Ano ang Kabangdanan sang Kasingki sa Pamilya?

“Sa baylo nga mangin isa ka dalangpan gikan sa mga kahul-anan, mga tension, kag pagkawalay pasunaid sang katilingban sa guwa sang puluy-an, masami nga ginapaliton ukon ginapadaku pa gani sang pamilya ining mga tension.”​—The Intimate Environment​—Exploring Marriage and the Family.

ANG pagpanalawsaw sa topiko nga kasingki sa pamilya isa ka bag-o lang nga panikasog. Masangkad nga mga surbe ang ginhimo sining karon lang nga mga dekada. Ang mga resulta sina nga mga imbestigasyon mahimo nga indi pirme palareho, apang natukiban ang pila ka sadsaran nga mga kabangdanan sang kasingki sa pamilya. Binagbinagon naton ang pila sini.

Ano ang Papel sang Maragtas sang Pamilya?

Tuhoy sa ila mga natukiban, ang pila ka mananalawsaw nagsiling: “Kon kapin kasingki ang mag-asawa nga amon nainterbyu, kapin pa kasingki ang ila mga anak sa isa kag isa, kag sa ila mga ginikanan.”

Ang pagsaksi sang isa ka pamatan-on sa kasingki sa pamilya may daku nga epekto sa iya. “Ang pagtan-aw sang bata sa iya iloy nga ginasakit katumbas sa pagsakit sa bata,” siling sang terapista nga si John Bradshaw. Naugot gid ang pamatan-on nga si Ed sa pagtan-aw sa iya amay nga ginasakit ang iya iloy. Apang, lipod sa iya, ginakondisyon sia sa pagpati nga dapat kontrolon sang mga lalaki ang mga babayi kag agod mahimo ini, dapat pahugon, sakiton, kag pakanubuon sang mga lalaki ang mga babayi. Sang magdaku sia, gingamit ni Ed ining nagapang-abuso, masingki nga mga taktika sa iya asawa.

Alisto nga ginadumilian sang iban nga mga ginikanan ang ila kabataan sa pagtan-aw sing kasingki sa telebisyon, kag maayo ina. Apang dapat mangin kapin pa kaalisto ang mga ginikanan sa pagbantay sang ila kaugalingon nga paggawi subong mga modelo para sa ila kabataan nga madali maimpluwensiahan.

Ano ang Papel sang Kahuol?

Ang pagbusong, pagkawalay trabaho, pagkapatay sang isa ka ginikanan, pagsaylo, balatian, kag kapigaduhon nagadala sing kahuol, subong sang iban pa nga mga butang. Ginaatubang sang kalabanan nga tawo ang kahuol nga wala nagagamit sing kasingki. Apang, para sa iban, ang kahuol mahimo nga pabilo sa kasingki, labi na kon may iban pa nga mga kabangdanan. Halimbawa, ang pag-atipan sa isa ka tigulang na nga ginikanan​—labi na kon may balatian ang ginikanan​—masami nga nagdul-ong sa pag-abuso kon ang nagaatipan nalulanan sing iban pa nga mga salabton sa pamilya.

Ang pagpadaku sing kabataan nagadala man sing kahuol. Subong resulta, ang posibilidad sang pag-abuso sa bata mahimo nga magadugang sa pagdaku sang pamilya. Mahimo man nga ang kabataan magapadugang sang pag-abuso sa asawa, kay “ang pagbangigay tuhoy sa kabataan mahimo gid nga amo ang magadul-ong sa pag-away sang mag-asawa,” report sang Behind Closed Doors.

Dinagakaigo nga Pagtamod sa mga Sekso

Si Dan Bajorek, nga nagadumala sang isa ka grupo sang mga manuglaygay sa Canada, nagsiling nga ang nagapang-abuso nga mga lalaki may sayop nga pagtamod sa mga babayi: “Kon diin man sila nga kultura maghalin, ginpadaku sila sa pagpati nga ang mga lalaki amo ang Numero 1.” Si Hamish Sinclair, nga nagapangulo sang isa ka programa sa pagtadlong sa nagapang-abuso nga mga lalaki, nagsiling nga ang mga lalaki nahanas sa pagpati nga superyor sila sangsa mga babayi kag nga kinamatarong nila nga “silutan, disiplinahon ukon pahugon sila.”

Sa madamo nga kadutaan ang lalaki ginakabig nga may kinamatarong sa pagtratar sa iya asawa subong isa lamang ka bagay, isa lamang sa iya mga propiedad. Ang iya pagkontrol kag pagdominar sa iya asawa ginakabig subong isa ka talaksan sang iya pagkalalaki kag kadungganan. Sa masami ang mga asawa ginasakit sing todo kag ginaabusuhan sa iban nga paagi, kag diutay lamang ang mahimo sang legal nga mga sistema sa sini bangod amo ina ang pagsulundan sa sina nga kadutaan. Ang lalaki superyor, kag ang babayi kubos; ang babayi dapat magpakita sing bug-os nga pagtuman sa lalaki walay sapayan kon daw ano sia ka walay huya, masingki, balingag, ukon makagod.

Si Morley Safer nga reporter sang CBS nga telebisyon nagreport tuhoy sa isa ka pungsod sa Bagatnan nga Amerika: “Ang kulto sang pagkalalaki athagon gid sa Latin Amerika . . . Nalatum sini ang bug-os nga katilingban, lakip ang korte diin sa pag-apin sang iya kadungganan sarang mahimo sang isa ka lalaki ang bisan anong luyag niya nga wala sing kahadlok sa silot, labi na kon ang biktima amo ang iya babayi.” Nagsiling sia nga “wala sing duog sa duta ang nagapakanubo sa mga babayi” subong sa ginahimo sina nga pungsod. Apang ang pagdominar sang mga lalaki kag pagpakanubo sa mga babayi lapnag. Indi ini sa isa ka pungsod lamang, bisan pa daw ano ini ka grabe didto.

Si Minna Schulman, direktor sang isa ka ahensia nga nagapatuman sang kasuguan tuhoy sa kasingki sa pamilya sa Nueva York, nagsiling nga ang kasingki isa ka kasangkapan nga ginagamit sang mga lalaki agod mahuptan nila ang pagkontrol kag mapakita ang gahom kag awtoridad sa babayi. Sia nagdugang: “Ginatamod naton ang kasingki sa pamilya subong isa ka pag-abuso sa gahom kag pagkontrol.”

Ang iban nga nagasakit sa ila asawa may manubo nga pagtahod sa ila kaugalingon, nga amo man ang kinaiya nga ginatanum nila sa ila mga biktima. Kon mahimo nila ina, nian ang ila bugal ginatib-ong, kag magabatyag sila sing isa ka kadakuon sang pagkasuperyor kag pagkontrol sa iban nga tawo. Nagapati sila nga ginapamatud-an nila ang ila pagkalalaki sa sining paagi. Apang, amo bala? Sanglit ang ginapintasan nila amo ang maluya sa lawas nga mga babayi, ginapamatud-an bala sini nga sila gid makusog nga mga lalaki, ukon ginapamatud-an sini, sa baylo, nga sila indi makatarunganon? Masiling bala nga lalaki gid sia kon sakiton sang mas makusog nga lalaki ang maluya, indi makapangapin nga babayi? Ang isa ka lalaki nga may mabaskog nga moralidad magapakita sing patugsiling kag kaluoy sa maluya kag indi makapangapin nga mga babayi, wala nagahingalit sa ila.

Ang isa pa ka halimbawa sang indi makatarunganon nga panghunahuna sang nagapang-abuso amo ang kamatuoran nga ginabasol niya pirme ang iya asawa nga amo ang nagpainit sa iya agod sakiton sia. Mahimo ginapahangop niya, ukon ginasiling pa gani sa iya, ang mga butang subong sang: ‘Sala ang ginhimo mo. Gani ginsakit ko ikaw.’ Ukon: ‘Atrasado ang panihapon, gani nabaton mo ang nagakadapat sa imo.’ Sa hunahuna sang nagapang-abuso, ang may sala amo ang asawa. Apang, ang bisan ano nga kakulangan sang asawa wala nagapakamatarong sang pagsakit sa iya.

May Labot Man Bala ang Alkohol?

Sanglit ginapaluya sang alkohol ang pagkontrol kag ginapadaku ang posibilidad nga maghikot sing padasudaso, indi makapakibot nga ang iban nagapati nga mahimo ini ginabangdan sang pag-abuso. Masami nga makontrol sang isa ka tawo ang iya masingki nga mga emosyon kon indi sia hubog, apang kon makainom sia, nagapang-abuso sia. Ginpakunol sang alkohol ang iya panghunahuna kag ginbuhinan ang iya ikasarang sa pagkontrol sang iya kaakig.

Apang, nagasiling ang iban nga ang ginatunaan, indi ang alkohol kundi ang kahuol. Nagasiling sila nga ang isa ka tawo nga nagagamit sing alkohol agod malandas ang kahuol amo man ang sahi sang tawo nga magagamit sing kasingki para sa sina nga katuyuan. Nagakahulugan ini nga ang tag-inom mahimo nga nagapang-abuso gihapon, hubog man sia ukon indi. Walay sapayan, kon ano man ang pangatarungan sa sini, ang alkohol pat-od nga indi makabulig sa pagkontrol sang mga emosyon sang isa kundi sa masami kabaliskaran ang ginahimo sini.

Kon Paano Ginadihon sang Media ang mga Hulag

Ang iban nagasiling nga ginapalig-on sang telebisyon, subong man sang sine, ang pagkalalaki para sa mga lalaki kag nagatudlo nga ang kasingki isa ka makatarunganon nga paagi sa pag-atubang sa bangigay kag kaakig. “Nawili ako sa akon mabaskog nga reaksion sa sine nga Rambo,” baton sang isa ka manuglaygay tuhoy sa pamilya. “Samtang ang akon masinulundon sa kasuguan nga [nasulod] nga pagkahamtong hinadlukan sa mga pagpamatay ni Rambo, ang akon [nasulod] nga pagkabatan-on nagaudyak sa iya.”

Sanglit madamo nga kabataan ang ginapadayag sa linibo ka oras nga pagtan-aw sa telebisyon sang dimaisip nga mga buhat sang kasingki, panglugos, kag pagpakanubo sa iban nga tawo, labi na sa mga babayi, indi katingalahan nga madamo ang nagadaku nga nagahimo sina gid nga indi mahigugmaon nga mga kinaiya sa iban. Kag indi lamang kabataan ang naapektuhan kundi ang mga adulto man.

Subong man, ilabi na sining karon nga mga tinuig, ang kadakuon sang kasingki, imoralidad, kag pagpakanubo sa mga babayi nga ginapakita sa telebisyon kag sa mga pelikula talalupangdon nga nagdugang. Pat-od nga pagrabehon pa sini ang kasingki sa pamilya. Subong nasapwan sang isa ka grupo sang mga imbestigador, may yara “maathag . . . nga relasyon ang pagtan-aw sing kasingki kag ang masupog nga panimuot.”

Ang Epekto sang Pagpain sang Kaugalingon

Ang kabuhi indi makawiwili kag masubo para sa madamo karon. Ang mga groseriya diin nagakilalahay anay ang mga tawo, ginbuslan sang mga supermarket kag mga discount store. Ang pagkay-o sa mga tinukod, mga problema sa pangabuhi, kag ang pagkawalay trabaho nagapilit sa mga pamilya nga indi magdugay sa isa ka duog. Daku nga kasingki sa pamilya ang nasapwan sa tunga sang mga tawo nga wala sing mabaskog nga relasyon sa katilingban.

Si James C. Coleman, sa iya libro nga Intimate Relationships, Marriage, and the Family, nagapaathag kon ngaa amo sini. Nagapati sia nga ginabuhinan sang tawo nga mahuyugon mag-isahanon ang importante nga pagpakigsugilanon sa iban kag gani mabudlay para sa isa ka tag-abuso nga makita ang iya kahimtangan kag mangayo sing bulig sa isa ka ginasaligan nga abyan. Bangod wala sing mga abyan kag suod nga mga paryente nga mahimo mangin isa ka manugpahaganhagan nga puwersa, mahapos nga mapakita sang isa ka tawo ang iya kakagod, kay ang iya sayop nga panghunahuna wala sa adlaw-adlaw ginasumpakil sang iban nga suod sa iya. Subong ini sang ginasiling sang Hulubaton 18:1: “Ang nagapain sang iya kaugalingon nagapangita sang iya kaugalingon nga handum; kag nagapakig-away sa tanan nga mapuslanon nga kaalam.”

Bulig Para sa Masingki nga Pamilya

Nahambalan naton ang isa lamang ka bahin sang mga paathag tuhoy sa kasingki sa pamilya. May iban pa. Bangod nakilal-an na naton ang pila sang mga kabangdanan, dapat naton karon usisaon ang mga solusyon. Kon ang isa nagapuyo sa isa ka masingki nga pamilya, paano matapna ang paglaton sini? Ano ang pagtamod sang Biblia? May katapusan ayhan ang kasingki sa pamilya? Binagbinagon sang artikulo sa pahina 10 ining mga pamangkot.

[Kahon/Piktyur sa pahina 9]

Emosyonal nga Kasingki—Nagaatake sing Lakas Paagi sa mga Pulong

SA PISIKAL nga pag-abuso ang pag-atake ginahimo paagi sa inumol; sa emosyonal nga pag-abuso ang pag-atake ginahimo paagi sa mga pulong. Ang lamang nga pagkatuhay amo ang ginapili nga mga hinganiban. Subong ini sang ginasiling sang Hulubaton 12:18: “May dira nga nagapamulong sing maparas kaangay sang mga pagsuntok sang espada, apang ang dila sang maalam bulong.”

Daw ano ka makatalagam ang emosyonal nga kasingki, lakip ining mga “pagsuntok sang espada”? Si Dr. Susan Forward nagsulat: “Ang resulta pareho sa [pisikal nga pag-abuso]. Pareho ang imo kahadlok, pareho ang imo pagkawalay mahimo, kag pareho ang kasakit,” sa emosyonal nga paghambal.

Emosyonal nga kasingki sa asawa: “Ang kasingki sa asawa indi lamang pisikal. Ang daku nga bahin, ayhan ang pinakadaku pa gani, amo ang sa pulong kag sa emosyon,” siling sang isa ka madugay na nga biktima. Ang pag-abuso mahimo nagalakip sa pagpamuyayaw, pagsinggit, pirme nga pagmulay, makapanubo nga mga pag-insulto, kag mga pamahog nga manakit.

Ang malain nga mga komento nga nagapakanubo, nagapakahuya, ukon nagapamahog makahimo sing daku nga halit. Kaangay sang tubig nga nagatulutulo sa isa ka daku nga bato, ang mga pagpakalain mahimo nga daw wala sing halit sa primero. Apang sa indi madugay ang pagtahod sa kaugalingon naganubo. “Kon papilion ako sa pisikal kag sa verbal (pulong) nga pag-abuso, pakamaayuhon ko pa ang sakiton ako sa bisan ano nga tion,” siling sang isa ka babayi. “Makita mo ang mga labhag,” paathag niya, “gani sa dimagkubos maluoy pa sa imo ang mga tawo. Apang sa insulto, maakig gid ikaw. Indi makita ang mga pilas. Wala sing nagasapak.”

Emosyonal nga kasingki sa bata: Mahimo nagalakip ini sa masunson nga pagmulay kag pagpakanubo sa dagway, kinaalam, ikasarang, ukon bili subong isa ka tawo sang bata. Ang yubit makahalalit ilabi na. Masami nga ginaserioso sang kabataan ang mayubiton nga mga komento, wala ginapatuhay ang ginhambal sing serioso kag ang ginhambal sing “lahog.” Ang terapista sa pamilya nga si Sean Hogan-Downey nagsiling: “Nasaklaw ang bata, apang nagakadlaw ang tanan, gani makatuon sia nga indi pagsaligan ang iya balatyagon.”

Sa amo, sa kalabanan nga kaso, may kamatuoran ang ginsiling anay sang taga-Scotland nga istoryador kag ensayista nga si Thomas Carlyle: “Sa kabilugan, ang yubit ginakabig ko nga hambal sang Yawa; kag bangod sini, madugay ko na ini ginsikway.”

Si Joy Byers, isa ka eksperto tuhoy sa pag-abuso sa bata, nagsiling: “Ang pisikal nga pag-abuso mahimo makapatay sa isa ka bata, apang sarang mo man mapatay ang disposisyon sang bata, kag amo sina ang mahimo sang pirme negatibo nga mga komento sang mga ginikanan.” Ang magasin nga FLEducator nagkomento: “Indi kaangay sang lagob nga sarang makita kag madula, ang emosyonal nga pag-abuso makatuga sing dimakita nga mga pagbalhin sa hunahuna kag personalidad sang isa ka bata nga sing permanente nagabag-o sang iya matuod nga pagkatawo kag sang iya pagpakig-angot sa iban.”

[Retrato sa Pahina 7]

Ang pagkanadayag sa kasingki may mabaskog nga impluwensia sa panimuot sang isa ka bata sa ulihi