1. Etẹwẹ dopo to angẹli ṣinawe lẹ mẹ sọhia Johanu?

HOMẸGBLE dódó Jehovah tọn dona yin tuntun jẹgbonu kaka jẹ vivọnu etọn, yedọ ogò ṣinawe etọn lẹ! Whenuena angẹli ṣidopotọ lọ tuntun ogò etọn do nọtẹn Babilọni hohowhenu tọn lọ ji, e gbọn jlọjẹ dali do nọtena azọ̀nylankan kinkọndo Babilọni Daho lọ ji dile nujijọ lẹ to nukọnzindo po awuyiya po hlan awhan godo tọn he yin Amagẹdọni tọn. (Osọhia 16:1, 12, 16) Mọdopolọ, angẹli dopo ehe lọ wẹ to sisọhia todin nuhewutu po lehe Jehovah na hẹn whẹdida dódó tọn etọn lẹ ṣẹ do. Johanu yin hiho po nupaṣamẹ po dogbọn nuhe e sè bo mọ to enẹgodo lẹ dali: “Dopo to angẹli ṣinawe lẹ lọ mẹ he tindo ogò ṣinawe lẹ lọ wá bo to hodọ hẹ mi, bo sọ dọ hlan mi, dọmọ, Sẹwá fi; yẹn na yi whẹdida ayọdetọ daho lọ tọn hia we, he sinai to osin susu ji: mẹhe ahọlu aigba tọn lẹ to ayọde hẹ, mẹhe yè yi ovẹn ayọdide etọn tọn do hẹn aihọnmẹnu lẹ nù gọho.”—Osọhia 17:1, 2.

 2. Kunnudenu tẹwẹ tin to finẹ dọ “ayọdetọ daho lọ” (a) ma yin Lomu hohowhenu tọn gba? (b) ma yin ajọwiwa gbogbo gba? (c) yin pipli sinsẹ̀n tọn de?

² “Ayọdetọ daho lọ”! Etẹwutu oyin awuhiọnamẹtọ mọnkọtọn de? Mẹnu wẹ ewọ yin? Mẹdelẹ dọ dọ ayọdetọ yẹhiadonu tọn ehe yin Lomu hohowhenu tọn lọ. Ṣigba Lomu yin huhlọn tonudidọ tọn de. Ayọdetọ ehe deayọ hẹ ahọlu aigba tọn lẹ, podọ matin ayihaawe, ehe bẹ ahọlu Lomu tọn lẹ hẹn. Dogọ, to vasudo etọn godo, “ahọlu aigba tọn lẹ” yin didọ nado viavi na jujuyì etọn. Nalete, e ma sọgan yin huhlọn tonudidọ tọn de gba. (Osọhia 18:9, 10) Dogọ, dile e ko yindọ e yin víví dogbọn ajọwatọ aihọn tọn lẹ dali ga, e ma sọgan nọtena ajọwiwa gbógbó gba. (Osọhia 18:15, 16) Ṣigba mí hia dọ ‘dogbọn nuwiwà owọn tọn etọn dali wẹ akọta lẹpo yin kiklọ.’ (Osọhia 18:23) Ehe dohia hezeheze dọ ayọdetọ daho lọ dona yin bẹplidopọ sinsẹ̀n tọn lẹdo aihọn pe de.

 3. (a) Etẹwutu ayọdetọ daho lọ dona nọtena hugan Ṣọṣi Katholiki Lomu tọn lọ kavi etlẹ yin Mẹylọhodotọklisti blebu lọ? (b) Sinsẹ̀nnuplọnmẹ Babilọni tọn tẹlẹ wẹ nọ yin mimọ to suhugan sinsẹ̀n Whezẹtẹn lẹ tọn mẹ to pọmẹ po plọngiglọ Mẹylọhodotọklisti tọn po tọn mẹ? (c) Etẹwẹ yẹwhenọ daho Katholiki Lomu tọn John Henry Newman yigbe etọn na nuhe du asisa susu sinsẹ̀nnuplọnmẹ, afọdide sinsẹ̀n tọn po nuyiwa susu Mẹylọhodotọklisti tọn lẹ tọn po? (Pọn nudọnamẹ odo tọn.)

³ Pipli sinsẹ̀n tọn nankọ? Be e yin ṣọṣi Katholiki Lomu tọn wẹ, dile mẹdelẹ ko dọ do? Kavi be ewọ yin Mẹylọhodotọklisti blebu wẹ? Lala, e dona tlẹ yin daho hugan ehelẹ eyin e na klọ akọta lẹpo. Na nugbo tọn, e yin ahọluigba aihọn tọn blebu he yin sinsẹ̀n lalo tọn. Fie e tọ́n sọn to nudabla Babilọni tọn lẹ mẹ yin didohia to enẹ mẹ dọ sinsẹ̀nnuplọnmẹ po afọdide sinsẹ̀n tọn Babilọni tọn lẹ po yin nuhe gbayipe to sinsẹ̀n lẹ mẹ lẹdo aihọn pe. Di apajlẹ, yise to alindọn gbẹtọ tọn jọmaku de mẹ, to olọnzodo yasanamẹ tọn de mẹ, podọ to yẹwhe atọ̀n-to-dopomẹ tọn lẹ de mẹ yin mimọ to sinsẹ̀n Whezẹtẹn tọn suhugan lẹ mẹ, to pọmẹ po sinsẹ̀n Mẹylọhodotọklisti tọn lẹ po. Sinsẹ̀n lalo tọn, he tọnjẹgbonu hugan owhe 4 000 lẹ die to otodaho hohowhenu tọn Babilọni tọn mẹ, ko wleawu biọ onu daho egbezangbe tọn de mẹ he yin yiylọ dọ, dile e jẹ do, Babilọni Daho lọ.a Ṣigba etẹwutu wẹ e yin ohia do ogò na po oyin-donamẹ ylankan lọ po he yin “ayọdetọ daho lọ”?

 4. (a) To aliho tẹlẹ mẹ wẹ Islaeli hohowhenu tọn deayọ te? (b) To aliho sọawuhia tẹ mẹ wẹ Babilọni Daho lọ deayọ te?

⁴ Babilọni (kavi Babẹli, he zẹẹmẹdo “bẹwlu”) wá agayiyi daho-yinyin etọn tọn to ojlẹ Nẹbukadnẹzali tọn whenu. E yin gandudu sinsẹ̀n-tonudidọ tọn de po tẹmpli po sinsẹ̀n-họ̀ hugan fọtọ́n lẹ po. Yẹwhenọduta etọn nọ yi huhlọn daho de zan. Dile etlẹ yindọ Babilọni ma sọ tin to aimẹ whenu dindẹn die taidi huhlọn aihọn tọn de, Babilọni Daho sinsẹ̀n tọn lọ gbẹ pò to ogbẹ̀, podọ taidi apajlẹ hohowhenu tọn lọ, e gbẹ sọ pò to dindin nado du deji bo tindo mahẹ to whẹho tonudidọ tọn lẹ mẹ. Ṣigba be Jiwheyẹwhe kẹalọyi mahẹ sinsẹ̀n tọn to tonudidọ mẹ wẹ? To Owe wiwefọ Heblu tọn lẹ mẹ, yè dọ dọ Islaeli deayọ whenuena e tindo mahẹ to sinsẹ̀n-bibasi lalo tọn mẹ podọ whenuena, kakati nado dotudo Jehovah go, e basi alẹnu lẹ hẹ akọta lẹ. (Jẹlemia 3:6, 8, 9; Ezekiẹli 16:28-30) Babilọni Daho lọ deayọ ga. Sọawuhia hugan, e yí nuhe go e pe lẹpo wà nado sọgan dudeji bo yi huhlọn zan do ahọlu gandutọ aigba tọn lẹ ji.—1 Timoti 4:1.

 5. (a) Otẹn nukundeji tẹwẹ nukọntọ sinsẹ̀n tọn lẹ nọ duvivi etọn? (b) Etẹwutu ojlo de na otẹn nukundeji aihọn tọn lẹ tọn do jẹagọ tọlọlọ do hogbe Jesu Klisti tọn lẹ?

⁵ Egbehe, nukọntọ sinsẹ̀n tọn lẹ nọ yawu to nulila gbangba tọn lẹ basi na otẹn yiaga gandudu tọn lẹ, podọ to aigba delẹ ji ye nọ tindo mahẹ to gandudu mẹ, bo tlẹ nọ tindo otẹn nukundeji lẹ. To 1988, yẹwhenọ Plọtẹstan he yin yinyọnẹn ganji awe basi nujijlá na otẹn nukọntọ Etats-Unis tọn tọn. Nukọntọ Babilọni Daho lọ tọn lẹ yiwanna nado yin ayidego dogbọn mẹlẹpo dali; fọto yetọn lẹ nọ yawu yin mimọ to linlinwe gbangba tọn lẹ mẹ dile ye to wede hẹ tonudọtọ nukundeji lẹ. To vogbingbọn mẹ, Jesu gbẹwanna mahẹ tintindo to tonudidọ mẹ bo dọ dogbọn nuplọntọ etọn lẹ dali: “Ye ma yin aihọn tọn, yedọ dile yẹn ma yin aihọn tọn do.”—Johanu 6:15; 17:16; Matiu 4:8-10; pọn Jakobu 4:4 ga.

‘Ayọdide’ Egbezangbe Tọn

 6, 7. (a) Nawẹ Ogbẹ́ nazi Hitler tọn wá jẹ gandu ji to Allemagne gbọn? (b) Nawẹ alẹnu he Vatican basi po Allemagne nazi lọ po gọalọna Hitler to nukọnzinzindo hlan gandudu do aihọn lọ ji mẹ gbọn?

⁶ To mahẹ tintindo to tonudidọ mẹ etọn gblamẹ, ayọdetọ daho lọ ko hẹn awubla mayọndọ lẹ wá na gbẹtọvi lẹ. Di apajlẹ, gbadopọnna nujijọ lẹ to finfọn jẹ ogan ji Hitler tọn godo to Allemagne—yedọ nujijọ nugbo ylankan lẹ he mẹdelẹ nọ jlo na sunsunsẹ sọn owe whenuho tọn lẹ mẹ. To mai 1924, Ogbẹ́ nazi lọ tindo aisinsin 32 to Reichstag (gandudu) Allemagne tọn mẹ. To mai 1928, ehe yido jẹ aisinsin 12. Ṣigba to 1930 awusinyẹnnamẹ akuẹzinzan tọn daho lọ ṣinyọn aihọn lọ ji; to teṣiṣi to finfọn etọn whenu, nazi basi nukọnyiyi sọawuhia de, bo mọ 230 lẹ yí sọn aisinsin 608 lẹ mẹ to vobibla Allemagne tọn lẹ mẹ to juillet 1932. To madẹnmẹ to enẹgodo, chancelier dai tọn Franz von Papen, chambellan papa tọn de, wá gọalọna nazi lẹ. Sọgbe hẹ whenuho dọtọ lẹ, von Papen to nukundo Ahọluigba Lomu Tọn Wiwe yọyọ de. Otẹn go hinhẹn ojlẹ gli tọn etọn titi taidi chancelier ko yin awugbopo de, podọ todin e to nukundo nado mọ huhlọn yí gbọn nazi gblamẹ. To janvier 1933, e bẹ godonọnamẹ lẹ pli na Hitler sọn gbẹtọ nukundeji zomọ bibasi tọn lẹ mẹ, podọ gbọn nuyiwa wintinwintin lẹ gblamẹ, e hẹndiun dọ Hitler lẹzun chancelier Allemagne tọn to 30 janvier 1933. Ewọ lọsu yin hinhẹn basi mẹhe bọdo chancelier lọ go bo yin yiyizan dogbọn Hitler dali nado duale godonọnamẹ ada Katholiki tọn lẹ tọn to Allemagne. To osun awe huhlọn mimọyi tọn etọn godo, Hitler de parlement lọ sẹ sọn aimẹ, bo bẹ fọtọ́n nukọntọ nukundiọsọmẹtọ lẹ tọn dlan osla yasanamẹ tọn lẹ mẹ, bo jẹ nujijla gbangba tọn de basi na kọgbidina Ju lẹ ji.

⁷ To 20 juillet 1933, ojlo Vatican tọn to huhlọn he to agayi nazisme tọn mẹ yin didohia whenuena yẹwhenọ daho Pacelli (he to nukọnmẹ lẹzun papa Pie XII) doalọ alẹnu de mẹ to Lomu to Vatican po Allemagne nazi lọ po ṣẹnṣẹn. Von Papen doalọ owe lọ mẹ taidi afọzedaitọ Hitler tọn, podọ Pacelli to finẹ yí onú-yído-awu-go-namẹ papa tọn yiaga hugan lọ na von Papen he yin grand-croix de l’Ordre de Pie.b To owe etọn Satan in Top Hat mẹ, Tibor Koeves wlanwe do ehe ji, dọmọ: “Alẹnu lọ yin awhangbigba daho de na Hitler. E na ẹn godonọnamẹ apọnmẹ tọn tintan lọ he e mọyi sọn gbonu otò etọn tọn, podọ ehe sọn asisa he yiaga hugan lọ mẹ.” Alẹnu lọ biọ to Vatican si nado de godonọnamẹ etọn sẹ sọn Ogbẹ́ Ṣẹnṣẹn tọn Katholiki tọn to Allemagne mẹ, bo gbọn mọ dali do ylọ ogbẹ́ dopo Hitler tọn dọ “gandudu blebu.”c Dogọ, gbèta 14tọ etọn dọmọ: “Didè bishop daho lẹ, bishop lẹ, po mọnkọtọn lẹ po tọn na yin bibasi to whenuena gandudu lọ he yin zizedai dogbọn Reich lọ dali ko hẹndiun hezeheze dọ ayihaawe de ma tin to osi hlan mẹhihopọn tonudidọ tọn paa lọ tọn godo kẹdẹ.” To vivọnu 1933 tọn (he yin lila dọ “Owhe Wiwe” de dogbọn papa Pie XI dali), godonọnamẹ Vatican tọn wa lẹzun ninọmẹ tangan de hlan nukọnzinzindo Hitler tọn na gandudu aihọn tọn.

 8, 9. (a) Nawẹ Vatican to pọmẹ po Ṣọṣi Katholiki tọn po nukọntọ etọn lẹ po yinuwa hlan aṣẹ-glanglan-panamẹ nazi tọn gbọn? (b) Etẹwẹ yẹwhenọ daho Katholiki Allemagne tọn lẹ dọ tọ́njẹgbonu to bẹjẹeji Wẹkẹ Whan II lọ tọn? (c) Etẹ mẹ wẹ haṣinṣan sinsẹ̀n-tonudidọ tọn lẹ dekọtọn do?

⁸ Dile etlẹ yindọ yẹwhenọ po yẹwhenọ-yọnnu kleun delẹ po diọnukunsọ danuwiwa Hitler tọn lẹ—bo jiya na ẹn—Vatican to pọmẹ po Ṣọṣi Katholiki lọ po awhanvi etọn lẹ po na godonọnamẹ nuyiwa tọn kavi hogbe tọn lẹ hlan aṣẹ-glanglan-panamẹ nazi tọn lọ, he ye pọn hlan taidi hihọ́ de sọta nukọnzinzindo aihọn Communiste tọn tọn. To aisinsin dagbe to Vatican, papa Pie XII jo Ju lẹ Hùhù ylankan po homẹkẹndomẹ adaka tọn do Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ ji po mẹdevo lẹ tọn po do nado to nukọnzindo mayin homọdọdego. E yin núkikonú de dọ papa Jean Paul II, whenuena e basi dlapọn na Allemagne to mai 1987, dona pagigona teninọ sọta nazi he yin yẹwhenọ ayiha-doponọ dopo tọn. Etẹwẹ fọtọ́n devo lẹ he yin nukọntọ sinsẹ̀n tọn Allemagne tọn lẹ to wiwà to gandudu obudonamẹtọ Hitler tọn whenu? Wekanhlanmẹ yẹwhenọ tọn de he yin zinjẹgbonu dogbọn yẹwhenọ daho Katholiki Allemagne tọn lẹ dali to septembre 1939 to gbajẹgbonu Wẹkẹ Whan II lọ tọn, na hinhọ́n do hogo ehe ji. E hia to apadewhe: “To ganhiho tangan ehe mẹ, mí to tudohomẹna awhanfuntọ Katholiki mítọn lẹ nado wà azọngban yetọn to tonusise na Führer (togan) lọ mẹ podọ nado tin to aṣeji nado yi agbasa yetọn pete do sanvọ. Mí to oylọ basi hlan Nugbonọ lẹ nado kọnawudopọ to odẹ̀ vivẹ lẹ mẹ dọ Tadagbe Sọn Olọn Mẹ Wá ni hẹn awhan ehe jẹ kọdetọn dona tọn lẹ mẹ.”

⁹ Nuyiwa onù-awenọ Katholiki tọn mọnkọtọn dohia ayọdide alọpa he mẹ sinsẹ̀n to mahẹ tindo te to hugan owhe 4 000 he juwayi lẹ mẹ to nukundagbe Gandudu tonudidọ tọn lọ dindin mẹ nado sọgan mọ huhlọn po ale lẹ po yí. Haṣinṣan sinsẹ̀n-tonudidọ tọn mọnkọtọn lẹ ko fọn awhan lẹ, homẹkẹndomẹ lẹ, po oyajiji gbẹtọ tọn lẹ po dote jẹ oba daho de mẹ. Lehe gbẹtọvi lẹ sọgan yin ayajẹnọ sọ dọ whẹdida Jehovah tọn do ayọdetọ daho lọ ji tin to yakẹ. Na ni yawu yin hinhẹnṣẹ!

Aisinsin Do Osin Susu Ji

10. Etẹwẹ yin “osin susu” lẹ he Babilọni Daho lọ to pinpọnhlan na hihọ́, podọ etẹwẹ to jijọ do ye go?

¹⁰ Babilọni hohowhenu tọn lọ sinai do osin susu ji—yedọ Otọ̀sisa Euflati po otọ̀do susu lẹ po. Ye yin hihọ́ de na ẹn po asisa ajọwiwa tọn po he nọ hẹn adọkun wá, kaka jẹ whenuena ye hú to ozan dopo mẹ. (Jẹlemia 50:38; 51:9, 12, 13) Babilọni Daho lọ ga to pinpọnhlan “osin susu” lẹ nado họ́ ẹ bo hẹn adọkun wá na ẹn. Osin yẹhiadonu tọn ehelẹ yin “gbẹtọ lẹ, agun pipli lẹ, akọta lẹ, po ogbè lẹ po,” enẹ wẹ yindọ, gbẹtọ livi donu fọtọ́n lẹ he ji e to gandu do podọ he mẹ e to godonọnamẹ agbasanu lẹ tọn mọyi sọn. Ṣigba osin ehelẹ to húhú ga, kavi to godonọnamẹ depò.—Osọhia 17:15; yijlẹdo Psalm 18:4; Isaia 8:7 go.

11. (a) Nawẹ Babilọni hohowhenu tọn lọ ‘hẹn aigba lọ pete nùmu’ gbọn? (b) Nawẹ Babilọni Daho lọ ‘hẹn aigba lọ pete nùmu’ gbọn?

¹¹ Dogọ, Babilọni hohowhenu tọn lọ yin zẹẹmẹ basina taidi “kọfo sika tọn de to alọ [Jehovah] tọn mẹ, he hẹn aigba lẹpo nùmu.” (Jẹlemia 51:7) Babilọni hohowhenu tọn lọ hẹn akọta kọmẹnu lẹpo po huhlọn po nado nù dọjẹgbonu homẹgble Jehovah tọn tọn whenuena e gbawhan yetọn po awhanpa lẹ po, bo hẹn ye lẹzun madogannọ di dawe ahannùmunọ lẹ nkọ. To ninọmẹ ehe mẹ, e yin nuzinzan Jehovah tọn. Babilọni Daho lọ ga, ko basi awhangbigba lẹ jẹ oba de mẹ nado lẹzun ahọluigba lẹdo aihọn pe de. Ṣigba na nugbo tọn, e ma yin nuzinzan Jiwheyẹwhe tọn gba. Kakati ni yin mọ, e ko wadevizọn na “ahọlu aigba tọn lẹ” he e deayọ gbigbọmẹ tọn hẹ. E ko hẹn pekọ wá na ahọlu ehelẹ dogbọn sinsẹ̀nnuplọnmẹ lalo tọn etọn lẹ po nuyiwa mẹhẹndo kanlinmọgbenu etọn lẹ tọn po yiyizan dali nado hẹn gbẹtọgun lẹ do ede de, “enẹnọ he nọ nọ̀ aigba ji lẹ,” nado yin madogannọ taidi ahannùmunọ lẹ, bo jo yede do na togan yetọn lẹ ma-yi-nude-wà.

12. (a) Nawẹ ada de he yin Babilọni Daho lọ tọn to Japon tindo owhẹ ohùnhọ susu tọn to ota to Wẹkẹ Whan II lọ mẹ gbọn? (b) Nawẹ “osin” lẹ he tin to godo na Babilọni Daho lọ to doyì to Japon gbọn, podọ po kọdetọn tẹ po?

¹² Japon shintoïste na apajlẹ sọawuhia ehe tọn de. Awhanfuntọ Japon tọn he yin apọnmẹ klọna po sinsẹ̀nnuplọnmẹ po lẹ ko pọnhlan taidi yẹyi yiaga hugan lọ nado ze ogbẹ̀ yetọn jo na ahọluigba-gan lọ—yedọ yẹwhe daho shintoïsme tọn lọ. To Wẹkẹ Whan II lọ whenu, awhanfuntọ Japon tọn 1 500 000 lẹ wẹ kú to awhangbenu. Dibla yì yemẹpo, ye pọn hlan gbejijo taidi masin kọn do mẹdetiti go de. Ṣigba taidi kọdetọn awhanṣiṣi Japon tọn de, Ahọluigba-gan Hirohito yin hinhẹn po huhlọn po nado gbẹ ede yiylọ dọ yẹwhe de dai. Ehe dekọtọn do didepo sọawuhia “osin” lọ tọn lẹ mẹ he tin to godona ada shintoïste Babilọni Daho lọ tọn tọn—etẹ, to whenuena sinsẹ̀n shintoïste ko yigbe na susugege sinsọnkọnyinai ohùn tọn to lẹdo awhan Pacifique tọn lọ mẹ godo! Madogan ehe he yin gbigbọ shintoïste tọn lọ tọn ko hun aliho dote to owhe agọe tọn lẹ mẹ na omẹ Japon tọn hugan 200 000 lẹ, sọha suhugan he tọn ko tin to sinsẹ̀n shintoïsme po bouddhisme tọn lẹ po mẹ dai, nado lẹzun lizọnyizọnwatọ klandowiwe he yí baptẹm Oklunọ Nupojipetọ Jehovah tọn lẹ.

Kakati nado hẹn boṣiọ sinsẹ̀n mọnkọtọn lẹ zun wiwe, “Jehovah Nupojipetọ lọ” dotuhomẹna Klistiani lẹ: “Mì tọ́n sọn ṣẹnṣẹn yetọn, bo nọ ola, mì gando onu mawe go blo.”—2 Kọlintinu lẹ 6:14-18.

[Apotin to weda 237]

Churchill Dè ‘Ayọdide’ Lọ Hia

To owe etọn L’orage approche (1948) mẹ, Winston Churchill basi linlin dọ Hitler dè Franz von Papen taidi lizọnyizọnwatọ Janmanu to Vienne na “hinhẹngble kavi ale dudu sọn gbẹtọ nukundeji lẹ si to tonudidọ Autriche tọn mẹ.” Churchill yihodọ sọn onù mẹ na lizọnyizọnwatọ Etats-Unis tọn to Vienne taidi mẹhe to didọ dogbọn von Papen dali: “To alọpa adọgbigbo tọn hugan po wintinwintin po hugan mẹ . . . Papen jẹ didọ na mi ji dọ . . . emi to linlẹn nado yí oyin nukundeji etọn taidi Katholiki dagbe de zan nado du to omẹ Autriche tọn lẹ ji taidi yẹwhenọ daho Innitzer.”

To whenuena Autriche ko jai podọ awhanpa huhlọnnọ Hitler tọn lẹ ko biọ Vienne mẹ godo, yẹwhenọ daho Katholiki Innitzer degbe dọ ṣọṣi Autriche tọn lẹpo ni ze asia Janman tọn swastika lọ daga, bo hò ogàn lẹ, bo hodẹ̀ na Adolf Hitler to yẹyi dido ogo na jijizan etọn mẹ.

[Apotin to weda 238]

To hosọ ehe glọ, nudọnamẹ he bọdego lọ sọawuhia to zinjẹgbonu tintan The New York Times 7 décembre 1941 tọn mẹ:

‘ODẸ̀ AWHAN TỌN’ NA REICH

“Yẹwhenọ Daho Katholiki lẹ to Fulda Biọ Dona po Awhangbigba po . . .

Plidopọ Yẹwhenọ Daho Katholiki Allemagne tọn lẹ he pli to Fulda ko na ayinamẹ dọ ‘odẹ̀ awhan tọn’ vonọtaun de ni yin didetọ́n he na yin hihia to bẹjẹeji po vivọnu sinsẹ̀nzọn sọn olọn mẹ wá lẹpo whenu. Odẹ̀ lọ to bibiọ Tadagbe nado yí awhangbigba do dona awhanfunnu Allemagne tọn lẹ bo họ́ ogbẹ̀ po agbasalilo awhanfuntọ lẹpo tọn. Yẹwhenọ daho lẹ sọ dọna nukọntọ Katholiki tọn lẹ nado kandai bo nọ flin yẹwhehodidọ Sẹgbe tọn vonọtaun de nado nọ basi, e whe gbahu, whladopo to osun dopo mẹ na awhanfuntọ Allemagne tọn lẹ ‘to aigba ji, to ohù mẹ podọ to jẹhọn mẹ.’”

Hosọ lọ yin didesẹ sọn zinjẹgbonu he bọdego linlinwe lọ tọn lẹ mẹ. Azan 7 décembre 1941, wẹ yin azan lọ he gbè alọgọnamẹtọ Allemagne Nazi tọn, yedọ Japon, funawhan hẹ tọ̀jihun awhan tọn Etats-Unis tọn lẹ to Pearl Harbor.

[Apotin to weda 244]

“Oyin Nùzinzan Tọn Lẹ”