Weta 24
Wẹ̀ndomẹ He Vivi-bo-sọ-Vẹ́ De
Numimọ 6—Osọhia 10:1 jẹ 11:19
Hosọ: Numimọ owe hiha pẹvi lọ tọn; numimọ tẹmpli tọn lẹ; kúnkún opẹn ṣinawetọ lọ tọn
Ojlẹ hẹndi tọn: Sọn zize do ofin ji Jesu tọn to 1914 jẹ nukunbibia daho
1, 2. (a) Etẹ mẹ wẹ dindọn awetọ lọ dekọtọn do, podọ whetẹnu wẹ dindọn ehe na yin lilá pokẹn? (b) Mẹnu wẹ Johanu mọ todin he to tejẹ sọn olọn mẹ?
DINDỌN awetọ lọ yin nuhe va nususu sudo. E ko ho Mẹylọhodotọklisti po nukọntọ etọn lẹ po, yedọ “dadatọ̀ntọ gbẹtọ lẹ tọn,” he gbọn mọ dali do yin didehia taidi mẹhe yin oṣiọ to gbigbọmẹ. (Osọhia 9:15) Johanu na ko jlo na yọn nuhe dindọn atọ̀ntọ lọ sọgan hẹnwá. Ṣigba nọte! Dindọn awetọ lọ ma ko wá vivọnu gba—e ma yin kaka jẹ whenuena mí na jẹ hogo he ko yin kinkandai to Osọhia 11:14 mẹ gba. Jẹnukọnna enẹ, Johanu dona yin kunnudetọ lilẹ́ nujijọ lẹ tọn de tọn he mẹ ewọ lọsu tindo mahẹ tangan de te. E bẹjẹeji po numimọ obudonamẹtọ de po:
2 “Yẹn sọ mọ angẹli huhlọnnọ devo de jẹte sọn olọn aga, yè yi aslọ do ṣinyọn avọ na ẹn; aidowhẹdo de sọ tin to ota etọn, nukunmẹ etọn di owhè, afọ etọn sọ di dotin miyọn tọn.”—Osọhia 10:1.
3. (a) Mẹnu wẹ “angẹli huhlọnnọ” lọ yin? (b) Etẹwẹ yin zẹẹmẹ aidowhẹdo he tin to ota etọn lọ tọn?
3 Mẹnu wẹ “angẹli huhlọnnọ” ehe yin? Na nugbo tọn e yin Jesu Klisti pagigona to azọngban devo mẹ. Yè yí aslọ he nọtena mayinukundomọ do ṣinyọn avọ na ẹn, he flin mí hogbe tintan Johanu tọn lẹ dogbọn Jesu dali: “Do ayi e go, e ja po aslọ po; nukun lẹpo wẹ na mọ ẹn, yé he sọwhan ẹn lẹ ga.” (Osọhia 1:7, yijlẹdo Matiu 17:2-5 go.) Aidowhẹdo he tin to ota etọn flin mí numimọ Johanu tọn whẹwhẹwhenu tọn de he yin ofin Jehovah tọn, po “aidowhẹdo di ozannu emẹlaldi tọn” etọn po. (Osọhia 4:3; yijlẹdo Ezekiẹli 1:28 go.) Aidowhẹdo enẹ nọtena abọẹninọ po jijọho lọ po he lẹdo ofin Jiwheyẹwhe tọn. To aliho dopolọ mẹ aidowhẹdo ehe to ota angẹli lọ tọn na do e hia taidi mẹdagun jijọho tọn vonọtaun de, yedọ “Ahọvi Jijọho Tọn” Jehovah tọn he yè dọdai.—Isaia 9:6, 7.
4. Etẹwẹ zẹẹmẹ (a) nukunmẹ angẹli huhlọnnọ lọ tọn “di owhè” yin? (b) afọ angẹli lọ tọn lẹ he yin “odotin miyọn tọn lẹ” yin?
4 Nukunmẹ angẹli huhlọnnọ lọ tọn “di owhè.” To whẹwhẹwhenu, to numimọ etọn mẹ he yin Jesu tọn to tẹmpli sọn olọn mẹ wá lọ mẹ, Johanu ko doayi e go dọ ninọmẹ Jesu tọn tin “di owhè he yí huhlọn etọn do to vivẹ́.” (Osọhia 1:16) Jesu, taidi “owhè dódó tọn,” to sisẹ́ jẹgbonu po pọngbọ po to awha etọn lẹ mẹ na dagbe enẹnọ he dibusi oyin Jehovah tọn lẹ tọn. (Malaki 4:2) E ma yin nukunmẹ lọ kẹdẹ gba ṣigba afọ angẹli ehe tọn lẹ ga yin gigonọ, “di dotin miyọn tọn.” Teninọ gli etọn yin Omẹ lọ tọn he Jehovah ko yí “aṣẹ lẹpo . . . hlan . . . to olọn mẹ podọ to aigba ji.”—Matiu 28:18; Osọhia 1:14, 15.
5. Etẹwẹ Johanu mọ to alọ angẹli huhlọnnọ lọ tọn mẹ?
5 Johanu doayi e go dogọ: “E tindo owe hunhun pẹvi de to alọ etọn mẹ: e sọ yi adusifọ etọn do ohù ji, bo sọ yi amiyọnfọ etọn do aigba húhú ji.” (Osọhia 10:2) Owe hiha devo de? Mọwẹ, ṣigba todin e ma yin titlẹ gba. Po Johanu po, mí sọgan donukun to madẹnmẹ nado mọ osọhia ahunfọndotenamẹtọ dogọ lẹ. Ṣigba tintan whẹ, mí yin nina ninọmẹ nuhe na jẹgodo etọn lẹ tọn.
6. (a) Etẹwutu e yin nuhe jẹ dọ afọ Jesu tọn lẹ tin to aigba po ohù po ji? (b) Whetẹnu wẹ Psalm 8:5-8 mọ hẹndi etọn pete yí?
6 Mì gbọ na mí ni lẹgọyi zẹẹmẹ Jesu tọn kọn. Afọ miyọn tọn etọn lẹ tin to aigba po ohù po ji, he ji e to aṣẹ gigọ pa do todin. E tin kẹdẹdile e yin didọ do to psalm dọdai tọn lọ mẹ do: “Hiẹ [Jehovah] yí i [Jesu] do da huwhẹnọ pẹvide hú [yẹwhe lẹ], hiẹ sọ yi gigo po yẹyi po do ṣinyọn ojẹgbakun na ẹn. Hiẹ ko yi i do dogán do azọn alọ towe nu tọn ji, hiẹ sọ yi onu popo do afọ etọn glọ. Lẹngbọ lẹpo po oyìn lẹpo po ga, mọwẹ po kanlin he tin to gbémẹ lẹ po. Ohẹ he to oji aga lẹ, whevi he tin to ohù mẹ, po nudepope he nọ gbọn ali ohù tọn ji lẹ po.” (Psalm 8:5-8; pọn Heblu lẹ 2:5-9 ga.) Psalm ehe mọ hẹndi pete etọn yi to 1914, whenuena Jesu yin zizedo ofin ji taidi Ahọlu Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn tọn podọ ojlẹ opodo tọn lọ bẹjẹeji. Nalete, nuhe Johanu mọ tofi to numimọ mẹ jẹ hẹndi etọn mọyi ji sọn owhe enẹ mẹ.—Psalm 110:1-6; Owalọ lẹ 2:34-36; Daniẹli 12:4.
Osò Ṣinawe Lẹ
7. Nawẹ angẹli huhlọnnọ lọ dawha do, podọ etẹwẹ yin zẹẹmẹ awhadido etọn tọn?
7 Pinpọn po ojlo po Johanu tọn he yin angẹli huhlọnnọ ehe tọn yin alọdotena dogbọn angẹli lọ lọsu dali: “Bo [angẹli lọ] to awhado ogbè lele, di whenuena kinnikinni to gbigbo gangan; whenuena e dawha mọ vọ, osò ṣinawe yi ogbè yetọn do yẹnwan.” (Osọhia 10:3) Awhadido huhlọnnọ mọnkọtọn de sọgan ko wle ayidonugo Johanu tọn, bo zinnùdeji dọ, na nugbo tọn, Jesu yin “kinnikinni lọ he sọn whẹndo Juda tọn mẹ.” (Osọhia 5:5) Johanu na sọ doayi e go ga dọ Jehovah sọ nọ yin didọ to whedelẹnu nado “gbó.” Gbigbó Jehovah tọn hẹn gbọn dọdai dali do lá bibẹpli Islaeli gbigbọmẹ tọn lọ tọn po “azan Jehovah tọn” vasudo tọn he ja lọ po tọn. (Hosea 11:10; Joẹli 3:14, 16; Amọsi 1:2; 3:7, 8) Whelọnu lo e yin nuhe họnwun dọ awha taidi kinnikinni tọn angẹli huhlọnnọ ehe tọn to nujijọ daho mọnkọtọn de bẹhẹn na ohù po aigba po. E basi oylọ na osò ṣinawe lẹ nado dọho.
8. Etẹwẹ yin ‘ogbè osò ṣinawe lẹ tọn lẹ’ tọn?
8 Johanu ko sè osò-gbe lẹ sọn ofin Jehovah tọn lọsu mẹ dai. (Osọhia 4:5) Yìgodo jẹ azan Davidi tọn gbe, osò nugbo nọ yin hodọdego to whedelẹnu taidi “ogbè Jehovah tọn.” (Psalm 29:3) Whenuena Jehovah yi ogbè lele do lá lẹndai etọn nado pagigona oyin etọn titi to azan lizọnyizọn aigba ji tọn Jesu tọn lẹ gbe, na mẹsusu e dọnu taidi osò. (Johanu 12:28, 29) Nalete, e yin nuhe sọgbe hẹ lẹnpọn dagbe nado wá tadona lọ kọn dọ ‘ogbè osò ṣinawe lẹ tọn lẹ’ yin didọ jẹgbonu lẹndai Jehovah lọsu titi tọn lẹ tọn. Nugbo lọ dọ ye yin osò “ṣinawe” do blebu-yinyin nuhe Johanu sè lọ tọn hia.
9. Etẹwẹ ogbè de sọn olọn mẹ degbe etọn?
9 Ṣigba dotoai! Ogbè devo dọnu jẹgbonu. E hẹn gbedide de wá he dona ko paṣa Johanu: “Whenuena osò ṣinawe lẹ yi ogbè yetọn do yẹnwan, wẹ yẹn pọ́ winwlan: yẹn sọ sè ogbè de sọn olọn mẹ to didọ hlan mi, dọmọ, Yi hiadonu do tlẹ onu he osò ṣinawe lẹ yi wanyinyẹn do dọ, a sọ wlanwe yetọn blo.” (Osọhia 10:4) Johanu dona ko tin to jejeji nado sè bo kan wẹndomẹ osò tọn enẹ lẹ tọn, kẹdẹdile hagbẹ Johanu tọn todin to tenọ po awuyiya po pọn Jehovah nado do lẹndai sọn olọn mẹ wá etọn lẹ hia ye na zinjẹgbonu. Osọhia mọnkọtọn lẹ nọ wá to ojlẹ didè Jehovah tọn mẹ kẹdẹ.—Luku 12:42; pọn Daniẹli 12:8, 9 ga.
Tadona Nudabla Lọ Tọn
10. Mẹnu wẹ angẹli huhlọnnọ lọ yí do whle, podọ hlan nulila tẹ?
10 Kaka jẹ whenẹnu, Jehovah tindo azọndenamẹ devo na Johanu. Whenuena osò ṣinawe lẹ ko yẹnwan godo, angẹli huhlọnnọ lọ dọho whladopo dogọ: “Angẹli he yẹn mọ bọ e ṣite to ohù ji podọ to aigba húhú ji ze alọ etọn daga hlan olọn, bo sọ yi ewọ he tin to ogbẹ̀ kakadoi do whle, mẹhe da olọn, po onu he tin to e mẹ lẹ po, aigba, po onu he tin to e ji lẹ po, ohù, onu he tin to e mẹ lẹ po, dọ, ojlẹ ma tin ba.” (Osọhia 10:5, 6) To oyin mẹnu tọn mẹ wẹ angẹli huhlọnnọ lọ whle? Jesu pagigona lọ whle, e ma yin dogbọn ewọ lọsu dali gba, ṣigba dogbọn Aṣẹ yiaga hugan polẹpo lọ dali, yedọ Jehovah, Didatọ jọmaku olọn lẹ po aigba po tọn. (Isaia 45:12, 18) Po opagbe ehe po, angẹli lọ hẹn Johanu deji dọ gbandindọn depope ma sọ na tin sọn Jiwheyẹwhe de gba.
11, 12. (a) Etẹwẹ e zẹẹmẹdo dọ “ojlẹ ma sọ pò”? (b) Etẹwẹ yin hinhẹnwá tadona kọn?
11 Hogbe Glẹki lọ he yin lilẹdogbedevomẹ tofi dọ “gbandindọn” yin khronos, he na paa tọn zẹẹmẹdo “ojlẹ.” Mẹdelẹ gbọn mọ dali do mọtolanmẹ dọ hodidọ angẹli lọ tọn dona yin lilẹdogbedevomẹ dole: “Ojlẹ ma na tin ba.” Taidi dọ ojlẹ, dile mí yọnẹn do, na wá opodo nkọ. Ṣigba hogbe khronos lọ tofi yin yiyizan matin hogo “lọ”. Enẹwutu e ma zẹẹmẹdo ojlẹ na paa tọn gba, ṣigba “ojlẹ de” kavi “whenu ojlẹ tọn de.” To hogbe devo lẹ mẹ, whenu ojlẹ tọn dogọ de ma na tin (kavi, gbandindọn) dogbọn Jehovah dali. Hogo asu Glẹki de he wá sọn khronos mẹ yin yiyizan to Heblu lẹ 10:37 mẹ ga, fie Paulu, to hodọ sọn Habbakuk 2:3, 4 mẹ te, wlan dọ “ewọ he ja . . . ma to na dẹn.”
12 “Gbandindọn de ma na tin ba”—lehe hogbe ehelẹ na ko hẹn ojlo wá lanmẹ na hagbẹ Johanu tọn he to yọnhonọ yin dogọ todin lọ sọ! To whẹho tẹ mẹ wẹ gbandindọn de ma tin te? Johanu na mí nudọnamẹ: “Ṣigba to azan ogbè angẹli ṣinawetọ tọn gbe, whenuena, e na ṣẹ do kunkun ji, yè na dotana nudabla Jiwheyẹwhe tọn lọ, dile yè dọ hlan devi etọn yẹwhegan lẹ do.” (Osọhia 10:7) Ojlẹ Jehovah tọn tin tofi nado hẹn nudabla etọn wá hẹndi ayajẹnọ etọn mẹ, po kọdetọn dagbe gigonọ po!
13. Etẹwẹ nudabla Jiwheyẹwhe tọn yin?
13 Etẹwẹ nudabla ehe yin? E gando okun lọ go he yin opagbe etọn do tintan to Edẹni mẹ, he sọawuhia tintan nado yin Jesu Klisti. (Gẹnẹsisi 3:15; 1 Timoti 3:16) E sọ tindo nude nado yiwà po yinyọnẹn yọnnusi he mẹ Okun lọ wá sọn po. (Isaia 54:1; Galatianu lẹ 4:26-28) Dogọ, e sọ bẹ hagbẹ awetọ lẹ he yin okun lọ tọn hẹn po Ahọluduta lọ po he mẹ Okun lọ na dugan te. (Luku 8:10; Efesunu lẹ 3:3-9; Kọlọsinu lẹ 1:26, 27; 2:2; Osọhia 1:5, 6) Wẹndagbe lọ dogbọn Ahọluduta olọn tọn vonọtaun ehe dali dona yin yẹwheho etọn dọ to aigba lẹpo ji to ojlẹ opodo tọn lọ mẹ.—Matiu 24:14.
14. Etẹwutu dindọn atọ̀ntọ lọ gando Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn go?
14 Na nugbo tọn, ehe yin dagbe hugan talala wẹndomẹ lẹ tọn. Ṣogan, to Osọhia 11:14, 15 mẹ, dindọn atọ̀ntọ lọ gando Ahọluduta lọ go. Etẹwutu? Na enẹnọ he yin gbẹtọvi lẹ tọn he tindo ojlo to titonu Satani tọn mẹ, kunkun jẹgbonu wẹndagbe lọ tọn dọ nudabla Jiwheyẹwhe tọn yin hinhẹnwá opodo de—enẹ wẹ yindọ, Ahọluduta Mẹssia Jiwheyẹwhe tọn tin tofi—yin wẹndomẹ he gọna dindọn de. (Yijlẹdo 2 Kọlintinu lẹ 2:16 go.) E zẹẹmẹdo dọ titonu aihọn tọn lọ he yé yiwanna sọmọ to yinyin vivasudo. Ogbè osò ṣinawe lẹ tọn lẹ, he bẹ avase jẹhọn ylankan mọnkọtọn lẹ tọn hẹn, lẹzun nuhe họnwun bo digbè lele hugan po sisẹpọ azan daho ahọsuyi tọn Jehovah tọn po.—Zẹfania 1:14-18.
Owe Hunhun Lọ
15. Etẹwẹ ogbè lọ sọn olọn mẹ po angẹli huhlọnnọ lọ po dọ na Johanu, podọ etẹwẹ yin nugandomẹgo lọ do Johanu ji?
15 Whenuena Johanu to tenọpọn kunkun opẹn ṣinawetọ lọ tọn po hinhẹnwá tadona mẹ nudabla Jiwheyẹwhe tọn po, yè na ẹn azọndenamẹ dogọ de: “Ogbè he yẹn sè sọn olọn mẹ sọ vọ dọ hlan mi, dọmọ, Yì yí owe pẹvi he hun dai to alọ angẹli he ṣite to ohù ji podọ to aigba húhú ji tọn mẹ. Yẹn sọ yì angẹli lọ de, bo dọ hlan ẹn, dọ, Yí owe pẹvi lọ na mi. E sọ dọ hlan mi, dọ Yí i, bo dù i; e na hẹn homẹ towe vẹ́, ṣigba e na vivi to onù towe mẹ di owin. Yẹn sọ yi owe pẹvi lọ sọn alọ angẹli lọ tọn mẹ, bo dù i; e sọ vivi to onù ṣie mẹ di owin: le yẹn sọ dù i vọ, homẹ ṣie vẹ́. E sọ dọ hlan mi, dọ, Hiẹ ma na nọma vọ dọdai to gbẹtọ susu nukọn gba, podọ to ahọlu susu nukọn.”—Osọhia 10:8-11.
16. (a) Nawẹ yẹwhegan Ezekiẹli tindo numimọ dopolọ po Johanu po gbọn? (b) Etẹwutu owe pẹvi lọ vivi to onù Johanu tọn mẹ, ṣigba etẹwutu e vẹ́ to hòmẹ?
16 Numimọ Johanu tọn taidi nudopolọ po dehe yẹwhegan Ezekiẹli tindo to kanlinmọgbenu etọn to aigba Babilọni tọn ji po. Yè degbena ewlọsu nado dù owe hiha de he vivi to onù etọn mẹ. Ṣigba whenuena e gọ ohòtò etọn mẹ, e hẹn ẹn lẹzun azọngbannọ nado dọ onu vivẹ́ lẹ na owhé atẹṣitọ Islaeli tọn. (Ezekiẹli 2:8–3:15) Owe hunhun lọ he Jesu Klisti pagigona lọ yina Johanu yin wẹndomẹ sọn olọn mẹ wá de ga. Johanu dona dọyẹwheho gando “gbẹtọ lẹ po akọta lẹ po ogbè lẹ po ahọlu susu lẹ po” go. Nado dù owe ehe yin nuhe vivi na ẹn na e tin sọn asisa sọn olọn mẹ wá de mẹ wutu. (Yijlẹdo Psalm 119:103; Jẹlemia 15:15, 16 go.) Ṣigba e mọ dọ e vẹ́ to ohò etọn mẹ na—dile e te na Ezekiẹli dai—e to dọdai onu he ma vivi tọn lẹ dọ na gbẹtọ atẹṣitọ lẹ.—Psalm 145:20.
17. (a) Mẹnu lẹ wẹ yin omẹ he dọ na Johanu nado “vọ” dọdai dọ, podọ etẹwẹ ehe zẹẹmẹdo? (b) Whetẹnu wẹ numimọ wadohia tọn he yin mimọ dogbọn Johanu dali na mọ hẹndi etọn yí?
17 Omẹ he dọ na Johanu nado dọdai whladopo dogọ, matin ayihaawe, wẹ Jehovah Jiwheyẹwhe po Jesu Klisti po. Johanu, dile etlẹ yin zizeyì kanlinmọgbenu to ageklo Patmos tọn ji, ko dọ dọdai gando gbẹtọ lẹ, akọta lẹ, ogbè lẹ, po ahọlu lẹ po go gbọn nudọnamẹ he yin kinkandai kaka jẹ whenẹnu to owe Osọhia tọn mẹ dali. Hogbe “vọ” lọ zẹẹmẹdo dọ e dona wlan bo hẹn pipotọ nudọnamẹ he yin kinkandai to owe Osọhia tọn mẹ lọ tọn gbayipe. Ṣigba flin, na nugbo tọn, Johanu to mahẹ tindo to numimọ dọdai tọn de mẹ tofi. Na nugbo tọn nuhe e kandai lọ yin dọdai de he na mọ hẹndi etọn yí to 1914 godo, whenuena angẹli huhlọnnọ lọ ze teninọ etọn to aigba po ohù po ji. Whelọnu lo, etẹwẹ numimọ wadohia tọn ehe zẹẹmẹdo na hagbẹ Johanu tọn to egbehe?
Owe Pẹvi Lọ Todin
18. To bẹjẹeji azan Oklunọ tọn lọ gbe, ojlo tẹwẹ hagbẹ Johanu tọn lọ dohia to owe Osọhia tọn mẹ?
18 Nuhe Johanu mọ nọtena numimọ hagbẹ Johanu tọn to bẹjẹeji azan Oklunọ tọn tọn gbe to aliho sọawuhia de mẹ. Nukunmimọjẹ lẹndai Jehovah tọn lẹ mẹ yetọn, gọna nuhe osò ṣinawe lẹ to didọ, wẹ yin nuhe ma pe to whenẹnu gba. Ṣogan, yé tindo ojlo siso de to Osọhia mẹ, podọ Charles Taze Russell ko dọho do ada susu etọn ji to gbẹzan etọn whenu. To oku etọn to 1916 godo, susu wekinkan etọn lẹ tọn yin bibẹplidopọ bo yin zinjẹgbonu to owe de mẹ he sin hosọ yin Le mystère accompli. Ṣigba to nukọnmẹ owe ehe sọawuhia ma nado hẹn pekọ wá gba na nuhe du zẹẹmẹ Osọhia tọn. Pipotọ mẹmẹsunnu Klisti tọn lẹ tọn dona nọte na ojlẹ de dogọ, kaka jẹ whenuena numimọ lẹ na jẹ hẹndi yetọn mọyi ji, na nukunmọjẹnumẹ pipe de he yin kandai gbọdo enẹ tọn.
19. (a) Nawẹ hagbẹ Johanu tọn lọ yin yiyizan dogbọn Jehovah Jiwheyẹwhe dali gbọn etlẹ yin whẹpo ogbè osò ṣinawe lẹ tọn ni yin zinzinjẹgbonu to gigọmẹ? (b) Whetẹnu wẹ yè yi owe pẹvi hunhun lọ na hagbẹ Johanu tọn, podọ etẹwẹ ehe zẹẹmẹdo na ye?
19 Ṣigba taidi Johanu, yé yin yiyizan dogbọn Jehovah dali etlẹ yin whẹpo ogbè osò ṣinawe lẹ tọn do yin zinzinjẹgbonu to gigọmẹ. Yé ko dọyẹwheho po zohunhun po na owhe 40 jẹnukọnna 1914, bo ko hoavun nado gbọṣi nuwiwà kọn to wẹkẹ whan tintan lọ whenu. Yewlẹ wẹ sọawuhia nado yin omẹ lẹ he, whenuena Oklunọ lọ wá, yin mimọ nado to núdùdù na whégbenu lẹ to osaa sisọ mẹ. (Matiu 24:45-47) Nalete, to 1919 yewlẹ wẹ yè yi owe pẹvi hunhun lọ na—enẹ wẹ yindọ wẹndomẹ hunhun de nado lá na gbẹtọvi lẹ. Taidi Ezekiẹli, ye tindo wẹndomẹ de na agun nugbonọ-mayintọ de yedọ Mẹylọhodotọklisti—he dọ dọ emi to Jiwheyẹwhe sẹ̀n ṣigba, na nugbo tọn, ma to mọ wà gba. Taidi Johanu ye dona dọyẹwheho dogọ gando “gbẹtọ lẹ po akọta lẹ po ogbè lẹ po ahọlu susu lẹ po” go.
20. Etẹwẹ owe lọ dùdù Johanu tọn nọtena?
20 Dùdù owe lọ Johanu tọn zẹẹmẹdo dọ mẹmẹsunnu Jesu tọn lẹ kẹalọyi azọndenamẹ ehe. E lẹzun apadewhe yetọn jẹ oba lọ mẹ bọ ye ko yin yinyọnẹn todin po ada ehe po he yin Ohó gbọdo Jiwheyẹwhe tọn tọn, bo to núdùdù mọyi sọn e mẹ. Ṣigba onu he yé dona dọyẹwheho etọn bẹ dọjẹgbonu whẹdida Jehovah tọn lẹ tọn hẹn he ma yọn sè na susu gbẹtọvi lẹ tọn. Na nugbo tọn, e bẹ azọ̀nylankan he yin didọdai to Osọhia weta 8 mẹ lẹ hẹn. Ṣigba e vivi na Klistiani ayiha-doponọ ehelẹ nado yọn whẹdida ehelẹ podọ nado doayi e go dọ yé ko sọ yin yiyizan whladopo dogọ dogbọn Jehovah dali nado lá ye.—Psalm 19:9, 10.
21. (a) Nawẹ wẹndomẹ owe pẹvi lọ tọn lẹzun nuhe vivi na gbẹtọ susugege lọ ga gbọn? (b) Etẹwutu wẹndagbe lọ yin wẹndomẹ ylankan de na kẹntọ lẹ?
21 To nukọnmẹ, wẹndomẹ owe ehe tọn lọ sọ lẹzun nuhe vivi na “gbẹtọ susugege . . . sọn akọta lẹpo mẹ, sọn ohẹnnu lẹpo mẹ, sọn gbẹtọ lẹpo mẹ, podọ sọn ogbè lẹpo mẹ” ga he yin mimọ nado to hunwẹn na osunu he yé mọ yin wiwà to Mẹylọhodotọklisti mẹ lẹ. (Osọhia 7:9; Ezekiẹli 9:4) Yewlẹ ga, nọ gbọn zohunhun dali do lá wẹndagbe lọ, bo nọ yi hogbe vivi walọmimiọn tọn lẹ zan nado basi zẹẹmẹ na onu wleawudaina jiawu Jehovah tọn lẹ na Klistiani taidi lẹngbọ lẹ. (Psalm 37:11, 29; Kọlọsinu lẹ 4:6) Ṣigba na kẹntọ lẹ, e yin wẹndomẹ ylankan de. Etẹwutu? E zẹẹmẹdo dọ titonu he go yé dotudo lọ—podọ he sọgan ko tlẹ hẹn pekọ wá na ye jẹ oba de mẹ—dona juwayì. Na yewlẹ, wẹndagbe lọ do dindọn hia.—Filippinu lẹ 1:27, 28; yijlẹdo Deutelonomi 28:15; 2 Kọlintinu lẹ 2:15, 16 go.
[Yẹdide lẹ to weda 160]
Hagbẹ Johanu tọn po azọnwàhẹmẹtọ yetọn lẹ po to wẹndomẹ he vivi-bo-sọ-vẹ́ de lá na gbẹtọvi lẹpo