Weta 32
Homẹgble Jiwheyẹwhe Tọn Yin Hinhẹnwa Vivọnu
1. Etẹwẹ na ko jọ whenuena ogò ṣinawe lẹ na ko yin tuntun jẹgbonu pokẹn, podọ kanbiọ tẹlẹ wẹ fọn todin na nuhe du ogò lẹ?
JOHANU ko do angẹli lẹ he yin azọndena nado tuntun ogò ṣinawe lẹ jẹgbonu hia mí. E dọ na mí dọ “ye homẹ wẹ yè hẹn homẹgble Jiwheyẹwhe tọn vọ te.” (Osọhia 15:1; 16:1) Azọ̀nylankan ehelẹ, he do wangbẹna Jehovah tọn na ylanwiwa to aigba ji hia, dona yin tuntun jẹgbonu pete. Whenuena ye vọ godo, whẹdida Jiwheyẹwhe tọn lẹ na ko yin bibasi. Aihọn Satani tọn ma na tin ba! Etẹwẹ azọ̀nylankan ehelẹ bẹhẹn na gbẹtọvi lẹ po togan titonu ylankan egbezangbe tọn lẹ po? Nawẹ Klistiani lẹ sọgan dapana yinyin hiho to pọmẹ po aihọn hodẹdo ehe po gbọn? Ehelẹ yin kanbiọ tangan lẹ, podọ ye dona mọ gblọndo yí todin. Enẹnọ he to ojlo tindo hlan awhangbigba dódó tọn lẹpo na tindo ojlo siso to nuhe Johanu mọ bọdego lọ mẹ.
Homẹgble Jehovah Tọn Sọta “Aigba”
2. Etẹwẹ dekọtọn sọn tuntun jẹgbonu ogò angẹli tintan lọ tọn tọn mẹ, podọ etẹwẹ yin yẹdena dogbọn “aigba lọ” dali?
2 Angẹli tintan lọ zindonukọn! “Tintan yì, bo tuntun ogò etọn do aigba mẹ; agada yinyọ̀n ylankan sọ kọnyìn gbẹtọ he tindo ohia kanlin lọ tọn lẹ go, po ye he to taliai na boṣiọ etọn lẹ po.” (Osọhia 16:2) Taidi dile e te to whẹho opẹn kunkun tintan lọ tọn mẹ, “aigba” tofi nọtena titonu tonudidọ tọn he taidi nuhe lodo lọ he Satani jẹ awuwlena ji tofi to aigba ji sọn ojlẹ Nimlọdi tọn whenu, yedọ hugan owhe 4 000 lẹ die.—Osọhia 8:7.
3. (a) Nawẹ gandudu susu lẹ ko biọ nuhe nọtena sinsẹ̀n-bibasi sọn mẹmẹglọ yetọn lẹ si gbọn? (b) Etẹwẹ akọta lẹ wlẹawuna taidi nunọnutẹnmẹ de na Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn, podọ etẹwẹ yin nugandomẹgo lọ do enẹnọ he nọ sẹ̀n ẹn lẹ go?
3 To azan godo tọn ehelẹ mẹ, gandudu susu lẹ ko biọ nuhe sọzẹn hẹ sinsẹ̀n-bibasi lẹ sọn mẹmẹglọ yetọn lẹ si, bo zinnudeji dọ Gandudu lọ dona yin zizedaga hugan Jiwheyẹwhe kavi nugbonọ-yinyin devo depope. (2 Timoti 3:1; yijlẹdo Luku 20:25; Johanu 19:15 go.) Sọn 1914 e nọ yawu jọ bọ akọta lẹ nọ yí yinkọ jọja yetọn lẹ tọn na ye nido hoavun, kavi tin to aṣeji nado hoavun, yedọ alọpa awhanfunfun pete tọn lọ he ko kọn ohùn do weda whenuho egbezangbe tọn lẹ ji. To azan Oklunọ tọn lọ gbe, akọta lẹ ko sọ wleawuna, taidi onu to nutẹnmẹ na Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn, boṣiọ kanlin lọ tọn—yedọ Alẹnu Akọta Lẹ Tọn po nujẹgodonamẹtọ etọn po, yedọ Plidopọ Akọta Lẹ Tọn. Nùzinzan nankọ die nado lá, dile papa dai tọn lẹ ko basi do, dọ pipli he yin awuwledaina dogbọn gbẹtọ dali ehe yin todido dopo kẹdẹ akọta lẹ tọn na jijọho! E diọnukunsọ Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn sinsinyẹn. Enẹnọ he nọ sẹ̀n ẹn lẹ lẹzun mawe to gbigbọmẹ, agadanọ, kẹdẹdile Egiptinu lẹ he diọnukunsọ Jehovah to azan Moṣe tọn gbe lẹ yin hihò dogbọn agada po alan paa lẹ po dali do.—Eksọdusi 9:10, 11.
4. (a) Etẹ ji wẹ nubẹhẹn ogò tintan homẹgble Jiwheyẹwhe tọn tọn lọ zinnudo sinsinyẹn? (b) Nukun tẹwẹ Jehovah nọ yi do pọn enẹnọ he kẹalọyi ohia kanlin lọ tọn lẹ?
4 Onu he ogò ehe bẹhẹn lẹ zinnudo nudide lọ ji sinsinyẹn he tin to nukọnna gbẹtọvi lẹ. Ye dona jiya nukundagbe matindo aihọn lọ tọn kavi homẹgble Jehovah tọn tọn. Yè ko hẹn gbẹtọvi lẹ po huhlọn po nado kẹalọyi hiadonu kanlin lọ tọn, po linlẹn lọ po dọ “mẹdepope ma nado tin sọgan nado họ̀, kavi bo sà adavo ewọ he tindo ohia lọ kavi oyin kanlin lọ tọn, kavi sọha oyin yetọn tọn.” (Osọhia 13:16, 17) Ṣigba ahọ́ de tin nado yin súsú na ehe! Jehovah to enẹnọ he kẹalọyi ohia lọ lẹ pọnhlan taidi mẹhe yin hiho dogbọn “agada yinyọ̀n ylankan” de dali. Sọn 1922 ye ko yin ohia do ogo na to gbangba taidi mẹhẹ gbẹ Jiwheyẹwhe ogbẹnọ lọ dai. Tito tonudidọ tọn yetọn lẹ ma tindo kọdetọn dagbe gba, podọ ye to oya nukunbia tọn ji. Ye yin mawe lẹ to gbigbọ-liho. Adavo ye lẹnvọjọ, azọ̀n “ylankan” ehe na hẹn oku wá na ye, na e yin azan whẹdida Jehovah tọn tọn todin wutu. Otẹn kadaninọ tọn de ma tin to yinyin apadewhe titonu aihọn lọ tọn po Jehovah sinsẹ̀n to ada Klisti etọn tọn po ṣẹnṣẹn gba.—Luku 11:23; yijlẹdo Jakobu 4:4 go.
Ohù Lẹzun Ohùn
5. (a) Etẹwẹ jọ whenuena ogò awetọ lọ yin tuntun jẹgbonu? (b) Nukun tẹwẹ Jehovah nọ yi do pọn enẹnọ he nọ nọ̀ ohù yẹhiadonu tọn lọ mẹ lẹ?
5 Ogò awetọ homẹgble Jiwheyẹwhe tọn tọn dona yin tuntun jẹgbonu todin. Etẹwẹ e na zẹẹmẹ na gbẹtọvi lẹ? Johanu dọ na mí: “Angẹli awetọ sọ tuntun ogò etọn do ohù mẹ; e sọ di ohùn omẹ kuku de tọn: [alindọn] ye he to ogbẹ̀ lẹ tọn sọ kú to ohù mẹ.” (Osọhia 16:3) Taidi opẹn kunkun awetọ lọ, ogò ehe yin anadena sọta “ohù”—yedọ pipli gbẹtọvi ayimajainanọ zẹjlẹgo, atẹṣitọ lẹ tọn he dẹn do Jehovah. (Isaia 57:20, 21; Osọhia 8:8, 9) To nukun Jehovah tọn mẹ, “ohù” ehe di ohùn, bo ma jẹ na nudida lẹ nado nọgbẹ̀ to e mẹ. Enẹwutu wẹ Klistiani lẹ ma dona yin apadewhe aihọn tọn gba. (Johanu 17:14) Tuntun jẹgbonu ogò awetọ he yin homẹgble Jiwheyẹwhe tọn tọn dohia dọ gbẹtọvi he nọ nọ ohù ehe mẹ lẹpo wẹ yin oṣiọ to Jehovah nukunmẹ. Sinai do azọngban okọ mẹ tọn ji, gbẹtọvi lẹ wẹ ko yin whẹgbledo na ohùn homẹvọnọ susu lẹ tọn sinsọnkọnyinai. Whenuena azan homẹgble Jehovah tọn wá, ye na yin hùhù nujọnu tọn to alọ huhlọn mẹhùtọ etọn lẹ tọn mẹ.—Osọhia 19:17, 18; yijlẹdo Efesunu lẹ 2:1; Kọlọsinu lẹ 2:13 go.
Ohùn Nina Ye Nado Nù
6. Etẹwẹ jọ whenuena ogò atọ̀ntọ lọ yin tuntun jẹgbonu, podọ hodidọ tẹwẹ yin sisè sọn angẹli de dè podọ sọn agbà lọ kọn?
6 Ogo atọ̀ntọ lọ he yin homẹgble Jiwheyẹwhe tọn tọn, taidi opẹn kunkun atọ̀ntọ lọ, tindo nugandomẹgo de do asisa osin nùnù tọn lẹ ji. “Angẹli atọ̀ntọ sọ tuntun ogò etọn do tọ̀sisa daho podọ do asisado mẹ, ye sọ lẹzun ohùn. Yẹn sọ se angẹli osin lẹ lọ tọn dọmọ, Dódónọ wẹ hiẹ, Dopo, he tin, bo ko tin, hiẹ Mẹwiwe lọ, na hiẹ dawhẹ dole wutu. Na ye ko sọ̀n ohùn mẹwiwe po yẹwhegan lẹ po tọn dai, hiẹ ko sọ na ohùn ye nù; ye tin jẹ. Yẹn sọ se angẹli devo tọ́n sọn fie agba lọ te dali to didọmọ, Mọwẹ, [Jehovah] E, Jiwheyẹwhe Ganhunupo, nugbo po dódó po wẹ whẹdida towe lẹ.”—Osọhia 16:4-7.
7. Etẹwẹ yin yẹdena dogbọn “tọ̀sisa po asisado lẹ po” dali?
7 “Tọ̀sisa daho po asisado” ehelẹ po nọtena nuhe yin yiylọ dọ asisa kọfanamẹtọ anademẹ po nuyọnẹn tọn lẹ po he yin alọkẹyi dogbọn aihọn ehe dali, taidi tamẹnuplọnmẹ tonudidọ, akuẹzinzan, lẹnnuyọnẹn, wehọmẹ, kọmẹ tọn, po sinsẹ̀n tọn lẹ po he nọ deanana afọdide po nudide gbẹtọ lẹ tọn po. Kakati nado lẹ́hlan Jehovah, yedọ Asisa ogbẹ̀ tọn, na nugbo ogbẹ̀-namẹtọ, gbẹtọ lẹ ko ‘kun otọ̀do gbigbà lẹ na yede’ bo nù “nuyọnẹn aihọn ehe tọn [he] yin nululu to Jiwheyẹwhe nukunmẹ.”—Jẹlemia 2:13; 1 Kọlintinu lẹ 1:19; 2:6; 3:19; Psalm 36:9.
8. To aliho tẹlẹ mẹ wẹ gbẹtọvi lẹ du ohùnhọ te?
8 “Osin” gbigble mọnkọtọn lẹ ko plan gbẹtọ lẹ nado lẹzun mẹhe du ohùnhọ, di apajlẹ, to tulinina ye nado sọ̀n ohùn dai to oba daho de mẹ to awhan lẹ mẹ, he ko bẹ hugan ogbẹ̀ livi kanweko dopo sọyi to owhe kanweko he wayi mẹ. Titengbe to Mẹylọhodotọklisti mẹ, fie wẹkẹ whan awe ko gbajẹgbonu te, wẹ gbẹtọ lẹ ko “yawu kọn ohùn homẹvọnọ tọn dai” te, podọ ehe bẹ ohùn Kunnudetọ Jiwheyẹwhe tọn titi lẹ tọn hẹn ga. (Isaia 59:7; Jẹlemia 2:34) Gbẹtọvi lẹ ko sọ du ohùnhọ ga dogbọn ohùn sọha daho de ṣiṣizan na ohùn yidolanmẹ lẹ, to nukundiọsọ osẹ́n dódó tọn Jehovah tọn lẹ tọn mẹ. (Gẹnẹsisi 9:3-5; Levitiku 17:14; Owalọ lẹ 15:28, 29) To whẹho ehe mẹ, ye ko gbẹ̀n awubla susu dogbọn hinhẹn gbayipe, gbọn ohùn yidolanmẹ dali, yedọ SIDA, hépatite, po awutuzọ̀n devo lẹ po. Ahọsuyi ohùnhọdudu lẹpo tọn na wá to madẹnmẹ whenuena sẹ́nmẹjẹtọ lẹ na su ahọ daho lọ, yedọ yinyin zinzindai to “ahandanu daho homẹgble Jiwheyẹwhe tọn tọn mẹ.”—Osọhia 14:19, 20.
9. Etẹwẹ tuntun jẹgbonu ogò atọ̀ntọ lọ tọn bẹhẹn?
9 To azan Moṣe tọn gbe, whenuena Otọ̀sisa Nil yin hinhẹn lẹzun ohùn, Egiptinu lẹ penugo nado nọgbẹ̀ dogbọn asisa osin tọn devo lẹ dindin dali. (Eksọdusi 7:24) Ṣigba todin to azọ̀nylankan gbigbọmẹ tọn lọ whenu, fidepope ma tin to aihọn Satani tọn mẹ fie gbẹtọ lẹ sọgan mọ osin ogbẹ̀-namẹtọ lọ te gba. Tuntun jẹgbonu ogò atọ̀ntọ ehe tọn gando lila go dọ “tọ̀sisa daho po asisado” lẹ po tin di ohùn, bo nọ hẹn oku gbigbọmẹ tọn wá na enẹnọ lẹpo he yi ye zan. Adavo gbẹtọ lẹ lẹ́hlan Jehovah, ye na gbẹn whẹdida jẹagọdomẹ etọn.—Yijlẹdo Ezekiẹli 33:11 go.
10. Etẹwẹ “angẹli osin tọn” hẹn yin yinyọnẹn, podọ okunnu tẹwẹ “agbà” lọ yidogọ?
10 “Angẹli osin lẹ lọ tọn,” yedọ, angẹli he tuntun ogò ehe do otọ̀ lẹ ji, hẹn Jehovah klo taidi Whẹdatọ wẹkẹ tọn lọ he sin nudide dódó tọn lẹ ma do dogbo gba. Nalete, e dọ dogbọn whẹdida ehe dali: “Ye tin jẹ.” Matin ayihaawe, angẹli lọ lọsu na ko yi nukun etọn do mọ ohùn sọ̀nkọnyinai po danuwiwà lẹ po he yin bibasi to owhe fọtọ́n lẹ gblamẹ dogbọn nuplọnmẹ po tamẹnuplọnmẹ lalonọ aihọn ylankan ehe tọn lẹ po dali. Nalete, e yọnẹn dọ nudide whẹdida tọn Jehovah tọn yin nuhe jẹ lọ. “Agbà” Jiwheyẹwhe tọn tlẹ dọho jẹgbonu. To Osọhia 6:9, 10 mẹ, alindọn enẹnọ he yin hùhù lẹ tọn yin didọ nado tin to agbà enẹ pa. Enẹwutu “agbà lọ” yí kunnudenu huhlọnnọ de dogọ na dódó-yinyin po jijlọ-yinyin nudide Jehovah tọn lẹ tọn.a Na nugbo tọn, e yin nuhe jẹ dọ enẹnọ he ko sọ̀n ohùn susu dai bo ko ṣi i zan lẹ dona yin hinhẹn po huhlọn po nado dù ohùn, to yẹhiadonu mẹ na whẹdida hlan oku Jehovah tọn na ye.
Gbẹtọ Lẹ Fifiọ po Miyọn Po
11. Etẹwẹ yin yanwle ogò ẹnẹtọ homẹgble Jiwheyẹwhe tọn tọn, podọ etẹwẹ jọ whenuena e yin tuntun jẹgbonu?
11 Ogò ẹnẹtọ he yin homẹgble Jiwheyẹwhe tọn tọn tindo owhe taidi yanwle etọn. Johanu dọ na mí: “Angẹli ẹnẹtọ sọ tuntun ogò etọn do owhe ji; yè sọ yi huhlọn hlan ẹn nado yi miyọn do fiọ gbẹtọ. Yè yi yozo daho do hẹn awutu gbẹtọ tọn fiọ, yé sọ to nùzan do oyin Jiwheyẹwhe tọn go, he tindo huhlọn to azọ̀nylankan helẹ ji: yé ma sọ lẹnvọjọ nado na gigo e gba.”—Osọhia 16:8, 9.
12. Etẹwẹ yin “owhe” aihọn lọ tọn, podọ aṣẹ tẹwẹ yin nina owhe yẹhiadonu tọn ehe?
12 To egbehe, to opodo whenu-nu lọ tọn whenu, mẹmẹsunnu gbigbọmẹ tọn Jesu tọn lẹ “to sisẹ́ jẹgbonu di owhe to ahọludu Otọ́ yetọn tọn mẹ.” (Matiu 13:40, 43) Jesu lọsu wẹ “owhe dódó tọn.” (Malaki 4:2) Ṣigba gbẹtọvi lẹ tindo “owhe” yetọn titi lọ, yedọ togan yetọn titi lẹ he tẹnpọn nado sẹ́ to nukundiọsọ Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn mẹ. Opẹn kunkun ẹnẹtọ lọ lá dọ ‘owhe, osun, po sunwhlẹvu lẹ po’ to olọn Mẹylọhodotọklisti tọn lẹ mẹ, na nugbo tọn, yin asisa zinvlu tọn de, e ma yin hinhọ́n tọn gba. (Osọhia 8:12) Ogò ẹnẹtọ lọ he yin homẹgble Jiwheyẹwhe tọn tọn todin dohia dọ “owhe” aihọn tọn lọ na lẹzun nuhe hunmiyọn zẹjlẹgo. Enẹnọ he yin pinpọnhlan taidi nukọntọ di owhe lẹ na “fiọ” gbẹtọvi lẹ. Ehe na yin yiyina owhe yẹhiadonu tọn lọ. To hogbe devo lẹ mẹ, Jehovah na jo dotẹnmẹ do na ehe taidi apadewhe whẹdida zogbe etọn tọn do gbẹtọvi lẹ ji. To aliho tẹ mẹ wẹ fifiọ ehe jọ te?
13. To aliho tẹ mẹ wẹ togan taidi owhe aihọn ehe tọn lẹ ko “fiọ” gbẹtọvi lẹ te?
13 To wẹkẹ whan tintan lọ godo, togan aihọn ehe tọn lẹ wleawuna Alẹnu Akọta Lẹ Tọn to vivẹnudido de mẹ nado hẹn pọngbọ wá na nuhahun vivomẹninọ tọn aihọn tọn, ṣigba ehe gboawupo. Enẹwutu gandudu nutẹnpọn tọn alọpa devo lẹ yin tintẹnpọn, taidi fascisme po nazisme po. Communisme ko to gbigbayipe. Kakati nado hẹn ninọmẹ gbẹtọ lẹ tọn pọnte, togan di owhe lẹ he yin titonu ehelẹ tọn jẹ ‘gbẹtọvi lẹ fiọ po yozo daho de po’ ji. Awhan kọmẹ tọn lẹ to Espagne, Ethiopie, po Mandchourie po planmẹ jẹ wẹkẹ whan awetọ lọ kọn. Whenuho egbezangbe tọn kandai dọ Mussolini, Hitler, po Stalin po taidi aṣẹ-glanglan-panamẹtọ lẹ lẹzun mẹhe sin okọ̀ oku gbẹtọ livi donu ao lẹ tọn tin te tọlọlọ kavi mayin tọlọlọ, gọna susu tomẹnu yetọn titi lẹ tọn. To agọe hugan, avunhiho akọjọpli tọn kavi kọmẹ tọn ko “fiọ” tomẹnu lẹ taidi to Viêt Nam, Kampuchéa, Iran, Liban, po Irelande po, to pọmẹ po otò lẹ po to Amérique Latine po Afrique po. Yidogọna ehe wẹ ahididi he tin to alọnu todin to huhlọn zẹjlẹgo lẹ ṣẹnṣẹn, he sin awhanfunnu nuzanusẹvaun ylankan lẹ penugo nado fiọ gbẹtọvi lẹpo. To azan godo tọn ehelẹ mẹ, aihọn gbẹtọvi lẹ tọn ko yin zize pannukọn “owhe” mẹfiọtọ de nugbo, yedọ togan mawadódónọ etọn lẹ. Tuntun jẹgbonu ogò ẹnẹtọ lọ tọn he yin homẹgble Jiwheyẹwhe tọn tọn ko zinnudo nujijọ nugbo whenuho tọn ehelẹ ji, podọ omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ ko lá ye gbọn aigba lọ pete ji.
14. Etẹwẹ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ ko gbọn gbesisọ dali do plọnmẹ dọ e yin pọngbọ dopokẹdẹ lọ na nuhahun gbẹtọvi lẹ tọn, po gbeyiyi tẹ po dogbọn bẹdopọ gbẹtọvi lẹ tọn dali?
14 Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ ko gbọn gbesisọ dali do plọnmẹ dọ pọngbọ dopo kẹdẹ hlan nuhahun tukladomẹtọ gbẹtọvi lẹ tọn wẹ Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn, he dali Jehovah to linlẹndai nado hiọ oyin etọn. (Psalm 83:4, 17, 18; Matiu 6:9, 10) Ṣigba gbẹtọvi, to bẹdopọ yetọn mẹ, ko gbẹ nado dotoai hlan pọngbọ ehe. Susu omẹ he gbẹ Ahọluduta lọ dai lẹ tọn sọ vọ nọ zannùdo oyin Jiwheyẹwhe tọn go, kẹdẹdile Falo basi do whenuena e gbẹ nado kẹalọyi nupojipetọ-yinyin Jehovah tọn. (Eksọdusi 1:8-10; 5:2) Na ye ma tindo ojlo depope to Ahọluduta Mẹssia tọn lọ mẹ wutu, nukundiọsọmẹtọ ehelẹ basi nudide nado jiya to “owhe” zozo yetọn titi he yin gandudu gbẹtọ aṣẹ-glanglan-panamẹtọ lẹ tọn tọn glọ.
Ofin Kanlin Lọ Tọn
15. (a) Etẹ ji wẹ ogò atọ́ntọ lọ yin tuntun jẹgbonu do? (b) Etẹwẹ yin “ofin kanlin lọ tọn lọ,” podọ etẹwẹ tuntun jẹgbonu ogò lọ tọn do e ji bẹhẹn?
15 Etẹ ji wẹ angẹli he bọdego lọ tuntun ogò etọn jẹgbonu do? “Angẹli atọ́ntọ sọ tuntun ogò etọn jẹgbonu do ofin kanlin lọ tọn lọ ji.” (Osọhia 16:10a) “Kanlin lọ” yin titonu gandudu tọn he yin Satani tọn. E ma tindo ofin-jọ-ofin de gba, kẹdẹdile kanlin lọ lọsu ma yin kanlin-jọ-kanlin de do. Ṣigba hodidọ do ofin ji dohia dọ kanlin lọ ko yi aṣẹ gandudu tọn zan do gbẹtọvi lẹ ji; ehe tin to kọndopọ mẹ po nugbo lọ po dọ azo dopodopo kanlin lọ tọn tindo ojẹgbakun ahọlu tọn de. Na nugbo tọn, “ofin kanlin lọ tọn lọ” yin dòdonu, kavi asisa, aṣẹ enẹ tọn.b Biblu do ninọmẹ nugbo aṣẹ ahọlu tọn lọ tọn hia he yin kanlin lọ tọn whenuena e dọ dọ “dlagọni lọ sọ na huhlọn etọn ẹn, po aisinnu etọn po po aṣẹ daho po.” (Osọhia 13:1, 2; 1 Johanu 5:19) Nalete, tuntun jẹgbonu ogò lọ tọn do ofin kanlin lọ tọn ji bẹ nulila de hẹn he do azọngban nugbo lọ hia he Satani ko yiwà bo gbẹ pò to yiyiwà to godoninọ po kanlin lọ zizedaga po mẹ.
16. (a) Mẹnu wẹ akọta lẹ to sinsẹ̀n eyin vlavo ye doayi e go kavi lala? Basi zẹẹmẹ. (b) Nawẹ aihọn nọ do ninọmẹ Satani tọn lẹ hia gbọn? (c) Whetẹnu wẹ ofin kanlin lọ tọn na yin hihọliai?
16 Nawẹ haṣinṣan ehe to Satani po akọta lẹ po ṣẹnṣẹn yin hinhẹn dote gbọn? Whenuena Satani whle Jesu pọn, e do ahọluduta aihọn tọn lẹpo hia ẹ to numimọ de mẹ bo ze “aṣẹ he, po gigo yetọn po” donukọnna ẹn. Ṣigba nubiọtomẹsi de tin—yedọ tintan whẹ, Jesu dona yi nuyiwa sinsẹ̀n-bibasi tọn wà to Satani nukọn. (Luku 4:5-7) Be mí sọgan lẹn dọ gandudu aihọn tọn lẹ mọ huhlọn yetọn yí na akuẹ he whe hugan de wẹ? Lala, e ma yin mọ. Sọgbe hẹ Biblu, Satani wẹ yẹwhe titonu ehe tọn, podọ, eyin akọta lẹ doayi e go kavi lala, ewọ wẹ yé to sinsẹ̀n. (2 Kọlintinu lẹ 4:3, 4)c Ninọmẹ ehe sọawuhia to awuwlenanu titonu egbezangbe tọn mẹ, he sinai do owanyina akọta zẹjlẹgo, wangbẹnamẹ po ṣejannabi po ji. E yin tito-basina dole Satani jlo do—nado sọgan hẹn gbẹtọvi lẹ do huhlọn etọn glọ. Gblewa lẹ to gandudu mẹ, ojlo zẹjlẹgo na huhlọn, tonudidọ lalo tọn, wezundido to godona awhanfunnu lẹ—ehelẹ do ninọmẹ ylankan Satani tọn hia. Aihọn lọ kẹalọyi nujinọtedo mawadodo tọn Satani tọn lẹ, bo gbọn mọ dali do yi i do basi yẹwhe etọn. Ofin kanlin lọ tọn na yin hihọliai whenuena kanlin enẹ na jiya vasudo tọn podọ Okun yọnnusi Jiwheyẹwhe tọn tọn na ze Satani lọsu dlan odo mapote lọ mẹ to godomẹ.—Gẹnẹsisi 3:15; Osọhia 19:20, 21; 20:1-3.
Zinvlu po Odẹ́ Kinkandù Na Awufiẹsa po
17. (a) Nawẹ tuntun jẹgbonu ogò atọ́ntọ lọ tọn gando zinvlu gbigbọmẹ tọn he ko ṣinyọn ahọluduta kanlin lọ tọn to whepoponu go gbọn? (b) Nawẹ gbẹtọvi lẹ yinuwa hlan tuntun jẹgbonu ogò atọ́ntọ he yin homẹgble Jiwheyẹwhe tọn tọn gbọn?
17 Ahọluduta kanlin ehe tọn ko tin to zinvlu gbigbọmẹ tọn mẹ sọn bẹjẹeji etọn gbọn. (Yijlẹdo Matiu 8:12; Efesunu lẹ 6:11, 12 go.) Ogò atọ́ntọ lọ hẹn lila gbangba nuzindeji tọn de wá he yin zinvlu ehe tọn. Etlẹ yi i do basi wadohia, to enẹ mẹ dọ ogò ehe he yin homẹgble Jiwheyẹwhe tọn tọn yin tuntun jẹgbonu do ofin kanlin yẹhiadonu tọn lọ tọn ji taun. “Ahọludu etọn sọ dozinvlu; yé to odẹ́ yetọn kandù na awufiẹsa, bo sọ to nùzan do Jiwheyẹwhe olọn tọn go, na awufiẹsa yetọn po agada yetọn po tọn wutu, ye ma sọ lẹnvọjọ na owalọ yetọn gba.”—Osọhia 16:10b, 11.
18. Ninọmẹ dopolọ tẹwẹ tin to opẹn kunkun atọ́ntọ lọ po ogò atọ́ntọ he yin homẹgble Jiwheyẹwhe tọn po ṣẹnṣẹn?
18 Opẹn kunkun atọ́ntọ lọ ma yin onu dopolọ pẹpẹ po ogò atọ́ntọ he yin homẹgble Jiwheyẹwhe tọn po gba, dile e ko yindọ opẹn kunkun lọ lá azọ̀nylankan owẹ̀n lẹ tọn de. Ṣigba doayi e go dọ to tuntun jẹgbonu azọ̀nylankan owẹ̀n lẹ tọn whenu, zinvlu owhe po jiwhenukunmẹ tọn de po tin. (Osọhia 9:2-5) Podọ to Eksọdusi 10:14, 15 mẹ, mí hia dogbọn owẹ̀n he Jehovah yi do ho Egipti lẹ dali: “Susu wẹ ye; jẹnukọn na ye, owẹ̀n lẹ de ma ko tin di yetọn hunkọ, mọ to ye tọn godo mọhunkọ tọn ma na tin. Na ye ṣinyọn nukun aigba tọn lẹpo ji, sọmọ bọ yè hẹn aigba dozinvlu.” Mọwẹ, zinvlu! Egbehe, zinvlu gbigbọmẹ tọn aihọn lọ tọn ko lẹzun nuhe sọawuhia susu sọmọ taidi kọdetọn kunkun jẹgbonu opẹn atọ́ntọ lọ tọn po tuntun jẹgbonu ogò atọ́ntọ homẹgble Jiwheyẹwhe tọn tọn po. Wẹndomẹ adínọ he yin lila dogbọn awhan owẹ̀n egbezangbe tọn lọ dali hẹn awufiẹsa po nukunbia po wá na mẹylankan enẹlẹ he “yiwanna zinvlu hú hinhọ́n.”—Johanu 3:19.
19. To kọndopọ mẹ po Osọhia 16:10, 11 po, etẹwẹ didehia jẹ gbangba Satani tọn taidi yẹwhe titonu ehe tọn hẹnwá?
19 Taidi ogán aihọn tọn, Satani ko hẹn ayajẹ matindo po awufiẹsa susu po wá. Huvẹ, awhan lẹ, hunyanhunyan, sẹ́nmẹjijẹ, amasin adínọ ṣiṣizan, fẹnnuwiwa, asamẹzọ̀n lẹ, nugbomadọ, yẹnuwiwa sinsẹ̀n tọn—ehelẹ po susu hugan po yin ohia titonu Satani tọn lẹ tọn. (Yijlẹdo Galatianu lẹ 5:19-21 go.) Dile e tlẹ yin mọ, didehia jẹ gbangba Satani tọn taidi yẹwhe titonu ehe tọn tọn hẹn awufiẹsa po winyan po wá na enẹnọ he nọ nọgbẹ̀ gbọn nujinọtedo etọn ji lẹ. “Ye to odẹ́ yetọn kandù na awufiẹsa,” titengbe to Mẹylọhodotọklisti mẹ. Mẹsusu ma nọ jlo lehe nugbo lọ to aliho gbẹzan yetọn tọn dehia do lọ gba. Mẹdelẹ nọ mọ dọ e to ye ze do owu mẹ, bo nọ dohomẹkẹn enẹnọ he to lilá ẹ lẹ. Ye gbẹ Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn dai bo zannù do oyin wiwe Jehovah tọn go. Ninọmẹ awutuzọ̀n agada tọn sinsẹ̀n tọn yetọn yin hinhẹn jẹ gbangba, he zọn bọ ye jẹ nùzan do Jiwheyẹwhe olọn tọn lọ go ji. Lala, ye “ma sọ lẹnvọjọ na owalọ yetọn gba.” Nalete, mí ma sọgan donukun linlẹn didiọ gbẹtọ susu lẹ tọn to pọmẹ de to opodo titonu ehe tọn whenu gba.—Isaia 32:6.
Otọ̀ Euflati Hú
20. Nawẹ opẹn kunkun ṣidopotọ lọ po tuntun jẹgbonu ogò ṣidopotọ tọn po gando otọ̀ Euflati go gbọn?
20 Opẹn kunkun ṣidopotọ lọ lá tuntun dote “angẹli ẹnẹ . . . he yè sin do otọ̀ daho Euflati mẹ” lẹ tọn. (Osọhia 9:14) Gbọn whenuho dali, Babilọni yin otodaho lọ he sinai do otọ̀ Euflati ji. Podọ to 1919, tuntun dote angẹli ẹnẹ yẹhiadonu tọn lẹ tọn jẹgodona aijijẹ he gọna zẹẹmẹ Babilọni Daho lọ tọn de. (Osọhia 14:8) E yin nuhe jẹ na ayidonugo to whelọnu lo dọ ogò ṣidopotọ lọ he yin homẹgble Jiwheyẹwhe tọn tọn gando otọ̀ Euflati go ga: “Angẹli ṣidopotọ sọ tuntun ogò etọn do Euflati otọ̀ daho lọ mẹ; osin etọn sọ hú, na yè nido jla aliho do na ahọlu he sọn whezẹtẹn ja lẹ.” (Osọhia 16:12) Ehe ga yin wẹndomẹ ylankan de na Babilọni Daho lọ!
21, 22. (a) Nawẹ osin mẹhihọ́ tọn he yin otọ̀ Euflati tọn lẹ hú na Babilọni to 539 J.W.M. gbọn? (b) Etẹwẹ yin “osin lẹ” he ji Babilọni Daho lọ sinai do, podọ nawẹ osin yẹhiadonu tọn ehelẹ tlẹ ko to húhú todin gbọn?
21 Whenuena Babilọni hohowhenu tọn lọ sinai ganji, otọ̀ susu lẹ he yin Euflati tọn wẹ ada daho titonu hihọ́ tọn etọn tọn. To 539 J.W.M., otọ̀ ehelẹ hú whenuena yé yin kọdiọna sọn ali etọn ji dogbọn nukọntọ Pẹlsianu Kilusi dali. Dogbọn mọ dali, aliho lọ yin hunhun na Kilusi Pẹlsianu lọ po Daliusi Medianu lọ po, yedọ ahọlu lẹ sọn “whezẹtẹn,” nado biọ Babilọni bo yí otò lọ. To ojlẹ nugbajẹmẹji tọn whenu, otọ̀ Euflati lọ gboawupo to otòdaho enẹ hihọ́ mẹ. (Isaia 44:27 jẹ 45:7; Jẹlemia 51:36) Onu mọnkọtọn de na wá jọ do Babilọni egbezangbe tọn go, yedọ titonu sinsẹ̀n lalo tọn lẹdo aihọn pe lọ.
22 Babilọni Daho lọ “sinai to osin susu ji.” Sọgbe hẹ Osọhia 17:1, 15, ehelẹ nọtena “gbẹtọ lẹ, agun pipli lẹ, akọta lẹ, po ogbè lẹ po”—yedọ gbẹtọgun daho hagbẹ lẹ tọn de he e to pinpọnhlan taidi hihọ́ de. Ṣigba “osin lẹ” to húhú! To Wheyihọ Europe tọn, fie e ko tindo gbigbọ daho de te dai, livi donu kanweko lẹ ko to nukun pẹvi yi do pọn sinsẹ̀n to gbangba. Na owhe susu to otò delẹ mẹ, tito tonudidọ tọn de yin lilá nado tẹnpọn do va gbigbọ sinsẹ̀n tọn sudo. Gbẹtọgun lẹ to otò enẹlẹ mẹ ma fọnṣite na dagbe etọn gba. Mọdopolọ, whenuena ojlẹ lọ wá na Babilọni Daho lọ nado yin vivasudo, sọha he to didepò hagbẹ etọn lẹ tọn ma na sọawuhia nado yin hihọ́ depope gba. (Osọhia 17:16) Dile etlẹ yindọ e dọ dọ emi tindo hagbẹ sọha livi donu fọtọ́n lẹ, Babilọni Daho lọ na mọ dọ emi ma tindo hihọ́ depope sọta “ahọlu whezẹtẹn tọn lẹ” gba.
23. (a) Mẹnu lẹ wẹ yin ahọlu lẹ he wá sọn “whezẹtẹn” to 539 J.W.M.? (b) Mẹnu lẹ wẹ “ahọlu he sọn whezẹtẹn ja lẹ” to azan Oklunọ tọn whenu, podọ nawẹ ye na va Babilọni Daho lọ sudo gbọn?
23 Mẹnu wẹ ahọlu ehelẹ yin? To 539 J.W.M., ye yin Daliusi Medianu lọ po Kilusi Pẹlsianu lọ po, he yin yiyizan dogbọn Jehovah dali nado yí otò Babilọni hohowhenu tọn lọ. To azan Oklunọ tọn ehe gbe, titonu sinsẹ̀n lalo tọn he yin Babilọni Daho lọ tọn na yin vivasudo dogbọn togan gbẹtọ lẹ dali ga. Ṣigba whladopo dogọ, ehe na yin whẹdida sọn olọn mẹ wá de. Jehovah Jiwheyẹwhe po Jesu Klisti po, yedọ “ahọlu whezẹtẹn tọn lẹ,” na ze do ahun togan gbẹtọ lẹ tọn mẹ yedọ “linlẹn” lọ nado lẹ́hlan Babilọni Daho lọ bo va ẹ sudo pete. (Osọhia 17:16, 17) Tuntun jẹgbonu ogò ṣidopotọ lọ tọn lá to gbangba dọ whẹdida ehe to na yin bibasi!
24. Nawẹ nuhe ogò ṣidopo tintan homẹgble Jehovah tọn bẹhẹn lẹ yin lilá pe gbọn, podọ po kọdetọn tẹ po? (b) Whẹpo nado dọ na mí dogbọn pipotọ ogò homẹgble Jiwheyẹwhe tọn tọn dali, etẹwẹ Osọhia sọhia?
24 Ogò ṣidopo tintan ehelẹ he yin homẹgble Jehovah tọn tọn bẹ wẹndomẹ he hẹnmẹ lẹnnupọn de hẹn. Devizọnwatọ Jehovah tọn aigba ji tọn lẹ, he yin godonọna dogbọn angẹli lẹ dali, hẹn alọnu yetọn jan to nuhe e bẹhẹn lẹ lila pe jẹ oba lẹdo aigba pe de mẹ. Gbọn aliho ehe mẹ, avase he jẹ ko yin nina hlan ada lẹpo he yin titonu aihọn tọn Satani tọn, podọ Jehovah ko na dotẹnmẹ hundote de omẹ lẹpo nado lẹ́hlan dódó bo nọgbẹ̀. (Ezekiẹli 33:14-16) Ṣogan ogò dopo dogọ he yin homẹgble Jiwheyẹwhe tọn tọn gbẹ sọ pò. Ṣigba whẹpo nado dọ na mí dogbọn ehe dali, Osọhia dohia lehe Satani po azọnwahẹmẹtọ aigba ji tọn etọn lẹ po to tintẹnpọn nado hẹnalọdotena hinhẹn gbayipe whẹdida Jehovah tọn lẹ tọn do.
Bibẹpli Hlan Amagẹdọni Lọ
25. (a) Etẹwẹ Johanu dọ na mí dogbọn “gbigbọ mawe” di bese lẹ dali? (b) Nawẹ mẹdlapọn taidi bese hiọawu “gbigbọ mawe” lẹ tọn de tin to azan Oklunọ tọn gbe gbọn, podọ po kọdetọn tẹ po?
25 Johanu dọ na mí: “Yẹn sọ mọ gbigbọ mawe atọ̀n, he taidi bese, bo tọ́n sọn onù dlagọni lọ tọn mẹ jẹgbonu, podọ sọn onù kanlin lọ tọn mẹ, po sọn onù yẹwhegan lalonọ lọ po tọn mẹ jẹgbonu. Na ye lẹ wẹ gbigbọ aovi lẹ tọn, he to azọn jawu wà, he nọ yì ahọlu aigba po aihọn lẹpo po tọn lẹ de, nado bẹ ye pli hlan awhan azan daho Jiwheyẹwhe Ganhunupo tọn lọ gbe.” (Osọhia 16:13, 14) To azan Moṣe tọn gbe, Jehovah hẹn azọ̀nylankan hiọawu bese lẹ tọn wá Egipti Falo tọn ji, bọ “aigba lọ sọ lunwan.” (Eksọdusi 8:5-15) To azan Oklunọ tọn gbe, dlapọn basi namẹ awuhiọ lọ taidi bese de ko tin, ṣigba sọn asisa he gbọnvo de mẹ. E yin awuwlena po “gbigbọ mawe” Satani tọn lẹ po, he nọtena nujijla he yin awuwlena nado plan togan gbẹtọ lẹpo, yedọ “ahọlu lẹ,” biọ nukundiọsọ Jehovah Jiwheyẹwhe mẹ. Satani gbọn mọ dali do hẹndiun dọ ye ma yin kọdiọna dogbọn tuntun jẹgbonu ogò homẹgble Jiwheyẹwhe tọn lẹ tọn dali gba, ṣigba tin to ada Satani tọn mẹ gligli whenuena “awhan azan daho Jehovah Ganhunupo tọn lọ” bẹjẹeji.
26. (a) Asisa atọ̀n tẹlẹ mẹ wẹ nujijla Satani tọn lẹ nọ wá sọn? (b) Etẹwẹ “yẹwhegan lalonọ lọ” yin, podọ nawẹ mí yọnẹn gbọn?
26 Nujijla lọ wá sọn “dlagọni” (Satani) po “kanlin lọ” (titonu tonudidọ tọn aigba tọn he yin Satani tọn) po de, yedọ nudida lẹ he mí ko dukosọ hẹ to Osọhia mẹ. Ṣigba etẹwẹ “yẹwhegan lalonọ lọ” yin? Ehe yin nuhe biọ aimẹ yọyọ de to oyin mẹ kẹdẹ. To dai, yè do kanlin de hia mí he tindo azo awe di lẹngbọvu de tọn he basi ohia daho lẹ to kanlin ota ṣinawenọ lọ nukọn. Kanlin mẹklọtọ ehe yinuwa taidi yẹwhegan de na kanlin enẹ. E wleawu dote na sinsẹ̀n-bibasi hlan kanlin lọ, bo tlẹ zọn bọ boṣiọ de yin bibasi na ẹn. (Osọhia 13:11-14) Kanlin ehe po azo awe di lẹngbọvu de po dona yin onu dopolọ po “yẹwhegan lalonọ lọ” po he yin hodọdego tofi. To nùzindo ehe ji mẹ, mí hia to nukọnmẹ dọ yẹwhegan lalonọ lọ, taidi kanlin yẹhiadonu tọn po azo awe lọ po, “to ohia basi to nukọn [kanlin ota ṣinawenọ lọ tọn], he e do nọ klọ ye he yi ohia kanlin lọ tọn lẹ, po ye he nọ litaina boṣiọ etọn lẹ po.”—Osọhia 19:20.
27. (a) Avase he wá do ganmẹ ganji tẹwẹ Jesu Klisti lọsu na? (b) Nugbẹnamẹ tẹwẹ Jesu na whenuena e tin to aigba ji? (c) Nawẹ apọsteli Paulu dọho taidi nugbẹnamẹ Jesu tọn gbọn?
27 Po Nujijla Satani tọn susu mọnkọtọn he lẹdo mí lẹ po, hogbe he bọdego he Johanu wlan lọ yin nuhe wá do ganmẹ ganji: “Do ayi e go, yẹn na wá di ajotọ. Donanọ wẹ ewọ he to alihọ, bo sọ sẹ avọ etọn do, na e nika zinzọnlin to omẹ́, yè bo na sọ mọ winyan etọn.” (Osọhia 16:15) Mẹnu wẹ ja “di ajotọ”? Jesu lọsu wẹ, he ja to ojlẹ ma yin lilá de mẹ taidi Mẹhùsudotọ Jehovah tọn. (Osọhia 3:3; 2 Pita 3:10) Whenuena e gbẹ pò to aigba ji, Jesu lọsu yi wiwá etọn jlẹdo ajotọ tọn de go, dọmọ: “Enẹwutu mì nọ họ́ mìde: na mì ma yọn azan he gbe Oklunọ mìtọn ja. Enẹwutu mì ni wleawu dai: na ojlẹ he mẹ mì ma lẹn do wẹ Ovi gbẹtọ tọn ja.” (Matiu 24:42, 44; Luku 12:37, 40) To avase ehe vivọdọ mẹ, apọsteli Paulu dọmọ: “Azan [Jehovah] tọn ja di ajotọ to ozan mẹ. Na whenuena ye to didọmọ, Jijọho po gingan po; whenẹnu wẹ dindọn ajiji wá ota yetọn.” Satani wẹ tin to godo na nulila lalo tọn enẹ depope he yin “Jijọho po gingan po” tọn.—1 Tẹsalonikanu lẹ 5:2, 3.
28. Nugbẹnamẹ tẹwẹ Jesu na dogbọn nukundidiọsọ awusinyẹnnamẹnu aihọn tọn lẹ dali, podọ etẹwẹ “azan” enẹ yin he Klistiani lẹ ma jlo dọ ni wá ye ji “di omọ̀ de”?
28 Jesu ga sọ na avase omẹ dogbọn awusinyẹnnamẹnu alọpa he aihọn ehe, he yin gigọ po nujijla lẹ po na hẹnwá Klistiani lẹ ji dali. E dọmọ: “Mì ni payi mìde go, vlavo ayiha mìtọn nika yin yiyi gigọfla do doagbanna, po nunumu ogbẹ̀ tọn po, bọ azan lọ nado wá mì ji ajiji di omọ̀ de. . . . Ṣigba mì nọ họ́ mìde to osaa lẹpo mẹ, bo nọ basi ovẹvivẹ, na mì nido yínuglo nado họngan sọn onu helẹ pó mẹ he to na wá jọ, podọ nado ṣite to Ovi gbẹtọ tọn nukọn.” (Luku 21:34-36) “Azan” enẹ yin “azan daho Jiwheyẹwhe Ganhunupo tọn lọ.” (Osọhia 16:14) Dile “azan” enẹ he yin whẹsuna nupojipetọ-yinyin Jehovah tọn tọn to sisẹpọ, e lẹzun nuhe sinyẹn dogọ hugan gbede pọn nado du to tuklajẹ gbẹzan tọn lẹ ji. Klistiani lẹ tindo nuhudo nado tin to aṣeji bo to alihọ, bo tin to nukle kaka jẹ whenuena azan enẹ wá.
29, 30. (a) Etẹwẹ avase Jesu tọn dọ enẹnọ he yin mimọ to amlọndọ lẹ na yin winyando dogbọn “avọ” yetọn hinhẹnbu dali bẹhẹn? (b) Etẹwẹ avọ lẹ nọ do didotọ etọn hia nado yin? (c) Nawẹ mẹde sọgan hẹn avọ yẹhiadonu tọn etọn bu gbọn, podọ po kọdetọn tẹ po?
29 Ṣigba etẹwẹ avase ninamẹ lọ bẹhẹn he yin dọ enẹnọ he yin mimọ to amlọndọ lẹ sọgan yin winyando dogbọn “avọ” yetọn lẹ hinhẹnbu dali? To Islaeli hohowhenu tọn lọ mẹ, yẹwhenọ kavi Levinu depope he to azọngban nuhihọ́ tọn de basi to tẹmpli mẹ tindo azọngban daho de to ota. Zẹẹmẹ basitọ Ju lẹ dọ dọ eyin omẹ mọnkọtọn de yin wiwle to amlọn mẹ to azọ́n mọnkọtọn de kọn, awugbo etọn lẹ sọgan yin tintlẹn sọn e go bo yin fifiọ, na nido yin winyando gbangba wutu.
30 Jesu to avase na tofi dọ onu mọnkọtọn de sọgan jọ to egbehe. Yẹwhenọ lẹ po Levinu lẹ po nọtena mẹmẹsunnu yiamisisadode Jesu tọn lẹ. (1 Pita 2:9) Ṣigba avase Jesu tọn, to gbigblo mẹ, gando gbẹtọ susugege lọ go ga. Awugbo lọ tofi to hodọ do yinyọnẹn didotọ lọ tọn taidi Kunnudetọ Klistiani Jehovah tọn de. (Yijlẹdo Osọhia 3:18; 7:14 go.) Eyin mẹdepope jo dotẹnmẹ do na awusinyẹnnamẹnu aihọn Satani tọn tọn lẹ nado klọ ẹ biọ amlọndidọ kavi biọ gbigbọjọ mẹ, matin ayihaawe, ye sọgan hẹn avọ yetọn bu—to hogbe devo lẹ mẹ, hẹn mẹyinyọnẹn wiwe yetọn taidi Klistiani lẹ bu. Ninọmẹ mọnkọtọn de na yin winyannu. E na ze mẹde do owu mẹ nado hẹn nulẹpo bu pete.
31. (a) Nawẹ Osọhia 16:16 zinnudo nuhudo nado tin to nukle lọ ji na Klistiani lẹ gbọn? (b) Hodidọ sọn tamẹ wá tẹlẹ wẹ nukọntọ sinsẹ̀n tọn delẹ dọ dogbọn Amagẹdọni dali?
31 Nuhudo lọ na Klistiani lẹ nado tin to nukle lẹzun niyaniyanu hugan dile na wefọ he bọdego Osọhia tọn to sisẹpọ hẹndi etọn: “E [gbigbọ aovi lẹ tọn] sọ bẹ ye [ahọlu kavi togan aigba tọn lẹ] pli do ofi yè nọ ylọ Amagẹdọni to ogbè Heblu tọn mẹ.” (Osọhia 16:16) Oyin ehe, he nọ yawu yin yiylọ dọ Amagẹdọni, sọawuhia whladopo kẹdẹ to Biblu mẹ. Ṣigba e ko fọn nulẹnpọn gbẹtọ lẹ tọn dote susu. Nukọntọ aihọn tọn lẹ na avase Amagẹdọni nuzanusẹvaun miyọn tọn he sọgan jọ de tọn. Amagẹdọni ko sọ yin zize gando otò hohowhenu tọn he yin Megiddo lọ go, yedọ nọtẹn avunhiho tangan susu lẹ tọn de to ojlẹ Biblu tọn lẹ mẹ, podọ nukọntọ sinsẹ̀n tọn delẹ ko gbọn mọ dali do dọ dọ awhan godo tọn lọ to aigba ji na jọ to lẹdo he tindo dogbo enẹ mẹ. To ehe mẹ ye dẹn do nugbo lọ susu.
32, 33. (a) Kakati ni yin nọtẹn paa de, etẹwẹ oyin Har–Magedon kavi Amagẹdọni lọ nọtena? (b) Hogbe Biblu tọn devo tẹlẹ wẹ yin nudopolọ po “Amagẹdọni” po kavi gando e go?? (c) Whetẹnu wẹ ojlẹ lọ na wá na angẹli ṣinawetọ lọ nado tuntun ogò godo tọn he yin homẹgble Jiwheyẹwhe tọn tọn jẹgbonu?
32 Oyin Amagẹdọni lọ zẹẹmẹdo “Osó Megiddo tọn.” Ṣigba kakati nado yin nọtẹn tata de, e nọtena ninọmẹ aihọn tọn lọ he mẹ akọta lẹpo yin bibẹpli do to nukundidiọsọ Jehovah Jiwheyẹwhe mẹ podọ fie e na va ye sudo to godomẹ te. Ehe yin globu tọn to gbigblo mẹ. (Jẹlemia 25:31-33; Daniẹli 2:44) E yin onu dopolọ po “ahandanu daho homẹgble Jiwheyẹwhe tọn tọn” po “agbado owhẹda tọn,” kavi “agbado Jehọṣafati tọn” po, fie akọta lẹ bẹ yede pli do na husudo dogbọn Jehovah dali. (Osọhia 14:19; Joẹli 3:12, 14) E sọ gando “aigba Islaeli tọn” go fie awhanpa Satani tọn he yin Gọgi Magọgi tọn lẹ yin vivasudo te he sin nọtẹn tin to “ohù lẹ ṣẹnṣẹn to osó wiwe gigonọ lọ ji” fie ahọlu agewaji tọn wá “jẹ opodo etọn” kọn te to alọ ahọvi daho Mikaẹli tọn lẹ mẹ.—Ezekiẹli 38:16-18, 22, 23; Daniẹli 11:45 jẹ 12:1.
33 Whenuena akọta lẹ yin pinplan biọ ninọmẹ ehe mẹ dogbọn nujijla taidi bese tọn he wá sọn Satani po azọnwahẹmẹtọ aigba ji tọn etọn lẹ de dali godo, ojlẹ lọ na wá na angẹli ṣinawetọ lọ nado tuntun ogò godo tọn lọ he yin homẹgble Jiwheyẹwhe tọn tọn jẹgbonu.
“E Vọ!”
34. Etẹ ji wẹ angẹli ṣinawetọ lọ tuntun ogò etọn jẹgbonu do, podọ nulila tẹwẹ wá “sọn tẹmpli olọn tọn mẹ, sọn fie ofin lọ te”?
34 “Angẹli ṣinawetọ sọ tuntun ogò etọn jẹgbonu do ojiwhehomẹ; ogbè daho de sọ tọ́n sọn tẹmpli olọn tọn mẹ, sọn fie ofin lọ te, dọmọ, E vọ.”—Osọhia 16:17.
35. (a) Etẹwẹ “ojiwhehomẹ” Osọhia 16:17 tọn yin? (b) To tuntun jẹgbonu ogò etọn do jẹhọn ji mẹ, etẹwẹ angẹli ṣinawetọ lọ dohia?
35 “Ojiwhehomẹ” lọ yin nuyizan ogbẹ̀-hẹndotetọ godo tọn lọ nado yin hiho po azọ̀nylankan po. Ṣigba ehe ma yin ojiwhehomẹ paa lọ gba. Nudepope ma tin dogbọn jẹhọn paa lọ dali he hẹn ẹn jẹ na whẹdida jẹagọdomẹ Jehovah tọn lẹ gba, kẹdẹ dile aigba, ohù, asisa osin fifa tọn lẹ, kavi osun po ma jẹ nado jiya whẹdida lẹ tọn sọn alọ Jehovah tọn mẹ do. Kakati ni yin mọ, ehe yin “ojiwhehomẹ” kavi jẹhọn lọ he sin oho Paulu dọ whenuena e ylọ Satani dọ “ahọvi huhlọn agahomẹ tọn tọn.” (Efesunu lẹ 2:2) E yin “jẹhọn” Satani tọn he yin gbingbọ́n dogbọn aihọn lọ dali to egbehe, yedọ gbigbọ lọ kavi mẹwhinwhan apọnmẹ tọn paa lọ, he wleawuna titonu ylankan etọn pete, yedọ nulinlẹn Satani tọn lọ he biọ ninọmẹ gbẹzan tọn lẹpo mẹ to gbonu agun Jehovah tọn tọn. Nalete to ogò etọn tuntun jẹgbonu do ojiwhehomẹ lọ ji mẹ, angẹli ṣinawetọ lọ do homẹgble Jiwheyẹwhe tọn hia sọta Satani, agun etọn, po nulẹpo po he nọ whan gbẹtọvi lẹ nado nọgodona Satani to whẹyiylọ nupojipetọ-yinyin Jehovah tọn mẹ.
36. (a) Etẹwẹ azọ̀nylankan ṣinawe lẹ nọtena? (b) Etẹwẹ yin didohia dogbọn nulila Jehovah tọn dali dọ: “E vọ!”?
36 Ehe po azọ̀nylankan ṣidopo tintan lẹ po na lẹndopọ blebu whẹdida Jehovah tọn tọn sọta Satani po titonu etọn po. Ye yin nulila dindọn tọn lẹ na Satani po okun etọn po. Whenuena ogò godo tọn ehe yin tuntun jẹgbonu, Jehovah lọsu dọmọ: “E vọ!” Onu devo de ma sọ tin nado yin didọ gba. Whenuena nuhe ogò homẹgble Jiwheyẹwhe tọn bẹhẹn lẹ ko yin lila jẹgbonu jẹ pekọ Jehovah tọn mẹ godo, gbandindọn depope ma sọ na tin to whẹdida he yin lila dogbọn wẹndomẹ ehelẹ dali hinhẹnṣẹ mẹ gba.
37. Nawẹ Johanu basi zẹẹmẹ na nuhe jọ to tuntun jẹgbonu ogò ṣinawetọ homẹgble Jiwheyẹwhe tọn tọn godo gbọn?
37 Johanu zindonukọn: “Ogbè lẹ sọ tin, po osò po, po abi po; aigba whinwhan daho sọ whan; ehe hunkọ ma jọ gbede whenuena gbẹtọ ko tin to aigba ji, aigba whinwhan gangan mọhunkọ de, he klo sọmọ. Otò daho lọ sọ tlẹn do tẹnmẹ atọ̀n, otò daho akọta lẹ lọ tọn lẹ sọ gbà: Babilọni daho sọ yin finflin to Jiwheyẹwhe nukọn, nado yí kọfo ovẹn homẹgble etọn tọn he hunzo na ẹn. Lopo lẹpo sọ họnyì, yè ma sọ mọ osó daho lẹ ba. Kẹnsu daho flẹ sọn olọn mẹ jẹ gbẹtọ lẹ ji, kẹnsu dopodopo di ojlẹ talẹnti dopo tọn na pinpẹn: gbẹtọ lẹ sọ to nùzan do Jiwheyẹwhe go na tukla kẹnsu lọ tọn tọn wutu: na tukla etọn lọ su gbahugbahu.”—Osọhia 16:18-21.
38. Etẹwẹ yin yẹdena dogbọn (a) “aigba whinwhan daho” lọ dali? (b) nugbo lọ dali dọ “otò daho lọ,” Babilọni Daho lọ yin tintlẹn do “tẹnmẹ atọ̀n”? (c) nugbo lọ dali dọ “lopo lẹpo sọ họnyì, yè ma sọ mọ osó daho lẹ ba”? (d) azọ̀nylankan “kẹnsu” tọn dali?
38 Whladopo dogọ, Jehovah yinuwa tọlọlọ maṣinuwà hlan gbẹtọvi lẹ, na ehe yin didohia dogbọn “abi lẹ po ogbè lẹ po osò lẹ po” dali wutu. (Yijlẹdo Osọhia 4:5; 8:5 go.) Gbẹtọvi lẹ na yin whinwhan to aliho de mẹ he ma ko jọ pọn gbede dai, taidi dogbọn aigba whinwhan nuvasudotọ de dali nkọ. (Yijlẹdo Isaia 13:13; Joẹli 3:16 go.) Whinwhan huhlọnnọ ehe na gbà “otò daho lọ,” yedọ Babilọni Daho lọ, bọ e tlẹn do “tẹnmẹ atọ̀n”—he yin yẹhiadonu na aijijẹ pete etọn biọ gbakija mayọn-jlado mẹ. Dogọ, “otò daho akọta lẹ lọ tọn lẹ” na jai. “Lopo lẹpo” po “osó daho lẹ” po—yedọ zedai po agun lẹ po he taidi nuhe na nọ aigba kakadoi to titonu ehe mẹ—na juwayi. “Kẹnsu daho,” he yin daho susu hugan dehe ho Egipti to azọ̀nylankan ṣinawetọ lọ whenu, he dopodopo kẹnsu lọ tọn pẹn di talẹnti dopo, na linu gbẹtọvi lẹ po awufiẹsa po.d (Eksọdusi 9:22-26) Jijà osingo yasanamẹ tọn ehe matin ayihaawe nọtena didọ jẹgbonu huhlọnnọ gbọnvo de he yin whẹdida Jehovah tọn lẹ tọn, he to didọ dọ opodo titonu ehe tọn tọn ko wá todin! Na nugbo tọn Jehovah sọgan yi kẹnsu jọ kẹnsu zan ga to azọ́n vasudo tọn etọn mẹ.—Job 38:22, 23.
39. Mahopọnna tuntun jẹgbonu azọ̀nylankan ṣinawe lẹ tọn, afọdide tẹwẹ sọha suhugan gbẹtọvi lẹ tọn na ze?
39 Nalete, aihọn Satani tọn na pehẹ whẹdida dódó Jehovah tọn. Kaka jẹ opodo, sọha suhugan gbẹtọvi lẹ tọn na pò to nukọnzindo nado ylọwhẹ bo zannùdo Jiwheyẹwhe go. Dile e te po Falo hohowhenu tọn lọ po, ahun yetọn lẹ ma na yin hinhẹn bọ̀ dogbọn debọdo-dego azọ̀nylankan lẹ tọn dali kavi dogbọn godotọ mẹhutọ azọ̀nylankan enẹlẹ tọn dali gba. (Eksọdusi 11:9, 10) Diọdo ahun tọn nukunwhiwhe godo tọn gbẹtọgun susu lẹ tọn de ma na tin gba. Po gbingbọn godo tọn yetọn po, ye gbẹ sọ sọta Jiwheyẹwhe he dọmọ: “Yé bo na sọ yọnẹn dọ yẹn wẹ [Jehovah].” (Ezekiẹli 38:23) Etomọṣo, nupojipetọ-yinyin Jehovah Jiwheyẹwhe Ganhunupo lọ tọn na ko yin whẹsuna.
[Nudọnamẹ Odò Tọn]
a Na apajlẹ onu he ma nọ whango lẹ tọn he nọ yinuwà taidi kunnudetọ kavi nọ na okunnu de, pọn Gẹnẹsisi 4:10; 31:44-53; Heblu lẹ 12:24.
b Yizan “ofin” tọn dopolọ de sọawuhia to hogbe he yin didọ hlan Jesu to dọdai-liho lẹ mẹ: “Jiwheyẹwhe E, kakadoi wẹ ofin towe.” (Psalm 45:6) Jehovah wẹ asisa, kavi dòdonu, aṣẹ ahọludu tọn Jesu tọn tọn.
c Pọn Job 1:6, 12; 2:1, 2; Matiu 4:8-10; 13:19; Luku 8:12; Johanu 8:44; 12:31; 14:30; Heblu lẹ 2:14; 1 Pita 5:8 ga.
d Eyin Johanu tindo talẹnti Glẹki tọn to ayiha mẹ, kẹnsu dopodopo na pẹn dibli yì kilo 20. Jikun kẹnsu tọn nuvasudotọ nankọ die!
[Apotin to weda 221]
“Do Aigba Ji”
Hagbẹ Johanu tọn ko lá homẹgble Jehovah tọn tọn sọta “aigba lọ” po hodidọ lẹ po taidi dehe bọdego lẹ:
“To vivẹnudido owhe kanweko lẹ tọn godo, ogbẹ́ tonudidọ tọn lẹ ko do awugbopo yetọn hia nado du to ninọmẹ egbezangbe tọn lẹ ji podọ nado din pọngbọ na nuhahun tukladomẹtọ lẹ. Akuẹzinzan plọntọ lẹ po tonudọtọ lẹ po, he to whẹho lọ plọn po vivẹnudido po, mọ dọ ye ma penugo nado wà nude gba.”—Des millions de personnes actuellement vivantes ne mourront jamais, 1920, weda 52.
“Gandudu de ma tin to aigba ji todin he to pekọ hẹn wá na ada jlẹmẹ depope aihọn tọn gba. Susu akọta lẹ tọn yin gandudeji dogbọn aṣẹ-glanglan-panamẹtọ lẹ dali. Aihọn blebu dibla tin to gbakija mẹ nugbo.”—Un gouvernement désirable, 1924, weda 7.
“Nado hẹn podo owalọ whenu dinvie tọn lẹ wá wẹ ylando na do sunsun sọn aihọn he mẹ, bọ jijọho po dódó po nado dugan.“—“Wẹndagbe Ahọluduta lọ Tọn”, 1957, weda 24.
“Titonu aihọn tọn egbezangbe tọn ko do ede hia dogbọn ylando, mawadódó po atẹṣiṣi po he to agayi sọta Jiwheyẹwhe po ojlo etọn po dali. . . . Yè ma sọgan jla ẹ do gba. Enẹwutu, e dona juwayi!”—La Tour de Garde, 1er mars 1982, weda 6.
[Apotin to weda 223]
“Do Ohù Mẹ”
Nuhe bọdego lọ yin hodidọ kleun delẹ he yin zinjẹgbonu to owhe lẹ gblamẹ dogbọn hagbẹ Johanu tọn dali he to homẹgble Jiwheyẹwhe tọn lá sọta “ohù” ayimajainọ atẹṣitọ lọ he yin gbẹtọvi jijọ-madi-Jiwheyẹwhe tọ́ he dẹn do Jehovah lẹ tọn:
“Whenuho akọta lẹpo tọn dohia dọ e ko yin avunhiho de sọta hagbẹ kọmẹ tọn lẹ. E ko yin sọha vude sọta susu lẹ. . . . Avunhiho ehelẹ ko dekọtọn do gufinfọn lẹ, oyajiji daho lẹ, po ohùn susu sinsọ̀nkọnyinai po mẹ.”—Gouvernement, 1928, weda 231.
To aihọn yọyọ lọ mẹ, “ ‘ohù yẹhiadonu tọn lọ he yin gbẹtọ ayimajainọ, atẹṣitọ, jijọ-madi-Jiwheyẹwhe tọ́ lẹ tọn he mẹ kanlin ylankan yẹhiadonu tọn lọ tọnjẹgbonu sọn whenu dindẹn die na yizan Lẹgba tọn na ko juwayi.”—La Tour de Garde, 1er mai 1969, weda 283; Bulletin intérieur, 10/68, weda 48.
“Ogbẹ́ gbẹtọvi lẹ tọn egbezangbe tọn yin awutunọ to gbigbọ-liho bo yin azọ̀n bẹpla. Mẹdepope to mí mẹ ma sọgan whlẹn ẹn gba, na Ohó Jiwheyẹwhe tọn dohia dọ awutuzọ̀n to pinplan ẹn biọ oku mẹ wutu.”—La paix et la sécurité véritables—d’où viendront-elles?, 1973, weda 131.
[Apotin to weda 224]
“Do Tọ̀sisa Daho Podọ Do Asisado Mẹ”
Azọ̀nylankan atọ̀ntọ lọ dè “tọsisa daho po asisado lẹ po” hia dogbọn hodidọ lẹ taidi dehe bọdego lẹ dali:
“Nukọntọ sinsẹ̀n tọn lẹ, he dọ dọ ye yin mẹplọntọ sinsẹ̀nnuplọnmẹ [Klisti tọn] lẹ tọn, ko hodẹ̀ do awhan ji bo hẹn ẹn zun onu wiwe de. Homẹ yetọn ko hun nado mọ fọto yetọn lẹ po boṣiọ yetọn lẹ po yin didohia to awhanfuntọ ohùnhọdutọ enẹlẹ tọn pa.”—La Tour de Garde, novembre 1924 tọn, weda 15.
“Owọ̀n bibasi sinai do lalo daho de ji, yedọ gbẹninọ to oku godo po jọmaku alindọn gbẹtọ tọn po.”—Les Ecritures enseignent-elles la “survivance”?, 1956, weda 51.
“Tamẹnuplọnmẹ gbẹtọ lẹ tọn, nuyọnẹntọ tonudidọ tọn lẹ, tito-bibasina okọmẹtọ lẹ, ayinamẹtọ do akuẹzinzan ji lẹ po nukọntọ sinsẹ̀n aṣa tọn lẹ po wẹ ma ko hẹn kọfanamẹ ogbẹ̀-namẹtọ nujọnu tọn de wá gba. . . . Osin mọnkọtọn lẹ ko plan nùnùtọ etọn lẹ jẹ osẹ́n Mẹdatọ lọ tọn gbigbà mẹ he gando wiwe-yinyin ohùn tọn go podọ nado tindo mahẹ to homẹkẹndomẹ sinsẹ̀n tọn lẹ mẹ.”—Nudide de he yin bibasi to Plidopọ Akọjọpli “Wẹndagbe Madopodo” tọn, to 1963.
“E ma yin whlẹngan lẹnnuyọnẹn tọn gba, ṣigba vasudo gbẹtọvi lẹ tọn wẹ yin onu lọ he yè sọgan donukun sọn gbẹtọ lọsu si. . . . Mí ma sọgan pọn hlan apọnmẹ-plọntọ po lẹnpọn-plọntọ aihọn ehe tọn lẹ gba nado diọ aliho lẹnpọn tọn gbẹtọvi lẹ tọn . . . Mí ma sọgan ganjẹ huhlọn ponọ akọjọpli tọn depope he na yin awuwlena go gba . . . nado hẹn aigba ehe lẹzun nọtẹn vivomẹninọ tọn de nado nọgbẹ̀ te.”—La race humaine sera sauvée,—par le Royaume, 1970, weda 5.
[Apotin to weda 225]
“To Owhe Ji”
Dile na “owhe” gandudu gbẹtọ tọn lẹ ko “fiọ” gbẹtọvi lẹ to azan Oklunọ tọn lọ gbe, hagbẹ Johanu tọn, po hodidọ taidi dehe bọdego lẹ po, ko dọn ayidonugo mẹtọn hlan nuhe to jijọ lọ:
“To egbehe Hitler po Mussolini po, aṣẹ-glanglan-panamẹtọ lẹ, to jijọho aihọn lọ pete tọn ze do owu mẹ, podọ ye yin godonọna pete to mẹdekannujẹ vivasudo yetọn tọn mẹ dogbọn Nukọntọ Katholiki Lomu tọn lẹ dali.”—Fascisme ou liberté, 1939, weda 12.
“Gbọn whenuho gblamẹ afọdide lọ he yin hihodo dogbọn aṣẹ-glanglan-panamẹtọ lẹ dali ko yin, Dugan kavi Gbakija! Ṣigba nunọwhinnusẹn lọ he na yin yiyizan na aigba lọ pete dogbọn Ahọlu yi do ofin ji Jiwheyẹwhe tọn, Jesu Klisti dali wẹ, Yin Gandudeji kavi Yin Vivasudo.”—Quand toutes les nations s’uniront sous le Royaume de Dieu, 1961, weda 23.
“Sọn 1945 hugan gbẹtọ livi 25 lẹ ko yin hùhù to awhan 150 delẹ mẹ he yin funfun lẹdo globu pe.”—La Tour de Garde, 15 avril 1980, weda 6.
“Akọta lẹ lẹdo aihọn pe . . . nọ yi nukun pẹvi do pọn azọngban akọjọpli tọn kavi nunọwhinnusẹn walọyizan tọn lẹ. Nado jẹ yanwle yetọn lẹ kọn, akọta delẹ nọ mọnutolanmẹ whẹwhinwhẹn gigọ mimọyi tọn lẹ dogbọn nuzinzan depope he ye mọ dọ e jẹ na ye lọ yiyizan dali—yedọ mẹhùhù ylankan lẹ, gbẹtọ nukundeji lẹ hùhù, gbẹtọ lẹ finfin sọyi, bọmbu dida, po mọ mọ po . . . Nawẹ e na dẹn sọ bọ akọta lẹ na to nuyiwa hẹ ode awetọ to walọyizan nulunọ po matin azọngban mọnkọtọn lẹ po mẹ?—La Tour de Garde, 15 février 1985, weda 4.
[Apotin to weda 227]
“Do Ofin Kanlin Lọ Tọn Lọ Ji”
Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ ko de ofin kanlin lọ tọn hia jẹ gbangba bo ko lá whẹgbledomẹ Jehovah tọn do e ji po hodidọ taidi ehelẹ po:
“Togan po anademẹtọ tonudidọ tọn lẹ po he yin akọta lẹ tọn ko yin dududeji dogbọn huhlọn ylankan hugan gbẹtọ lẹ tọn dali he to ye dọn po huhlọn po to zọnlinzinzin mẹdetiti hùhù tọn lọ mẹ hlan awhan godo tọn lọ he yin Amagẹdọni tọn.”—Après Harmaguédon, Dieu établira un monde nouveau, 1954, weda 8.
“ ‘Kanlin ylankan’ lọ he yin gandudu gbẹtọ tọn he ma yin yẹwhehọluduta tọn lọ mọ huhlọn, aṣẹ po ofin etọn po yí sọn Dlagọni lọ de. Enẹwutu e dona jẹ hukan lọ ji, yedọ hukan Dlagọni lọ tọn.”—Après Harmaguédon, Dieu établira un monde nouveau, 1954, weda 15.
“Akọta Kosi lẹ sọgan mọ otẹn yetọn lẹ kẹdẹ to . . . ada Agọjẹdomẹtọ Daho Jiwheyẹwhe tọn tọn, yedọ Satani Lẹgba.”—Nudide de he yin alọkẹyi to Plidopọ Akọjọpli “Awhangbigbà Sọn Olọn Mẹ Wá” whenu, to 1973.
[Apotin to weda 229]
“Osin Etọn Sọ Hú”
Etlẹ yin todin, godoninọna sinsẹ̀n Babilọni tọn lẹ ko to húhú to nọtẹn susu lẹ mẹ, bo do nuhe na jọ lọ hia whenuena “ahọlu he sọn whezẹtẹn ja lẹ” na basi mẹgbeyinyan yetọn.
“Dodinnanu lẹdo akọta pe de doayi e go dọ 75 to kanweko ji enẹnọ he nọ nọ lẹdo hunnukun lẹ mẹ [he yin Thaïlande tọn] ma nọ yì tẹmpli bouddhiste tọn lẹ mẹ nado dotoai hlan yẹwhehodidọ depope gba, whenuena sọha he nọ nọ̀ gbeta mẹ lẹ he nọ basi dlapọn na tẹmpli lẹ to doyì madoalọte jẹ dibla yì 50 to kanweko ji.”—Bangkok Post, 7 septembre 1987, weda 4.
“Majiki lọ ko tọ́n sọn taoïsme mẹ to aigba [Chine] lọ ji fie e ko yin zizedai te to owhe fọtọ́n awe delẹ die. . . . Na e ma sọ tindo nuyizan majiki tọn lọ wutu he yewlẹ po mẹhe jẹnukọnna ye lẹ po nọ yizan nado mọ hodotọ daho lẹ yí, hagbẹ yẹwhenọ lẹ tọn lẹ mọ dọ ye tin matindo godojẹnamẹtọ lẹ ba, bo to pinpannukọn husudo pete taoïsme tọn taidi yise tito-basina aigba lọ tọn.—The Atlanta Journal and Constitution, 12 septembre 1982, weda 36-A.
“Japon . . . tindo bibẹpli daho hugan aihọn tọn lọ he yin mẹdehlan otò devo mẹ tọn lẹ tọn, yedọ dibla yì 5 200 lẹ, ṣogan . . . whe hugan dopo to kanweko ji omẹ Japon tọn lẹ tọn wẹ yin Klistiani. . . . Yẹwhenọ franciscain de he to azọnwa to finẹ sọn owhe 1950 tọn lẹ mẹ . . . yise dọ ‘azan mẹdehlan otò devo tọn lẹ tọn to Japon ko wá vivọnu.’ ”—The Wall Street Journal, 9 juillet 1986, weda 1.
To Angleterre to owhe ao atọ̀n agọe tọn lẹ mẹ, “dibla yi ṣọṣi anglicane tọn 2 000 sọn 16 000 lẹ mẹ wẹ ko suhọ̀n na mayizan wutu. Sọha ṣọṣi wátọ lẹ tọn lọsu ko yìdo to otò he yè ylọ dọ Klistiani lẹ mẹ. . . . ‘E ma sọ yin whẹho lọ todin ba dọ Angleterre yin otò Klistiani de,’ wẹ [Bishop Durham tọn] dọ.”—The New York Times, 11 mai 1987, weda A4.
“To hodidọ zohunhun tọn ganhiho susu lẹ tọn godo, nukọntọ tonudidọ tọn [Grèce tọn] lẹ yigbena osẹ́n lọ todin, he na dotẹnmẹ Gandudu socialiste lọ nado yí aigba daho lẹ sẹ sọn alọ mẹ na Ṣọṣi orthodoxe Glẹki lọ . . . Dogọ, osẹ́n lọ na anademẹ omẹ mayin nukọntọ sinsẹ̀n tọn na pipli ṣọṣi tọn lẹ po wedegbẹ lẹ po dọ yewlẹ sin ota wẹ azọngban lọ te na anadena akuẹsẹdotẹn ṣọṣi tọn lọ gọna hotel lẹ, marbre bibasi po azọ́nwhe lẹ po.”—The New York Times, 4 avril 1987, weda 3.
[Yẹdide lẹ to weda 222]
Ogò ẹnẹ tintan lẹ he yin homẹgble Jiwheyẹwhe tọn tọn hẹn azọ̀nylankan lẹ wá he taidi dehe dekọtọn sọn opẹn kunkun ẹnẹ tintan lẹ tọn mẹ nkọ
[Yẹdide to weda 226]
Ogò atọ́ntọ lọ dè ofin kanlin ylankan lọ tọn hia nado yin aṣẹ he Satani ko yi na kanlin ylankan lọ
[Yẹdide lẹ to weda 231]
Nujijlá aovi tọn lẹ to togan aigba tọn lẹ bẹpli hlan ninọmẹ tangan lọ, yedọ Amagẹdọni, fie whẹdida Jehovah tọn lẹ na yin tuntun do yé ji te
[Yẹdide to weda 233]
Enẹnọ he yin whinwhan dogbọn “jẹhọn” gbigble Satani tọn dali lẹ dona jiya whẹdida dódó hinhẹnṣẹ Jehovah tọn lẹ tọn