6. Nawẹ Johanu basi zẹẹmẹ na awhan osọ́nọ lẹ tọn he yin mimọ to enẹgodo gbọn?

⁶ “Osọha awhan osọ́nọ lẹ tọn tọn sọ yin fọtọ́n ao whla fọtọ́n ao: yẹn sọ sè sọha yetọn. Le wẹ yẹn mọ osọ́ lẹ lọ to numimọ mẹ, po ye he hẹ ye lẹ po, ye tindo tunudo di miyọn tọn lẹ, jasinti tọn, po whèmi po tọn; ota osọ́ ewlẹ tọn sọ taidi ota kinnikinni lẹ tọn; podọ onù yetọn mẹ wẹ miyọn, po azọ̀ po, po whèmi po to tintọ́n sọn jẹgbonu. Gbọn azọ̀nylankan atọ̀n helẹ dali wẹ ye hù dadatọ̀ntọ gbẹtọ lẹ tọn, gbọn miyọn po azọ̀ po dali, podọ gbọn whèmi he to tintọ́n sọn onù yetọn mẹ dali.”—Osọhia 9:16-18.

 7, 8. (a) To anademẹ mẹnu tọn glọ wẹ awhan osọ́nọ lẹ tọn zindonukọn? (b) To aliho tẹlẹ mẹ wẹ awhan osọ́nọ lẹ tọn lọ taidi nudopolọ po owẹ̀n he jẹnukọnna ẹn lẹ po gbọn?

⁷ To nukunta, awhan osọ́nọ lẹ tọn ehe zlọn jẹgbonu to anademẹ angẹli ẹnẹ lẹ tọn glọ. Nupọndohlan obudonamẹtọ tẹ die! Lẹn nuyiwa towe pọn eyin hiẹ ji wẹ awhan osọ́nọ lẹ tọn mọnkọtọn de ja! Ninọmẹ yetọn tata ko pe nado dobu daho ahun towe mẹ. Ṣigba be hiẹ doayi ninọmẹ dopolẹ he tin to awhan osọ́nọ lẹ tọn ehe po owẹ̀n lẹ he jẹnukọn na ẹn lẹ po ṣẹnṣẹn go? Owẹ̀n lẹ di osọ́ lẹ; to awhan osọ́nọ lẹ tọn mẹ osọ́ lẹ tin. Nalete, yemẹpo wẹ to mahẹ tindo to awhanfunfun yẹwhehọluduta tọn mẹ. (Howhinwhẹn lẹ 21:31) Owẹ̀n lẹ tindo adu taidi kinnikinni enẹlẹ tọn lẹ; osọ́ awhan osọ́nọ lẹ tọn lẹ tindo ota taidi kinnikinni enẹlẹ tọn lẹ. Nalete ye omẹ awe lẹ wẹ kọnawudopọ hẹ Kinnikinni adọgbotọ lọ he yin whẹndo Juda tọn tọn, yedọ Jesu Klisti, he yin Nukọntọ, Awhangan, po Apajlẹ yetọn po.—Osọhia 5:5; Howhinwhẹn lẹ 28:1.

⁸ Owẹ̀n lẹ po awhan osọ́nọ lẹ tọn po to mahẹ tindo to azọn whẹdida tọn Jehovah tọn mẹ. Owẹ̀n lẹ wá sọn azọ̀ mẹ he hẹn dindọn miyọn vasudo tọn po wá na Mẹylọhodotọklisti; sọn onù osọ́ lẹ tọn mẹ, miyọn, azọ̀, po whèmi po to tintọ́n. Owẹ̀n lẹ tindo tùnudo ogàn tọn, he zẹẹmẹdo dọ ahun yetọn lẹ yin hihọ́ dogbọn mẹdezejo pete na dódó dali; awhan osọ́nọ lẹ tọn dó tùnudo sinmẹ vẹẹ, jùjù, po whemi (jaune) po, he to miyọn, azọ̀, po whemi lọ po dohia he yin wẹndomẹ whẹdida oku hẹnwanamẹtọ tọn lẹ he to wiwá sọn onù osọ́ lẹ tọn mẹ. (Yijlẹdo Gẹnẹsisi 19:24, 28; Luku 17:29, 30 go.) Owẹ̀n lẹ tindo osí taidi aklekle lẹ na awugblenamẹ; osọ́ lẹ tindo osi lẹ taidi odan lẹ na mẹhùhù! E taidi dọ nuhe yin bibẹjẹeji dogbọn owẹ̀n lẹ dali yin afọdona dogbọn awhan osọ́nọ lẹ tọn dali po sinsinyẹn daho hugan de po hlan opodo de nkọ.

 9. Etẹwẹ awhan osọ́nọ lẹ tọn lọ nọtena?

⁹ Enẹwutu, etẹwẹ awhan osọ́nọ lẹ tọn ehe nọtena? Kẹdẹdile hagbẹ Johanu tọn yiamisisadode lọ bẹ lilá taidi opẹn whẹdida Jehovah tọn jẹeji he yin ahọsuyi sọn olọn mẹ wá sọta Mẹylọhodotọklisti tọn, po aṣẹ po nado ‘mẹ̀mẹ bo gbleawunamẹ,’ mọdopolọ mí dona donukun dọ pipli gbẹte dopolọ de ni yin yiyizan to ‘mẹhùhù’ lọ mẹ, enẹ wẹ yindọ, to hinhẹn yọnẹn dọ Mẹylọhodotọklisti po nukọntọ sinsẹ̀n tọn etọn lẹ po yin oṣiọ pete to gbigbọmẹ, bo yin zizedlan dogbọn Jehovah dali bo tin to aṣeji na “ozohọ miyọn tọn lọ” he yin vasudo madopodo. Na nugbo tọn, Babilọni Daho lọ pete dona yin vivasudo. (Osọhia 9:5, 10; 18:2, 8; Matiu 13:41-43) Ṣigba, tintan whẹ na vasudo etọn, hagbẹ Johanu tọn yi “ohi gbigbọ tọn, enẹ wẹ yin, oho Jiwheyẹwhe tọn” lọ zan to hinhẹn jẹ gbangba ninọmẹ taidi oṣiọ Mẹylọhodotọklisti tọn mẹ. Angẹli ẹnẹ lẹ po hihẹtọ osọ́ lẹ tọn po to anadena mẹhùhù yẹhiadonu tọn ehe he yin “dadatọ̀ntọ gbẹtọ lẹ tọn tọn.” (Efesunu lẹ 6:17; Osọhia 9:15, 18) Ehe do tito-basinanu he jlọ po anademẹ yẹwhehọluduta tọn po de hia to nugopinpọn Oklunọ Jesu Klisti tọn glọ to whenuena awhanpa lilátọ Ahọluduta tọn obudonamẹtọ lẹ to nukọnzindo to avunhiho lọ mẹ.

Fọtọ́n Ao Whla Fọtọ́n Ao

10. To zẹẹmẹ tẹ mẹ wẹ awhan osọ́nọ lẹ tọn fọtọ́n ao whla fọtọ́n ao lẹ do tin?

¹⁰ Nawẹ fọtọ́n ao whla fọtọ́n ao he yin awhan osọ́nọ lẹ tọn ehe tọn sọgan tin gbọn? Fọtọ́n ao de yin 10 000. Nalete fọtọ́n ao whla fọtọ́n ao na lẹzun livi donu 200.a Po ayajẹ po, todin lilátọ Ahọluduta tọn lẹ livilivi lẹ wẹ tin, ṣigba sọha yetọn whe talala hlan livi donu kanweko lẹ! Ṣigba flin hogbe Moṣe tọn lẹ to Osọha lẹ 10:36 mẹ: “Lẹ́gọ, [Jehovah] E, do fọtọ́n ao fọtọ́n Islaeli tọn lẹ lọ de.” (Yijlẹdo Gẹnẹsisi 24:60 go.) Na paa tọn enẹ na zẹẹmẹdo, ‘lẹ́gọ do livi ao lẹ he yin Islaeli tọn de.’ Ṣigba sọha Islaeli tọn yin dibla yì livi awe kavi atọ̀n to azan Moṣe tọn gbe. Whelọnu lo etẹ dọ wẹ Moṣe te? Matin ayihaawe e na ko tindo to ayiha mẹ dọ Islaelivi lẹ dona tin madosọha taidi “sunwhlẹvu olọn tọn lẹ, podọ di tọkẹn he tin to ohùto,” kakati nado yin hihia. (Gẹnẹsisi 22:17; 1 Otannugbo lẹ 27:23) Nalete e yi hogbe lọ na “fọtọ́n ao” lọ zan nado do sọha daho ṣigba he yè ma yọnẹn de hia. Nalete, Traduction Œcuménique de la Bible lẹ́ wefọ ehe dole: “Lẹ́gọwá OKLUNỌ!. . . Susugege wẹ fọtọ́n susu Islaeli tọn lẹ!” Ehe sọgbe hẹ zẹẹmẹ awetọ he yin hogbe lọ tọn na “fọtọ́n ao” (myriade) he yin mimọ to owe he nọ basi zẹẹmẹ onu lẹ tọn Glẹki po Heblu tọn lẹ po mẹ: “Agundaho madosọha de,” “agundaho” de.—Dictionnaire grec-français Bailly tọn; Lexique hébreu et anglais de l’Ancien Testament Gesenius tọn, lẹdogbedevomẹ Edward Robinson tọn.

11. Na hagbẹ Johanu tọn nido lẹzun fọtọ́n ao lẹ etlẹ yin to zẹẹmẹ yẹhiadonu tọn de mẹ, etẹwẹ dona yin nuhudo?

¹¹ Etomọṣo, enẹnọ he yin hagbẹ Johanu tọn lẹ he gbẹ sọ pò to aigba ji sin sọha ma tlẹ yì 10 000—yedọ ye tlẹ whe hugan fọtọ́n ao lọsu de. Nawẹ ye sọgan yin yiyijlẹdo fọtọ́n madosọha awhan osọ́nọ lẹ tọn de go gbọn? Nado tlẹ lẹzun fọtọ́n ao to zẹẹmẹ yẹhiadonu tọn de mẹ, be ye ma na tindo nuhudo godonọnamẹ lẹ tọn? Enẹ wẹ yin nuhe sin nuhudo ye tindo, podọ dogbọn ojọmiọn Jehovah tọn dali enẹ wẹ nuhe ye mọyi lọ! Fie wẹ ehelẹ wá sọn?

12, 13. Nujijọ whenuho tọn tẹlẹ sọn 1918 jẹ 1935 wẹ do asisa huhlọn hẹnwanamẹ lẹ tọn lọ hia?

¹² Sọn 1918 jẹ 1922, hagbẹ Johanu tọn jẹ zizedonukọnna gbẹtọvi he yin tuklado lẹ ji todido ayajẹnọ de dọ “livilivi lẹ he tin to ogbẹ̀ todin ma na ku gbede.” To 1923 e sọ yin hinhẹn yọnẹn dọ lẹngbọ lẹ he yin Matiu 25:31-34 tọn na dugu ogbẹ̀ tọn to aigba ji to Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn glọ. Todido mọnkọtọn de sọ yin zizedonukọnnamẹ to owe pẹvi Liberté pour les peuples lọ mẹ, he yin didetọ́n jẹgbonu to plidopọ akọjọpli tọn to 1927. To bẹjẹeji owhe 1930 tọn lẹ mẹ hagbẹ Jehonadabi jijlọ lọ tọn po ‘dawe lẹ he to hunwẹn bo to awhado’ do ninọmẹ ylankan gbigbọmẹ tọn Mẹylọhodotọklisti tọn ji yin didohia nado yin onu dopolọ po lẹngbọ yẹhiadonu tọn lẹ po he tindo todido ogbẹ̀ aigba ji tọn lẹ. (Ezekiẹli 9:4; 2 Ahọlu lẹ 10:15, 16) To anadena omẹ mọnkọtọn lẹ hlan “todaho fibẹtado tọn” egbezangbe tọn lẹ tọn mẹ, La Tour de Garde 15 novembre 1934 tọn dọmọ: “Enẹnọ he yin hagbẹ Jehonadabi tọn lẹ ko sè ogbè opẹn Jiwheyẹwhe tọn tọn bo ko hodo avase lọ nado họ̀n hlan agun Jiwheyẹwhe tọn bo dogbẹ́ hẹ omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ podọ to finẹ wẹ yé dona nọ̀.”—Osọha lẹ 35:6.

¹³ To 1935 enẹnọ lẹ he yin hagbẹ Jehonadabi tọn ehe tọn yin yiylọ titengbe nado wá plidopọ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn to Washington, D.C., Etats-Unis d’Amérique. To finẹ, to vendredi 31 mai, J. F. Rutherford na hodidọ nukundeji etọn he yin “Gbẹtọgun Daho lọ,” he mẹ e dohia te hezeheze dọ pipli ehe he yin Osọhia 7:9 tọn (Synodale) yin nudopolọ po lẹngbọ lẹ he yin Matiu 25:33 tọn po—yedọ pipli klandowiwe de he tindo todido aigba tọn lẹ. Taidi dòdonu onu he ja lẹ tọn de, to plidopọ enẹ tẹnmẹ Kunnudetọ yọyọ 840 lẹ yin bibaptizi, sọha suhugan yetọn yin gbẹtọ susugege lọ tọn.b

14. Be gbẹtọ susugege lọ tindo mahẹ to mẹgbeyinyan awhan osọ́nọ lẹ tọn yẹhiadonu tọn lọ mẹ, podọ nudide tẹwẹ yin didọ tọ́njẹgbonu to 1963?

¹⁴ Be gbẹtọ susugege ehe tindo mahẹ de to mẹgbeyinyan awhan osọ́nọ lẹ tọn lọ mẹ he bẹjẹeji to 1922 bo yin nùzindeji titengbe to plidopọ Toronto tọn to 1927? To anademẹ angẹli ẹnẹ lẹ tọn glọ, yedọ hagbẹ Johanu tọn yiamisisadode lọ, e yi mọ wà nugbo! To plidopọ lẹdo aihọn pe “Wẹndagbe Madopodo” tọn lọ whenu to 1963, e kọnawudopọ po hagbẹ Johanu tọn lọ po to nudide mẹfọndotetọ de mẹ. Ehe dọ dọ aihọn “pannukọn aigba whinwhan tukla aihọn tọn de he hunkọ e ma ko yọnẹn pọn gbede, podọ zedai tonudidọ tọn etọn po sinsẹ̀n Babilọni egbezangbe tọn etọn po na yin whinwhan biọ gbakija mẹ.” Nudide lọ yin didọ jẹgbonu dọ “mí na to nukọnzindo nado lá hlan gbẹtọ lẹpo matin mẹnukuntahopọn yedọ ‘wẹndagbe madopodo lọ’ he du ahọluduta Mẹssia tọn Jiwheyẹwhe tọn po whẹdida etọn lẹ po, he taidi azọ̀nylankan lẹ na kẹntọ etọn lẹ ṣigba he na yin bibasi na didedote omẹ he jlo nado sẹ̀n Jiwheyẹwhe Mẹdatọ lọ to aliho alọkẹyi tọn mẹ po gbigbọ po nugbo po lẹpo tọn.” Nudide ehe yin alọkẹyi po zohunhun po to plidopọ 24 lẹ lẹdo aihọn pe mẹ dogbọn lẹndopọ daho plidopọwátọ lẹ tọn he yin 454 977 dali he 95 to kanweko ji yin gbẹtọ susugege lọ tọn lẹ.

15. (a) To 2005 gbẹtọ susugege lọ wleawuna madozẹnzẹn tẹ to huhlọn azọnwatọ lẹ tọn mẹ he Jehovah to yiyizan to kunnudegbe? (b) Nawẹ odẹ̀ Jesu tọn to Johanu 17:20, 21 mẹ do pọninọ gbẹtọ susugege lọ po hagbẹ Johanu tọn lọ tọn po hia gbọn?

¹⁵ Gbẹtọ susugege lọ ko to nukọnzindo nado lá pọninọ matin awetọ etọn hẹ hagbẹ Johanu tọn lọ to azọ̀nylankan lẹ kinkọ̀n jẹgbonu do Mẹylọhodotọklisti ji mẹ. To 2005 gbẹtọ susugege ehe wleawuna 99,8 to kanweko ji he yin huhlọn azọnwatọ lẹ tọn lọ he Jehovah to yiyizan to kunnudegbe. Hagbẹ etọn lẹ tin to kọndopọ mẹ pete po hagbẹ Johanu tọn po, he dali Jesu hodẹ̀ to Johanu 17:20, 21 mẹ dọmọ: “Yẹn ma sọ hodẹ̀ na ehelẹ kẹdẹ gba, ṣigba na ye ga he na yi mi se gbọn oho yetọn mẹ lẹ; na ye omẹ po nido yin dopo; yedọ dile hiẹ Otọ́, te to yẹn mẹ, bọ yẹn to hiẹ mẹ, na yewlẹ ga nido yin dopo to míwlẹ mẹ: na aihọn nido yisè dọ hiẹ wẹ do mi hlan.” Dile hagbẹ Johanu tọn yiamisisadode lọ to nukọntọ yin to Jesu glọ, gbẹtọ susugege zohunhunnọ lọ to mahẹ tindo to mẹgbeyinyan awhan osọ́nọ tọn nuvasudotọ hugan lọ mẹ to whenuho gbẹtọvi lẹ tọn pete mẹ!c