Ablaham—Apajlẹ Yise Tọn De
“[Ablaham] yin otọ́ yé he yise lẹpo tọn.”—LOMUNU LẸ 4:11.
1, 2. (a) Nawẹ Klistiani nugbonọ lẹ nọ flin Ablaham gbọn to egbehe? (b) Naegbọn Ablaham yin yiylọdọ “otọ́ yé he yise lẹpo tọn”?
E YIN tọgbo akọta daho de tọn, yẹwhegán de, ajọwatọ de, po nukọntọ de po. Ṣigba, Klistiani lẹ nọ flin in to egbehe, na jẹhẹnu he whàn Jehovah Jiwheyẹwhe nado pọ́n ẹn hlan taidi họntọn etọn—enẹwẹ yise mawhango etọn. (Isaia 41:8; Jakobu 2:23) Yinkọ mẹhe hodọ mí te tọn wẹ Ablaham, bọ Biblu sọ ylọ ẹ dọ “otọ́ yé he yise lẹpo tọn.”—Lomunu lẹ 4:11.
2 Be Abẹli, Enọku, po Noa po he nọgbẹ̀ jẹnukọnna Ablaham, ma do yise hia wẹ ya? Mọwẹ, ṣigba Ablaham wẹ alẹnu yin bibasi hẹ nado dona akọta aigba ji tọn lẹpo. (Gẹnẹsisi 22:18) Gbọnmọ dali, e lẹzun otọ́ yẹhiadonu tọn na mẹhe do yise hia to Okún dopagbe lọ mẹ lẹpo. (Galatianu lẹ 3:8, 9) Jẹ obá de mẹ, mí sọgan pọ́n Ablaham hlan taidi otọ́ mítọn, na mí sọgan hodo apajlẹ yise etọn tọn wutu. Gbẹzan etọn blebu sọgan yin pinpọnhlan taidi dohia yise tọn, na gbẹzan etọn tindo whlepọn susu wutu. Na nugbo tọn, ojlẹ dindẹn whẹpo Ablaham do pannukọn nuhe sọgan yin yiylọdọ whlepọn yise tọn he sinyẹn hugan etọn—yèdọ gbedide lọ nado yí visunnu etọn Isaki do sanvọ́— Ablaham ko do yise hia to whlepọn flinflin susu mẹ. (Gẹnẹsisi 22:1, 2) Todin mì gbọ mí ni gbadopọnna whlepọn yise etọn tọn delẹ bo pọ́n nuhe mí sọgan plọn sọn yé mẹ to egbehe.
Gbedide lọ Nado Tọ́nsọn Uli
3. Etẹwẹ Biblu dọna mí gando lẹdo he mẹ Ablam wá sọn go?
3 Biblu donu Ablam (Ablaham to godo mẹ) go to tintan whenu to Gẹnẹsisi 11:26 mẹ, he dọmọ: “Tẹla sọ nọ owhe kandegbàn, bo ji Ablam, po Nahọli po, po Halani po.” Ovivi Ṣẹm he dibusi Jiwheyẹwhe tọn wẹ Ablaham yin. (Gẹnẹsisi 11:10-24) Sọgbe hẹ Gẹnẹsisi 11:31, Ablam po whẹndo etọn po nọ̀ “Uli Kaldeatọ lẹ tọn,” heyin tòdaho adọkunnọ de he tin to whèzẹtẹn Tọ̀sisa Euflate tọn waji.a Enẹwutu, e ma whẹ́n taidi wáṣinu he nọ nọ̀ gòhọ mẹ de gba, ṣigba taidi mẹhe nọ̀ tòdaho he mẹ gbẹdudu susu tin te de mẹ. Agbàn tògodo tọn lẹ sọgan yin hihọ̀ to ahi Uli tọn mẹ. Ohọ̀ daho whanpẹnọ, he tindo okàn adó mẹ tọn he mẹ osin nọ gbọ̀n lẹ sù to otò lọ mẹ.
4. (a) Avùnnukundiọsọmẹnu tẹlẹ wẹ Uli zedonukọnna sinsẹ̀n-basitọ Jiwheyẹwhe nugbo lọ tọn lẹ? (b) Nawẹ Ablam wá tindo yise to Jiwheyẹwhe mẹ gbọn?
4 Gbọnvona adọkun tòdaho lọ tọn, e sinyẹnawu taun nado sẹ̀n Jiwheyẹwhe nugbo lọ to Uli. Tòdaho he ko tlọ̀ biọ boṣiọ-sinsẹ̀n po otangblo po mẹ wẹ e yin. Na taun tọn, agbegbe lọ tindo tẹmpli he yiaga tlala de na Nanna heyin yẹwhe owhè tọn. E họnwun dọ Ablam yin kọgbidina tlala nado tindo mahẹ to sinsẹ̀n-bibasi gblezọn ehe mẹ, vlavo sọn hẹnnumẹ lẹ lọsu dè ga. Sọgbe hẹ aṣa Juvi lẹ tọn delẹ, Tẹla heyin otọ́ Ablam tọn nọ basi boṣiọ lẹ. (Jọṣua 24:2, 14, 15) Depope he whẹho lọ yin, Ablam ma tindo mahẹ to sinsẹ̀n-bibasi lalo tọn he gblezọn mẹ gba. Tọgbo yọnhonọ etọn Ṣẹm gbẹ́ tin togbẹ̀ podọ matin ayihaawe ko dọ nuhe e yọnẹn gando Jiwheyẹwhe nugbo lọ go lẹ na ẹn. Taidi kọdetọn de, Ablam yise to Jehovah mẹ, e mayin to Nanna mẹ gba!—Galatianu lẹ 3:6.
Whlepọn Yise Tọn De
5. Gbedide po opagbe tẹ po wẹ Jiwheyẹwhe basi hlan Ablam to whenuena e gbẹ́ pò to Uli?
5 Yise Ablam tọn to na yin whiwhlepọn. Jiwheyẹwhe sọawuhia ẹ bo degbena ẹn dọmọ: “Tọ́nsọn aigba towe ji, sọn hẹnnumẹ towe lẹ mẹ, sọn owhé otọ́ towe tọn gbè, yì aigba he yẹn na dohia we lọ ji: yẹn nasọ yí we do basi akọta daho de, yẹn na dona we, bo na hẹn oyín towe zun daho; hiẹ ni sọ yin dona de: mẹhe dona we wẹ yẹn na dona, ewọ he sọ hodẹdo we wẹ yẹn na hodẹdo; to hiẹ mẹ wẹ yè na dona hẹnnu aigba tọn lẹpo te.”—Gẹnẹsisi 12:1-3; Owalọ lẹ 7:2, 3.
6. Etẹwutu e do biọ yise nujọnu tọn to Ablam si nado tọ́nsọn Uli?
6 Ablam ko poyọnho bo masọ tindo ovi. Nawẹ e sọgan lẹzun “akọta daho de” do? Podọ fie wẹ aigba he ji e yin gbedena nado yì lọ tin te taun? Jiwheyẹwhe ma ko dọna ẹn to whenẹnu gba. Enẹwutu e biọ yise nujọnu tọn dọ Ablam ni tọ́nsọn Uli tòdaho adọkunnọ he mẹ gbẹdudu tin te mẹ. Owe lọ Family, Love and the Bible dọ gando ojlẹ hohowhenu tọn lẹ go dọmọ: “Yasanamẹ he ylan hugan he yè sọgan hẹnwa hagbẹ whẹndo tọn he huwhẹ̀ sẹ́nhẹngba sinsinyẹn de tọn ji wẹ nado yàn ẹn jẹgbonu, nado de e sẹ sọn ‘hagbẹ-yinyin’ whẹndo lọ tọn mẹ. . . . Enẹ wẹ zọ́n bọ e do yin dohia tonusise mlẹnmlẹn po jidide matin awetọ to Jiwheyẹwhe mẹ po to whenuena Ablaham tọ́n, e mayin sọn otò etọn mẹ kẹdẹ gba, ṣigba sọn hẹnnumẹ etọn lẹ mẹ ga to whenuena Jiwheyẹwhe degbena ẹn.”
7. Nawẹ Klistiani lẹ sọgan pannukọn whlepọn he taidi dehe Ablam pannukọn lẹ gbọn to egbehe?
7 Klistiani lẹ sọgan pannukọn whlepọn mọnkọtọn lẹ to egbehe. Taidi Ablam, mí sọgan yin kọgbidina nado ze yanwle agbasanu tọn do nukọnna sinsẹ̀n-bibasi nugbo. (1 Johanu 2:16) Hagbẹ whẹndo tọn heyin mayisenọ lẹ, gọna hẹnnumẹ heyin didesẹ sọn agun mẹ lẹ sọgan diọnukunsọ mí bo na tẹnpọn nado doyẹklọ mí biọ gbẹdido he ma sọgbe lẹ mẹ. (Matiu 10:34-36; 1 Kọlintinu lẹ 5:11-13; 15:33) Ablam ze apajlẹ dagbe de dai na mí to aliho ehe mẹ. E ze họntọn jijihẹ Jehovah do nukọnna onú lẹpo—yèdọ na kanṣiṣa whẹndo tọn lọsu. E ma yọ́n lehe, whetẹnu, kavi fie opagbe Jiwheyẹwhe tọn na yin hinhẹndi te gba. Ṣogan, e jlo nado ze gbẹzan etọn sinai do opagbe enẹlẹ ji. Tuli dagbe nankọtọn die ehe yin to egbehe nado ze Ahọluduta lọ do otẹn tintan mẹ to gbẹzan mítọn lẹ mẹ!—Matiu 6:33.
8. Nuyiwadomẹji tẹwẹ yise Ablam tọn tindo do hagbẹ whẹndo tọn etọn lẹ ji, podọ etẹwẹ Klistiani lẹ sọgan plọn sọn ehe mẹ?
8 Etẹwẹ dogbọn hagbẹ whẹndo Ablam tọn lẹ dali? E họnwun dọ yise po nujikudo he Ablam tindo po yinuwado yé ji tlala, na Salai asi etọn, po Lọti tavẹ-ylọvi tọṣiọvi etọn po, yin whinwhàn nado setonuna oylọ Jiwheyẹwhe tọn bosọ tọ́nsọn Uli. Nahọli nọvisunnu Ablam tọn po ovi etọn delẹ po tọ́nsọn Uli to godo mẹ bosọ nọ̀ Halani, fie yé sẹ̀n Jehovah te. (Gẹnẹsisi 24:1-4, 10, 31; 27:43; 29:4, 5) Tẹla, otọ́ Ablam tọn lọsu tlẹ yigbe nado yì hẹ visunnu etọn! Enẹwutu Biblu pà ẹ taidi tatọ́ whẹndo tọn he sẹtẹn yì Kenani. (Gẹnẹsisi 11:31) Be mílọsu sọgan tindo kọdetọn dagbe jẹ obá de mẹ eyin mí yí nuyọnẹn do dekunnu na hẹnnumẹ mítọn lẹ ya?
9. Awuwiwle tẹlẹ wẹ Ablam dona basi na gbejizọnlin etọn, podọ naegbọn enẹ sọgan ko bẹ avọ́sinsan delẹ hẹn?
9 Ablam tindo nususu nado wà whẹpo do jẹ gbejizọnlin ji. E dona sà nutindo lẹ bo họ̀ nuhe nọ gbá gòhọ lẹ, kanklosọpoawenọ lẹ, núdùdù, po azọ́nwanu he e na tindo nuhudo etọn lẹ po. Ablam sọgan ko hẹn onú delẹ gú na awuwiwle plaplaji tọn wutu, ṣigba e hùnhomẹ to tonusise na Jehovah mẹ. Lehe azán he gbè awuwiwle lẹ wá vivọnu bọ agbàn-kẹkẹ Ablam tọn ko tin to gbonu adó Uli tọn, bo ko wleawufo na gbejizọnlin lọ na ko yin azán titengbe de do sọ! To whenuena yé ko zẹ̀ Tọ̀sisa Euflate tọn go, agbàn-kẹkẹ lọ lẹ pànta agewaji to whèzẹtẹn. To gbejizọnlin osẹ susu tọn, he dite na nudi kilomẹtlu 1 000 tọn godo, e wá tòdaho he tin to agewaji Mẹsopotamia tọn de mẹ he nọ yin yiylọdọ Halani, yèdọ otò diyin he mẹ agbàn-kẹkẹ lẹ nọ nọte te.
10, 11. (a) Naegbọn Ablam do gbọṣi Halani na ojlẹ de? (b) Tuli tẹwẹ yè sọgan na Klistiani he to nukunpedo mẹjitọ yọnhonọ lẹ go lẹ?
10 Ablam gbọṣi Halani, vlavo na Tẹla otọ́ yọnhonọ etọn wutu. (Levitiku 19:32) Mọdopolọ to egbehe, Klistiani susu wẹ tindo lẹblanulọkẹyi nukunpipedo mẹjitọ yọnhonọ kavi awutunọ lẹ go tọn, yèdọ mẹdelẹ tlẹ dona basi vọjlado nado sọgan wàmọ. To whenuena enẹ lẹzun dandannu, omẹ mọnkọtọn lẹ sọgan deji dọ ‘Jiwheyẹwhe kẹalọyi’ avọ́sinsan owanyinọ yetọn lẹ.—1 Timoti 5:4.
11 Ojlẹ juyi. “Azán Tẹla tọn sọ yin owhe fọdeatọ́n: Tẹla sọ kú to Halani.” Na jide tọn Ablam blawu na okú otọ́ etọn tọn, ṣigba to whenuena ojlẹ aluẹmẹninọ tọn juwayi, e sẹtẹn sọn finẹ to afọdopolọji. “Ablam sọ yin owhe kandegbàn-atọ́n mẹho whenuena e tọ́nsọn Halani. Ablam sọ yí Salai asi etọn, po Lọti visunnu nọvisunnu etọn tọn, po nubẹpli he yé ko bẹpli lẹpo po, po gbẹtọ he yé ko tindo to Halani lẹpo po; yé sọ tọ́n nado yì aigba Kenani tọn ji.”—Gẹnẹsisi 11:32; 12:4, 5.
12. Etẹwẹ Ablam wà to whenuena e tin to Halani?
12 E jẹ nado doayi e go dọ Ablam ‘bẹ nutindo lẹ pli’ to whenuena e tin to Halani. Dile etlẹ yindọ e ko hẹn adọkunnu lẹ gú to Uli tintọ́nsọn whenu, Ablam tọ́nsọn Halani taidi adọkunnọ de. E họnwun dọ, dona Jiwheyẹwhe tọn wẹ ehe yin. (Yẹwhehodọtọ 5:19) Dile etlẹ yindọ Jiwheyẹwhe ma dopagbe adọkun tọn na omẹ etọn lẹ to egbehe do sọ, e yin nugbonọ hlan opagbe etọn nado penukundo mẹhe ‘jo owhé, nọvisunnu, kavi nọviyọnnu lẹ do’ na Ahọluduta lọ tọn wutu lẹ go. (Malku 10:29, 30) Ablam sọ bẹ ‘gbẹtọ lẹ pli’ ga, enẹ wẹ devizọnwatọ susu lẹ. Targoum (Lẹdogbedevomẹ Alẹnu Hoho) Jelusalẹm tọn po Lẹdogbedevomẹ Kaldeanu lẹ tọn po dọ dọ Ablam ‘diọ sinsẹ̀n na yé.’ (Gẹnẹsisi 18:19) Be yise towe nọ whàn we nado dọho na kọmẹnu, azọ́nwatọgbẹ́, kavi wehọmẹvigbẹ́ towe lẹ ya? Kakati nado gbọṣi Halani bo wọnji gbedide Jiwheyẹwhe tọn go, ojlẹ he Ablam yizan to finẹ de sinsẹ́n tọ́n. Ṣigba ojlẹ etọn ko wá todin nado sẹtẹn. “Ablam sọ tọ́nyi, dile OKLUNỌ ko dọna ẹn do.”—Gẹnẹsisi 12:4.
Dasá Euflate
13. Whetẹnu wẹ Ablam dasá Tọ̀sisa Euflate tọn, podọ etẹwutu nuyiwa ehe yin nujọnu?
13 Ablam sọ dona sẹtẹn whladopo dogọ. To Halani tintọ́nsọn mẹ, agbàn-kẹkẹ etọn lẹ pànta whèyihọ, bo zin gbejizọnlin na kilomẹtlu 90 nkọtọn. Vlavo Ablam nọte to otẹn de mẹ to Euflate godo to ahi Kalkẹmiṣi hohowhenu tọn mẹ. Ofi ehe yin otẹn titengbe he agbàn-kẹkẹ lẹ jugbọn.b Azán tẹ ji wẹ agbàn-kẹkẹ Ablam tọn lẹ dasá otọ̀ lọ te? Biblu dohia dọ e jọ to owhe 430 jẹnukọn whẹpo Juvi lẹ do tọ́nsọn Egipti to 14 Nisan owhe 1513 J.W.M. Eksọdusi 12:41 dọmọ: ‘E sọ wá jọ to opodo owhe fòwegbàn tọn, yèdọ to azán doponẹ lọ gbè, e wá jọ, bọ awhànpa OKLUNỌ tọn lẹpo tọ́nyi sọn aigba Egipti tọn ji.’ Vlavo, to Nisan 14 1943 J.W.M. wẹ alẹnu Ablaham tọn jẹ nuyiwa ji, to whenuena Ablam gbọn tonusise dali dasá Euflate.
14. (a) Etẹwẹ Ablam sọgan mọ po nukun yise tọn etọn po? (b) Linlẹn tẹ mẹ wẹ omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ yin didona hugan Ablam gbọn to egbehe?
14 Nugbo wẹ dọ Ablam ko tọ́nsọn tòdaho adọkunnọ de mẹ. Ṣigba, e sọgan sọ mọ ‘tòdaho he tindo dodonu nujọnu tọn’ hlan, yèdọ gandudu dodowiwa tọn de do gbẹtọvi lẹ ji. (Heblu lẹ 11:10) Mọwẹ, po nudọnamẹ vude poun po, Ablam ko jẹ nukunnumọjẹ adà tangan lẹndai Jiwheyẹwhe tọn nado fli gbẹtọvi he to kúkú lẹ gọ̀ mẹ ji. To egbehe, donanọ wẹ mí yin na mí tindo nukunnumọjẹnumẹ gbloada lẹndai Jiwheyẹwhe tọn lẹ tọn hugan Ablam. (Howhinwhẹn lẹ 4:18) ‘Tòdaho,’ kavi gandudu Ahọluduta tọn, he Ablam to nukundo to whenẹnu ko yin didoai to olọn lẹ mẹ sọn 1914 gbọ́n. Enẹwutu, be mí ma dona yin whinwhàn nado yinuwa po yise po bosọ dejido Jehovah go ya?
Aigba Pagbe Tọn Ji Ninọ Bẹjẹeji
15, 16. (a) Etẹwutu e do biọ adọgbigbo to Ablam si nado dó agbà de hlan Jehovah? (b) Nawẹ Klistiani lẹ sọgan gboadọ taidi Ablam gbọn to egbehe?
15 Gẹnẹsisi 12:5, 6 dọna mí dọmọ: “Aigba Kenani tọn lọ ji wẹ yé sọ wá. Ablam sọ dlú gbọn aigba lọ ji yì ofi Ṣẹkẹmi tọn, yì ozùn Mọle tọn mẹ.” Ṣẹkẹmi tin to kilomẹtlu 50 to agewaji Jelusalẹm tọn bosọ tindo aigba dojo he ko yin zẹẹmẹ basina taidi ‘paladisi aigba wiwe lọ tọn.’ Dile etlẹ yinmọ do, ‘Kenaninu lẹ gbẹsọ tin to aigba lọ ji to whenẹnu.’ To whenuena e yindọ walọyizan Kenaninu lẹ tọn gblezọn, Ablam dona dovivẹnu nado basi hihọ́na whẹndo etọn sọn nuyiwadomẹji mẹhẹnflu tọn yetọn lẹ si.—Eksọdusi 34:11-16.
16 “OKLUNỌ sọ sọawuhia hlan Ablam,” whla awetọ, “bo dọmọ, Hlan okún towe wẹ yẹn na na aigba he.” Lehe e whànmẹ do sọ! Ṣigba, e biọ yise to Ablam si nado jaya to nuhe okún sọgodo tọn etọn kẹdẹ wẹ na duvivi etọn mẹ. Dile etlẹ yinmọ do, to gbeyiyi mẹ Ablam “tùn agbà de dohlan OKLUNỌ he sọawuhia ẹ.” (Gẹnẹsisi 12:7) Weyọnẹntọ Biblu tọn dopo dọmọ: “Agbà de didoai do aigba lọ ji yin aliho he sọgbe de nado yí aigba lọ to dodonu lọ ji dọ e tindo jlọjẹ nado do yise etọn hia to finẹ wutu.” Nuyiwa adọgbigbo tọn de wẹ agbà mọnkọtọn didoai sọ yin ga. Matin ayihaawe, agbà ehe yin wunmẹ dehe yin nùdego to alẹnu Osẹ́n tọn mẹ tọn, heyin bibasi sọn zannu (he mayin sinsán) lẹ mẹ. (Eksọdusi 20:24, 25) Awusọhia etọn dona gbọnvo tlala na agbà he Kenaninu lẹ nọ yizan. Gbọnmọ dali Ablam ze teninọ adọgbigbo tọn to gbangba taidi sinsẹ̀n-basitọ Jiwheyẹwhe nugbo lọ, yèdọ Jehovah tọn. E ma dibu dọ yé ni yí nukun ylankan do pọ́n emi kavi dọ yé ni tlẹ gbleawuna emi. Etẹwẹ dogbọn míwlẹ dali to egbehe? Be delẹ to mí mẹ—na taun tọn jọja lẹ—nọ dọ̀n yonu do godo ma nado dike kọmẹnu kavi wehọmẹvigbẹ́ mítọn lẹ ni yọnẹn dọ Jehovah wẹ mí nọ sẹ̀n wẹ ya? Na adọgbigbo Ablam tọn ni na tuli mímẹpo nado nọ doawagun dọ mí yin devizọnwatọ Jehovah tọn lẹ!
17. Nawẹ Ablam dohia dọ emi yin yẹwhehodọtọ oyín Jiwheyẹwhe tọn de gbọn, podọ etẹwẹ ehe flin Klistiani lẹ to egbehe?
17 Fidepope he Ablam yì, e nọ ze sinsẹ̀n-bibasi Jehovah tọn do otẹn tintan mẹ. “E sọ fọ́n sọn finẹ yì osó lọ ji to whèzẹtẹn Bẹtẹli tọn dali, bosọ gbá gòhọ etọn, Bẹtẹli to whèyihọ dali, Ai to whèzẹtẹn dali, e sọ tùn agbà de do finẹ hlan OKLUNỌ, to avaleyàn oyín OKLUNỌ tọn.” (Gẹnẹsisi 12:8) Hodidọ Heblu tọn lọ heyin “to avaleyàn oyín OKLUNỌ tọn” sọ zẹẹmẹdo “lá (kavi dọyẹwheho) oyín lọ tọn.” Matin ayihaawe, Ablam yí adọgbigbo do lá oyín Jehovah tọn to kọmẹnu Kenaninu etọn lẹ ṣẹnṣẹn. (Gẹnẹsisi 14:22-24) Ehe flin mí azọngban mítọn nado tindo mahẹ daho dile e sọgan yọnbasi do to ‘ogbeyiyi gbangba tọn hlan oyín etọn mẹ’ to egbehe.—Heblu lẹ 13:15; Lomunu lẹ 10:10.
18. Haṣinṣan wunmẹ tẹwẹ Ablam tindo hẹ tòmẹnu Kenani tọn lẹ?
18 Ablam ma nọ otẹn enẹlẹ depope mẹ na ojlẹ dindẹn gba. “Ablam sọ jẹ gbèdopozọnlin ji, yìyì jei Hùwaji dali”—enẹ wẹ akú-yigba he tin to hùwaji osó Juda tọn. (Gẹnẹsisi 12:9) Gbọn tẹnsisẹ sọn fide jẹ fide podọ dido ede hia taidi sinsẹ̀n-basitọ Jehovah tọn to otẹn yọyọ dopodopo mẹ dali, Ablam po whédo etọn po ‘dohia to gbangba dọ yé yin jonọ po wáṣinu ojlẹ gli tọn lẹ po to aigba lọ ji.’ (Heblu lẹ 11:13) Yé nọ tẹnpọn to whepoponu ma nado jihọntọn pẹkipẹki hẹ kọmẹnu kosi tọn yetọn lẹ. Mọdopolọ to egbehe, Klistiani lẹ lọsu ‘ma dona yin apadewhe aihọn tọn.’ (Johanu 17:16) Dile etlẹ yindọ mí nọ jọmẹ bo nọ yin jijọ dagbenọ hlan kọmẹnu po azọ́nwatọgbẹ́ mítọn lẹ po do sọ, mí nọ tin to aṣeji ma nado tindo mahẹ to walọyizan he nọ do gbigbọ he jẹla sọn Jiwheyẹwhe dè lẹ hia mẹ.—Efesunu lẹ 2:2, 3.
19. (a) Naegbọn gbẹzan tẹnsisẹ sọn fide jẹ fide tọn na ko yin avùnnukundiọsọmẹnu de na Ablam po Salai po? (b) Avùnnukundiọsọmẹnu dogọ tẹlẹ wẹ sọ tin to nukọn na Ablam?
19 Mí ma dona wọnji dọ adadidiọ sọgbe hẹ ninọmẹ sinsinyẹn gbẹzan tọn heyin tẹnsisẹ sọn fide jẹ fide ma na ko bọawu na Ablam kavi Salai gba. Yé nọ dù nuhe kanlinpa yetọn lẹ detọn kakati ni yin núdùdù heyin hihọ̀ to ahi he gọ́ taun Uli tọn lẹ mẹ; yé nọ nọ̀ gòhọ lẹ mẹ kakati ni yin owhé dagbe lẹ gbè. (Heblu lẹ 11:9) Ablam tindo nususu nado wà to gbẹzan etọn mẹ; e tindo nususu nado wà to nukunpipedo kanlinpa etọn po devizọnwatọ etọn lẹ po go mẹ. Matin ayihaawe, Salai wazọ́n he yọnnu he tin to lẹdo enẹ mẹ lẹ nọ wà lẹ: linfin lili po alọ po, akla hìhì, sekan linlọ̀n, avọ̀ titọ̀. (Gẹnẹsisi 18:6, 7; 2 Ahọlu lẹ 23:7; Howhinwhẹn lẹ 31:19; Ezekiẹli 13:18) Etomọṣo, whlepọn yọyọ lẹ gbẹ́ pò to nukọn. To madẹnmẹ Ablam po whédo etọn po na pehẹ ninọmẹ de he ze ogbẹ̀ yetọn do owù mẹ! Be yise Ablam tọn na lodo nado sọgan duto avùnnukundiọsọmẹ lọ ji ya?
[Nudọnamẹ Odò Tọn Lẹ]
a Dile etlẹ yindọ Tọ̀sisa Euflate tin to nudi kilomẹtlu fọtọ̀n-nukun-dopo to whèzẹtẹn fie Uli nọ dai tọn, kunnudenu dohia dọ otọ̀ lọ tin to whèyihọ tòdaho lọ tọn to ojlẹ hohowhenu tọn lẹ mẹ. Enẹwutu, e sọgan yin didọ to godo mẹ dọ Ablam wá sọn “Otọ̀ [Euflate tọn] lọ godo dọ́n.”—Jọṣua 24:3.
b To owhe kanweko susu godo, Ahọlu Ashurnasirpal II Assilia tọn yí atin heyin biblá dopọ de zan nado dasá Euflate sẹpọ Kalkẹmiṣi. Biblu ma dọ dọ mọwẹ Ablam lọsu dasá do kavi dọ ewọ po agbàn-kẹkẹ etọn lẹ po gbọ̀n osin lọ mẹ gba.
Be Hiẹ Flin Ya?
• Etẹwutu Ablam yin yiylọdọ “otọ́ yé he yise lẹpo tọn”?
• Naegbọn e biọ yise to Ablam si nado tọ́nsọn Uli Kaldeanu lẹ tọn?
• Nawẹ Ablam dohia dọ emi ze sinsẹ̀n-bibasi hlan Jehovah do otẹn tintan mẹ gbọn?
[Yẹdide Otò Tọn to weda 16]
GBEJIZỌNLIN ABLAM TỌN
(Nado mọ yẹdide lọ ganji, pọ́n zinjẹgbonu lọ mẹ)
Uli
Halani
Kalkẹmiṣi
KENANI
Ohù Daho Lọ
[Asisa Yẹdide Tọn 16]
Based on a map copyrighted by Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. and Survey of Israel
[Yẹdide to weda 15]
E biọ dọ Ablam ni tindo yise nado sọgan jo gbẹzan awubibọ tọn he tin to Uli do
[Yẹdide to weda 18]
Gbọn gòhọ mẹ ninọ dali, Ablam po whédo etọn po ‘dohia to gbangba dọ yé yin jonọ po waṣinu ojlẹ gli tọn lẹ po’