẹ 6:18. To whenuena asi Pọtifali tọn tẹnpọn nado klọ Josẹfu, e họ̀n sọn e dè. Apajlẹ dagbe nankọ die e zedai na Klistiani lẹ, vlavo yé yin tlẹnnọ kavi alọwlemẹ! E họnwun dọ nuhe ko jọ wayi bo do pọndohlan Jiwheyẹwhe tọn hia lẹ yinuwado ayihadawhẹnamẹnu Josẹfu tọn ji. Eyin mí jlo na setonuna gbedide lọ nado “họ̀nna galilọ,” mí dona dapana nuhe sọgan hẹn mí tindo ojlo zanhẹmẹ tọn na mẹhe ma yin alọwlemẹ mítọn. Biblu dọna mí dọmọ: “Mì nọ hẹn awutugonu mìtọn [lẹ] kú, galilọ, mawé, wantuntun, ojlo ylankan, po nukunkẹn po, he yin boṣiọ-sinsẹ̀n: na onú he tọn wutu homẹgble Jiwheyẹwhe tọn ja.”—Kọl. 3:5, 6.
15 Doayi e go dọ “homẹgble Jiwheyẹwhe tọn ja.” Mẹsusu to aihọn mẹ nọ wleawuna ojlo zanhẹmẹ tọn he ma sọgbe lẹ bosọ nọ joawuna yé. Enẹwutu, míwu Klistiani lẹ dona nọ hodẹ̀ nado biọ alọgọ po gbigbọ wiwe Jiwheyẹwhe tọn po na ojlo mawé zanhẹmẹ tọn lẹ nikaa duto mí ji. Humọ, Biblu pinplọn, opli Klistiani tọn lẹ yìyì, po wẹndagbe lọ lilá na kọmẹnu mítọn lẹ po na gọalọna mí nado “nọ zinzọnlin to [gbigbọ] mẹ.” Gbọnmọ dali, mí ma “na hẹn wantuntun agbasalan tọn di.”—Gal. 5:16.
16 Matin ayihaawe, eyin mí nọ pọ́n yẹdide fẹnnuwiwa tọn, e dohia dọ mí ma ‘to zọnlinzin to gbigbọ mẹ.’ Mọdopolọ, Klistiani lẹpo dona họ́ yede ma nado nọ hia, pọ́n kavi dotoaina nudepope he nọ fọ́n ojlo zanhẹmẹ tọn dote. To aliho dopolọ mẹ, e ma sọgbe dọ “mẹwiwe” Jiwheyẹwhe tọn lẹ ni nọ mọ awuvivi to aslan-yìnyìn kavi hodidọ do onú mọnkọtọn lẹ ji to yedelẹ ṣẹnṣẹn mẹ gba. (Efe. 5:3, 4) Mí nọ gbọnmọ dali dohia Otọ́ owanyinọ mítọn dọ mí jlo nugbonugbo nado họ̀ngán sọn homẹgble etọn he ja lọ mẹ bo nọgbẹ̀ to aihọn yọyọ dodowiwa tọn lọ mẹ.
Họ̀nna “Owanyi Akuẹ Tọn”
17, 18. Naegbọn mí dona họ̀nna “owanyi akuẹ tọn”?
17 To owe tintan he e kàn hlan Timoti mẹ, Paulu zinnudo nunọwhinnusẹ́n he dona nọ deanana Klistiani he yin afanumẹ lẹ ji, mẹhe delẹ to yé mẹ sọgan ko nọ donukun ale agbasa tọn lẹ na klunọ yetọn lẹ yin Klistiani wutu. Mẹdevo lẹ sọgan ko nọ tẹnpọn nado yí haṣinṣan yetọn hẹ mẹmẹsunnu lẹ zan na ale ṣejannabi tọn. Paulu na avase sọta linlẹn lọ dọ ‘mẹdezejo jijọ-di-Jiwheyẹwhe tọn nọ hẹn ale agbasa tọn wá.’ Adọ̀ nuhahun lọ tọn sọgan ko yin “owanyi akuẹ tọn,” he sọgan tindo nuyiwadomẹji ylankan do mẹdepope ji, yèdọ adọkunnọ kavi wamọnọ.—1 Tim. 6:1, 2, 5, 9, 10.
18 Be hiẹ sọgan flin apajlẹ Biblu tọn delẹ gando mẹdelẹ go, he hẹn haṣinṣan yetọn hẹ Jiwheyẹwhe gble na “owanyi akuẹ tọn” kavi owanyi na nuhe akuẹ sọgan họ̀ ṣigba he ma yin dandan lẹ wutu ya? (Jọṣ. 7:11, 21; 2 Ahọ. 5:20, 25-27) Paulu dotuhomẹna Timoti dọmọ: ‘Hiẹ, Jiwheyẹwhe gbẹtọ, họ̀nna onú helẹ; bosọ nọ doafọna dodo, mẹdezejo jijọ-di-Jiwheyẹwhe tọn, yise, owanyi, akọndonanu, po walọmimiọn po.’ (1 Tim. 6:11) Mẹdepope he jlo na lùn azán homẹgble tọn he ja lọ tọ́n dona setonuna ayinamẹ enẹ.
“Họ̀nna Wantuntun Yọpọ Whenu Tọn”
19. Nuhudo etẹ tọn wẹ jọja lẹpo tindo?
19 Hia Howhinwhẹn lẹ 22:15. Nululu he tin to ayiha yọpọvu tọn mẹ sọgan yawu hẹn ẹn buali. Nuhe sọgan gọalọ nado duto ehe ji wẹ mẹplọnlọ he sinai do Biblu ji. Susu jọja Klistiani he mẹjitọ yetọn ma yin yisenọ lẹ tọn nọ tẹnpọn nado dín nunọwhinnusẹ́n Biblu tọn lẹ mọ bo yí yé do yizan mẹ. Mẹdevo lẹ nọ mọaleyi sọn ayinamẹ nuyọnẹn tọn he mẹhe whèwhín to gbigbọ-liho to agun mẹ lẹ nọ na yé mẹ. Mahopọnna mẹhe na ayinamẹ he sinai do Biblu ji lọ, tonusisena ayinamẹ enẹ sọgan dekọtọn do ayajẹ mẹ todin podọ to sọgodo.—Heb. 12:8-11.
20. Nawẹ jọja lẹ sọgan mọ alọgọ nado họ̀nna ojlo ylankan lẹ gbọn?
20 Hia 2 Timoti 2:20-22. Jọja susu he ma mọ mẹplọnlọ dagbe yí ko jai jẹ nuyiwa nulú tọn delẹ mẹ, taidi gbigbọ agbàwhinwhlẹn tọn, nukunkẹn, galilọ, owanyi akuẹ tọn, po afọdidona gbẹdudu po. Nuyiwa ehelẹ nọ do “wantuntun yọpọ whenu tọn” he Biblu dotuhomẹna mí nado họ̀nna lẹ hia. Nado họ̀nna onú ehelẹ, e nọ biọ dọ jọja Klistiani de ni họ́ ede sọta nuyiwadomẹji ylankan lẹ, mahopọnna fidepope he yé sọgan wá sọn. Nuhe nọ gọalọ hugan wẹ ayinamẹ gbọdo lọ nado doafọna jẹhẹnu jijọ-di-Jiwheyẹwhe tọn lẹ to pọmẹ “hẹ yé he nọ ylọ Oklunọ to ayiha wiwe mẹ lẹ.”
21. Opagbe jiawu tẹwẹ Jesu Klisti do na omẹ taidi lẹngbọ he to hihodo e lẹ?
21 Vlavo mí yin jọja kavi mẹhomẹ, eyin mí gbẹ́ nado dotoaina mẹhe nọ tẹnpọn nado hẹn mí buali lẹ, enẹ na dohia dọ mí jlo na tin to omẹ taidi lẹngbọ he to Jesu hodo lẹ mẹ, yèdọ mẹhe nọ ‘họ̀nna ogbè jonọ lẹ tọn.’ (Joh. 10:5) Ṣigba, nado họ̀ngán to azán homẹgble Jiwheyẹwhe tọn gbè biọ nususu hugan nado họ̀nna awugblenamẹnu lẹ poun. Mí sọ dona doafọna jẹhẹnu dagbe lẹ. Hosọ he bọdego na dọhodo ṣinawe to jẹhẹnu ehelẹ mẹ ji. Mí tindo whẹwhinwhẹ́n dagbe nado lẹnnupọn yinukọn do ehe ji, na Jesu dopagbe jiawu ehe dọmọ: “Yẹn sọ na ogbẹ̀ madopodo hlan [lẹngbọ ṣie lẹ], yé ma na dọ̀n gbede, mẹde masọ to na dọ̀n yé sún sọn alọ ṣie mẹ.”—Joh. 10:28.
Nawẹ Hiẹ Na Na Gblọndo Gbọn?
• Avase tẹwẹ Jesu na sinsẹ̀ngán lẹ?
• Ninọmẹ ylankan tẹ mẹ wẹ livi susu gbẹtọ lẹ tọn tin te to egbehe?
• Boṣiọ-sinsẹ̀n wunmẹ he ma nọ yawu yin ayidego tẹlẹ wẹ mí dona họ̀nna?
[Yẹdide to weda 8, 9]
Etẹwẹ nọ wá ayiha mẹ na we eyin a sè hogbe lọ “họ̀n”?