Pamangkot sang mga Pamatan-on . . .

Ngaa Kadasig Gid sa Akon Magdaku?

“Sang yara ako sa ikan-om nga grado, mas mataas ako sa tanan. Nahuya gid ako. May yara ako anay gamay kaayo nga abyan kag ginakahisaan ko sia sadto.​—Annie.

“Sanglit disiseis ukon disisiete anyos ako kon tulukon, madamo nga tawo lakip ang akon mga ginikanan, ang nagapaabot nga magdinalaga ako.”​—Tanya, edad 12.

PAGHINUPANG​—mahimo nga pasulabihon sang kalabanan sa aton nga nakaagi na sini nga kalimtan ining bug-os nga eksperiensia. Matahom ini kag makahaladlok. Sa tion sang paghinupang, ang imo lawas nagaagi sing madasig, hinali, kag, kon kaisa, makahuluya nga mga pagbag-o. Ang bag-o nga mga balatyagon, mga sugyot, kag mga handum nagapaugot sa imo. Madamo nga pamatan-on ang naumpawan sa pagkahibalo nga amo man ang nagakatabo sa ila mga katubotubo. Apang, para sa iban nga mga pamatan-on, ang paghinupang daw temprano pa nagaabot. Masapwan nila ang ila kaugalingon nga mas daku, mas mataas, mas hamtong sa lawas, mas may edad tulukon sangsa ila mga abyan kag mga kabutho.

Kon matabo ini sa imo, mahimo malipay ka sa paghibalo nga indi abnormal ang paghinupang sing temprano. Ang biolohiko nga relo sang kada isa nagaandar suno sa iya kaugalingon nga kadasigon, kag mahimo nga ang imo biolohiko nga relo madasigdasig sangsa imo mga katubotubo. Ti, ang mga pagbag-o bangod sang paghinupang sa isa ka bata nga lalaki mahimo magsugod sing subong kaaga sa napulo ka tuig nga edad, kag sa bata nga babayi, subong kaaga sa walo ka tuig nga edad. Mahimo nga sa indi madugay ang imo mga abyan magaeksperiensia man sing pareho nga mga pagbag-o. Samtang sini nga tion, may yara pila ka problema nga dapat landason.

Ang mga Kalipay kag mga Kasakit sang Mangin Mataas

Ang isa ka tin-edyer nga lin-ay nagsiling sa Magmata!: “Mas luyag ko nga ako ang pinakamataas sa klase. Ginatahod ka sang mga tawo.” Ginapakita sang mga pagtuon nga ang temprano-maghamtong nga mga bata nga lalaki ginahatagan sing pila ka bentaha sangsa kubos-kahamtong nga mga katubotubo. Ang libro nga Adolescent Development, nanday Barbara kag Philip Newman nagasiling: “Ang temprano-maghamtong nga mga bata nga lalaki mas mataas kag mas mabaskog sangsa ila mga katubotubo. . . . Ang mataas, mabaskog nga mga bata nga lalaki amo ang mas madali hatagan sing responsabilidad, tamdon subong mga lider sang iya mga katubotubo, kag tratahon nga daw mas hamtong sila sa kinaalam subong man sa pisikal.”

Apang, ang temprano nga pagtaas may disbentaha man. Una, mahimo nga ikaw ang mangin sentro sang wala katapusan nga mapintas nga mga lahog sang imo mga kabutho. Ang isa ka lin-ay nagsiling sa Magmata!: “Ako ang pinakamataas nga babayi sa klase. Ginatawag nila ako nga ‘Laba Tiil.’ ” Ang isa ka pamatan-on nga lalaki nga si Dwayne naghinumdom: “Ginabansagan ako sang mga pamatan-on nga lalaki, subong sang ‘Tulabong.’ Kon kaisa nagapamangkot sila, ‘Kamusta ang tiempo sa ibabaw?’ ”a

Ang labi na nga mabudlay amo ang mga tion nga ang imo malaba nga mga tiil daw wala nagahisantuanay. (Ipaanggid ang Efeso 4:16.) “Lampayod ako, maniwang, kag balik-awot,” hinumdom ni Christine tuhoy sa tinuig sang iya pagkatin-edyer. “Wala-wala gid ako sa isport,” dugang ni Dwayne. “Daw subong bala nga ang akon utok nagapadala sing sugo, kag mabaton ini sang akon mga tiil isa ka semana sa ulihi! Daw girape ako magsakay sa roller skates.” Saligi nga ining balik-awot nga panahon kinaugali lamang. Magaligad ini sa ulihi. Mahimo mo man masapwan nga ang haganhagan nga “lawasnon nga paghanas mapuslanon.” (1 Timoteo 4:8) Sa dugang nga paggamit mo sa imo lawas, magauswag man ang pagpahituhog mo sa sini.

Kamusta ang mga pagpamansag kag mga pagpang-insulto? Mahimo nga makasululay magbalos sing pila ka masakit nga mga tinaga, apang ang Biblia nagasiling: “Dili pagsabta ang buangbuang suno sa iya kabuangan, agod nga ikaw indi mangin kaangay sa iya.” (Hulubaton 26:4) Luwas pa, sa ulihi, ang ‘pagbayad sing malaut sa malaut’ nagapalain pa tapat sang isa ka malain nga kahimtangan. (Roma 12:17) Ang Biblia nagasiling nga may “tion sa pagkadlaw.” (Manugwali 3:4) Ang paglahog makabulig sa imo sa pag-atubang sang madamo makahuluya nga tinion.b

‘Nagahunahuna Sila nga May Edad Na Ako’

Ang problema kon kaisa, indi ang mga katubotubo, kundi ang mga adulto nga nagahunahuna nga ikaw mas gulang sa matuod mo nga edad. Si Dwayne naghinumdom: “Ako ang ginapili sa kadam-an subong ang awtoridad, ang lider. Isa ka bes malapit ako sa isa ka grupo sang mga bata nga lalaki, kag nagsugod sila sa pagpanghaboy sing mga butang gikan sa taytay. Nag-abot ang mga pulis kag nagsugod sa pagsinggit sa akon bangod ako ang pinakamataas. Apang wala gani ako makahibalo kon ano ang nagakatabo sadto.”

Kon kaisa, mahimo nga malipay ka nga ginatratar ikaw subong daku na. Ang problema amo, sarang malampasan sang pisikal nga pagtubo ang mental kag emosyonal nga pagtubo. Walay sapayan kon ano ang hitsura mo, mahimo nga magahunahuna kag mangatarungan gihapon ikaw, indi subong sang isa ka adulto, kundi subong sang isa nga kaedad mo. (Ipaanggid ang 1 Corinto 13:11.) Gani kon ang mga tawo magpahimo sa imo sing mga butang nga para sa mga adulto, mahimo nga mabudlayan ka sa paghimo sang ila ginapaabot.

Mahimo nga sa tion kag tion dapat mo pahanumdumon sa maayo nga paagi ang imo mga abyan kag ang mga katapo sang imo pamilya nga bata pa ikaw sa edad mo kon tulukon. “Mapaslawan ang mga plano kon wala sing kompidensial nga paghambalanay,” siling sang Hulubaton 15:22. Gani kon ginabatyag mo nga sobra ang ginapaabot sa imo sang imo mga ginikanan, maghambal sing matinahuron. Ang isa ka magasin para sa mga tin-edyer nagpanugda nga mahimo ka makasiling: “Nahibaluan ko nga bangod daw hamtong na ako kon tulukon, mahapos paabuton nga dapat ako maghulag nga subong may buot na. Apang sa sulod ko, ang kamatuoran amo ang edad ko gid, kag kon kaisa nabudlayan ako sa paghimo sang tanan nga ginapaabot ninyo nga himuon ko kag ihulag.”

Indi magsayop sa pagpadala sa ilusyon nga ikaw hamtong na paagi sa daw si sin-o ka manghulaghulag, ukon magtulutindog, ukon paagi sa pagpanapot kag pagpamustura sang indi nagakabagay sa imo edad. Ti, ginbiyaan sang iban sang temprano-maghamtong nga mga pamatan-on ang ila bata-tulukon nga mga abyan kag nakigsimpon sa kadam-an sang mga hamtong! Apang mahimo nga mahuy-an sa ulihi ang isa nga nagatinguha sa pagtago sang kon ano gid sia. (Ipaanggid ang Salmo 26:4.) Sa ulihi matukiban sang iban ang imo pagpakunokuno. Busa, ang Biblia maalamon nga nagasiling nga “upod sa mapainubuson yara ang kaalam.” (Hulubaton 11:2; Miqueas 6:8) Nahibaluan sang maugdang nga tawo ang iya mga limitasyon.

Seksuwal nga Pag-atake

Ang maugdang nga paggawi makaamlig man sa imo gikan sa problema nga masami ginaatubang ilabi na sang temprano-maghamtong nga mga lin-ay: seksuwal nga pag-atake. Sa makapakibot gid nga kadasigon sang tion, ang lawas sang isa ka bata nga babayi mahimo mangin isa ka makagalanyat nga babayi. (Ipaanggid ang Ambahanon ni Solomon 8:​8, 10.) Apang, para sa pila ka pamatan-on nga mga babayi, makahuluya kon ang ila dughan kag balikawang daw subong na sang isa ka hamtong nga babayi.

Ang manunulat nga si Ruth Bell nagsiling: “Ang nagadaku nga mga bata nga babayi ilabi na nga madali matalupangdan sang mga lalaki.” Ang isa ka 12 anyos nga bata nga babayi nga si Denise nagpaathag: “Sanglit mas hamtong ako sa pisikal pirme ako ginatulok sang mga tawo kon magguwa ako.” (Changing Bodies, Changing Lives) Ang indi makapati nga mga kabutho mo, lalaki ukon babayi, mahimo nga magatinguha pa gani sa paghikap sa imo sing dinagakaigo. Sing indi makapakibot, ang libro nga Adolescent Development nagasiling: “Ang temprano-maghamtong nga mga babayi mahimo magkut-og, magsuksok sing halog nga mga sweatshirt, ukon mangin mahuluy-on kag mahuyog mag-isahanon agod indi makita sang ila mga katubotubo ang ila nagabag-o nga lawas.”

Bisan pa indi ikaw obligado nga taguon ang imo kaugalingon sa halog nga panapton, maayo gid nga desisyon nga likawan ang mga panapton kag mga estilo sang pagpamustura nga makapulukaw ukon makatawag sing dinagakaigo nga igtalupangod sa imo. Nahisanto ini sa laygay sang Biblia nga magpanapot sing ‘maugdang kag maligdong.’​—1 Timoteo 2:9.

Ayhan may iban pa nga praktikal nga mga tikang nga imo mahimo. Sang panahon sang Biblia, posible nga maatubang ni Rut ang seksuwal nga pag-atake sang magkadto sia sa uma ni Boaz. Sing maluluy-on ‘ginsugo [ni Boaz] ang mga pamatan-on mga lalaki nga indi sia pagkuhiton.’ Walay sapayan sini, ginpaandaman ni Boaz si Rut: “Dili ka magkadto sa pagpanaghaw sa iban nga uma, . . . kundi pabilin diri sa akon mga pamatan-on nga babayi.” (Rut 2:​8, 9) Sa kaanggid nga paagi, ang iban nga mga pamatan-on nga babayi nagpabilin nga suod sa iban nga Cristianong mga pamatan-on nga babayi nga nagaeskwela sa pareho nga eskwelahan. Nagalikaw sila sa paglakat nga wala sing kaupod sa mga duog nga nakilal-an nga magamo.

Kon ano man ang kahimtangan, wala sing bisan sin-o ang may kinamatarong sa pag-atake sa imo​—sa pisikal ukon sa pulong. Kon may problema ka sa sining bahin, hambali ini upod sa imo mga ginikanan ukon upod sa isa ka ginasaligan nga adulto. Mahimo may pila sila ka panugda ukon magtanyag nga magpasilabot sila sa pila ka paagi.

Bisan sa idalom sang labing maayo nga kahimtangan, ang paghinupang isa ka mabudlay nga tion sang kabuhi. Ang mangin mas daku​—ukon mas gamay—​sangsa imo mga katubotubo makahimo sini nga mas mabudlay pa gani. Bisan ano pa ang himuon mo, diutay lamang ang mahimo mo nahanungod sa imo pisikal nga pagtubo. Apang sarang mo mapangabudlayan sing lakas ang imo espirituwal nga pagtubo. Kag kon himuon mo ini, kaangay sang pamatan-on nga si Samuel sang panahon sang Biblia, ikaw ‘magatubo kag magadugang sa kahamuot kay Jehova kag sa mga tawo.”​—1 Samuel 2:26.

[Mga footnote]

[Retrato sa Pahina 25]

Ang mataas nga mga pamatan-on amo masami ang sentro sang mapintas nga mga lahog