Pamangkot sang mga Pamatan-on...

Ano ang Malain sa Pag-inum kag Pagmaneho?

“NAGDULOM ang akon hunahuna samtang nagamaneho ako pauli,” siling ni Mike, nga nasobrahan sing inum sadto nga gab-i. “Apang nakapauli ako nga wala maano. Pagbangon ko sang masunod nga aga, natalupangdan ko nga ang pulungkoan sa higad para sa pasahero sang akon awto naguba, apang wala ako sing madumduman nga naaksidente ako! Ginbalikan ko liwat ang akon inagyan agod hibaluon kon ano ang natabo, kag didto ko nahangpan kon ano ang natabo. Ang daku nga bato nga haligi malapit sa sementeryo naigo, kag ang pinta sang akon awto nagtapik didto. Mahimo gid nga nakabunggo ako didto sang gab-i nga nagligad! Kinulbaan gid ako.”

Mahapos nga nakasalbar si Mike—buhi pa sia gihapon sa pagsugid nahanungod sini. Sing dimakalilipay, madamo ang wala makasalbar. “Ang pagmaneho nga hubog amo ang nagapanguna nga kabangdanan sang kamatayon sa mga pamatan-on nga nagaedad sing 16-24.” siling sang 1984 nga Report on the National Conference for Youth on Drinking and Driving. ‘Indi ina matabo sa akon!’ mahimo hunahunaon mo. Apang mahimo nga amo man sina ang ginsiling sang isa ka biktima sa iya kaugalingon! Tan-awa man ang kahon sa pahina 15, “Sarang Ini Matabo sa Imo!”

Apang kon makatalagam gid ang pag-inum kag pagmaneho, ngaa kadamo gid nga pamatan-on ang nagahimo sini?

Kon Ngaa ang mga Pamatan-on Nagainum kag Nagamaneho

Sa kon ngaa ang mga pamatan-on nagainum, ang pag-ipit sang mga katubotubo amo ang rason nga ginahatag sang madamo. Apang ang iban nga mga pamatan-on nagasabat: ‘Wala ako ginaipit sang akon mga abyan nga mag-inum.’ Apang, ang pag-ipit sang mga katubotubo mahimo nga kapin ka malalangon sang sa imo ginahunahuna. Ang mga pamatan-on masami nga ginaimpluwensiahan, indi lamang paagi sa dayag nga pangagda sa paghimo sini, kundi paagi sa kon ano ang ila ginabatyag nga pagtamod sa ila sang ila mga katubotubo. Subong ginapaathag sang Alcohol and Alcohol Safety, nanday Peter Finn kag Ju­dith ­Platt: “Ang kinahanglanon nga ikaw nalakip sa isa ka grupo ginabatyag sang tanan, apang para sa mga tin-edyer ini nga kinahanglanon mabaskog, kag mabudlay gid batunon nga ikaw ‘indi nalakip’ sa sini. Indi katingalahan nga ang pag-ipit sang grupo masami nga amo ang ginahunahuna nga daku nga kabangdanan sang pag-inum sang mga tin-edyer.”

Apang ngaa kadamo gid nga pamatan-on ang nagainum kag dayon nagamaneho? ‘Ginahimo ini sang mga adulto, gani ngaa abi indi namon mahimo?’ sabat sang iban nga mga pamatan-on. Kag indi mapanghiwala nga ang iban nga mga adulto nagapakita sing indi maayo nga halimbawa bahin sini. Apang rason bala ina para sa imo nga maghimo sing butang nga makatalagam?

‘Apang ano ang malain sa pagmaneho kon duha lamang ka lata sang serbesa ang nainum mo?’ pamangkot sang iban. Nagatudlo ina sa daku nga rason kon ngaa ang mga pamatan-on nagainum kag nagamaneho—sila (kag ang mga adulto man!) mga biktima sang mga mito nahanungod sa mga epekto sang alkohol. Yari ang pila ka halimbawa:

MITO: Wala sing peligro ang pagmaneho kon duha lamang ka lata sang serbesa ang nainum mo.

KAMATUORAN: “Ang alkohol sa duha ka lata sang serbesa nga 12 ka onsa [355-cc] ang unod nga makonsumo kubos sa isa ka oras makapahinay sang reaksion sang tsuper sing 2⁄5 ka bahin sang isa ka segundo—nagatugot sa awto nga nagadalagan sing 55 ka milya kada oras [89 km/oras] sa pagdalagan sing dugang pa nga 34 ka tapak [10.4 m]—ayhan ang kinatuhayan sa ulot sang diutayan nga pagkabunggo kag sang pagkabunggo.”—Development of a Traffic Safety and Alcohol Program for Senior Adults, nanday ­James L. Mal­fetti, Ed.D., kag Dar­lene J. Winter, Ph.D.

MITO: Ang pag-inum sing kape nga wala sing gatas madasig nga makapaugdaw sang kahulugbon.

KAMATUORAN: Ang kape mahimo nga makapabugtaw sa isa ka tawo, apang hubog gihapon sia. Ginadula sang lawas ang alkohol sa isa ka sibu nga kadasigon sang “ox­i­da­tion” walay sapayan kon daw ano kadamo nga kape ang nainum sang isa. Ang tion lamang ang makabulig sa isa ka tawo agod maumpawan sang pagkahubog.

MITO: Wala sing malain sa pagmaneho basta sa pamatyag mo indi ikaw hubog.

KAMATUORAN: Makatalagam ang pagsalig sa imo pamatyag. Ang alkohol nagatuga sing ilusyon nga maayo ang imo pamatyag, nagapabatyag sa nakainum nga kontrolado pa niya ang iya kaugalingon samtang sa kamatuoran ang iya mga ikasarang nabuhinan na.

Makatalagam para kay bisan sin-o nga dunganon ang pag-inum kag pagmaneho, labi na sa mga pamatan-on. Ngaa?

Tumalagsahon nga mga Katalagman

Ang kakulang sing eksperiensia isa ka kabangdanan. Halimbawa, kon magsakay ka sa eroplano, pilion mo bala ang isa ka pamatan-on nga bag-ong piloto ukon ang isa ka beterano nga may madamong tinuig nga eksperiensia sa pagpalupad sing eroplano? Maathag ang sabat. Apang ngaa pilion mo ang eksperiensiado nga piloto? Bangod nahibaloan mo nga ang mga tawo madali nga magsala kon ang isa ka hilikuton bag-o sa ila.

Amo man sa pag-inum kag pagmaneho. Sa amo, ang isa ka report tuhoy sa kasigurohan sa trapiko kag alkohol nagapatalupangod nga ang pagmaneho sang mga pamatan-on nga nakainum “madasig nga nagalain sang sa mga adulto bangod ang pagmaneho bag-o kag indi pa naandan nila. Sa malip-ot, ang kalabanan nga tin-edyer wala sing eksperiensia sa pagmaneho kag sa pag-inum, kag labi nga wala sing eksperiensia sa pagdungan sang pag-inum kag pagmaneho.”—Senior Adults, Traffic Safety and Alcohol Program Leader’s Guide, ni Dar­lene J. Winter, Ph.D.

Ang kabug-aton isa pa ka kabangdanan—ang mga pamatan-on masami nga mas mamag-an sa mga adulto. Sa kubos nga kabug-aton sang isa ka tawo, kubos nga pluido ang yara sa iya lawas sa pagpalasaw sang alkohol nga iya nainum. Sa pag-ilustrar: Handurawa ang pagkuha sing duha ka bilog nga kalamay nga pareho ang kadakuon kag tunawon ang isa sa diutay nga baso sang tinunaw nga suha kag ang isa naman sa isa ka daku nga baso sang tinunaw nga suha. Karon, ang kadamuon sang kalamay sa tagsa ka baso pareho, apang ang konsentrasyon sa diutay nga baso mas daku. Sing kaanggid, ang konsentrasyon sang alkohol mas mataas sa tawo nga kubos ang kabug-aton. Kag sa mataas nga konsentrasyon sang alkohol sa imo dugo, mas kapin ikaw nga mahubog.

Ano ang Imo Himuon?

Sanglit madamo nga problema ang may kaangtanan sa alkohol, ang mga pamatan-on nga bug-os nga nagalikaw sa pag-inum sini nagahimo sing maalamon nga butang. Apang, indi malain ang pag-inum sing haganhagan, kon ang isa yara na sa legal nga edad kag haganhagan nga nagainum. (Tan-awa ang Salmo 104:15; 1 Timoteo 5:23; Hulubaton 23:31.) Apang ang pag-inum kag pagmaneho—lain naman ina nga sugilanon. Ano ang imo himuon?

Ang Biblia nagatanyag sining maalamon nga laygay: “Ang maalamon nga tawo nakakita sang malaut kag nagapanago sia, apang ang wala sing eksperiensia nagapadayon kag nagaantos sang silot.” (Hulubaton 22:3) Bangod nasambit na ang mga katalagman sang pagdungan sang pag-inum kag pagmaneho, “maalamon” ikaw kon manaad ka sa imo kaugalingon nga indi pagdunganon ang duha. Sa amo maluwas mo ang imo kaugalingon gikan sa indi kinahanglanon nga ‘kalaut’—mga halit bangod sang pagkabunggo nga mahimo makasamad ukon makakutol sang imo pamatan-on nga kabuhi.

Kag maluwas mo man ang kabuhi sang iban. Ayhan wala ginahanduraw ang imo kaugalingon subong isa ka manugpatay. Apang, kon dunganon mo ang pag-inum kag pagmaneho, ang kahigayunan nga mapatay mo ang iban nga tawo daku. “Ang tsuper, ang mga pasahero, ang mga tawo sa dalan, kag ang mga tawo sa iban nga mga awto puntariya tanan sang hubog nga tsuper,” siling sang Just Along for the Ride, sang Na­tion­al As­so­ci­a­tion of In­de­pend­ent In­sur­er. Ngaa irisgo nga makasala ka sa dugo?—Ipaanggid ang Exodo 21:29; Hulubaton 6:16, 17.

Indi pagkalipatan ang kasugoan sang pungsod nga imo ginapuy-an. Sa madamo nga duog, ang driv­ing ­while in­tox­i­cat­ed (DWI) ukon ang driv­ing ­while a­bil­i­ty im­paired (DWAI) batok sa kasugoan. Madamo nga duog ang may yara man ginapatuman nga edad sa pag-inum, kag ang Biblia nagasugo sa aton nga magmatinumanon sa mga awtoridad sang pangulohan. (Roma 13:1; Tito 3:1) Sa sina nga paagi malikawan mo indi lamang ang mga multa ukon pagkabilanggo kundi ang kaakig man sang Dios.—Roma 13:2-5.

Luwas sa paglikaw sa pag-inum kag pagmaneho, may iban pa nga butang nga imo mahimo agod maamligan ang imo kaugalingon kag ang iban pa gikan sa aksidente sa trapiko nga may kaangtanan sa alkohol: (1) Indi magsakay sa awto nga ginapadalagan sang nakainum nga tsuper. Ang kabuhi isa ka dulot gikan sa Dios. (Roma 6:23) Ngaa ibutang mo abi inang hamili nga dulot sa mga kamut sang isa nga nakainum? (2) Indi pagtuguti ang isa ka abyan nga magmaneho kon nakainum sia. Mahimo nga maakig sia, apang, sa liwat, mahimo nga apresyahon niya ang imo ginhimo kon maumpawan na sia.—Ipaanggid ang Salmo 141:5.

“Ginakulbaan gid ako sa paghunahuna nga mahimo may napatay ako sadto nga gab-i,” siling ni Mike. “Tubtob karon nahadlok ako magmaneho kon gab-i, bangod nahibaloan ko nga may yara mga tsuper nga nagamaneho sa kahimtangan nga subong ko sadto nga gab-i.” Wala na ginadungan ni Mike ang pag-inum kag pagmaneho. Kamusta ikaw? Indi magpasimpalad, nga nagahunahuna, ‘Indi ini matabo sa akon.’ Maghupot sing kaisog nga mangin tuhay. Manaad sa imo kaugalingon nga indi mag-inum kag magmaneho. Nian, ano man ang isiling ukon himuon sang iban, tumana ang imo panaad.

[Kahon sa pahina 15]

Sarang Ini Matabo sa Imo!

Ang mga report nahanungod sa mga aksidente sa trapiko nga may kaangtanan sa alkohol pirme ginabalita. Mahapos hunahunaon, ‘Indi ina matabo sa akon!’ Apang ina nga mga trahedya nagakatabo sing kapin kasunson sang sa imo narealisar. Binagbinaga ang pila sang mga kamatuoran nahanungod sa mga pamatan-on kag sa pag-inum kag pagmaneho:

“Nagadugang ang alkohol nga ginakonsumo sang mga pamatan-on sa kalabanan nga bahin sang kalibutan. . . . Ang mga aksidente sa dalan, kalabanan sini may kaangtanan sa alkohol, isa sang daku nga manugpatay kag manughalit sa mga pamatan-on.”—World Health.

“Ang isa ka tin-edyer nagakadalahig sa aksidente may kaangtanan sa alkohol [sa Estados Unidos] kada 10 ka segundo, kubos nga tion nga kinahanglan sa pagtimpla sing ilimnon.”—Aide nga magasin.

“Ang tin-edyer apat ka beses ang kalabawon nga mabunggo bangod sa alkohol sang sa iban nga tsuper. . . . Samtang nagalawig ang kabuhi sang kalabanan nga tawo [sa Estados Unidos], indi subong sini sa mga nagaedad sing 15 pa 24 anyos.”—Just Along for the Ride.

Gani antes ka magbinagbinag sa pag-inum kag magmaneho, dumduma—sarang ini matabo sa imo!

[Laragway sa pahina 15]

Ang pag-inum kag pagmaneho masami nga nagadul-ong sa sini

[Ginkuhaan]

H. Armstrong Roberts