Naegbọn Hiẹ Sọgan Tindo Todido Paladisi Tọn?
‘Yẹn yọ́n dawe de to Klisti mẹ he yè ze yì paladisi mẹ.’—2 KỌLINTINU LẸ 12:2-4.
1. Opagbe Biblu tọn tẹlẹ wẹ nọ fọnjlodotena mẹsusu?
PALADISI. Be a flin nuhe yin numọtolanmẹ towe whla tintan he hiẹ sèhó dogbọn opagbe Jiwheyẹwhe tọn gando paladisi aigba ji tọn de go dali ya? Hiẹ sọgan flin whenue a plọn dọ ‘nukun nukuntọ́nnọ lẹ tọn na hùn, otó tókunọ lẹ tọn na hùn, bọ zungbo lẹ na kọ́ amà’ bo yọ́npọ́n. Kavi etẹwẹ dogbọn dọdai lọ dali dọ ohla na nọ̀ hẹ lẹngbọvu bọ gbọgbọẹvu na nọ̀ hẹ opọ̀? Be e ma fọnjlodotena we nado hia dọ mẹyiwanna he ko kú lẹ na yin hinhẹngọwa ogbẹ̀ po nukundido lọ po nado gbọṣi Paladisi enẹ mẹ ya?—Isaia 11:6; 35:5, 6; Johanu 5:28, 29.
2, 3. (a) Naegbọn e sọgan yin didọ dọ todido sinai do Biblu ji towe ma yin odlọ de poun? (b) Whẹwhinwhẹ́n devo tẹwẹ mí sọ tindo nado tin to todido mẹ?
2 Todido towe ma yin odlọ de poun gba. Hiẹ tindo whẹwhinwhẹ́n nado yise to opagbe Biblu tọn he gando Paladisi go lẹ mẹ. Di apajlẹ, a yí nuhe Jesu dọna ylandonọ heyin whiwhedo atin go lọ sè dọmọ: ‘Hiẹ na nọ̀ hẹ mi to Paladisi mẹ.’ (Luku 23:43) Hiẹ dejido opagbe lọ go dọ: “Di opagbe etọn, míwlẹ to nukundo olọn yọyọ lẹ, po aigba yọyọ de po, fihe dodo nọ nọ̀.” Hiẹ sọ dejido opagbe lọ go dọ Jiwheyẹwhe na súnsún dasin mítọn lẹ sẹ̀; okú ma nasọ tin ba; awubla, avi, po awufiẹsa po na juwayi. Ehe zẹẹmẹdo dọ paladisi aigba ji tọn de na gọwá aimẹ!—2 Pita 3:13; Osọhia 21:4.
3 Ṣogan whẹwhinwhẹ́n devo nado tindo jidide to todido Paladisi tọn ehe mẹ wẹ nuhe Klistiani lẹ yin apadewhe etọn todin lẹdo aihọn pé. Onú nankọtọn wẹ? Jiwheyẹwhe ko wleawuna paladisi gbigbọmẹ tọn de bo ko hẹn omẹ etọn lẹ biọ e mẹ. Hogbe lọ “paladisi gbigbọmẹ tọn” sọgan taidi nuhe dáblu, ṣigba paladisi mọnkọtọn yin didọdai, podọ e tin nugbonugbo.
Numimọ Paladisi Tọn De
4. Numimọ tẹ go wẹ 2 Kọlintinu lẹ 12:2-4 donù, podọ mẹnu wẹ sọgan ko mọ ẹn?
4 Doayi nuhe apọsteli Paulu wlan gando ehe go dọmọ: ‘Yẹn yọ́n dawe de to Klisti mẹ he yè ze yì aga yèdọ jẹ olọn atọ̀ntọ. Yẹn sọ yọ́n omẹ mọnkọtọn de, eyin agbasa mẹ wẹ, kavi to gbonu agbasa tọn, yẹn ma sọgan dọ: Jiwheyẹwhe wẹ yọnẹn; le yè ze e yì paladisi mẹ do, bo sè ohó he yè ma sọgan dọ, ehe ma jẹ na gbẹtọ nado dọ jẹgbonu.’ (2 Kọlintinu lẹ 12:2-4) Hodidọ enẹ bọdo wefọ he mẹ Paulu yiavunlọ na apọsteli-yinyin etọn te lẹ go tlọlọ. Humọ, Biblu ma donù mẹdevo depope go he tindo numimọ mọnkọtọn, podọ Paulu wẹ yin omẹ lọ he dọho na mí gando e go. Enẹwutu e yọnbasi dọ Paulu wẹ na ko mọ numimọ ehe. To numimọ he jiawu ehe mẹ, “paladisi” tẹ mẹ wẹ e biọ?—2 Kọlintinu lẹ 11:5, 23-31.
5. Etẹwẹ Paulu ma mọ, podọ “paladisi” nankọ wẹ e dona yin?
5 Lẹdo hodidọ lọ tọn ma dohia dọ “olọn atọ̀ntọ” lọ dlẹnalọdo agahomẹ, kavi fie sunwhlẹvu lẹ tin te gba. Biblu nọ saba yí sọha atọ̀n zan nado zinnùdonuji, nado do sinsinyẹn-yinyin nude tọn hia, kavi nado vọ́ huhlọn na nude. (Yẹwhehodọtọ 4:12; Isaia 6:3; Matiu 26:34, 75; Osọhia 4:8) Enẹwutu, nuhe Paulu mọ to numimọ mẹ yin onú titengbe de. Onú gbigbọmẹ tọn de wẹ.
6. Nujijọ whenuho tọn tẹwẹ na mí wuntuntun gando nuhe Paulu mọ go?
6 Dọdai Biblu tọn he jẹnukọn lẹ na mí wuntuntun. To whenuena akọta Jiwheyẹwhe tọn gboawupo nado yin nugbonọ hlan ẹn to hohowhenu, Jiwheyẹwhe magbe nado dike Babilọninu lẹ ni tọ́n-awhàn Juda po Jelusalẹm po. Enẹ dekọtọn do gbakija mẹ to 607 J.W.M., sọgbe hẹ todohukanji ojlẹ hihia Biblu tọn. Dọdai dohia dọ aigba lọ na jẹvọ́ na owhe 70; enẹgodo Jiwheyẹwhe na hùn dotẹnmẹ dote na Juvi he lẹnvọjọ lẹ nado lẹkọ bo hẹn sinsẹ̀n-bibasi nugbo gọwá. Ehe jọ bẹsọn 537 J.W.M. sọyi. (Deutelonomi 28:15, 62-68; 2 Ahọlu lẹ 21:10-15; 24:12-16; 25:1-4; Jẹlemia 29:10-14) Ṣigba, etẹwẹ dogbọn aigba lọ lọsu dali? To owhe 70 enẹlẹ gblamẹ, e gọ́ na zùnkan bo lẹzun aigba húhú-klókló de, fininọ ohla lẹ tọn. (Jẹlemia 4:26; 10:22) Etomọṣo, opagbe ehe gbẹ́ pò to aimẹ dọmọ: “OKLUNỌ na miọnhomẹna Ziọni: ewọ na miọnhomẹna ofi etọn he yè gbakija lẹpo; ewọ na basi zungbo etọn di Edẹni, podọ ozun etọn di jipa [kavi Paladisi, Septante] OKLUNỌ tọn.”—Isaia 51:3.
7. Etẹwẹ dona jọ to owhe 70 vọjijẹ tọn lọ lẹ godo?
7 Enẹ jọ to owhe 70 lọ lẹ godo. Po dona Jiwheyẹwhe tọn po, ninọmẹ lẹ pọnte. Yí nukun homẹ tọn do pọ́n ehe: “Zungbo po aigba he to atò po na jaya na yé; ozun na jaya bosọ gbàsẹ́ di vounvoun lii. E na gbàsẹ́ susu, bosọ jaya, yèdọ ayajijẹ po ohàn po . . . Pòtẹn na lọ́n di agbanlin, odẹ́ unbọpẹn tọn nasọ jihàn: na osin na ví sọn zungbo mẹ jẹgbonu, po asisa po to ozun mẹ. Aigba húhú na lẹzun tándò, aigba nugblanọ na zun tọ̀sisa: to aisintẹn dlagọni lẹ [kavi ohla lẹ] tọn mẹ, fie mẹdopodopo mlọnai te, wẹ ogbé na te dogọ ofán po owóko po.”—Isaia 35:1-7.
Akọta de Heyin Hinhẹngọwa Bosọ Yin Wunmẹdiọna
8. Nawẹ mí wagbọn do yọnẹn dọ gbẹtọ lẹ wẹ Isaia weta 35 dlẹnalọdo?
8 Diọdo nankọtọn die! Aigba gbọ̀gbé wá lẹzun paladisi. Ṣigba, dọdai dejidego ehe po devo lẹ po dohia dọ diọdo de nasọ tin to gbẹtọ lẹ mẹ, ehe sọgan yin yiyijlẹdo aigba gbọ̀gbé he lẹzun sinsẹ́nnọ go. Naegbọn mí sọgan dọ mọ? Na taun tọn, Isaia to alọdlẹndo “mẹfligọ OKLUNỌ tọn lẹ” he na lẹkọwa aigba yetọn ji “po ohàn po” bo na mọ “ayajijẹ po homẹhunhun po” yí. (Isaia 35:10) Enẹ ma gando aigba lọ na ede go gba, ṣigba gbẹtọ lẹ go wẹ e gando. Humọ, Isaia dọ dọdai to fidevo dogbọn akọta heyin hinhẹngọwa Ziọni mẹ dali dọmọ: “Yè [na nọ] ylọ yé dọ atin dodo tọn, nudido OKLUNỌ tọn . . . Na dile aigba nọ hẹn [atinvu] etọn tọ́nkun, . . . mọwẹ Oklunọ JIWHEYẸWHE na hẹn dodo po pipà po wú jẹgbonu to akọta lẹpo nukọn do.” Isaia sọ dọ gando omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ go dọmọ: “OKLUNỌ na nọ deana we to whepoponu . . . , bosọ hẹn ohú towe dojó: hiẹ nasọ taidi jipa he yè húsinna.” (Isaia 58:11; 61:3, 11; Jẹlemia 31:10-12) Enẹwutu, kẹdẹdile ninọmẹ aigba lọ tọn na pọnte to paa mẹ do, mọwẹ diọdo lẹ na tin to Juvi heyin hinhẹngọwa lẹ mẹ do.
9. “Paladisi” tẹwẹ Paulu mọ, podọ whetẹnu wẹ numimọ lọ yin hinhẹndi?
9 Apajlẹ whenuho tọn ehe gọalọna mí nado mọnukunnujẹ numimọ Paulu tọn mẹ. E na gando agun Klistiani tọn go, ehe apọsteli lọ ylọdọ “oglelilẹ Jiwheyẹwhe tọn” he dona de sinsẹ́n tọ́n. (1 Kọlintinu lẹ 3:9) Whetẹnu wẹ numimọ enẹ na yin hinhẹndi? Paulu ylọ nuhe e mọ lọ dọ “osọhia,” yèdọ nuhe na jọ to sọgodo. E yọnẹn dọ to okú emitọn godo atẹṣiṣi daho de na fọndote. (2 Kọlintinu lẹ 12:1; Owalọ lẹ 20:29, 30; 2 Tẹsalonikanu lẹ 2:3, 7) Klistiani nugbo lẹ ma sọgan yin yiyijlẹdo jipa whanpẹnọ de go to whenuena atẹṣitọ lẹ gbayipe bọ e taidi dọ yé ṣinyọnyẹ Klistiani ehelẹ ji. Ṣogan, ojlẹ lọ na wá bọ sinsẹ̀n-bibasi nugbo na yin zizedaga whladopo dogọ. Omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ na yin hinhẹngọwa na ‘dodonọ lẹ nido sọgan to sisẹ́ jẹgbonu di owhè to ahọluduta Otọ́ yetọn tọn mẹ.’ (Matiu 13:24-30, 36-43) Na taun tọn, enẹ jọ owhe vude to whenuena Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn ko yin didoai to olọn mẹ godo. Podọ dile owhe lẹ to yìyì, e wá họnwun gblegede dọ omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ to vivi paladisi gbigbọmẹ tọn de dù, ehe Paulu mọ jẹnukọn to numimọ mẹ.
10, 11. Dile etlẹ yindọ mí yin mapenọ, naegbọn mí sọgan dọ dọ mí tin to paladisi gbigbọmẹ tọn de mẹ?
10 Nalete, mí yọnẹn dọ mapenọ wẹ dopodopo mítọn, enẹwutu e ma nọ paṣa mí dọ nuhahun lẹ nọ fọ́n to whedelẹnu, kẹdẹdile yé fọ́n to Klistiani owhe kanweko tintan tọn lẹ ṣẹnṣẹn do to ojlẹ Paulu tọn mẹ. (1 Kọlintinu lẹ 1:10-13; Filippinu lẹ 4:2, 3; 2 Tẹsalonikanu lẹ 3:6-14) Etomọṣo, lẹnnupọndo paladisi gbigbọmẹ tọn he mí to vivi etọn dù todin ji. Eyin mí yí ì jlẹdo ninọmẹ ylankan he mẹ mí ko nọ̀ to ojlẹ de mẹ wayi go, mí ko yin hinhẹn jẹ gángán to gbigbọ-liho. Sọ pọ́n vogbingbọn he tin to oyà huvẹ tọn he mí ko ji dai po lehe mí gọ́ho ganji to gbigbọ-liho do todin po ṣẹnṣẹn. Kakati nado to yaji taidi to aigba húhú gbigbọmẹ tọn de ji, omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ tindo alọkẹyi etọn bọ dona madosọha lẹ sọ nọ ja kọ̀n do yé ji. (Isaia 35:1, 7) Kakati nado gbọṣi nukuntọ́nnọ-yinyin mẹ to zinvlu gọ́ngọ́n gbigbọmẹ tọn mẹ, mí nọ mọ hinhọ́n mẹdekannujẹ po nukundagbe Jiwheyẹwhe tọn po. Mẹsusu he tin taidi tókunọ gando dọdai Biblu tọn lẹ go ko penugo nado sè nuhe Owe-wiwe dọ bosọ mọnukunnujẹemẹ. (Isaia 35:5) Di apajlẹ, livi susu Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn lẹdo aihọn pé ko plọn wefọ debọdo-dego owe dọdai Daniẹli tọn. Enẹgodo yé gbadopọnna weta dopodopo owe Isaia tọn kitokito. Be núdùdù gbigbọmẹ tọn he fakọnamẹ enẹlẹ ma dekunnu dọ mí tin to paladisi gbigbọmẹ tọn mẹ ya?
11 Mì gbọ mí nisọ lẹnnupọndo diọdo walọyizan lẹ tọn ji, dile ahundoponọ he wá sọn lẹdo voovo mẹ lẹ to kanván nado mọnukunnujẹ Ohó Jiwheyẹwhe tọn mẹ bo yí ì do yizan mẹ. Na taun tọn, yé ko dovivẹnu nado jo jijọ kanlinjọmẹ tọn he yé tindo dai lẹ do. Vlavo hiẹ ko wàmọ po kọdetọn ayidego tọn susu po, podọ mọwẹ mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu gbigbọmẹ tọn towe lẹ po ko wà do. (Kọlọsinu lẹ 3:8-14) Enẹwutu, eyin hiẹ to awukọndopọ hẹ agun Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn de, be gbẹtọ he ko lẹzun jijọhonọ dogọ bo yọ́n dọnsẹpọ lẹ wẹ a to gbẹdo hẹ. Nugbo wẹ dọ yé ma ko lẹzun mẹpipe, ṣigba, yé ma sọgan yin didohia taidi kinnikinni he jẹma kavi gbekanlin mẹhùdùtọ lẹ to aliho depope mẹ gba. (Isaia 35:9) Etẹwẹ gbẹdido gbigbọmẹ tọn jijọhonọ ehe dohia? E họnwun dọ, mí to vivi ninọmẹ gbigbọmẹ tọn de dù, ehe mí sọgan ylọ po gbesisọ po dọ paladisi gbigbọmẹ tọn. Podọ paladisi gbigbọmẹ tọn mítọn yin numọdohlan-nukọn paladisi aigba ji tọn he mí na duvivi etọn eyin mí gbọṣi nugbonọ-yinyin mẹ hlan Jiwheyẹwhe.
12, 13. Etẹwẹ mí dona wà nado gbọṣi paladisi gbigbọmẹ tọn mítọn mẹ?
12 Ṣigba, onú devo tin he mí ma dona yí nukunpẹvi do pọ́n. Jiwheyẹwhe dọna Islaelivi lẹ dọmọ: “Mì na nọ payi gbedide lọ lẹpo go he yẹn degbena we to egbehe, na mì nido yin huhlọnnọ, bo yì . . . bo yí aigba lọ, fie dali mì jei godo dọ́n nado yí ì.” (Deutelonomi 11:8) To Levitiku 20:22, 24 mẹ, aigba dopolọ yin nùdego dọmọ: “Mì na yìn aṣẹdai ṣie lẹpo, po whẹdida ṣie lẹpo po, bo nọ basi yé: na aigba lọ, fie dali yẹn hẹn mì wá nado nọ nọ̀ e mẹ, slú mì jẹgbonu blo. Ṣigba yẹn ko dọ hlan mì dọ, Mì na yí aigba yetọn na nutindo, yẹn nasọ yí ì na hlan mì nado tindo e, aigba [he] yí anọ́sin po owín po do to sisà de.” Mọwẹ, Aigba Pagbe tọn lọ mimọyi sinai do haṣinṣan dagbe de tintindo hẹ Jehovah Jiwheyẹwhe ji. Awugbopo Islaelivi lẹ tọn nado setonuna Jiwheyẹwhe wẹ zọ́n bọ e na dotẹnmẹ Babilọninu lẹ nado gbawhàn yetọn bo de yé sẹ̀ sọn fininọ yetọn lọ mẹ.
13 Nususu sọgan nọ hẹn mí hùnhomẹ do paladisi gbigbọmẹ tọn mítọn go. Ninọmẹ etọn yọ́npọ́n, bo nọ miọnawunamẹ. Mí nọ nọ̀ jijọho mẹ hẹ Klistiani he ko dovivẹnu nado diọ jijọ kanlinjọmẹ tọn yetọn lẹ. Yé to kanván nado yin gbẹtọ he jọmẹ, he nọ gọalọnamẹ. Ṣogan, gbigbọṣi paladisi gbigbọmẹ tọn mítọn mẹ nọ biọ nususu hugan haṣinṣan dagbe de tintindo hẹ omẹ ehelẹ. E nọ biọ dọ mí ni tindo haṣinṣan dagbe hẹ Jehovah bo nọ wà ojlo etọn. (Mika 6:8) Ojlo mẹ wẹ mí desọn bo biọ paladisi gbigbọmẹ tọn ehe mẹ, ṣigba mí sọgan buali—kavi yin yinyan jẹgbonu sọn e mẹ—eyin mí ma dovivẹnu nado wlebòna haṣinṣan he mí tindo hẹ Jiwheyẹwhe.
14. Etẹwẹ na gọalọna mí nado gbọṣi paladisi gbigbọmẹ tọn lọ mẹ?
14 Onú titengbe he na gọalọna mí wẹ nado yí Ohó Jiwheyẹwhe tọn do to míde hẹn lodo zọnmii. Doayi hogbe yẹhiadonu tọn he tin to Psalm 1:1-3 mẹ lẹ go dọmọ: “Donanọ wẹ omẹ he ma zinzọnlin to hónamẹ mẹylankan lẹ tọn mẹ . . . Ṣigba homẹhunhun etọn tin to osẹ́n OKLUNỌ tọn mẹ; podọ osẹ́n etọn mẹ wẹ e nọ ayihamẹlẹnpọn te to okle po ozán po. E na di atin he yè họ̀ndo do asisa osin tọn tó, he to sinsẹ́n etọn sẹ́n to ojlẹ etọn mẹ; amà etọn ga ma na yọ́; nudepope e to wiwà na doale.” To yidogọ mẹ, owe sinai do Biblu ji afanumẹ nugbonọ, nuyọnẹntọ lọ tọn lẹ nọ wleawuna núdùdù gbigbọmẹ tọn to paladisi gbigbọmẹ tọn lọ mẹ.—Matiu 24:45-47.
Hẹn Todido Paladisi Tọn Towe Lodo
15. Naegbọn Mose ma penugo nado plan Islaelivi lẹ yì Aigba Pagbe tọn lọ ji, ṣigba etẹwẹ e mọ?
15 Numọdohlan-nukọn Paladisi tọn devo die. To whenuena Islaeli ko flupe to zungbo mẹ na owhe 40 godo, Mose plan yé yì Danfafa Moabi tọn lẹ ji, to whèzẹtẹn Otọ̀ Jọdani tọn. Na awugbopo Mose tọn to ojlẹ de mẹ wutu, Jehovah basi dide dọ Mose ma na plan Islaeli dasá Jọdani gba. (Osọha lẹ 20:7-12; 27:12, 13) Mose vẹ̀ Jiwheyẹwhe dọmọ: “Yẹn vẹ̀ we, gbọ yẹn ni yì godo dọ́n, bo mọ aigba dagbe he tin to Jọdani godo dọ́n lọ.” Dile etlẹ yindọ Mose ma na yì aigba lọ ji, to whenuena e ko hẹ́ Osó Pisga ji bo mọ adà voovo aigba lọ tọn lẹ godo, e mọdọ “aigba dagbe” de wẹ. Etẹwẹ hiẹ lẹndọ aigba enẹ na ko taidi?—Deutelonomi 3:25-27.
16, 17. (a) Nawẹ Aigba Pagbe tọn hohowhenu tọn gbọnvona lehe aigba lọ te to agọe gbọn? (b) Naegbọn mí sọgan yise dọ Aigba Pagbe tọn lọ taidi paladisi de to ojlẹ de mẹ wayi?
16 Eyin hiẹ yí nukun lehe adà daho lẹdo lọ tọn te to agọe tọn do pọ́n ẹn, a sọgan lẹndọ aigba húhú kọ́gudu tọn de wẹ, yèdọ danfafa he tindo osó lẹ, po yozò sinsinyẹn po. Ṣigba, whẹwhinwhẹ́n tin nado yise dọ lẹdo lọ blebu gbọnvo taun to ojlẹ Biblu tọn lẹ mẹ. To linlinwe lọ Scientific American mẹ, Walter C. Lowdermilk he yọ́n ninọmẹ aigba tọn lẹ ganji basi zẹẹmẹ dọ aigba he tin to lẹdo lọ mẹ ko yin “hinhẹngble na yinyin ṣiṣizan na owhe fọtọ́n wutu.” E wlan dọmọ: “Nuwiwa gbẹtọvi tọn wẹ hẹn ‘aigba gbọgbé’ he ko diọtẹn na aigba dagbe ojlẹ de mẹ wayi tọn lọ wá, e mayin mọwẹ e yin didá do gba.” Na nugbo tọn, dodinnanu etọn lẹ dohia dọ “nọtẹn whanpẹnọ paladisi nkọtọn de wẹ aigba ehe yin dai.” E họnwun dọ nuṣizan gbẹtọvi lẹ tọn wẹ hẹn “nọtẹn whanpẹnọ paladisi nkọtọn” ehe gble.a
17 Eyin hiẹ lẹnnupọndo nuhe a ko hia to Biblu mẹ lẹ ji, a sọgan mọ lehe tadona enẹ sọgbe hẹ lẹnpọn dagbe do. Flin jide he Jehovah na akọta lọ gbọn Mose gblamẹ dọmọ: “Aigba lọ, fie mì jei godo dọ́n nado yí ì, wẹ aigba okọ́ta lẹ po agbàdo lẹ po tọn de, bosọ nọ nù osin sọn jikun olọn tọn lọ mẹ: aigba de he OKLUNỌ lọ Jiwheyẹwhe towe dinmọ.”—Deutelonomi 11:8-12.
18. Nawẹ Isaia 35:2 na ko hẹn Islaelivi he tin to kanlinmọgbenu lẹ tindo linlẹn de gando ninọmẹ Aigba Pagbe tọn lọ go gbọn?
18 Aigba Pagbe tọn lọ gọ́ na amamú whanpẹnọ bosọ yin sinsẹ́nnọ sọmọ bọ nudido lẹdo delẹ go poun nọ hẹn mí flin ninọmẹ he taidi paladisi tọn lẹ. Enẹ họnwun to dọdai Isaia weta 35 tọn mẹ, he mọ hẹndi tintan to whenuena Islaelivi lẹ lẹkọ sọn Babilọni. Isaia dọ dọdai dọmọ: “E na gbàsẹ́ susu, bosọ jaya, yèdọ ayajijẹ po ohàn po: yè nasọ yí gigo Libani tọn na ẹn, yẹyi Kalmiẹli po Ṣalọni po tọn; yé na mọ gigo OKLUNỌ tọn, po yẹyi Jiwheyẹwhe mítọn tọn po.” (Isaia 35:2) Alọdindlẹndo Libani, Kalmiẹli po Ṣalọni po na ko hẹn nọtẹn dagbe ojlofọndotenamẹ tọn de wá ayiha mẹ na Islaelivi lẹ.
19, 20. (a) Basi zẹẹmẹ Ṣalọni hohowhenu tọn? (b) Aliho tẹ mẹ wẹ mí sọgan hẹn todido mítọn to Paladisi mẹ lodo te?
19 Yí nukun homẹ tọn do pọ́n Ṣalọni, danfafa de he tin to huto to pópló Samalia tọn lẹ po Ohù Daho, kavi Méditerranée po ṣẹnṣẹn. (Pọ́n yẹdide to weda 10.) E diyin na whanpẹ po sinsẹ́n didetọn etọn po. Na e nọ mọ osin ganji wutu, e yọ́n na yìndugbo, ṣigba e tindo zungbo atingbó lẹ tọn to agewaji. (1 Otannugbo lẹ 27:29; Ohàn Sọlọmọni tọn 2:1; Isaia 65:10) Enẹwutu Isaia 35:2 dọ dọdai gando hẹngọwa po aigba he gbàsẹ́ bo yọnwhanpẹ taidi paladisi de po go. Dọdai enẹ sọ to alọdlẹndo paladisi gbigbọmẹ tọn dagbe de, to kọndopọmẹ hẹ nuhe Paulu mọ to numimọ mẹ to nukọnmẹ. To godo mẹ, dọdai ehe to pọmẹ hẹ devo lẹ, hẹn todido mítọn lodo dọ paladisi aigba ji tọn de na tin na gbẹtọvi lẹ.
20 Dile mí to gbẹnọ to paladisi gbigbọmẹ tọn mítọn mẹ, mí sọgan hẹn pinpẹn-nutọn-yinyọnẹn mítọn na paladisi ehe po todido mítọn na Paladisi aigba ji tọn po lodo. Gbọnna? Gbọn hinhẹn nukunnumọjẹnumẹ mítọn siso gando nuhe mí nọ hia to Biblu mẹ lẹ go dali. Zẹẹmẹ po dọdai Biblu tọn lẹ po nọ saba donù nọtẹn tangan lẹ go. Be e na jlo we nado yọ́n fie nọtẹn ehelẹ tin te po kanṣiṣa he yé tindo hẹ lẹdo devo lẹ po ganji dogọ ya? To hosọ he bọdego mẹ, mí na gbadopọnna lehe hiẹ sọgan wà enẹ po kọdetọn dagbe po gbọn.
[Nudọnamẹ Odò Tọn]
a To owe lọ The Geography of the Bible mẹ, Denis Baly dọmọ: “Wunmẹ zùnkan lẹ tọn na ko diọ tlala sọn ojlẹ Biblu tọn lẹ mẹ gbọ́n.” Etẹwutu? “Gbẹtọ ko tindo nuhudo owhlẹ tọn nado flọ miyọ́n kavi nado gbáhọ podọ enẹwutu . . . e jẹ atin lẹ sán ji bo gbọnmọ dali hẹn aigba lọ jiya diọdo ninọmẹ aimẹ tọn. Kọdetọn nuyiwa do lẹdo ji ehe tọn wẹ yindọ ninọmẹ aimẹ tọn . . . wá lẹzun onú tangan he hẹn lẹdo lọ gble vudevude.”
Be Hiẹ Flin Ya?
• “Paladisi” tẹwẹ apọsteli Paulu mọ to numimọ mẹ?
• Etẹwẹ yin hẹndi tintan Isaia weta 35 tọn, podọ kanṣiṣa tẹwẹ e tindo hẹ nuhe Paulu mọ to numimọ mẹ?
• Nawẹ mí sọgan hẹn pinpẹn-nutọn-yinyọnẹn mítọn na paladisi gbigbọmẹ tọn mítọn po todido paladisi aigba ji tọn mítọn po lodo gbọn?
[Yẹdide to weda 10]
Danfafa Ṣalọni tọn, lẹdo sinsẹ́nnọ de to Aigba Pagbe tọn lọ ji
[Asisa Yẹdide tọn]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.
[Yẹdide to weda 12]
Mose mọdọ “aigba dagbe” de wẹ