Kutsokutso​—Ngaa Makagalanyat?

SA ININTSIK shén-tán ini; sa Pinlandes, juoru; sa Italyano, pettegolézzo; sa Espanyol, chisme. Huo, ang kutsokutso bug-os uniberso. Sa iban nga mga hambal, ang kutsokutso may malain dayon nga kahulugan. Sa Hiligaynon ang tinaga nga “kutsokutso” nagakahulugan sing “walay pulos nga sugilanon,” pagsugilanon nahanungod sa magagmay nga mga butang.

Apang, sing makawiwili, ang Ingles nga termino (gossip) may malain nga kahulugan. Ang kutsokutso masunson nga nagasunod sa mga tinaga nga “malaw-ay” ukon “makahalalit.” Amo sini bangod ang walay pulos nga sugilanon masunson nga katumbas sa masakit ukon nagatuga sing gamo nga sugilanon. Mahimo ini mangin pasipala, nga ginapaathag subong “ang pagmitlang sang butig nga mga sumbong ukon misrepresentasyon nga nagapakahuya kag nagahalit sa reputasyon sang isa.” Indi katingalahan, nian, nga ang dumaan nga hulubaton nagasiling: “Ang kutsokutso nagadala sing kaakig subong nga ang aminhan nagadala sing ulan.”​—Hulubaton 25:​23, Today’s English Version.

Bangod sang posible nga halit sini, nian, ngaa masunson naton matukiban nga ang kutsokutso indi mapunggan, tuman ka makagalanyat? Kag paano makilala sang isa ang kutsokutso nga indi makahalalit kag makahalalit?

Kutsokutso​—Pagbayluhanay sing Impormasyon

May sadsaran nga rason para sa kutsokutso: Ang tawo interesado sa tawo. Natural, nian, nagasugilanon kita nahanungod sa iban. Subong sang ginsiling anay ni Max Gluckman, isa ka antropologo: “Sa tagsa ka adlaw, kag sa masami sa kada adlaw, ang kalabanan sa aton nagakutsokutso. Mahanduraw ko nga kon irekord naton kon paano naton ginagamit ang oras nga kita nagabugtaw, ang kutsokutso magasunod lamang sa ‘trabaho’​—para sa iban sa aton​—sa puntos.”

Kon haganhagan kag malulo, ang kaswal nga sugilanon mahimo mangin pagbayluhanay sing mapuslanon nga impormasyon, subong paagi agod mahibaluan ang ulihi nga mga balita. Mahimo ini maglakip sang indi malain nga mga butang subong sang kon sin-o ang nagminyo, sin-o ang nagbusong, kag sin-o ang napatay, ukon mahimo ini mangin makahalam-ot lamang nga sugilanon nga wala sing malain nga tinutuyo.

Apang, sa madamong hitabo, ang walay pulos nga sugilanon nagalabang sa dulunan sang maayo nga batasan kag maayo nga motibo. Ang mga katunayan ginapunihan, ginadugangan, ukon ginapatiko. Ang kahuluy-an ginahimo nga kahalam-utan. Ang pribado nga mga butang ginabuyagyag. Ang mga sekreto ginaburuka. Ang mga reputasyon ginahalitan ukon ginaguba. Ang mga butang nga takus dayawon ginatago paagi sa pagreklamo, pagyamo, kag pagbasol. Indi makalugpay sa isa nga ginakutsokutso ang pagsiling nga wala gintuyo ang halit. Busa ang makahalalit nga kutsokutso ginpaanggid sa lunang nga ginhaboy sa matinlo nga dingding. Mahimo ini indi magtapik, apang pirme ini nagabilin sing mahigko nga marka.

Pagpasigo

Ang isa pa ka rason nga madali kita maganyat sa pagkutsokutso amo ang aton kinaugali nga handum nga maluyagan kag batunon sang iban. “Sa lainlain nga rason,” sulat sang mga sikologo nga sanday John Sabini kag Maury Silver, “obligasyon mo ang maghambal; kag ang kutsokutso amo ang maayo, mahapos, kag ginabaton sang tanan nga paagi sa pagtuman sina nga obligasyon.” (Moralities of Everyday Life) Sa isa ka kasangkaron, nian, ang kutsokutso mapuslanon nga gatong sa paghambalanay, isa ka paagi sa pagpasigo ukon pagpauyon.

Ang problema amo nga ang tawo labi nga nakunyag sa negatibo nga impormasyon sang sa positibo. Ang iban daw nalipay nga makibot sang sensasyonal kag malaw-ay. Busa ang kutsokutso nagakuha gid sang igtalupangod​—kon labi ka makakilibang ukon iskandaluso ang balita, labi nga maayo. Malaka lang ginakabalak-an ang pagpamatuod sa makakilibot nga mga sugilanon.

Kutsokutso sa Media

Ini nga sahi sang kutsokutso nagaganyat sa isa pa ka tawhanon nga kaluyahon​—duna nga pagkamausisaon. Maluyagon kita sa mga sekreto. Luyag naton mahibaluan ang tanan. Sadto pa sang 1730, sang si Benjamin Franklin nagsugod sa pagsulat sing mga kutsokutso para sa Pennsylvania Gazette, ginhantop nga ang tawo magabayad para sa kutsokutso.

Ang kutsokutso sa media nagapadayon​—kag nagalapnag. Sa Europa ang mga balaligyan sang pamantalaan buta sang mga tabloid nga nagasugilanon nahanungod sa harianon nga mga pamilya, mga manugpalumba sang awto, kag iban pa nga mga kilala nga tawo sa bug-os nga kalibutan. Gani gintawag sang isa ka artikulo sang pamantalaan ang kutsokutso nga daku nga negosyo.

Apang mapuslanon bala ang mangin sobra ka mausisaon sa kon ano ang nagakatabo sing pribado sa mga balay, sa mga hulut-tululugan, kag sa mga hunahuna sang tawo? Maayo bala ang pagbasa kag pagtan-aw sang materyal nga nagapukaw sing malaw-ay nga mga kaibog? Sa maathag, ang kutsokutso sa media wala nagalatid sang pagkamausisaon.

“Wala sing Kamatuoran nga mga Huringhuring”

Ang wala sing kamatuoran nga mga huringhuring kag sayop nga impormasyon nagagatong man sa makahalalit nga kutsokutso.

Ang mga huringhuring ginbangdan sang pagsalasala, kamatayon, kag daku nga halit. Ang bili sa negosyo lamang indi matakus. Ang isa ka restawran nga madamo sing sanga naghinguyang sing kapin sa isa ka tuig sa pagpakig-away sa dimatuod nga huringhuring nga may ulod ang ila hamburger. Ang isa ka kompanya nga kilala sa paghimo sang mga habon naghinguyang sing mga tinuig​—kag sing minilyon dolyares​—sa pagtinguha nga mapatay ang huringhuring nga ang simbulo sang korporasyon tanda ni Satanas kag nga ang kompanya mismo nadalahig sa pagsimba sa demonyo.

Apang, ang nagaantos sing labing daku nga kasakit sang tagipusuon kag halit bangod sang mga huringhuring amo ang mga indibiduwal. Huo, bangod kay ang makawiwili nga mga sugilanon makagalanyat, ang mga tawo nahuyog sa pagpalapnag sini nga wala nagasapak sang kamatuoran ukon sang mga resulta.

Malain nga Kutsokutso​—Pasipala

Ang kahisa kag kaugot amo sa masunson ang gamot sang labing malaglagon nga dagway sang kutsokutso​—malain nga kutsokutso, ukon pasipala. Ang Griegong tinaga para sa “manugpasipala” amo ang di·aʹbo·los, ang tinaga nga ginbadbad sa Biblia subong Yawa. (Bugna 12:9) Ang titulo nagakaigo, kay si Satanas amo ang dakung manugpasipala sang Dios. Kaangay ni Satanas, ang iban nagasugilanon nahanungod sa iban nga tawo nga may malaut nga tinutuyo. Kon kaisa ang motibo amo ang pagbalos, subong resulta sang nasaklaw nga mga balatyagon ukon kahisa. Bisan diin man sini, ginatinguhaan nila nga pauswagon ang ila kaugalingon nga mga kaayuhan paagi sa pagpatay sa maayo nga ngalan sang iban.

Bisan pa nga ang malain nga kutsokutso, ukon pasipala, maathag nga amo ang labing balasulon nga dagway sang kutsokutso, ang pagpakigbahin sa bisan ano nga dagway sang masakit, nagatuga sing gamo nga kutsokutso malain kag indi maayo. Paano, nian, mapunggan sang isa ang dimakahalalit nga sugilanon nga mangin makahalalit nga pasipala?

[Piktyur sa pahina 5]

Ang mainabyanon nga kutsokutso masami nga isa ka pagbayluhanay sing mapuslanon nga impormasyon kag paghambalanay

[Piktyur sa pahina 6]

Ang makahalalit nga kutsokutso kaangay sang lunang nga ginhaboy sa matinlo nga dingding. Mahimo nga indi ini magtapik, apang pirme ini nagabilin sing mahigko nga marka

[Piktyur sa pahina 7]

Ang iban nagakutsokutso agod mangin sentro sang igtalupangod