Ohó Jehovah Tọn Tin to Ogbẹ̀
Nuagokun lẹ sọn Owe Ahọlu lẹ Tintan Tọn Mẹ
“WHENUENA dodonọ lẹ dugán, gbẹtọ lẹ nọ jaya: ṣigba whenuena mẹylankan dugán, gbẹtọ lẹ nọ blawu.” (Howhinwhẹn lẹ 29:2) Owe Ahọlu lẹ Tintan tọn do nugbo-yinyin howhinwhẹn ehe tọn hia hezeheze. E pìn otàn gbẹzan Sọlọmọni tọn, gandudu mẹhe tọn whenu Islaeli hohowhenu tọn duvivi ojlẹ hihọ́ po vivomẹninọ daho po tọn te. Ahọlu lẹ Tintan sọ bẹ kandai lehe akọta lọ yin kinklan gbọn tọn to okú Sọlọmọni tọn godo po kandai ahọlu 14 he bọdo e go to Islaeli kavi to Juda lẹ po tọn hẹn ga. Ahọlu awe poun to ahọlu ehelẹ mẹ wẹ yin nugbonọ na Jehovah to whepoponu. Humọ, owe lọ dọhodo nuwiwa yẹwhegán ṣidopo tọn ji, ehe bẹ Elija hẹn ga.
Yẹwhegán Jẹlemia wẹ kàn owe ehe to Jelusalẹm po Juda po, podọ kandai lọ bẹ ojlẹ nudi owhe 129 tọn hẹn—yèdọ sọn 1040 J.W.M. jẹ 911 J.W.M. To whenuena Jẹlemia to owe lọ kàn, e họnwun dọ e yí kandai hoho delẹ zan taidi “owe owalọ [kavi nuwiwa] Sọlọmọni tọn lẹ tọn.” Kandai devo enẹlẹ masọ tin-to-aimẹ ba.—1 Ahọlu lẹ 11:41; 14:19; 15:7.
AHỌLU NUYỌNẸNTỌ DE YIDOGỌNA JIJỌHO PO VIVOMẸNINỌ PO
Ahọlu lẹ Tintan bẹjẹeji po kandai ojlofọndotenamẹ tọn de po gando lehe visunnu Ahọlu Davidi tọn Adonija tẹnpọn nado hò gánzinpo otọ́ etọn tọn yí gbọn go. Nuyiwa madọngban yẹwhegán Natani tọn glọnalina sébibla lọ, bọ visunnu Davidi tọn Sọlọmọni yin dide taidi ahọlu. Homẹ Jehovah tọn hùn do obiọ he ahọlu he ṣẹṣẹ yin zizedo ofìn ji lọ basi go podọ e na ẹn “ayiha nuyọnẹn tọn de po sisè tọn de po” gọna “adọkun po gbégbò po.” (1 Ahọlu lẹ 3:12, 13) Nuyọnẹn ahọlu lọ tọn ma tindo awetọ, podọ adọkun etọn mayọnjlẹ. Islaeli duvivi ojlẹ jijọho po vivomẹninọ po tọn.
Tẹmpli Jehovah tọn po azọ́nwatẹn gandudu lọ tọn voovo lẹ po gbigbá tin to azọ́n họgbigbá tọn he Sọlọmọni wadotana lẹ mẹ. Jehovah na jide Sọlọmọni dọmọ: “Yẹn na hẹn ofìn ahọludu towe tọn to Islaeli ji lodo kakadoi,” enẹ eyin ahọlu lọ gbọṣi tonusise mẹ. (1 Ahọlu lẹ 9:4, 5) Jiwheyẹwhe nugbo lọ sọ na ẹn avase gando kọdetọn tolivivẹ tọn lẹ go. Ṣigba, Sọlọmọni wá tindo asi jonọ susu. To nuyiwadomẹji yetọn glọ, e lẹhlan sinsẹ̀n-bibasi lalo kọ̀n to yọnhowhe etọn mẹ. Jehovah dọ dọdai dọ ahọluduta etọn na yin mimá. Sọlọmọni kú to 997 J.W.M., bọ gandudu owhe 40 tọn etọn wá vivọnu. Visunnu etọn Lehoboami hẹ ofìn ji.
Gblọndo Na Kanbiọ Owe-Wiwe Tọn Lẹ:
1:5—Naegbọn Adonija tẹnpọn nado hò gánzinpo yí to whenuena Davidi gbẹ́ pò to ogbẹ̀? Biblu ma dọ ẹ gba. Ṣigba, e sọgbe hẹ lẹnpọn dagbe nado wá tadona lọ kọ̀n dọ to whenuena e yindọ Ammọni po Absalọmi po he yin mẹdaho Adonija tọn lẹ ko kú, dile e sọgan ko yin do na visunnu Davidi tọn Kileabi, Adonija lẹndọ ewọ tindo jlọjẹ nado hẹ ofìn ji na ewọ wẹ yin mẹho to visunnu Davidi tọn he pò lẹ mẹ wutu. (2 Samuẹli 3:2-4; 13:28, 29; 18:14-17) Na Adonija ko mọ godonọnamẹ awhàngán huhlọnnọ Joabi po yẹwhenọ daho Abiatali tọn po wutu, e sọgan ko deji dọ emi na tindo kọdetọn dagbe. Biblu ma dọ eyin e yọ́n tito Davidi tọn nado ze Sọlọmọni do ofìn lọ ji. Etomọṣo, Adonija ma basi oylọna Sọlọmọni po mẹdevo he yin nugbonọ na Davidi lẹ po wá ‘avọ́sinsan de’ kọ̀n gba. (1 Ahọlu lẹ 1:9, 10) Ehe dohia dọ e mọ Sọlọmọni taidi agbàwhlẹnhẹmẹtọ de.
1:49-53; 2:13-25—Naegbọn Sọlọmọni hù Adonija to whenuena ewọ ko jona ẹn godo? Dile etlẹ yindọ Bati-ṣeba gboawupo nado mọnukunnujẹ ehe mẹ, Sọlọmọni doayi mẹwhinwhàn he tin to godona obiọ Adonija tọn dọ Bati-ṣeba ni biọ to ahọlu si nado na ẹn Abiṣagi taidi asi go. Dile etlẹ yindọ Davidi ma ko sẹpọ ẹ, Abiṣagi whanpẹnọ lọ yin pinpọn taidi asi-mọwhlá Davidi tọn. Sọgbe hẹ aṣa whenẹnu tọn, whédutọ sọgbe hẹ osẹ́n Davidi tọn kẹdẹ wẹ dona dà ẹ. Adonija sọgan ko lẹndọ eyin emi dà Abiṣagi, emi sọgan tẹnpọn nado hò gánzinpo lọ yí whladopo dogọ. Na Sọlọmọni mọnukunnujẹemẹ dọ obiọ Adonija tọn do ojlo zogbe etọn nado duahọlu hia wutu, e zẹhudo jona etọn ji.
6:37–8:2—Whetẹnu wẹ tẹmpli lọ yin kinklandowiwe? Tẹmpli lọ yin gbigbá fó to osun ṣinatọ̀ntọ owhe 1027 J.W.M. mẹ, to owhe 11tọ gandudu Sọlọmọni tọn mẹ. E taidi dọ nuyizan lẹ bibẹ wá e mẹ po awuwledainanu devo lẹ po bibasi yí osun 11. Hùnwhẹ klandowiwe tọn lọ dona ko yin bibasi to osun ṣinawetọ owhe 1026 J.W.M. mẹ. Matin ayihaawe, kandai lọ dọhodo azọ́n họgbigbá tọn devo lẹ ji to tẹmpli lọ gbigbá fó godo whẹpo do dọhodo hùnwhẹ klandowiwe tọn etọn ji nado basi zẹẹmẹ gigọ́ he jẹ lẹpo do azọ́n họgbigbá tọn lọ lẹ ji.—2 Otannugbo lẹ 5:1-3.
9:10-13—Be tòdaho 20 he tin to aigba Galili tọn ji he Sọlọmọni na Ahọlu Hilami Tile tọn tin to kọndopọmẹ hẹ Osẹ́n Mose tọn ya? Osẹ́n lọ, dile e sọawuhia to Levitiku 25:23, 24 mẹ do, sọgan ko yin pinpọnhlan taidi nuhe gando lẹdo he ji Islaelivi lẹ tin te kẹdẹ go. E sọgan ko yindọ mẹhe ma yin Islaelivi lẹ wẹ nọ nọ̀ tòdaho he Sọlọmọni na Hilami lọ lẹ mẹ, dile etlẹ yindọ yé tin to Aigba Pagbe tọn lọ ji. (Eksọdusi 23:31) Nuyiwa Sọlọmọni tọn sọ sọgan yin ohia awugbopo etọn tọn nado setonuna Osẹ́n lọ mlẹnmlẹn, taidi to whenuena e “hẹn osọ́ pli sù hlan ede” bosọ dà asi susu. (Deutelonomi 17:16, 17) Depope he whẹho lọ yin, homẹ Hilami tọn ma hùn do nunina lọ go gba. Vlavo tòdaho lọ lẹ ma yin nukunpedego ganji gbọn kosi he nọ nọ̀ yé mẹ lẹ dali, kavi e sọgan yindọ fie yé tin te ma yọ́n sọmọ.
11:4—Be nuyiwadomẹji yọnhowhe tọn wẹ zọ́n bọ Sọlọmọni gboawupo nado yin nugbonọ ya? Ehe ma taidi nuhe sọgbe gba. Sọlọmọni pò to jọja pẹẹde to whenuena e jẹ gandu ji, podọ dile etlẹ yindọ e dugán na owhe 40, e ma poyọnho kúṣọkúṣọ gba. Humọ, e ma doalọtena sinsẹ̀n-bibasi hlan Jehovah mlẹnmlẹn gba. E sọgan ko tẹnpọn nado hodo wunmẹ bẹwlu yise tọn de.
Nuhe Mí Plọn sọn E Mẹ:
2:26, 27, 35. Dọdai Jehovah tọn nọ mọ hẹndi to whepoponu. Didesọn hukanji Abiatali tọn, he yin kúnkan Eli tọn, hẹn ‘ohó Jehovah tọn ehe e dọ gbọn owhé Eli tọn dali’ di. Zadọki, he wá sọn kúnkan Finehasi tọn mẹ zizedo otẹn Abiatali tọn mẹ hẹn Osọha lẹ 25:10-13 di.—Eksọdusi 6:25; 1 Samuẹli 2:31; 3:12; 1 Otannugbo lẹ 24:3.
2:37, 41-46. Lehe e yin owùnu do sọ nado lẹndọ mí sọgan dasá dogbó Jiwheyẹwhe tọn lẹ matin yasanamẹ! Mẹhe nọ zẹ̀ sọn ‘ali jijlọ he planmẹ yì ogbẹ̀ mẹ’ lọ ji sọn ojlo mẹ wá lẹ na jiya kọdetọn nudide nulú tọn enẹ tọn.—Matiu 7:14.
3:9, 12-14. Jehovah nọ na gblọndo odẹ̀ ahundopo tọn he devizọnwatọ etọn lẹ nọ hò nado mọ nuyọnẹn, nukunnumọjẹnumẹ, po anademẹ po yí to sinsẹ̀nzọn etọn hinhẹndi mẹ.—Jakobu 1:5.
8:22-53. Pinpẹn-nutọn sọn ahun mẹ wá nankọtọn die Sọlọmọni dohia Jehovah, Jiwheyẹwhe dagbewanyi tọn, Mẹhe nọ hẹn opagbe lẹ di, bosọ nọ sè odẹ̀! Ayihamẹlinlẹnpọn do hogbe he tin to odẹ̀ he Sọlọmọni hò to hùnwhẹ klandowiwe tọn lọ tẹnmẹ lẹ ji na hẹn pinpẹn-nutọn-yinyọnẹn mítọn na jẹhẹnu Jiwheyẹwhe tọn ehelẹ po devo lẹ po siso dogọ.
11:9-14, 23, 26. To whenuena Sọlọmọni vẹtoli to yọnhowhe etọn mẹ, Jehovah fọ́n mẹglatọ kavi kẹntọ lẹ dote. “Jiwheyẹwhe ko diọnukunsọ goyitọ lẹ, bosọ na ojọmiọn ayiha whiwhẹnọ lẹ,” wẹ apọsteli Pita dọ.—1 Pita 5:5.
11:30-40. Ahọlu Sọlọmọni tẹnpọn nado hù Jeloboami na dọdai he Ahija dọ gando Jeloboami go wutu. Lehe nuyiwa ahọlu lọ tọn gbọnvo to nudi owhe 40 die jẹnukọn to whenuena e gbẹ́ nado víhlọ̀n sọta Adonija po séblatọ devo lẹ po do sọ! (1 Ahọlu lẹ 1:50-53) Diọdo nuyiwa tọn ehe sọawuhia na e gbẹkọ Jehovah go wutu.
AHỌLUDUTA HE TIN TO KỌNDOPỌMẸ DE YIN MIMÁ
Jeloboami po gbẹtọ lẹ po wá Ahọlu Lehoboami dè bo vẹ̀ ẹ nado de agbàn pinpẹn he otọ́ etọn Sọlọmọni ze do yé ji pò. Kakati nado kẹalọyi obiọ yetọn, Lehoboami sìn-adán nado ze agbàn he tlẹ pẹn humọ do yé ji. Whẹndo ao fọ́ngu bo yí Jeloboami do basi ahọlu do yede ji. Ahọluduta lọ yin mimá. Lehoboami dugán do ahọluduta hùwaji tọn ji, he bẹ whẹndo Juda po Bẹnjamini po tọn hẹn, podọ Jeloboami dugán do ahọluduta whẹndo ao Islaeli tọn he tin to agewaji ji.
Nado glọnalina gbẹtọ lẹ nado yì basi sinsẹ̀n to Jelusalẹm, Jeloboami do oyìnvu sika tọn awe ai—dopo do Dani podọ awetọ do Bẹtẹli. Nadabi, Baaṣa, Ela, Zimli, Tibni, Omli, Ahabi, po Ahazia po tin to ahọlu he dugán do Islaeli ji to Jeloboami godo lẹ mẹ. Abijami, Asa, Jehọṣafati po Jeholami po wẹ jẹ otẹn Lehoboami tọn mẹ to Juda. Yẹwhegán he wazọ́n to azán ahọlu ehelẹ tọn gbè lẹ wẹ Ahija, Ṣimaia, po omẹ Jiwheyẹwhe tọn he mí ma yọ́n yinkọ etọn de po, gọna Jehu, Elija, po Mikaia po.
Gblọndo Na Kanbiọ Owe-Wiwe Tọn Lẹ:
18:21—Naegbọn gbẹtọ lẹ ma kẹnù to whenuena Elija biọ to yé si nado hodo Jehovah kavi Baali? E sọgan ko yindọ yé mọnukunnujẹemẹ dọ yé gboawupo nado ze yede jo mlẹnmlẹn na Jehovah dile ewọ biọ do podọ enẹwutu yé mọdọ emi hùwhẹ. Kavi ayihadawhẹnamẹnu yetọn ko tliji sọmọ bọ yé mọdọ nudepope ma ylan to Baali sinsẹ̀n mẹ dile yé tlẹ sọalọakọ́n nado yin sinsẹ̀n-basitọ Jehovah tọn lẹ to ojlẹ dopolọ mẹ. Kiki to whenuena Jehovah do huhlọn etọn hia kẹdẹ godo wẹ yé dọmọ: ‘Jehovah wẹ Jiwheyẹwhe nugbo lọ. Jehovah wẹ Jiwheyẹwhe nugbo lọ.’—1 Ahọlu lẹ 18:39.
20:34—To whenuena Jehovah na awhàngbigba Ahabi do Silianu lẹ ji godo, naegbọn Ahabi ma hù ahọlu yetọn, Bẹni-hadadi? Kakati nado hù Bẹni-hadadi, Ahabi basi alẹnu de hẹ ẹ. To kọndopọmẹ hẹ alẹnu enẹ, alihogbó lẹ na yin didena Ahabi to tatọ́-tònọ Silia tọn he yin Damasku mẹ, matin ayihaawe nado do nusatẹn lẹ po ahi lẹ po ai. Jẹnukọnna ehe, otọ́ Bẹni-hadadi tọn ko de alihogbó lẹ na ede to aliho dopolọ mẹ to Samalia to lẹndai ajọwiwa tọn mẹ. Enẹwutu, Bẹni-hadadi yin tuntundote na Ahabi nido sọgan tindo nọtẹn ajọwiwa tọn lẹ to Damasku.
Nuhe Mí Plọn sọn E Mẹ:
12:13, 14. To whenuena mí to nudide titengbe lẹ basi to gbẹ̀mẹ, mí dona dín ayinamẹ sọn gbẹtọ nuyọnẹntọ he whèwhín lẹ dè, mẹhe yọ́n Owe-wiwe ganji bosọ tindo sisi sisosiso na nunọwhinnusẹ́n Jiwheyẹwhe tọn lẹ.
13:11-24. Ayinamẹ de he go mí tindo ayihaawe do, eyin etlẹ yin nina gbọn yisenọ hatọ ahundoponọ de dali, dona yin yiyijlẹdo anademẹ dejidego he tin to Ohó Jiwheyẹwhe tọn mẹ go.—1 Johanu 4:1.
14:13. Jehovah nọ dindona mí po sọwhiwhe po nado mọ dagbe he to mí mẹ. Mahopọnna lehe dagbe enẹ sọgan whè sọ, e sọgan hẹn ẹn jideji dile mí to nuhe go mí pé lẹpo wà nado sẹ̀n ẹn.
15:10-13. Mí dona gbẹ́ atẹṣiṣi dai po adọgbigbo po bo ze sinsẹ̀n-bibasi nugbo daga.
17:10-16. Asuṣiọsi Zalefati tọn lọ mọ Elija taidi yẹwhegán de bosọ hẹjó e, podọ Jehovah dona nuyiwa yise tọn etọn lẹ. To egbehe, Jehovah nọ doayi nuyiwa yise tọn mítọn lẹ go ga, podọ e nọ suahọ mẹhe nọ nọgodona azọ́n Ahọluduta lọ tọn to aliho voovo mẹ lẹ.—Matiu 6:33; 10:41, 42; Heblu lẹ 6:10.
19:1-8. To whenuena mí to pipehẹ nukundiọsọmẹ sinsinyẹn, mí sọgan dejido godonọnamẹ Jehovah tọn go.—2 Kọlintinu lẹ 4:7-9.
19:10, 14, 18. Sinsẹ̀n-basitọ nugbo lẹ ma tin yede ṣokẹdẹ gbede. Yé tindo Jehovah po mẹmẹsunnu-yinyin lẹdo aihọn pé yetọn po.
19:11-13. Jehovah ma yin huhlọn jọwamọ tọn de poun gba.
20:11. To whenuena Bẹni-hadadi yí nùgo nado và Samalia sudo, ahọlu Islaeli tọn gblọn dọmọ: “A dike ewọ he blá awhàn gbaja etọn lẹ do ogo [to awuwlemẹ na awhànfunfun] sìn-adán na ede di ewọ he de e sẹ̀ [to awhàngbigba godo] blo.” To whenuena mí tindo azọ́ndenamẹ yọyọ de, mí ma dona dejido míde go zẹjlẹgo dile nùgo-yitọ de nọ wà do.—Howhinwhẹn lẹ 27:1; Jakobu 4:13-16.
E Yin Nuhọakuẹ Titengbe de Na Mí
To whenuena Mose to hodọdo lehe Osẹ́n lọ yin nina to Osó Sinai kọ̀n gbọn ji, e dọna ovi Islaeli tọn lẹ dọmọ: “Pọ́n, yẹn ze dona de po dẹhodo de po do mì nukọn to egbehe; dona lọ, eyin mì tuntoai hlan gbedide OKLUNỌ lọ Jiwheyẹwhe mìtọn tọn lẹ go; he yẹn degbena mì to egbehe: podọ dẹhodo lọ, eyin mì ma na tuntoai hlan gbedide OKLUNỌ lọ Jiwheyẹwhe mìtọn tọn lẹ go gba, ṣigba lẹ́ jẹla sọn aliho he yẹn degbena mì to egbehe lọ ji.”—Deutelonomi 11:26-28.
Lehe nugbo titengbe ehe yin hinhẹn họnwun na mí hezeheze to owe Ahọlu lẹ Tintan tọn mẹ do sọ! Dile mí ko mọ do, owe ehe sọ gọ́ na nuplọnmẹ họakuẹ devo lẹ. Na nugbo tọn, owẹ̀n etọn tin to ogbẹ̀ bosọ tindo huhlọn.—Heblu lẹ 4:12.
[Yẹdide to weda 29]
Tẹmpli lọ po ohọ̀ devo he Sọlọmọni gbá lẹ po
[Yẹdide to weda 30, 31]
To whenuena Jehovah do huhlọn etọn hia, gbẹtọ lẹ dawhá dọmọ: ‘Jehovah wẹ Jiwheyẹwhe nugbo lọ!’