Weta 20

Agundaho Gbẹtọ Susugege de Tọn

 1. Whenuena e basi zẹẹmẹ na ohia dido ogo na 144 000 lẹ tọn godo, pipli devo tẹwẹ Johanu mọ?

WHENUENA e basi zẹẹmẹ na ohia dido ogo na 144 000 lẹ godo, Johanu zindonukọn nado na linlin dopo to osọhia awuvivinamẹtọ hugan lẹ mẹ to Owe wiwe lẹpo mẹ. Ahun etọn na ko zlọn po ayajẹ po dile e to linlin etọn na, dọmọ: “To onu helẹ godo yẹn pọn, do ayi e go, gbẹtọ susugege, he mẹdepope ma sọgan hia, sọn akọta lẹpo mẹ, sọn ohẹnnu lẹpo mẹ, sọn gbẹtọ lẹpo mẹ, podọ sọn ogbè lẹpo mẹ, ṣite to ofin lọ nukọn podọ to Lẹngbọvu lọ nukọn, yè do aṣọvọ wewe na ye, odema sọ tin to alọ yetọn mẹ.” (Osọhia 7:9) Mọwẹ, hinhẹndote “jẹhọn ẹnẹ lẹ” tọn na dotẹnmẹ hundote na whlẹngan pipli devo tọn gbọnvona hagbẹ 144 000 Islaeli gbigbọmẹ tọn tọn: yedọ “gbẹtọ susugege” ogbè susu tọn akọjọpli tọn de.a—Osọhia 7:1.

 2. Nawẹ zẹẹmẹ-basitọ aihọn mẹ tọn lẹ basi zẹẹmẹ na gbẹtọ susugege lọ gbọn, podọ nawẹ Biblu Plọntọ lẹ to hohowhenu tlẹ nọ pọn pipli ehe hlan gbọn?

² Zẹẹmẹ-basitọ aihọnmẹnu lẹ ko basi otadena gbẹtọ susugege ehe tọn nado yin omẹ mayin Ju he diọ linlẹn biọ sinsẹ̀n Klistiani tọn mẹ lẹ kavi nado yin Klistiani he jei olọn mẹ he ku na yise yetọn lẹ. Biblu Plọntọ lẹ to hohowhenu tlẹ ko pọn ye hlan taidi hagbẹ olọn mẹ tọn awetọ de, dile e yin ayidego do to bladopọ I Etudes des Ecritures he hosọ etọn yin Le divin plan des âges bo yin zinjẹgbonu to Glẹnsigbe mẹ to 1886 mẹ: “Ye hẹn ale ofin lọ tọn po ninọmẹ taidi yẹwhe tọn lọ po bu, ṣigba ye na wá yin jìjì to godomẹ taidi nudida gbigbọnọ lẹ he tindo teninọ he yido hugan ninọmẹ yẹwhe tọn lọ. Dile etlẹ yindọ ehenọ lẹ klan yede do wiwe nugbo, ye yin dududeji dogbọn gbigbọ aihọn tọn lọ dali jẹ oba de mẹ bọ ye gboawupo nado ze ogbẹ̀ yetọn lẹ jo to avọsinsan mẹ.” Podọ yigodo jẹ 1930, linlẹn lọ yin didọ to owe Lumière, owe I mẹ: “Enẹnọ he wleawuna gbẹtọ susugege ehelẹ gboawupo nado yigbena oylọ lọ nado lẹzun Kunnudetọ zohunnọ lẹ na Oklunọ lọ.” Ye yin zẹẹmẹ basina taidi pipli mẹhe yin dódónọ to nukun yede tọn mẹ lẹ tọn he tindo oyọnẹn nugbo lọ tọn de ṣigba yi onu vude poun de wà dogbọn yẹwheho yetọn didọ dali. Ye na yì olọn mẹ taidi hagbẹ awetọ de he ma na tindo mahẹ to ahọlududu po Klisti po mẹ.

 3. (a) Todido tẹwẹ yin zizedonukọnna mẹdevo lẹ he to nukọnmẹ wá lẹzun zohunnọ to azọn yẹwhehodidọ tọn lọ mẹ? (b) Nawẹ The Watch Tower to 1923 basi zẹẹmẹ na olo lẹngbọ lẹ po gbọgbọẹ lẹ po tọn gbọn?

³ Ṣigba azọnwàhẹmẹtọ devo he yin Klistiani yiamisisadode lẹ tọn tin he wá lẹzun zohunnọ hugan to azọn yẹwhehodidọ tọn lọ mẹ. Ye ma tindo ojlo nado yì olọn mẹ depope gba. Na nugbo tọn, todido yetọn tin to kọndopọ mẹ po hosọ hodidọ gbangba tọn de po he yin didọ dogbọn omẹ Jehovah tọn lẹ dali sọn 1918 jẹ 1922, he sin hosọ to whẹwhẹ whenu yin “Aihọn lọ ko wá opodo—livi lẹ he tin to ogbẹ̀ todin ma na ku gbede.”b To madẹnmẹ to enẹgodo, linlinnamẹwe Watch Tower 15 octobre 1923 tọn, basi zẹẹmẹ na olo Jesu tọn he yin lẹngbọ lẹ po gbọgbọẹ lẹ po tọn (Matiu 25:31-46), dọmọ: “Lẹngbọ lẹ nọtena omẹ akọta lẹ tọn lẹpo, e ma yin mẹjìjì gbọn gbigbọ dali gba ṣigba tindo gbigbọ hlan dódó, he yigbena Jesu Klisti to apọnmẹ taidi Oklunọ lọ podọ mẹhe to dindin bo to todo ojlẹ dagbe de to gandudu etọn glọ.”

 4. Nawẹ hinhọ́n lọ na nuhe du hagbẹ aigba ji tọn lẹzun nuhe họnwun hugan to 1931 gbọn? to 1932? to 1934?

⁴ Owhe delẹ to nukọnmẹ, to 1931, owe Justification, zinjẹgbonu I, dọho do Ezekiẹli weta 9 ji, he basi mẹyinyọnẹn enẹnọ he yin ohia do ogo na do nukọn na luntọ́n to opodo aihọn lọ tọn mẹ lẹ tọn nado yin “lẹngbọ” olo he tin to aga lọ tọn lẹ. Justification, zinjẹgbonu III, to Glẹnsigbe mẹ to 1932 basi zẹẹmẹ na ninọmẹ ahun jijlọ tọn lọ he yin dawe he ma yin Islaelivi Jehonadabi tọn, he kọnawudopọ hẹ Ahọlu yiamisisadode Islaeli tọn Jehu to kẹkẹ etọn ji bo hodo e nado mọ zohunhun Jehu tọn to sinsẹ̀nnọ lalo lẹ vivasudo mẹ. (2 Ahọlu lẹ 10:15-17) Owe lọ dọmọ: “Jehonadabi nọtena kavi yin yẹhiadonu na hagbẹ omẹ lẹ tọn todin to aigba ji to ojlẹ lọ whenu he azọn Jehu tọn [whẹdida Jehovah tọn lẹ lilá] to nukọnzindo he tindo ojlo dagbe, he ma tin to kọndopọ mẹ po agun Satani tọn po, he ze teninọ yetọn to ada dódó tọn, bo yin enẹnọ lẹ he Oklunọ lọ na hẹn do ogbẹ̀ to ojlẹ Amagẹdọni tọn whenu, bo hẹn ye gbọn tukla enẹ mẹ, bo na yé ogbẹ̀ madopodo to aigba ji. Enẹnọ lẹ wleawuna hagbẹ ‘lẹngbọ lẹ’ tọn lọ.” To 1934 The Watchtower hẹn ẹn họnwun dọ Klistiani ehelẹ po todido aigba ji tọn lẹ po dona basi klandowiwe de hlan Jehovah bo yin bibaptizi. Hinhọ́n lọ he gando hagbẹ aigba ji tọn ehe go to sisẹ́ madoalọte.—Howhinwhẹn lẹ 4:18.

 5. (a) Mẹyinyọnẹn gbẹtọ susugege lọ tọn tẹwẹ yin bibasi to 1935? (b) Whenuena J. F. Rutherford to 1935 biọ dọ plidopọ-wátọ he tindo todido nado nọgbẹ̀ kakadoi to aigba ji lẹ ni fọnṣite, etẹwẹ jọ?

⁵ Nukunmọjẹnumẹ Osọhia 7:9-17 tọn to na gbajẹgbonu todin to hinhọ́n daho etọn mẹ! (Psalm 97:11) Linlinnamẹwe Watchtower lọ ko dọ todido lọ jẹgbonu whlasusu dọ plidopọ de he yin tito-basina sọn 30 mai jẹ 3 juin 1935, to Washington, D.C., Etats-Unis d’Amérique, mẹ na yin “homẹmimiọn po alemọyi nugbo de po” na enẹnọ he nọtena Jehonadabi lẹ. Enẹ sọawuhia nado yin mọ! To hodidọ mẹfọndotetọ de mẹ do “gbẹtọgun susugege” lọ ji he yin didọ na plidopọ-wátọ 20 000 lẹ, J. F. Rutherford, he yin nukọntọ to azọ́n yẹwhehodidọ lẹdo aihọn pe tọn mẹ to ojlẹ lọ mẹ, na kunnudenu Owe wiwe tọn lẹ dọ lẹngbọ devo egbezangbe tọn lẹ yin nudopolọ po gbẹtọ susugege Osọhia 7:9 tọn lọ po. To vivọnu hodidọ ehe tọn, hodọtọ lọ kansè: “Be enẹnọ lẹpo he tindo todido nado nọgbẹ̀ kakadoi to aigba ji sọgan jaale bo fọnṣite ya?” Dile na ada daho mẹplidopọ lọ tọn lọ fọnṣite, hodọtọ lọ dọmọ: “Gbẹtọ susugege lọ die!” Abọẹninọ de tin, he yin hihodo dogbọn awhadido ayajẹ tọn daho de dali. Lehe hagbẹ Johanu tọn sin homẹhun sọ—podọ pipli Jehonadabi tọn lọ ga! To aihọ́ngbe etọn, Kunnudetọ yọyọ 840 lẹ yin bibaptizi sọha suhugan yetọn he to didọ nado tin to gbẹtọ susugege enẹ mẹ.

Nùzinzindo Yinyọnẹn Gbẹtọ Susugege Lọ Tọn Ji

 6. (a) Etẹwutu mí sọgan mọnukunjẹemẹ hezeheze dọ gbẹtọ susugege lọ yin pipli egbezangbe tọn Klistiani klandowiwe lẹ tọn de he to todo nado nọgbẹ̀ kakadoi to aigba ji? (b) Etẹwẹ aṣọvọ wewe gbẹtọ susugege lọ tọn lẹ nọtena?

⁶ Nawẹ mí sọgan dọ po nujikudo sọmọ po dọ gbẹtọ susugege lọ yin pipli egbezangbe tọn ehe he yin Klistiani klandowiwe lẹ tọn he to todo nado nọgbẹ̀ kakadoi to aigba Jiwheyẹwhe tọn ji gbọn? Tintan whẹ, Johanu ko mọ to numimọ mẹ pipli olọn mẹ tọn lọ he yè “fli . . . hlan Jiwheyẹwhe sọn akọta lẹpo mẹ, sọn ogbè lẹpo mẹ, sọn gbẹtọ lẹpo mẹ, podọ sọn aigba lẹpo ji.” (Osọhia 5:9, 10) Gbẹtọ susugege lọ wá sọn ofi dopolọ de ṣigba tindo todido devo de. Gbọnvona Islaeli Jiwheyẹwhe tọn, sọha yetọn ma yin didọ do nukọn gba. Mẹdepope ma sọgan dọ donukọn lehe yé na su sọ gba. Aṣọvọ yetọn lẹ yin hinhẹnzun wewe to ohùn Lẹngbọvu lọ tọn mẹ, he zẹẹmẹdo dọ ye tindo teninọ dódó tọn de to Jehovah nukọn to dòdonu yise yetọn to avọsinsan Jesu tọn tọn mẹ. (Osọhia 7:14) Podọ ye to odema lẹ mì, bo to pipa Mẹssia lọ taidi Ahọlu yetọn.

 7, 8. (a) Odema lẹ mìmì, matin ayihaawe, ko hẹn apọsteli Johanu nado flin nujijọ tẹlẹ? (b) Etẹwẹ yin zẹẹmẹ nugbo lọ tọn dọ enẹnọ he yin gbẹtọ susugege lọ tọn lẹ to odema lẹ mì?

⁷ Whenuena e to numimọ ehe pọn, linlẹn Johanu tọn dona ko plan ẹn yigodo jẹ owhe 60 lẹ to godomẹ hlan osẹ godo tọn Jesu tọn to aigba ji. To 9 Nisan 33 W.M. tọn, whenuena agundaho lẹ bẹ yede pli nado dokuavọna Jesu biọ Jelusalẹm mẹ, yé “yi odema, bo tọ́njẹgbonu yì nado pe e, bo to awhado dọ, Hosanna! Donanọ wẹ ewọ he ja to oyin [Jehovah] tọn mẹ, yedọ ahọlu Islaeli tọn lọ.” (Johanu 12:12, 13) Mọdopolọ, odema lẹ mìmì po awhadido lẹ po dogbọn gbẹtọ susugege lọ dali do ayajẹ madodogbo yetọn hia to alọkẹyi Jesu taidi Ahọlu didè Jehovah tọn mẹ.

⁸ Matin ayihaawe, odema lẹ po awha ayajijẹ tọn lẹ po flinnu Johanu dogbọn Hunwhẹ Gohọtuntun tọn Islaeli hohowhenu tọn lẹ dali ga. Na hunwhẹ ehe, Jehovah degbe dọmọ: “Podọ mìwlẹ na yí na mìde to azan tintan lọ gbe sinsẹ́n atin dagbedagbe lẹ lọ tọn odepa odètin lẹ tọn lẹ, po ala atin titli tọn lẹ po, po ofan otọ̀pa tọn lẹ po: mìwlẹ na sọ jaya to [Jehovah] Jiwheyẹwhe mìtọn nukọn họ̀ azan ṣinawe.” Odema lẹ nọ yin yiyizan taidi ohia ayajẹ tọn de. Gohọtuntun ojlẹ gli tọn lẹ yin oflin de dọ Jehovah ko whlẹn omẹ etọn lẹ sọn Egipti, nado nọ nọ̀ gohọtuntun lẹ mẹ to zungbo mẹ. “Jonọ lọ, po otọ́ṣiọvi lọ po, po asuṣiọsi lọ po” nọ tindo mahẹ to hunwhẹ ehe mẹ. Islaeli pete dona “yin ayanọ patapata.”—Levitiku 23:40; Deutelonomi 16:13-15.

 9. Awha ayajẹ tọn tẹ mẹ wẹ gbẹtọ susugege lọ kọnawudopọ te?

⁹ Whelọnu lo, e yin nuhe jẹ dọ gbẹtọ susugege lọ, dile ye ma tlẹ yin apadewhe Islaeli gbigbọmẹ tọn lọ tọn, dona mì odema lẹ, dile e ko yindọ ye gbọn ayajẹ po pẹdido po dali do yi awhangbigba po whlẹngan po na Jiwheyẹwhe podọ na Lẹngbọvu lọ dile Johanu doayi e go do tofi: “Ye sọ to awhado ogbè lele, dọmọ, Whlẹngan hlan Jiwheyẹwhe mítọn he sinai to ofin lọ ji, podọ hlan Lẹngbọvu lọ.” (Osọhia 7:10) Dile etlẹ yindọ ye yin kinklan sọn pipli hẹnnumẹ tọn lẹpo mẹ, gbẹtọ susugege lọ to awhado po “ogbè lele” dopo enẹ po. Nawẹ ye sọgan yi ehe wà do, mahopọnna akọta po ogbè vovo yetọn lẹ po?

10. Nawẹ gbẹtọ susugege lọ sọgan dawha to pọmẹ po “ogbè lele” dopo po gbọn mahopọnna vovo-yinyin akọta lẹ po ogbè lẹ po tọn?

¹⁰ Gbẹtọ susugege ehe yin apadewhe agun kọndopọ akọta gege tọn de nugbo to aigba ji todin. Ye ma tindo nujinọtedo vovo lẹ na otò vovo lẹ gba ṣigba nọ yi nunọwhinnusẹ́n jijlọ Biblu tọn lẹ zan to gbesisọ mẹ to fidepope he ye tin te. Ye ma nọ tindo mahẹ to afọdide akọta tọn, gufinfọn tọn lẹ mẹ gba, ṣigba ko ‘yi ohi yetọn lẹ do tun glepọnu lẹ’ nugbo. (Isaia 2:4) Ye ma yin kinklan biọ plọngiglọ kavi sinsẹ̀n vovo lẹ mẹ nado to wẹndomẹ bẹwlu tọn kavi he sọta ode awetọ lẹ lá taidi sinsẹ̀n Mẹylọhodotọklisti tọn lẹ tọn gba; mọdopolọ ye ma nọ jo hagbẹ nukọntọ azọnwàtọ lẹ tọn de do nado basi pipa yetọn na ye gba. Ye ma nọ dawha dọ whlẹngan lọ tin hlan gbigbọ wiwe lọ gba, na ye ma yin devizọnwàtọ yẹwhe atọ̀n-to-dopomẹ tọn de wutu. To nọtẹn aigba tọn 200 delẹ ji lẹdo aigba pe, ye yin dopo to ‘oyin Jehovah tọn yiylọ mẹ’ dile ye to ogbè wiwe nugbo tọn dopo lọ do. (Zẹfania 3:9) Dile e jẹ do, ye nọ yigbe etọn to gbangba dọ whlẹngan yetọn wá sọn Jehovah de, yedọ Jiwheyẹwhe whlẹngan tọn lọ, gbọn Jesu Klisti, Azọ́ngán whlẹngan tọn Etọn gblamẹ.—Psalm 3:8; Heblu lẹ 2:10.

11. Nawẹ zomọ-bibasi egbezangbe tọn gọalọna enẹnọ he yin gbẹtọ susugege lọ tọn lẹ nado hẹn ogbè lele yetọn yiaga hugan gbọn?

¹¹ Nuyọnẹn to zomọ-bibasi mẹ egbezangbe tọn ko gọalọ nado hẹn ogbè lele he yin gbẹtọ susugege kọndopọ lọ tọn nado dọnu yiaga hugan. Pipli sinsẹ̀n tọn devo depope to aigba ji ma tindo nuhudo nado zin owe alọgọ tọn lẹ na Biblu pinplọn to ogbè hugan 400 lẹ mẹ gba, dile e ko yindọ pipli devo depope ma tindo ojlo nado jẹ gbẹtọ aigba tọn lẹpo de po wẹndomẹ kọndopọ dopo de po gba. Taidi alọgọ dogọ de to ehe mẹ, to nukunpedonugo Hagbẹ Anademẹtọ mẹyiamisisadode lọ he yin Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn glọ, zomọ de he yin yiylọ dọ MEPS (système électronique de photocomposition multilingue) yin awuwlena. To ojlẹ zinjẹgbonu ehe tọn mẹ, MEPS alọpa vovo lẹ nọ yin yiyizan to nọtẹn 125 lẹ mẹ lẹdo aigba pe, podọ ehe ko gọalọ nado hẹn zinjẹgbonu linlinnamẹwe whlaawe to osun dopo mẹ he yin Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ Lọ Tọn lọ yọnbasi to ojlẹ dopolọ mẹ to ogbè he hugan 130 lẹ mẹ. Omẹ Jehovah tọn lẹ sọ nọ zin owe lẹ jẹgbonu to ojlẹ dopo lọ mẹ ga taidi ehe lọ to ogbè sọha de mẹ. Nalete, Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ, he gbẹtọ susugege lọ wleawuna sọha daho hugan lọ, penugo to whemẹwhemẹ nado má owe livi donu kanweko lẹ to ogbè he yin yinyọnẹn ganji lẹpo mẹ, bo nọ hẹn yọnbasi na pipli lẹ dogọ sọn akọta lẹpo po ogbè lẹpo po mẹ nado plọn Ohó Jiwheyẹwhe tọn bo kọn ogbè yetọn lẹ dopọ hẹ ogbè lele gbẹtọ susugege lọ tọn.—Isaia 42:10, 12.

To Olọn Mẹ Kavi to Aigba Ji?

12, 13. To aliho tẹ mẹ wẹ gbẹtọ susugege lọ “ṣite to ofin lọ nukọn podọ to Lẹngbọvu lọ nukọn” gbọn?

¹² Nawẹ mí yọnẹn gbọn dọ “ṣite to ofin lọ nukọn” ma zẹẹmẹdo dọ gbẹtọ susugege lọ tin to olọn mẹ gba? Kunnudenu họnwun hugan tin do whẹho ehe ji. Di apajlẹ, hogbe Glẹki lọ he yin lẹdogbedevomẹ dọ “nukọn” (énôpion) na taun tọn zẹẹmẹdo “to pinpọnhlan” podọ e yin yiyizan whlasusu dogbọn gbẹtọ lẹ dali to aigba ji he tin to Jehovah “nukọn” kavi “to pọndohlan” etọn mẹ. (1 Timoti 5:21; 2 Timoti 2:14; Lomunu lẹ 14:22; Galatianu lẹ 1:20) To ojlẹ de mẹ whenuena Islaelivi lẹ tin to zungbo mẹ, Moṣe dọ hlan Aalọn: “Dọhlan agun ovi Islaeli tọn tọn lẹpo, dọ, Wá sẹpọ nukọn [Jehovah] tọn: na e ko sè hunhlun mìtọn lẹ.” (Eksọdusi 16:9) E ma yin dandan dọ Islaelivi lẹ ni yin tẹnsẹna biọ olọn mẹ nado sọgan nọte to Jehovah nukọn to ojlẹ enẹ mẹ gba. (Yijlẹdo Levitiku 24:8 go.) Kakati ni yin mọ, to zungbo lọ mẹ finẹ wẹ yé nọte to pọndohlan Jehovah tọn mẹ, podọ ayidonugo etọn tin to yé ji.

¹³ Dogọ, mí hia: “Whenuena Ovi gbẹtọ tọn na wá to gigo etọn mẹ . . . nukọn etọn wẹ yè na bẹ akọta lẹpo pli do.”c Gbẹtọvi akọta lẹpo tọn ma na tin to olọn lẹ mẹ whenuena dọdai ehe mọ hẹndi etọn yi gba. Na nugbo tọn, enẹnọ he “na juyì oya madopodo mẹ” lẹ ma na yin to olọn mẹ gba. (Matiu 25:31-33, 41, 46) Kakati ni yin mọ, gbẹtọvi lẹ tin to ote to aigba ji to pọndohlan Jesu tọn mẹ, podọ e lẹ́ ayidonugo etọn nado dawhẹna ye. Mọdopolọ, gbẹtọ susugege lọ tin “to ofin lọ nukọn podọ to Lẹngbọvu lọ nukọn” to enẹ mẹ dọ e nọte to pọndohlan Jehovah po Ahọlu etọn, Jesu Klisti tọn po mẹ, sọn fie e mọ whẹdida nukundagbe tọn de yí te.

14. (a) Mẹnu lẹ wẹ yin zẹẹmẹ-basina taidi mẹhe tin “lẹdo ofin lọ pe” podọ “to Osó Ziọni [olọn mẹ tọn] ji”? (b) Dile etlẹ yindọ gbẹtọ susugege lọ to Jiwheyẹwhe sẹ̀n “to tẹmpli etọn mẹ,” etẹwutu ehe ma hẹn ye biọ hagbẹ yẹwhenọ lẹ tọn mẹ?

¹⁴ Mẹho 24 lẹ po pipli yiamisisadode he yin 144 000 lẹ tọn lọ po yin zẹẹmẹ basina taidi mẹhe tin “lẹdo ofin lọ pe” he yin Jehovah tọn podọ “to Osó Ziọni [olọn mẹ tọn] lọ ji.” (Osọhia 4:4; 14:1) Gbẹtọ susugege lọ ma yin hagbẹ yẹwhenọ tọn de gba bo ma nọ jẹ teninọ yiaga enẹ kọn. Nugbo, e yin zẹẹmẹ basina to nukọn mẹ to Osọhia 7:15 mẹ taidi mẹhe to Jiwheyẹwhe sẹ̀n “to tẹmpli etọn mẹ.” Ṣigba tẹmpli ehe ma to hodọ dogbọn akanmaho homẹ tọn lọ, yedọ Fiwiwe Hugan Polẹpo lọ dali gba. Kakati ni yin mọ, e yin akanmaho aigba ji tọn lọ he yin tẹmpli gbigbọmẹ tọn Jiwheyẹwhe tọn tọn. Hogbe Glẹki lọ naos, he yin lilẹdogbedevo mẹ tofi dọ “tẹmpli,” nọ yawu tindo linlẹn gbigblo ohọ̀ blebu de tọn he yin gbigbá na sinsẹ̀n-bibasi Jehovah tọn. To egbehe, ehe yin onuwleawuna gbigbọmẹ tọn de he bẹ olọn po aigba po hẹn.—Yijlẹdo Matiu 26:61; 27:5, 39, 40; Malku 15:29, 30; Johanu 2:19-21 go, New World Translation Reference Bible, nudọnamẹ odo tọn.

Awha Mẹpipa Tọn Wẹkẹ Mẹ Tọn De

15, 16. (a) Etẹwẹ yin kọdetọn lọ to olọn mẹ hlan awusọhia gbẹtọ susugege lọ tọn? (b) Nawẹ nudida gbigbọnọ Jehovah tọn lẹ nọ yinuwa hlan osọhia yọyọ lẹndai etọn tọn dopodopo gbọn? (c) Nawẹ míwlẹ to aigba ji sọgan kọnawudopọ to ohan mẹpipa tọn lọ mẹ gbọn?

¹⁵ Gbẹtọ susugege lọ to Jehovah pa, ṣigba mẹdevo lẹ sọ to ohan mẹpipa tọn etọn lẹ ji ga. Johanu na linlin dọmọ: “Angẹli lẹpo sọ ṣite lẹdo ofin lọ pe, lẹdo mẹho lẹ lọ pe, podọ lẹdo mẹdida ẹnẹ lẹ lọ pe, bo jẹklo to ofin lọ nukọn bo ṣinyọn nukunmẹ do, bo litaina Jiwheyẹwhe, dọmọ, Niṣẹ: Dona, po gigo po, nuyọnẹn po opẹ́ po, yẹyi, huhlọn, po hlọnhlọn po ni tin hlan Jiwheyẹwhe mítọn kakadoi. Niṣẹ.”—Osọhia 7:11, 12.

¹⁶ Whenuena Jiwheyẹwhe da aigba lọ, angẹli wiwe etọn lẹpo “to hanji dopọ, bọ visunnu Jiwheyẹwhe ton lẹpo to abobo do na homẹhun.” (Job 38:7) Osọhia yọyọ dopodopo lẹndai Jehovah tọn lẹ tọn dona ko hẹn awhadido angẹli tọn mẹpipa tọn dopolẹ jẹgbonu. Whenuena mẹho 24 lẹ—yedọ 144 000 lẹ to gigo olọn mẹ tọn yetọn mẹ—dabobo to gbeyina Lẹngbọvu lọ tọn mẹ, nudida olọn mẹ tọn Jiwheyẹwhe tọn lẹpo biọ e mẹ po mẹpipa lẹ hlan Jesu podọ na Jehovah Jiwheyẹwhe po. (Osọhia 5:9-14) Nudida ehelẹ ko to ayajẹ susu nado mọ hẹndi lẹndai Jehovah tọn lẹ tọn to finfọnsọnku gbẹtọ yiamisisadode nugbonọ etọn lẹ tọn hlan nọtẹn gigonọ lẹ mẹ to lẹdo gbigbọnọ lọ mẹ. Todin, nudida olọn mẹ tọn nugbonọ Jehovah tọn lẹpo dabobo ohanjiji mẹpipa tọn lẹ whenuena gbẹtọ susugege lọ sọawuhia. Na nugbo tọn, azan Oklunọ tọn lọ yin ojlẹ awuvivi tọn de na devizọnwatọ Jehovah tọn lẹpo nado tin to ogbẹ̀ te. (Osọhia 1:10) Tofi to aigba ji, lehe mí yin lẹblanulọkẹyinọ sọ nado tindo mahẹ to ohan mẹpipa tọn lọ mẹ dogbọn kunnudide na Ahọluduta Jehovah tọn dali!

Gbẹtọ Susugege Lọ Sọawuhia

17. (a) Kanbiọ tẹwẹ yin finfọndote dogbọn dopo to mẹho 24 lẹ mẹ dali, podọ nugbo lọ dọ mẹho lọ sọgan din gblọndo lọ mọ do etẹ hia? (b) Whetẹnu wẹ kanbiọ mẹho lọ tọn mọ gblọndo yi?

¹⁷ Sọn ojlẹ apọsteli Johanu tọn podọ biọ azan Oklunọ tọn lọ mẹ, yinyọnẹn gbẹtọ susugege lọ tọn nọ paṣa Klistiani yiamisisadode lẹ. Whelọnu lo, e yin nuhe jẹ dọ dopo to mẹho 24 lẹ mẹ, he nọtena mẹyiamisisadode he ko tin to olọn mẹ lẹ, sọgan fọn lẹnpọn Johanu tọn dote dogbọn kanbiọ tangan de kinkansè dali. “Dopo to mẹho lẹ lọ mẹ sọ gblọn dọ hlan mi dọ, Mẹnu wẹ ehe yè do aṣọvọ wewe na helẹ? Fie wẹ yé sọ tọ́n sọn wá? Yẹn sọ dọ hlan ẹn, dọ, Mẹdaho, hiẹ wẹ yọnẹn.” (Osọhia 7:13, 14a) Mọwẹ, mẹho enẹ sọgan din gblọndo lọ mọ bo na Johanu. Ehe, matin ayihaawe, dohia dọ omẹ he ko fọnsọnku to pipli mẹho-24 tọn mẹ lẹ tindo mahẹ to nugbo sọn olọn mẹ wá lẹ didohia mẹ todin. Na yewlẹ, enẹnọ he yin hagbẹ Johanu tọn to aigba ji wá yọn mẹyinyọnẹn gbẹtọ susugege lọ tọn dogbọn ayidonugo pẹkipẹki hlan nuhe Jehovah to bibasi to ṣẹnṣẹn yetọn lọ dali. Ye yi awuyiya do yọn pinpẹn tita dabla hinhọ́n sọn olọn mẹ wá lọ tọn he na hinhọ́n do lẹdo yẹwhehọluduta tọn lọ mẹ to 1935, to osaa sisọ Jehovah tọn mẹ.

18, 19. (a) Todido tẹwẹ yin nuzindeji dogbọn hagbẹ Johanu tọn dali to owhe 1920 po 1930 tọn lẹ po whenu, ṣigba mẹnu wẹ yigbena owẹn lọ to sọha he to agayi de mẹ? (b) Yinyọnẹn gbẹtọ susugege lọ tọn to 1935 do etẹ hia na nuhe du 144 000 lẹ? (c) Etẹwẹ sọha-hihia Oflin tọn lẹ sọhia?

¹⁸ To owhe 1920 po bẹjẹeji 1930 tọn lẹ po whenu, hagbẹ Johanu tọn lọ ko zinnùdo todido olọn tọn lọ ji to owe lẹ mẹ podọ to azọn yẹwhehodidọ tọn lọ mẹ. E taidi dọ sọha gigọ 144 000 lẹ tọn ma ko yin hinhẹn pe gba. Ṣigba sọha he to susudeji enẹnọ he to todoai hlan owẹn lọ tọn lẹ tọn bo to zohunhun dohia to azọn kunnudide tọn lọ mẹ wá to ojlo dohia to gbẹninọ madopodo to Paladisi aigba tọn de ji mẹ. Ye ma tindo ojlo de nado yì olọn mẹ gba. Enẹ ma yin oylọ yetọn gba. Ye ma yin apadewhe “lẹngbọpo pẹvi” lọ tọn gba ṣigba kakati ni yin mọ “lẹngbọ devo” lẹ tọn. (Luku 12:32; Johanu 10:16) Yinyọnẹn yetọn to 1935 taidi gbẹtọ susugege he yin lẹngbọ devo lẹ tọn po yin ohia de dọ ṣinṣinyan 144 000 lẹ tọn ko dibla wá vivọnu to whenẹnu.

¹⁹ Be sọha hihia lẹ tin to godo na otadona ehe? Mọwẹ ye wà mọ. To 1938, lẹdo aihọn pe, Kunnudetọ Jehovah tọn 59 047 wẹ tindo mahẹ to lizọnyizọn lọ mẹ. To ehelẹ mẹ, 36 732 wẹ tindo mahẹ to yẹhiadonu Oflin oku Jesu tọn tọn lọ mẹ, bo gbọn mọ dali do dohia dọ ye tindo oylọ olọn mẹ tọn de. To owhe lẹ mẹ sọn whenẹnu, sọha mahẹtọ ehelẹ tọn ko to doyì zọnmii, titengbe na Kunnudetọ Jehovah tọn nugbonọ lẹ doalọtena gbẹzan aigba ji tọn yetọn to oku mẹ wutu. To 2005, 8 524 poun wẹ tindo mahẹ to yẹhiadonu Oflin lọ tọn lẹ mẹ—yedọ 0,05 to kanweko ji he yin 16 390 116 lẹ tọn he wá nuwiwà globu tọn enẹ.

20. (a) To Wẹkẹ Whan II lọ whenu, etẹwẹ J. F. Rutherford dọ to nuglọ dogbọn gbẹtọ susugege lọ dali? (b) Nujijọ nugbo tẹlẹ wẹ dohia todin dọ gbẹtọ susugege lọ yin daho de nugbo?

²⁰ Whenuena wẹkẹ whan awetọ lọ gbajẹgbonu, Satani dovivẹnu sinsinyẹn nado doalọtena ojijẹ gbẹtọ susugege lọ tọn. Azọn Jehovah tọn tin to osẹ́n glọ to otò susu lẹ mẹ. To azan zinvlu tọn enẹlẹ mẹ, podọ to madẹnmẹ jẹnukọnna oku etọn to janvier 1942, yè sè J. F. Rutherford, to didọmọ: “Eyọn . . . e taidi dọ gbẹtọgun daho lọ ma na yin daho sọmọ to godomẹ gba.” Ṣigba dona sọn olọn mẹ wá deanana whẹho lẹ to aliho devo mẹ! To 1946 sọha Kunnudetọ he to lizọnyizọn wà lẹdo aihọn pe lẹ tọn yiaga jẹ 176 456—sọha suhugan ehelẹ tọn yin gbẹtọ susugege lọ tọn. To 2005 Kunnudetọ 6 390 022 wẹ tin he to sinsẹ̀nzọn wà na Jehovah to aigba vovo 235 lẹ ji—GBẸTỌ SUSUGEGE DE nugbo! Podọ sọha lọ gbẹ pò to susudeji zọnmii.

21. (a) Nawẹ ojijẹ omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ tọn to azan Oklunọ tọn lọ whenu tin to kọndopọ gigọmẹ po numimọ Johanu tọn po gbọn? (b) Nawẹ dọdai nujọnu tọn delẹ jẹ hẹndi yetọn mọyi ji gbọn?

²¹ Ojijẹ omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ tọn to azan Oklunọ tọn lọ whenu gbọn mọ dali do tin to kọndopọ gigọ mẹ po numimọ Johanu tọn po: tintan azọn bibẹpli pipotọ 144 000 lẹ tọn tọn; enẹgodo bibẹpli gbẹtọ susugege lọ tọn. Dile Isaia dọ dọdai etọn do, todin “to azan podo gbe,” gbẹtọ sọn akọta lẹpo mẹ to sisà wá nado tindo mahẹ to sinsẹ̀n-bibasi wiwe Jehovah tọn mẹ. Podọ, na nugbo tọn, mí nọ jaya to pẹdido mẹ hlan bibasi “olọn yọyọ po aigba yọyọ de po” Jehovah tọn. (Isaia 2:2-4; 65:17, 18) Jiwheyẹwhe to “onu lẹpo pli do dopo to Klisti mẹ, eyin ehe tin to olọn mẹ, po ehe tin to aihọn mẹ po.” (Efesunu lẹ 1:10) Whédutọ yiamisisadode Ahọluduta olọn mẹ tọn—he yin ṣinṣinyan to owhe kanweko lẹ gblamẹ sọn azan Jesu tọn gbe—yin “ehe tin to olọn mẹ” lẹ tọn. Podọ todin, gbẹtọ susugege lẹngbọ devo lẹ tọn sọawuhia nado yin omẹ tintan “ehe tin to aihọn mẹ” lẹ tọn. Devizọnwiwà towe to kọndopọ mẹ hẹ tito enẹ sọgan zẹẹmẹdo ayajẹ madopodo na we.

Dona Gbẹtọ Susugege Lọ Tọn Lẹ

22. Nudọnamẹ dogọ tẹwẹ Johanu mọyi gando gbẹtọ susugege lọ go?

²² Gbọn nuyizan sọn olọn mẹ wá lọ gblamẹ, Johanu mọ nudọnamẹ dogọ yí gando gbẹtọ susugege ehe go: “E [mẹho lọ] sọ dọ hlan mi, dọ, Ehelẹ wẹ yé he tọ́n sọn nukunbibia daho mẹ bo yan aṣọvọ yetọn bo sọ hẹn yé zun wewe to ohùn Lẹngbọvu lọ tọn mẹ. Enẹwutu wẹ yé do tin to ofin Jiwheyẹwhe tọn lọ nukọn bo sọ to sinsẹ̀n ẹn to okle po ozan po to tẹmpli etọn mẹ: podọ ewọ he sinai to ofin ji na sọ dlẹn gohọ etọn do yé ji.”—Osọhia 7:14b, 15.

23. Etẹwẹ yin nukunbibia daho lọ he mẹ gbẹtọ susugege lọ “tọ́n sọn”?

²³ To ojlẹ jẹnukọn tọn de mẹ, Jesu ko dọ dọ tintin-tofi etọn to gigo Ahọluduta tọn mẹ na wá agayiyi pete etọn to “nukunbibia daho [de mẹ] ehe hunkọ ma ko tin sọn whẹwhẹwhenu aihọn tọn kaka jẹ dinvie, lala, mọtọn hunkọ ma to na tin gbede.” (Matiu 24:21, 22) To hẹndi dọdai enẹ tọn mẹ, angẹli lẹ na jo jẹhọn ẹnẹ aigba tọn lẹ do nado va titonu aihọn tọn Satani tọn sudo. Tintan nado yì wẹ Babilọni Daho lọ, yedọ ahọluigba aihọn tọn he yin sinsẹ̀n lalo tọn. Enẹgodo, to agayiyi pete nukunbibia lọ tọn mẹ, Jesu na whlẹn pipotọ 144 000 lẹ tọn he pò to aigba ji lẹ, to pọmẹ po gbẹtọ susugege sọha susunọ lọ po.—Osọhia 7:1; 18:2.

24. Nawẹ omẹ dopodopo he yin gbẹtọ susugege lọ tọn lẹ nọ jẹ na lunluntọ́n gbọn?

²⁴ Nawẹ omẹ dopodopo he yin gbẹtọ susugege lọ tọn lẹ jẹ na lunluntọ́n gbọn? Mẹho lọ dọ na Johanu dọ yé “yan aṣọvọ yetọn bo sọ hẹn ye zun wewe to ohùn Lẹngbọvu lọ tọn mẹ.” To hogbe devo lẹ mẹ, ye ko do yise hia to Jesu mẹ taidi Fligọtọ yetọn, ko basi klandowiwe de hlan Jehovah, bo ko basi yẹhiadonu klandowiwe yetọn tọn dogbọn baptẹm osin tọn dali, bo “tindo ayimẹdawhẹnamẹnu dagbe de” dogbọn walọyizan jijlọ yetọn dali. (1 Pita 3:16, 21; Matiu 20:28) Nalete, ye yin wewe po dódónọ po to nukun Jehovah tọn lẹ mẹ. Podọ ye hẹn yede “madodiho sọn aihọn de.”—Jakobu 1:27.

25. (a) Nawẹ gbẹtọ susugege lọ nọ “to sinsẹ̀n [Jehovah] to okle po ozan po to tẹmpli etọn mẹ” gbọn? (b) Nawẹ Jehovah “dlẹn ogohọ etọn do ye ji” gbọn?

²⁵ Dogọ, ye ko lẹzun Kunnudetọ zohunhunnọ lẹ na Ahọluduta Jehovah tọn—“bo to sinsẹ̀n ẹn to okle po ozan po to tẹmpli etọn mẹ.” Be hiẹ yin dopo to gbẹtọ susugege klandowiwe ehelẹ mẹ? Eyin mọwẹ, e yin lẹblanulọkẹyi towe nado sẹ̀n Jehovah madoalọte to akanmaho aigba tọn lọ mẹ he yin tẹmpli gbigbọmẹ tọn daho etọn tọn. To egbehe, to anademẹ mẹyiamisisadode lẹ tọn glọ, gbẹtọ susugege lọ to ada daho hugan azọn kunnudide tọn lọ tọn basi. Mahopọnna azọngban agbasa tọn lẹ, fọtọ́n donu kanweko yetọn lẹ ko jo tẹnmẹ do na yede na lizọnyizọn whenu-gigọ tọn taidi gbehosọnalitọ lẹ. Ṣigba eyin hiẹ tin to pipli enẹ mẹ kavi lala, taidi hagbẹ klandowiwe gbẹtọ susugege lọ tọn de hiẹ sọgan jaya dọ na yise towe po azọn towe lẹ po wutu hiẹ yin yiylọ dọ dódónọ taidi họntọn Jiwheyẹwhe tọn de bo yin alọkẹyi taidi jonọ de to gohọ etọn mẹ. (Psalm 15:1-5; Jakobu 2:21-26) Jehovah ‘ze gohọ etọn’ do enẹnọ he yiwanna ẹn lẹ ji podọ, taidi johẹmẹtọ dagbe de, e nọ họ́ ye.—Howhinwhẹn lẹ 18:10.

26. Dona devo tẹlẹ wẹ gbẹtọ susugege lọ na duvivi yetọn?

²⁶ Mẹho lọ zindonukọn dọmọ: “Huvẹ ma na hù ye ba, mọ ovẹ ma na hù ye ba; mọ owhè ma na vẹ do ye ji ba, kavi yozo depope na Lẹngbọvu lọ he tin to ofin ṣẹnṣẹn na yin lẹngbọhọtọ yetọn, bo nasọ nọ plan ye jẹ fie asisa osin ogbẹ̀ tọn lẹ te: Jiwheyẹwhe nasọ sunsun dasin lẹpo sẹ sọn nukun yetọn lẹ mẹ.” (Osọhia 7:16, 17) Mọwẹ, Jehovah yin johẹmẹtọ nugbo! Ṣigba zẹẹmẹ siso tẹwẹ tin to hogbe enẹlẹ mẹ?

27. (a) Nawẹ dọdai Isaia tọn taidi hogbe mẹho lọ tọn lẹ gbọn? (b) Etẹwẹ dohia dọ dọdai Isaia tọn jẹ hẹndi etọn mọyi ji do agun Klistiani tọn ji to azan Paulu tọn gbe?

²⁷ Mì gbọ na mí ni gbadopọnna dọdai he tindo hogbe mọnkọtọn lẹ de: “Le wẹ [Jehovah] dọ, To alọkẹyi whenu, wẹ yẹn ko sè towe, podọ to azan whlẹngan tọn gbe, yẹn ko gọalọna we . . . huvẹ ma na hù ye, mọ nùgbla ma na hù ye; oyozo ma na ha ye, mọ owhè ma na hù ye: na mẹhe ko wàlẹblanu na ye na plan ye, yedọ tọ̀sisa osin tọn mẹ wẹ e na hẹn ye gbọn.” (Isaia 49:8, 10; pọn Psalm 121:5, 6 ga.) Apọsteli Paulu yihodọ sọn ada dọdai ehe tọn mẹ bo yi i zan na “azan whlẹngan tọn” lọ he bẹjẹeji to Pẹntikọsti 33 W.M. tọn. E wlan: “Na [Jehovah] dọmọ, Yẹn ko sè oho towe to ojlẹ he ye kẹalọyi tọn de mẹ, to azan whlẹngan tọn gbe wẹ yẹn ko gọalọna we: dayi e go, dinvie wẹ ojlẹ he yè kẹalọyi lọ: dayi e go, dinvie wẹ azan whlẹngan tọn.”—2 Kọlintinu lẹ 6:2.

28, 29. (a) Nawẹ hogbe Isaia tọn lẹ mọ hẹndi yetọn yi to owhe kanweko tintan lọ mẹ gbọn? (b) Nawẹ hogbe Osọhia 7:16 tọn lẹ mọ hẹndi yi na nuhe du gbẹtọ susugege lọ gbọn? (c) Etẹwẹ na dekọtọn sọn anadidena gbẹtọ susugege lọ hlan “asisa osin ogbẹ̀ tọn lẹ” kọn mẹ? (d) Etẹwutu gbẹtọ susugege lọ na yin vonọtaun to gbẹtọvi lẹ ṣẹnṣẹn?

²⁸ Yizan tẹwẹ opagbe lọ dogbọn hùvẹ́ ma na hù mẹ kavi ovẹ ma na hù mẹ kavi oya yozo sinsinyẹn tọn jiji tọn po ko tindo to whenẹnu? Na nugbo tọn Klistiani lẹ to owhe kanweko tintan lọ mẹ jiya hùvẹ́ po ovẹ lọsu tọn lẹ po to whedelẹnu. (2 Kọlintinu lẹ 11:23-27) Ṣigba to gbigbọ-liho, ye tindo nususu to aimẹ. Ye mọ onu wleawudaina susu yí, bọ hùvẹ́ kavi ovẹ ma hù ye na onu gbigbọmẹ tọn lẹ gba. Dogọ, Jehovah ma hẹn yozo homẹgble etọn tọn nado fọn do ye ji whenuena e va titonu Ju lẹ tọn sudo to 70 W.M. tọn gba. Hogbe Osọhia 7:16 tọn lẹ tindo hẹndi gbigbọmẹ tọn dopolọ de na gbẹtọ susugege lọ todin. To pọmẹ po Klistiani yiamisisadode lẹ po, ye to onu wleawudaina gbigbọmẹ tọn susu lẹ sin vivi dù.—Isaia 65:13; Nahumi 1:6, 7.

²⁹ Eyin hiẹ yin dopo to gbẹtọ susugege enẹ mẹ, ninọmẹ dagbe ahun tọn towe na hẹn we nado “jihan na homẹvivi ayiha tọn,” mahopọnna nuhe hiẹ na doakọnna to aliho onu matindo po awusinyẹnnamẹnu lẹ tọn po mẹ to owhe godo tọn he yin titonu Satani tọn lọ whenu. (Isaia 65:14) To zẹẹmẹ enẹ mẹ, etlẹ yin todin, Jehovah sọgan ‘sunsun dasin lẹpo sẹ sọn nukun towe lẹ mẹ.’ “Owhe” hihla whẹgbledomẹ tọn Jiwheyẹwhe tọn ma na sọ dotukla we ba, podọ whenuena jẹhọn ẹnẹ vasudo tọn lẹ na yin jijodo, hiẹ sọgan tin to enẹnọ lẹ mẹ he ma na jiya “yozo” homẹgble Jehovah tọn tọn gba. To vasudo enẹ godo, Lẹngbọvu lọ na deanana we nado mọ ale gigọ yí sọn “asisa osin ogbẹ̀ tọn lẹ” mẹ, yedọ osin lẹ he nọtena onu wleawudaina Jehovah tọn lẹpo na ogbẹ̀ madopodo mimọyi towe. Yise towe to ohùn Lẹngbọvu lọ tọn mẹ na yin whẹsuna to enẹ mẹ dọ hiẹ na yin hinhẹn jẹ pipe gbẹtọ tọn mẹ vude vude. Taidi pipli de, gbẹtọ susugege lọ na yin vonọtaun to gbẹtọvi lẹ mẹ taidi “livi lẹ” he ma tlẹ na ku gbede! Dasin lẹpo na yin sunsun sẹ sọn nukun yetọn lẹ mẹ to zẹẹmẹ gigọ hugan lọ mẹ.—Osọhia 21:4.

Hinhẹn Oylọ Lọ Diun

30. Nukundido whanpẹnọ tẹwẹ hundote na mí to numimọ Johanu tọn mẹ, podọ mẹnu wẹ na penugo nado “nọte”?

³⁰ Nukundido whanpẹnọ tẹ die hogbe ehelẹ hun do nukọn na mí! Jehovah lọsu tin to ofin etọn ji podọ devizọnwàtọ etọn lẹpo, to olọn mẹ podọ to aigba ji, kọnawudopọ to pipa nina ẹn mẹ. Devizọnwàtọ aigba ji tọn etọn lẹ yọn pinpẹn lẹblanulọkẹyi jiawu de tọn he yin nado tindo mahẹ to ohanjiji mẹpipa tọn he to agayi ehe mẹ. To madẹnmẹ, Jehovah po Klisti Jesu po na dawhẹ, podọ awha lọ na yin sisè: “Azan daho homẹgble etọn tọn ko wá; mẹnu wẹ tin sọgan nado nọte?” (Osọhia 6:17) Gblọndo lọ? Sọha vude gbẹtọvi lẹ tọn kẹdẹ, he bẹ depope to gbẹtọ 144 000 lẹ mẹ he yin ohia do ogo na bo sọgan gbẹ pò to agbasalan mẹ po gbẹtọ susugege he yin lẹngbọ devo lẹ tọn po hẹn wẹ na “nọte,” enẹ wẹ yindọ, luntọ́n po ye po.—Jẹlemia 35:19; 1 Kọlintinu lẹ 16:13.

31. Nawẹ hẹndi numimọ Johanu tọn tọn dona yinuwa do Klistiani lẹ go gbọn, yedọ mẹyiamisisadode lẹ po gbẹtọ susugege lọ po?

³¹ To pọndohlan ehe tọn mẹ, Klistiani yiamisisadode lẹ he yin hagbẹ Johanu tọn lọ tọn to vivẹnudo na yede to “whinwhlẹndo nado jẹ fie ohia lọ te hlan ale oylọ daho Jiwheyẹwhe tọn to Klisti Jesu mẹ.” (Filippinu lẹ 3:14) Ye doayi e go dọ nujijọ lẹ to azan ehelẹ gbe biọ vivẹnudido vonọtaun to ye si. (Osọhia 13:10) To Jehovah sinsẹ̀n na owhe susu sọmọ lẹ mẹ, ye nọ hẹn yise go gli bo to ayajẹ dọ oyin yetọn lẹ yin “winwlan do olọn lẹ mẹ.” (Luku 10:20; Osọhia 3:5) Enẹnọ he yin gbẹtọ susugege lọ tọn lẹ ga yọnẹn dọ “mẹhe dakọnna kaka jẹ opodo, mẹdopolọ wẹ yè na whlẹn gan.” (Matiu 24:13) Whenuena gbẹtọ susugege lọ taidi pipli de yin ohia do ogo na nado tọ́n sọn nukunbibia daho lọ mẹ, dopodopo yetọn dona dovivẹnu na ede nado gbọṣi wiwe-yinyin po azọnwàtọ-yinyin po mẹ.

32. Ninọmẹ niyaniya tọn tẹ wẹ yin nuzindeji dogbọn nugbo lọ dali dọ pipli awe kẹdẹ wẹ na “nọte” to azan homẹgble Jehovah tọn tọn gbe?

³² Kunnudenu de ma tin dọ mẹdepope gbọnvona pipli awe ehelẹ na “nọte” to azan homẹgble Jehovah tọn gbe gba. Etẹwẹ ehe zẹẹmẹdo na livilivi lẹ he to owhe dopodopo mẹ nọ do osi sọha de hia na avọsinsan Jesu tọn dogbọn bibasi Oflin oku etọn tọn wiwá dali ṣigba ye ma ko do yise hia to avọsinsan Jesu tọn mẹ jẹ oba lọ mẹ nado lẹzun devizọnwàtọ klandowiwe bo yí baptẹm Jehovah tọn lẹ, bo to azọnwà to sinsẹnzọn etọn mẹ? Dogọ, etẹwẹ dogbọn enẹnọ lẹ dali he ko yin azọnwàtọ dai ṣigba ko jo dotẹnmẹ do na ahun yetọn lẹ nado “yin yiyi gigọfla do do agbanna, po núnùmu ogbẹ̀ tọn po”? Na omẹ mọnkọtọn lẹpo ni fọn, bo gbọṣi nukle, nado sọgan “yínuglo nado họngan sọn onu helẹ po mẹ he to na wá jọ, podọ nado ṣite to Ovi gbẹtọ tọn nukọn”—yedọ Jesu Klisti. Ojlẹ lọ yin gli!—Luku 21:34-36.

[Nudọnamẹ Odò Tọn]

[Apotin to weda 119]

Jiwheyẹwhe Tọn Wẹ Otadena Lẹ

Na owhe ao susu lẹ hagbẹ Johanu tọn egbezangbe tọn dindonanu na nuhe du yinyọnẹn gbẹtọ susugege lọ tọn ṣigba ma mọ zẹẹmẹ pekọ-namẹtọ de yí gba. Etẹwutu? Josẹfu nugbonọ do whẹwhinwhẹn lọ hia whenuena e dọmọ: “E ma yin Jiwheyẹwhe tọn wẹ otadena?” (Gẹnẹsisi 40:8) Whetẹnu podọ gbọnna wẹ Jiwheyẹwhe nọ na otadena hẹndi dọdai etọn lẹ tọn? E nọ saba yin whenuena yé ko to na mọ hẹndi yí, kavi to hẹndi yetọn mọyi to alọnu, na owẹn yetọn nido sọgan yin ayidego hezeheze dogbọn devizọnwàtọ nudintọ Etọn lẹ dali. Nukunmọjẹnumẹ ehe yin nina na “oplọn mítọn, dọ míwlẹ gbọn homẹfa po homẹmiọn Owe wiwe lẹ tọn po dali nido tindo otodo.”—Lomunu lẹ 15:4.

[Apotin to weda 124]

Hagbẹ gbẹtọ susugege lọ tọn lẹ

▪ wá sọn akọta lẹpo po hẹnnumẹ lẹpo po gbẹtọ lẹpo po ogbè lẹpo po mẹ

▪ tin to ote to ofin Jehovah tọn nukọn

▪ yan aṣọvọ yetọn bo hẹn ye zun wewe to ohùn Lẹngbọvu lọ tọn mẹ

▪ yí whlẹngan yetọn na Jehovah po Jesu po

▪ lun nukunbibia daho lọ tọ́n

▪ sẹ̀n Jehovah to tẹmpli etọn mẹ okle po ozan po

▪ mọ hihọ́ po nukunpedomẹgo owanyinọ Jehovah tọn po yí

▪ yin yìnyìn dogbọn Jesu dali hlan asisa osin ogbẹ̀ tọn lẹ

[Yẹdide to weda blebu ji to weda 121]

[Yẹdide to weda 127]

Gbẹtọ susugege lọ mọ whlẹngan yetọn yí sọn Jiwheyẹwhe po Lẹngbọvu lọ po si

[Yẹdide to weda 128]

Lẹngbọvu lọ na plan gbẹtọ susugege lọ hlan asisa osin ogbẹ̀ tọn lẹ