Todin Hú Gbede Pọ́n, Mì Gbọṣi Nukle!
‘Mì dike mí damlọn, dile mẹdevo lẹ to wiwà do blo; ṣigba mì gbọ mí ni gbọṣi nukle bo hẹn aṣejininọ mítọn go.’—1 TẸSALONIKANU LẸ 5:6.
1, 2. (a) Tòdaho nankọtọn wẹ Pompéi po Herculanum po yin? (b) Avase tẹ go wẹ suhugan tòmẹnu Pompéi po Herculanum po tọn lẹ gbẹkọ, etẹwẹ yin kọdetọn lọ?
TO OWHE kanweko tintan Whenu Mítọn tọn, Pompéi po Herculanum po yin tòdaho adọkunnọ Lomu tọn awe he ma dẹ̀n do Osó Vésuve tọn. Gbọjẹtẹn he diyin lẹ wẹ yé yin na Lomunu adọkunnọ lẹ. Aihundatẹn yetọn lẹ penugo nado hẹn gbẹtọ hugan fọtọ́n, podọ aihundatẹn daho de tin to Pompéi he sọgan yí tòmẹnu lọ blebu. Whenuho-kàntọ dòkuntọ Pompéi tọn lẹ ko hia ahànnutẹn 118, ehe delẹ nọ yin yiyizan na akọhiho kavi ayọdide. Fẹnnuwiwa po ojlo agbasanu lẹ tọn po gbayipe, dile yẹdide adógo tọn po yẹdide hoho devo heyin mimọ lẹ po dohia do.
2 To 24 août, 79 W.M., Osó Vésuve jẹ wuwu ji. Lẹnunnuyọnẹntọ osó miyọnnọ tọn lẹ yise dọ wuwujẹgbonu tintan lọ, ehe kọ̀n afín osé tọn lẹ do tòdaho awe lẹ ji, vlavo ma na ko glọnalina tòmẹnu lọ lẹ nado họ̀ngán gba. Mẹsusu ka wàmọ nugbonugbo. Nalete, mẹdevo he yí nukunpẹvi do pọ́n owù lọ kavi gbẹkọ ohia avase tọn lẹ go lẹ basi dide nado gbọṣi aimẹ. Enẹgodo, to zánhomẹ, adí-nú ylankan he hùnmiyọ́n zẹjlẹgo, afín po osé lẹ po ja do Herculanum ji, bo hù mẹhe pò to tòdaho lọ mẹ lẹpo. To wunkẹngbe to afọnnu fuu, nugbajẹmẹji dopolọ hù mẹhe tin to Pompéi lẹpo. Kọdetọn ylankan nankọtọn die na kọgbigbẹ́ ohia avase tọn lẹ go!
Vivọnu Titonu Juvi lẹ Tọn Tọn
3. Kọndopọ tẹwẹ tin to vasudo Jelusalẹm tọn podọ Pompéi po Herculanum po tọn ṣẹnṣẹn?
3 Dile etlẹ yindọ vasudo mlẹnmlẹn Jelusalẹm tọn he wá aimẹ to owhe ṣinẹnẹ jẹnukọn yin hinhẹnwa gbọn gbẹtọ lẹ dali, e blawu tlala hugan vivọnu ylankan Pompéi po Herculanum po tọn. Taidi “dopo to mẹgbeyinyan he ylan hugan to whenuho lẹpo mẹ,” e yin linlin etọn na dọ Juvi he hugan livi dopo wẹ kú to e mẹ. Nalete, taidi nugbajẹmẹji he jọ to Pompéi po Herculanum po, avase yin nina jẹnukọnna vasudo Jelusalẹm tọn.
4. Ohia dọdai tọn tẹwẹ Jesu na nado na avase hodotọ etọn lẹ dọ vivọnu titonu de tọn ko sẹpọ, podọ nawẹ e mọ hẹndi tintan yí to owhe kanweko tintan whenu gbọn?
4 Jesu Klisti ko dọ dọdai gando vasudo tòdaho lọ tọn go, bosọ dọ nujijọ tukladomẹ tọn he na jẹnukọnna ẹn lẹ—taidi awhàn, núdùdù whèdomẹ, aigba sisọsisọ, po sẹ́nhẹngba po. Yẹwhegán lalonọ lẹ na gbayipe, ṣigba yẹwheho wẹndagbe Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn tọn na yin didọ lẹdo aihọn pé. (Matiu 24:4-7, 11-14) Dile etlẹ yindọ ohó Jesu tọn lẹ mọ hẹndi tangan yetọn yí to egbehe, yé mọ hẹndi vude yí to whenẹnu. Whenuho dohia dọ huvẹ sinsinyẹn de wá aimẹ to Jude. (Owalọ lẹ 11:28) Josèphe heyin whenuho-kàntọ Juvi de na linlin dọ aigba sisọsisọ de jọ to lẹdo Jelusalẹm tọn mẹ whenu vude jẹnukọnna vasudo tòdaho lọ tọn. Dile vasudo Jelusalẹm tọn to sisẹpọ, hunyanhunyan lẹ to jijideji, pipli tonudọtọ Juvi lẹ tọn to awhànfun to yedelẹ ṣẹnṣẹn, podọ mẹsusu yin hùhù to tòdaho voovo he mẹ Ju po Kosi lẹ po nọ nọ̀ lẹ mẹ. Etomọṣo, yẹwheho wẹndagbe Ahọluduta lọ tọn to yinyin didọ “hlan mẹhe tin to olọn glọ lẹpo.”—Kọlọsinu lẹ 1:23.
5, 6. (a) Ohó dọdai Jesu tọn tẹlẹ wẹ yin hinhẹndi to owhe 66 W.M.? (b) Naegbọn mẹhe kú lẹ sù sọmọ to whenuena Jelusalẹm jai to godo mẹ to owhe 70 W.M.?
5 To godo mẹ, to owhe 66 W.M., Juvi lẹ ṣiatẹ sọta Lomu. To whenuena Cestius Gallus deanana awhànpa de nado dosla lẹdo Jelusalẹm, hodotọ Jesu tọn lẹ flin ohó Jesu tọn lẹ dọmọ: “Whenuena mìwlẹ mọ yè yí awhàn lẹdo Jelusalẹm, whenẹnu mì ni yọnẹn dọ vọjẹ etọn sẹpọ. Whenẹnu mì gbọ mẹhe tin to Jude lẹ ni họnyi osó lẹ ji; bosọ gbọ yé he tin to gblagbla etọn mẹ lẹ ni fọ́n tọ́n yì; mì sọ dike yé he sọ tin to tòpẹvi mẹ lẹ biọ e mẹ blo.” (Luku 21:20, 21) Ojlẹ lọ ko sọ̀ nado tọ́nsọn Jelusalẹm mẹ—ṣigba gbọnna? To ajijimẹ, Gallus gọkọna awhànpa etọn lẹ, bo hùn aliho dote na Klistiani he tin to Jelusalẹm po Jude po lẹ nado setonuna ohó Jesu tọn lẹ bo họnyi osó lẹ ji.—Matiu 24:15, 16.
6 To owhe ẹnẹ godo, to nudi ojlẹ Juwayi tọn mẹ, awhànpa Lomu tọn lẹ lẹkọwa to Awhàngán Titus glọ, mẹhe magbe nado hẹnalọdotena atẹṣiṣi Juvi lẹ tọn. Awhànpa etọn lẹdo Jelusalẹm pé bo ‘kùn dokọ lẹdo e,’ bosọ sú aliho họ̀ngán tọn lẹpo. (Luku 19:43, 44) Mahopọnna owù awhàn tọn lọ, Juvi he tin to Ahọluigba Lomu tọn mẹ lẹ ko wọ̀ yì Jelusalẹm na Juwayi lọ. Todin yé yin wiwle do omọ̀ mẹ. Sọgbe hẹ Josèphe, jonọ tapònọ ehelẹ wẹ suhugan mẹhe Lomunu lẹ hù lẹ tọn to mẹgbeyinyan yetọn mẹ.a To whenuena Jelusalẹm jai to godo mẹ, nudi madoṣinawe Juvi he tin to Ahọluigba Lomu tọn mẹ lẹpo wẹ yin hùhù. Vasudo Jelusalẹm po tẹmpli etọn po tọn zẹẹmẹdo vivọnu titonu Juvi lẹ tọn po aliho sinsẹ̀n-bibasi tọn etọn he sinai do Osẹ́n Mose tọn ji po tọn.b—Malku 13:1, 2.
7. Naegbọn Klistiani nugbonọ lẹ lùn vasudo Jelusalẹm tọn tọ́n?
7 To owhe 70 W.M., Klistiani Juvi lẹ sọgan ko yin hùhù kavi yin hinhẹn yì kanlinmọgbenu hẹ mẹhe pò to Jelusalẹm mẹ lẹpo. Ṣigba, sọgbe hẹ kunnudenu whenuho tọn lẹ, yé ko setonuna avase Jesu tọn heyin nina to owhe 37 jẹnukọn. Yé ko jo tòdaho lọ do bo ma lẹkọwa e mẹ ba.
Avase He Wá Do Ganmẹ sọn Apọsteli lẹ Dè
8. Nuhudo tẹwẹ Pita mọ, podọ ohó Jesu tọn tẹlẹ wẹ e sọgan ko tindo to ayiha mẹ?
8 To egbehe, vasudo daho hugan de to dindọnsẹpọ, yèdọ dehe na hẹn titonu ehe blebu wá vivọnu. Owhe ṣidopo jẹnukọnna vasudo Jelusalẹm tọn, apọsteli Pita na ayinamẹ niyaniya tọn he wá do ganmẹ bosọ yọn-na-yizan na Klistiani lẹ to egbehe dọmọ: Mì nọ aṣeji! Pita mọdọ Klistiani lẹ dona fọ́n ‘huhlọn nulẹnpọn tọn yetọn lẹ’ dote na yé ma nado gbẹkọ ‘gbedide Oklunọ lọ’ Jesu Klisti tọn go. (2 Pita 3:1, 2) To tulinina Klistiani lẹ nado tin to aṣeji mẹ, Pita sọgan ko tindo nuhe e se bọ Jesu dọna apọsteli Etọn lẹ azán vude jẹnukọnna okú Etọn to ayiha mẹ dọmọ: “Mì payi, na mì nisọ nọ họ́ mìde, . . . na mì ma yọ́n whenuena ojlẹ lọ yin.”—Malku 13:33.
9. (a) Nulẹnpọn he tindo owù tẹwẹ mẹdelẹ na wleawuna? (b) Naegbọn ayihaawe tintindo yin owùnu na taun tọn?
9 To egbehe, mẹdelẹ nọ kanse po vlẹko po dọmọ: “Fie wẹ opagbe [tintin tofi] etọn tọn te?” (2 Pita 3:3, 4) Na nugbo tọn, omẹ enẹlẹ lẹndọ onú lẹ ma ko diọ na taun tọn ṣigba zindonukọn to aliho dopolọ mẹ sọn bẹjẹeji nudida tọn. Ayihaawe tintindo mọnkọtọn yin owùnu. Ayihaawe tintindo sọgan hẹn linlẹn niyaniya-yinyin tọn mítọn gbọjọ, bo whàn mí nado hẹn pekọ wá na ojlo mẹdetiti tọn mítọn lẹ. (Luku 21:34) Gbọnvona enẹ, dile Pita zinnudeji do, mẹvlẹtọ enẹlẹ wọ̀n Osingigọ azán Noa gbè tọn, he và aihọn blebu de sudo. Ninọmẹ aihọn tọn diọ to whenẹnu na nugbo tọn!—Gẹnẹsisi 6:13, 17; 2 Pita 3:5, 6.
10. Hogbe tẹlẹ wẹ Pita do na tuli mẹhe sọgan lẹzun sọmawhenọ lẹ?
10 Pita gọalọna wehiatọ etọn lẹ nado wleawuna homẹfa gbọn finflin yé nuhewutu Jiwheyẹwhe ma nọ saba yinuwa to afọdopolọji dali. Jẹnukọn whẹ́, Pita dọmọ: “Azán dopo to [Jehovah] de taidi owhe fọtọ́n, owhe fọtọ́n sọ taidi azán dopo.” (2 Pita 3:8) Na Jehovah yin Jiwheyẹwhe madopodo wutu, e sọgan lẹnnupọndo ninọmẹ lẹpo ji bo de ojlẹ dagbe hugan lọ nado yinuwa. Enẹgodo, Pita dlẹnalọdo ojlo Jehovah tọn dọ mẹlẹpo ni lẹnvọjọ. Homẹfa Jiwheyẹwhe tọn zẹẹmẹdo whlẹngán na mẹsusu he na ko yin vivasudo eyin ewọ yinuwa to plaplaji. (1 Timoti 2:3, 4; 2 Pita 3:9) Etomọṣo, homẹfa Jehovah tọn ma zẹẹmẹdo dọ ewọ ma na yinuwa gbede gba. ‘Azán Jehovah tọn na wá di ajotọ de,’ wẹ Pita dọ.—2 Pita 3:10.
11. Etẹwẹ na gọalọna mí nado gbọṣi nukle to gbigbọ-liho, podọ nawẹ ehe na ‘do mizọnmizọn na’ azán Jehovah tọn gbọn?
11 Nuyijlẹdonugo Pita tọn jẹna ayidego. E ma bọawu nado wle ajotọ lẹ gba, ṣigba nuhọ́tọ he gbọṣi nukle to ozán lọ blebu mẹ sọgan yawu mọ ajotọ de hugan nuhọ́tọ he nọ samlọngọ sọn ojlẹ de mẹ jẹ devo mẹ. Nawẹ nuhọ́tọ de sọgan gbọṣi nukle gbọn? Sadidi pé nọ hẹn aṣejininọ bọawu hugan aisinsin to ozán lọ blebu mẹ. Mọdopolọ, taidi Klistiani lẹ, alọnu hinhẹn ján to gbigbọ-liho na gọalọna mí nado gbọṣi nukle. Enẹwutu, Pita dotuhomẹna mí nado hẹn alọnu ján to ‘nuyiwa walọ wiwe po nuwiwa mẹdezejo jijọ-di-Jiwheyẹwhe tọn lẹ po’ mẹ. (2 Pita 3:11) Nuwiwa mọnkọtọn na gọalọna mí nado ‘hẹn tintin-tofi azán Jehovah tọn do ayiha mẹ pẹkipẹki.’ Hogbe Glẹki tọn heyin lilẹdo ‘hinhẹn do ayiha mẹ pẹkipẹki’ sọgan zẹẹmẹdo nado do mizọnmizọn na nude to paa mẹ. (2 Pita 3:12) Na nugbo tọn, mí ma sọgan diọ tito azán hihia Jehovah tọn tọn gba. Azán etọn na wá to ojlẹ dide etọn mẹ. Ṣigba ojlẹ he bẹsọn din kakajẹ whenẹnu na taidi nuhe yawu juwayi eyin mí hẹn alọnu ján to sinsẹ̀nzọn etọn mẹ.—1 Kọlintinu lẹ 15:58.
12. Nawẹ mí sọgan mọaleyi sọn homẹfa Jehovah tọn mẹ gbọn?
12 Enẹwutu, mẹdepope he lẹndọ azán Jehovah tọn to gbàndọn yin tulina nado hodo ayinamẹ Pita tọn nado yí sọwhiwhe do nọtepọn ojlẹ dide Jehovah tọn. Na nugbo tọn, mí sọgan yí ojlẹ lankan he homẹfa Jiwheyẹwhe tọn na dotẹnmẹ etọn lọ zan po nuyọnẹn po. Di apajlẹ, mí sọgan to awuwlena jẹhẹnu titengbe Klistiani tọn lẹ zọnmii bosọ zindonukọn nado má wẹndagbe lọ hẹ mẹsusu he mí sọgan nọma penugo nado mọ dai lẹ. Eyin mí gbọṣi nukle, Jehovah na mọ mí “to jijọho mẹ, to matin apà podọ to madowango mẹ” to vivọnu titonu ehe tọn. (2 Pita 3:14, 15) Dona nankọtọn die enẹ na yin!
13. Ohó Paulu tọn tẹlẹ hlan Klistiani Tẹsalonika tọn lẹ wẹ yọn-na-yizan tlala to egbehe?
13 To wekanhlanmẹ tintan Paulu tọn hlan Klistiani Tẹsalonika tọn lẹ mẹ, e sọ dọhodo nuhudo lọ nado gbọṣi nukle ji. E na ayinamẹ dọmọ: ‘Mì dike mí damlọn, dile mẹdevo lẹ to wiwà do blo; ṣigba mì gbọ mí ni gbọṣi nukle bo hẹn aṣejininọ mítọn go.’ (1 Tẹsalonikanu lẹ 5:2, 6) Dile vasudo aihọn lọ blebu tọn to dindọnsẹpọ, lehe enẹ yin dandannu to egbehe do sọ! Sinsẹ̀n-basitọ Jehovah tọn lẹ to gbẹ̀nọ to aihọn de mẹ he ma tindo ojlo depope to gbigbọmẹnu lẹ mẹ, podọ ehe sọgan bẹpla yé. Enẹwutu, Paulu na ayinamẹ dọmọ: ‘Mì gbọ mí ni tin to aṣeji, bo ze tùnudo yise tọn po owanyi po dogo; po todido whlẹngán tọn po taidi ogangbakun.’ (1 Tẹsalonikanu lẹ 5:8) Ohó Jiwheyẹwhe tọn pinplọn to gbesisọmẹ podọ gbẹdido gbesisọ tọn hẹ mẹmẹsunnu mítọn lẹ to opli lẹ ji na gọalọna mí nado hodo ayinamẹ Paulu tọn bo hẹn linlẹn niyaniya-yinyin tọn mítọn go.—Matiu 16:1-3.
Livi Susu to Alihọ́
14. Sọha nulinlẹn tọn tẹlẹ wẹ dohia dọ mẹsusu to ayinamẹ Pita tọn nado gbọṣi nukle hodo to egbehe?
14 Be mẹsusu tin to egbehe he hodo ayinamẹ gbọdo lọ nado nọ aṣeji ya? Mọwẹ. To owhe sinsẹ̀nzọn 2002 tọn whenu, agayiyi wẹnlatọ 6 304 645—yèdọ jideji 3,1 to kanweko ji hugan owhe 2001 tọn—wẹ do kunnudenu hia nado tin to aṣeji to gbigbọ-liho gbọn ganmẹ 1 202 381 302 yiyizan nado dọho na mẹdevo lẹ gando Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn go dali. Na omẹ ehelẹ, nuwiwa mọnkọtọn mayin whẹho he yè do nọ gbẹ̀n asajikan gba. Adà tangan gbẹzan yetọn tọn wẹ e yin. Walọ suhugan yetọn tọn yin didohia gbọn Eduardo po Noemi po dali to Salvador.
15. Numimọ he wá sọn Salvador tẹwẹ dohia dọ mẹsusu tin to aṣeji to gbigbọ-liho?
15 To owhe delẹ die wayi, Eduardo po Noemi po payi ohó Paulu tọn lẹ go dọmọ: ‘Ninọmẹ aihọn ehe tọn to didiọ.’ (1 Kọlintinu lẹ 7:31) Yé hẹn gbẹzan yetọn bọawu bo biọ sinsẹ̀nzọn gbehosọnalitọ whenu-gigọ́ tọn mẹ. Dile azán lẹ to yìyì, yé yin didona to aliho susu mẹ bo tlẹ tindo mahẹ to azọ́n lẹdo po agbegbe po didlapọn tọn mẹ. Mahopọnna dọ yé ko pehẹ nuhahun sinsinyẹn lẹ, Eduardo po Noemi po kudeji dọ yé basi nudide he sọgbe lọ to whenuena yé gbẹkọ awuvivo agbasanu lẹ tọn go bo biọ sinsẹ̀nzọn whenu-gigọ́ tọn mẹ. Susu to wẹnlatọ 29 269—he bẹ gbehosọnalitọ 2 454 hẹn—he tin to Salvador lẹ mẹ ko do gbigbọ mẹde-yido-sanvọ́ tọn dopolọ hia, ehe yin dopo to nuhe zọ́n bọ otò enẹ tindo jideji 2 to kanweko ji to sọha wẹnlatọ lẹ tọn mẹ to owhe he wayi mẹ.
16. Walọ tẹwẹ mẹmẹsunnu jọja de dohia to Côte d’Ivoire?
16 To Côte d’Ivoire, walọ dopolọ yin didohia gbọn Klistiani jọja de dali he wlanwe hlan wekantẹn alahọ tọn dọmọ: “Yẹn yin devizọnwatọ lizọnyizọnwiwa tọn de. Ṣigba yẹn ma sọgan dọna mẹmẹsunnu lẹ nado basi gbehosọnalitọ to whenuena yẹn lọsu ma ze apajlẹ dagbe dai. Enẹwutu yẹn ko jo agbasazọ́n dagbe de do bo jẹ azọ́nwa na dee ji podọ ehe nọ na mi whenu susu dogọ na lizọnyizọn lọ.” Dẹpẹ ehe lẹzun dopo to gbehosọnalitọ 983 he tin to Côte d’Ivoire, he na linlin wẹnlatọ 6 701 tọn to owhe he wayi mẹ, heyin jideji 5 to kanweko ji tọn.
17. Nawẹ Kunnudetọ jọja de to Belgique dohia dọ nuvẹun ma dobuna emi gbọn?
17 Hẹngogonọ-yinyin, nuvẹun, po kinklan po gbẹsọ to nuhahun hẹnwa na wẹnlatọ Ahọluduta tọn 24 961 he tin to Belgique lẹ. Etomọṣo, yé yin zohunhunnọ bosọ yin adọgbotọ. To whenuena Kunnudetọ owhe-16-mẹvi de se bọ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ yin yiylọdọ hagbẹ owùnọ to nuplọnmẹ wehọmẹ tọn de whenu do walọ dagbe ji, e biọgbè nado do pọndohlan Kunnudetọ lẹ tọn hia. Gbọn video lọ Les Témoins de Jéhovah—Un nom, une organisation po alọnuwe lọ Kunnudetọ Jehovah Tọn Lẹ—Mẹnu Wẹ Yé Yin? po yiyizan dali, e penugo nado basi zẹẹmẹ mẹhe Kunnudetọ lẹ yin na nugbo tọn. Nudọnamẹ lọ yin pinpẹn etọn yọnẹn tlala, bọ to osẹ he bọdego mẹ, wehọmẹvi lẹ yin nina mẹtẹnpọn de he kanbiọ etọn lẹpo sinai do sinsẹ̀n Klistiani Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn ji.
18. Kunnudenu tẹwẹ dohia dọ nuhahun akuẹzinzan tọn lẹ ma fẹayihasẹna wẹnlatọ lẹ to Argentine po Mozambique po sọn Jehovah sinsẹ̀n mẹ?
18 Suhugan Klistiani lẹ tọn dona doakọnna nuhahun sinsinyẹn lẹ to azán godo tọn ehelẹ mẹ. Ṣogan, yé nọ tẹnpọn ma nado yin ayihafẹsẹna. Mahopọnna nuhahun akuẹzinzan tọn heyin yinyọnẹn ganji lẹ, Argentine na linlin agayiyi yọyọ Kunnudetọ 126 709 tọn to owhe he wayi mẹ. Mozambique pò to numimọ ohẹ́n tọn tindo. Etomọṣo, omẹ 37 563 wẹ tindo mahẹ to azọ́n kunnudide tọn mẹ, yèdọ jideji 4 to kanweko ji tọn. Ogbẹ̀ sinyẹnawu na mẹsusu to Albanie, ṣogan otò enẹ na linlin jideji dagbe 12 to kanweko ji tọn, bo jẹ agayiyi yọyọ wẹnlatọ 2 708 tọn kọ̀n. E họnwun dọ, ninọmẹ sinsinyẹn lẹ ma nọ glọnalina gbigbọ Jehovah tọn eyin devizọnwatọ etọn lẹ ze dagbenu Ahọluduta tọn lẹ do otẹn tintan mẹ.—Matiu 6:33.
19. (a) Etẹwẹ dohia dọ omẹ taidi lẹngbọ susu gbẹ́ tin he huvẹ nugbo Biblu tọn to hùhù? (b) Onú devo tẹlẹ wẹ dohia to linlin whemẹwhemẹ tọn lọ mẹ dọ devizọnwatọ Jehovah tọn lẹ tin to nukle to gbigbọ-liho? (Pọ́n apotin he tin to weda 12-15 mẹ.)
19 Madozẹnzẹn plọnmẹ Biblu 5 309 289 tọn heyin linlin etọn na to sunmẹsunmẹ lẹdo aihọn pé to owhe he wayi mẹ dohia dọ omẹ taidi lẹngbọ susu gbẹ́ tin he huvẹ nugbo Biblu tọn to hùhù. To agayiyi yọyọ omẹ 15 597 746 tọn he wá Oflin lọ lẹ tọn mẹ, suhugan yetọn ma ko jẹ Jehovah sẹ̀n ji to gigọ́mẹ gba. Na yé ni to whinwhẹ́n zọnmii to oyọnẹn po owanyi po mẹ na Jehovah podọ na mẹmẹsunnu lẹ. Ayajẹnu wẹ e yin nado mọdọ “gbẹtọ susugege” “lẹngbọ devo” lẹ tọn to sinsẹ́n detọ́n zọnmii dile yé to Mẹdatọ lọ sẹ̀n “to okle po ozán po to tẹmpli etọn mẹ” to pọmẹ hẹ mẹmẹsunnu yiamisisadode yetọn lẹ.—Osọhia 7:9, 15; Johanu 10:16.
Nuplọnmẹ sọn Lọti Dè
20. Etẹwẹ mí plọn sọn apajlẹ Lọti po asi etọn po tọn mẹ?
20 Na nugbo tọn, devizọnwatọ nugbonọ Jiwheyẹwhe tọn lẹ tlẹ sọgan hẹn linlẹn niyaniya-yinyin tọn yetọn bu na ojlẹ gli de. Lẹnnupọndo Lọti heyin tavẹ-ylọvi Ablaham tọn ji. Angẹli awe he dla ẹ pọ́n lẹ dọna ẹn dọ Jiwheyẹwhe jlo na và Sọdọmi po Gọmọla po sudo. Linlin lọ ma paṣa Lọti gba, na “homẹ etọn [ko nọ] gble na wantuntun walọ mẹylankan lẹ tọn tọn” wutu. (2 Pita 2:7) Ṣogan, e “whleawu” to whenuena angẹli awe lẹ wá nado plan ẹn jẹgbonu sọn Sọdọmi. Dibla yindọ angẹli awe lẹ dona hẹn ewọ po whẹndo etọn po jẹgbonu sọn tòdaho lọ mẹ gánnugánnu wẹ. To enẹgodo, asi Lọti tọn gbẹkọ avase angẹli lọ lẹ tọn ma nado pọ́n godo go. E hẹn ogbẹ̀ etọn bú na walọ numakiyananu tọn etọn wutu. (Gẹnẹsisi 19:14-17, 26) “Mì flin asi Lọti tọn,” wẹ avase Jesu tọn.—Luku 17:32.
21. Naegbọn e yin dandannu nado gbọṣi nukle todin hú gbede pọ́n?
21 Nugbajẹmẹji Pompéi po Herculanum po tọn gọna nujijọ he lẹdo vasudo Jelusalẹm tọn lẹ, apajlẹ Osingigọ azán Noa gbè tọn po azán Lọti tọn po, popolẹpo do nujọnu-yinyin tonusisena avase lẹ tọn hia. Taidi devizọnwatọ Jehovah tọn lẹ, mí yọ́n ohia ojlẹ opodo lọ tọn. (Matiu 24:3) Mí ko klan mídelẹ dovo sọn sinsẹ̀n lalo go. (Osọhia 18:4) Taidi Klistiani owhe kanweko tintan whenu tọn lẹ, mí dona ‘hẹn tintin tofi azán Jehovah tọn do ayiha mẹ pẹkipẹki.’ (2 Pita 3:12) Mọwẹ, todin hú gbede pọ́n, mí dona gbọṣi nukle! Afọdide tẹlẹ wẹ mí sọgan ze, podọ jẹhẹnu tẹlẹ wẹ mí sọgan wleawuna nado gbọṣi nukle? Hosọ he bọdego na dọhodo whẹho enẹlẹ ji.
[Nudọnamẹ Odò Tọn]
a Vlavo wẹ tòmẹnu Jelusalẹm tọn lẹ to owhe kanweko tintan whenu hugan 120 000. Eusèbe yí sọha na dọ omẹ 300 000 wẹ zìn gbejizọnlin sọn ayimatẹn Jude tọn mẹ yì Jelusalẹm na Juwayi owhe 70 W.M. tọn. Pipòtọ mẹhe kú lẹ tọn dona ko wá sọn adà devo ahọluigba lọ tọn lẹ mẹ.
b Na nugbo tọn, sọn pọndohlan Jehovah tọn mẹ, alẹnu yọyọ lọ diọ Osẹ́n Mose tọn to owhe 33 W.M.—Efesunu lẹ 2:15.
Etẹwẹ Na Yin Gblọndo Towe?
• Etẹwẹ hẹn Klistiani Juvi lẹ penugo nado lùn vasudo Jelusalẹm tọn tọ́n?
• Nawẹ ayinamẹ he wekanhlanmẹ Pita po Paulu po tọn lẹ bẹhẹn gọalọna mí nado gbọṣi nukle gbọn?
• Mẹnu lẹ to egbehe wẹ to kunnudenu dohia nado tin to nukle ganji?
• Etẹwẹ mí plọn sọn kandai Lọti po asi etọn po tọn mẹ?
[Apotin to weda 12, 13]
LINLIN OWHE SINSẸ̀NZỌN 2002 TỌN HEYIN KUNNUDETỌ JEHOVAH TỌN LẸ TỌN LẸDO AIHỌN PÉ
(Pọ́n zinjẹgbonu)
[Yẹdide to weda 9]
To owhe 66 W.M., Klistiani he tin to Jelusalẹm lẹ setonuna avase Jesu tọn
[Yẹdide to weda 10]
Alọnu hinhẹn ján nọ gọalọna Klistiani lẹ nado gbọṣi nukle