Nagabag-obag-o nga Duag

TAGA-EUROPA ako nga nagduaw sa una nga tion sa Cal­i­for­nia. Sang una nga aga sa In­dian ­Wells, nagguwa ako sa desyerto nga nagatigiti ang adlaw. Ang mga bulak nagapamulak sa ugsaran. Samtang nagatindog ako didto, sa hinali nakabati ako sing hagong nga pagdumdom ko isa ka daku nga insekto ang naglabay nga nagahagunos.

Mationtion yara naman liwat ang hagong kag ang indi klaro nga butang. Pagdumdom ko isa yadto ka sahi sang sobra kadaku nga buyog sang Cal­i­for­nia nga nagapaandam sa akon nga maghawa sa iya alagyan. Nanawag ako sa akon tagbalay, “Ano yadtong naghagong sa akon?” “A, hum­ming­bird lang yadto. Kadamo sina diri sa amon.”

Isa lamang ka hum­ming­bird! Napukaw ang akon interes sa sini—yari ang isa ka tinuga nga nabatian ko apang wala ko pa gid makita. Nagbantay ako sing maayo kag sa hinali nakita ko ining diutay, nagalupadlupad nga pispis sa atubangan sang isa ka bulak. Ining diutay nga pispis, nga nagalupadlupad sa hangin nga wala nagahalin, nagaatras-abante agod isawsaw ang iya malaba nga tuktok sa hamili nga nektar nga amo ang ginahalinan sang iya importante nga enerhiya.

Nagtindog ako didto nga nawili sa pagbag-o­bag-o sang duag nga nagagihogiho sa hangin kag dayon nag-isol! Daw indi ko mapunggan ang akon kakunyag. Bangod naghalin ako sa nakatundan nga Europa, wala pa gid ako makakita sing subong sina katahom nga pispis. Daw subong ini sang pagtan-aw sa isa ka milagro nga nagakatabo. Ang lainlain nga mga balahibo sini nagahatag sing mga duag nga mabudlay ilaragway—pula, bioleta, kag berde nga daw nagabadlakbadlak. Bangod sang katahom gid sini, gintawag ko ang akon asawa agod tan-awon ining tumalagsahon nga tinuga.

Indi na ako makapugong. Ginkuha ko ang akon kamera kag nagpangita ako sing mga anggulo kag kapawa agod nga makakuha ako sing maayo nga aksion. Sa pamusod sang ugsaran may isa ka artipisyal nga inugpakaon sa porma sang isa ka mapula, korte-lingganay nga bulak. Sa sulod sini may hinimo sang tawo nga nektar—isa ka lasaw nga solusyon sang kalamay. Sanglit madulomdulom gawa sa sadto nga pamusod, ginpangabay ko ang akon asawa nga uyatan ang artipisyal nga inugpakaon kag iuntay ini sa idalom sang adlaw. Samtang nagatindog sia nga nagapahimunong, ang pispis nagpalapit sa iya sang ulihi kag nag-atras-abante, nga nagapakabusog sa likido nga enerhiya. Sang makatigayon na ini sing salig sa sining bag-o nga lokasyon, gin-usisa pa sini ang dulunggan sang akon asawa—basi may nektar didto!

Lunsay kami nga nagdayaw kag nakunyag nga makita kag mabatian ang hum­ming­bird sa nahauna nga tion sa amon kabuhi. Nagsiling ako sa akon kaugalingon, ‘Daw ano nga leksion! Bisan diin man kita sa kalibutan, indi gid naton pagpakadiutayon ang aton lokal nga mga milagro.’ Kag ang akon abyan nagsiling, “Isa lamang ka hum­ming­bird”!

Ang Hummingbird Ipaanggid sa Helikopter

Samtang ginapanilagan ko ang mga maniobra sini, nadumduman ko nga ang nahimo sang tawo nga pinakamalapit sa desinyo sang hum­ming­bird amo ang helikopter. Apang, daw ano ini ka balik-awot nga imbento kon ipaanggid!

Kutob sadto nga adlaw nga mga lima ka tuig na ang nagligad, nangin interesado ako sa katahom kag desinyo sang hum­ming­bird. Kag kapin pa ang natukiban ko nahanungod sining diutay nga mga hugpong sang desinyo kag enerhiya. Halimbawa, suno sa libro nga Hummingbirds: Their Life and Behavior, may yara “mga 338 ka espesyi kag 116 ka genera sang pamilya sang Troch­ilidae, ang pinakadiutay nga mga pispis sa kalibutan.” Sa katunayan, ang iban tuman ka diutay nga mamag-an pa sila sa pen­ny sang Britanya ukon sa cent sang E.U. kag subong kadaku sa buyog. Ang pinakadaku may kalabaon nga mga 20 sentimetros.

Balik sa pagpaanggid sa helikopter—nangusisa ako sa Sikor­sky Air­craft agod hibaluon kon pila ka pagtiyog kada minuto ang ginahimo sang rotor ­blade samtang nagalupad ang helikopter. Ang sabat yara sa ulot sang 200 kag 300 ka pagtiyog kada minuto. Kag ang hum­ming­bird? Samtang nagalupadlupad nga wala nagahalin sa iya lugar, ang iban sa ila may pakpak nga madasig nga nagakapakapa sing 78 ka beses kada segundo, ukon 4,680 ka kapakapa kada minuto!

Madamo Gid nga Tolon-an

Ang iban sang mga ngalan nga ginhatag sa sini sa iban nga mga pamulong malaragwayon gid. Ang mga Portuges nagatawag sini nga beija flor, nga nagakahulugan sing “manughalok sa bulak.” Ang mga Katsila nagatawag sini nga chupaflor, nga nagakahulugan sing “manugsuyop sang bulak.” Sa Italyano colibrì ini, kag ginatawag man ini nga ­uccello mosca, ang “nagalupad nga pispis,” bangod sang kadiutayon sini.

Nakakita ka na bala sing hum­ming­bird sa inyo nga bahin sang kalibutan? Luwas kon nagapuyo ka sa Nakatundan nga Hemisperio, wala ikaw sina nga pribilehiyo. Makita ini halin sa Alaska tubtob sa kalabanan nga bahin sang Estados Unidos, tabok sa Mex­i­co kag sa Carib­bean, kag sa Bagatnan nga Amerika. Apang nakakita man ikaw ukon wala pa, mahanduraw mo ang akon kakunyag sang makita ko kag mabatian ko ang akon una-una gid nga hum­ming­bird.

Sa tanan nga bahin sang duta may yara makatilingala nga mga tinuga nga may makadalayaw gid nga desinyo kag katahom. Bisan ang ginakabig naton nga malaw-ay nagapakita gihapon sing makapulunaw nga desinyo. Apang, bangod sang malip-ot nga kabuhi, isa gid ka daku nga hilikuton ang makilala sila kag mahangpan. Ang paghibalo lamang sang tanan nga butang nga dapat mahibal-an nahanungod sa mga hum­ming­bird magahinguyang sing mga tinuig sang pagtuon kag ­pagpanilag. Apang, ang iban nagasiling nga ang kabuhi nga walay katapusan mangin makatalaka—bisan pa madamo sing tolon-an!

Nadumduman ko ang mga pulong sang isa ka dumaan nga binalaybay, nga orihinal nga ginsulat sa Hebreo: “Daw ano kadamo sang imo mga binuhatan, O Jehova! Sa kaalam ginhimo mo sila tanan. Ang duta puno sang imo mga binuhatan.” (Salmo 104:24) Indi katingalahan nga sang gintan-aw sang salmista ang mga tinuga subong sang “kapispisan sang kalangitan,” napahulag sia sa pagdugang: “O Jehova nga amon Ginuo, daw ano ka halangdon ang imo ngalan sa bug-os nga duta!”—Salmo 8:8, 9.

[Mga Laragway sa pahina 16, 17]

Kon ipaanggid sa katahom kag desinyo sang hum­ming­bird, ang helikopter isa ka balik-awot nga imbento

[Ginkuhaan]

Litrato nga kuha ni G. C. Kelly

Amo lamang ini ang pispis nga makalupad sing paatras

[Ginkuhaan]

Litrato nga kuha ni G. C. Kelly

Ang iban mamag-an pa sa isa ka penny

[Ginkuhaan]

D. Biggins/U.S. Fish & Wildlife Service

[Laragway sa pahina 18]

Ang iban nga hum­ming­bird may mga pakpak nga madasig nga nagakapakapa sing 78 ka beses kada segundo, samtang ang rotor sang helikopter nagatiyog sing 4 ukon 5 lamang ka beses kada segundo

[Ginkuhaan]

Litrato nga kuha ni G. C. Kelly

[Ginkuhaan sang Laragway sa pahina 15]

Litrato nga kuha ni G. C. Kelly